4.Аудиторлық дәлелдеулер құрылымы
Аудиторлық дəлелдер аудитордың пікірі мен есебін қолдауы қажет болады.
Бұл сипат бойынша кумулятивті жəне бастапқы кезінде аудит барысында
орындалған аудиторлық шаралардан алынған ақпарат болып саналады.
Алайда, аудиторлық дəлелдерге алдыңғы аудиттен, өзге көздерден
алынған ақпарат (аудитор өзгерістер ағымдағы аудитке өз релеванттілік
жатқызуы мүмкін болатын алдыңғы аудиттен бері пайда болғанын
анықтайды1) немесе клиент қабылдауы мен ұзақтығына қатысты
фирманың сапасын бақылау кіреді. Кəсіпорын аясының ішіндегі,
сыртындағы басқа көздерді толтыру ретінде, кəсіпорынның бухгалтерлік
жазулары аудиторлық дəлелдердің маңызды көзі болып табылады.
Сонымен қоса, аудиторлық дəлелдер ретіндеі қолданылуы мүмкін
ақпарат басшылықтың сарапшысының жұмысын пайдалану арқылы
дайындалған. Аудиторлық дəлелдерге басшылықтың тұжырымдамаларын
қуаттайтын ақпарат, сондай-ақ бұл тұжырымдамаларға қайшы келетін кез
келген ақпараттан тұрады. Қосымшаға кейбір жағдайларда аудитор
ақпараттың болмауын (мысалы, басшылық сұратылатын ұсынымдарды
қамтамасыз етуден бас тартуы), сонымен қоса аудиторлық дəлелдерді
қалыптастырады.
Аудиторлық пікір құрастырудағы аудитордың көпшілікті жұмысы
аудиторлық дəлелдер алу мен бағалаудан тұрады. Аудиторлық дəлел
алуға арналған аудиторлық шараларға инспекциялау, байқау, растау,
қайта санау, қайта орындау, əдетте сұрауды толтыру ретінде
қомбинациялы болатын аналитикалық шаралар кіреді.
Кейбір аудиторлық дəлелдер бухгалтерлік жазуларды тестерін жүргізу
арқылы, мысалы, қаржылық есеп үдерісіндегі шараларды талдау, шолу,
қайта атқару, сонымен қоса бірдей ақпараттың байланысты типтері мен
қолданыстарын салыстыру арқылы алынады. Аудитор сондай аудиторлық
дəлел атқаруда бухгалтерлік жазулар ішкі жағынан сəйкесті болады жəне
қаржылық есептілікпен ризаласатынын анықтайды.
Аудиторлық дəлелдердің сенімділігіне оның қайнар көздері мен сипатына,
сондай-ақ аудиторлық қорытынды алынған жекелеген жағдайларға да
байланысты болады.
Қорытынды
Қорытындылай келе, аудитордың мақсаты – аудитор аудиторлық қорытындыларды негiзделетiн ақылға қонымды қорытындыларды қалыптастыру мақсатында жеткiлiктi тиiстi аудиторлық дəлелдер алуы керек.
Аудиторлық дəлелдер аудитордың пікірі мен есебін қолдауы қажет болады.
Бұл сипат бойынша кумулятивті жəне бастапқы кезінде аудит барысында
орындалған аудиторлық шаралардан алынған ақпарат болып саналады.
Алайда, аудиторлық дəлелдерге алдыңғы аудиттен, өзге көздерден алынған ақпарат немесе клиент қабылдауы мен ұзақтығына қатысты фирманың сапасын бақылау кіреді. Кəсіпорын аясының ішіндегі,сыртындағы басқа көздерді толтыру ретінде, кəсіпорынның бухгалтерлік жазулары аудиторлық дəлелдердің маңызды көзі болып табылады.
Сонымен қоса, аудиторлық дəлелдер ретіндеі қолданылуы мүмкін
ақпарат басшылықтың сарапшысының жұмысын пайдалану арқылы
дайындалған. Аудиторлық дəлелдерге басшылықтың тұжырымдамаларын
қуаттайтын ақпарат, сондай-ақ бұл тұжырымдамаларға қайшы келетін кез
келген ақпараттан тұрады. Қосымшаға кейбір жағдайларда аудитор
ақпараттың болмауын сонымен қоса аудиторлық дəлелдерді қалыптастырады.
Аудиторлық дәлелдемелер дұрыс және жеткілікті болу керек. Олардың әрбір нақты жағдайында жеткіліктігін ішкі бақылау жүйесін және аудиторлық тәуекелділік шамасын бағалау негізінде анықтайды. Аудиторлық қорытынды құрастыру үшін аудитор сапалы дәлелдемелердің жеткілікті көлемін жинауға міндетті.Дәлелдеулер жинаудың негізгі шарттары төмендегілер болып табылады:
Қатаң заңдылықтың сақталуы.Тексеру жүргізу процессінде аудитор орындалған шаруашылық операциясының заңдылығын,бухшалтерлік есеп принциптерінің сақталуын зерттеуге тиісті;
Дәлелдеулер жинау бойынша іс әрекеттерді өз уақытында жүзеге асыру принципін қолдану;
Аудиторға тексеруге берілген мәліметтердің дқрыстығына кепілдеме алу (хаттар,берілген сұраулар,дәлелдеулер және т.б)
Пайдаланылған әдебиеттер
З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева «Аудит»: Оқулық. - Алматы: 2006
М.Б. Байдаулетов, «Аудит» : Оқулық. - Алматы: 2003
Абленов Д.О. «Қаржылық аудит және талдау»:теория ,әдіснама, практика.Оқу құралы.Алматы:Экономика,2010,152-154 бет
А.К. Абленов, «Аудит теориясы» : Оқулық. - Алматы: 2003