I. Аб адзiным моўным

I арфаграфiчным рэжыме школы

7 снежня 1995 г., № 452

З мэтай ажыццяўлення адзiных патрабаванняў да вуснай i пiсьмовай мовы вучняў, удасканалення праверкi i ацэнкi iх ведаў, уменняў i навыкаў з а г а д в а ю:

1. Зацвердзiць Адзiны моўны i арфаграфiчны рэжым школы.

2. Увесцi ў дзеянне Адзiны моўны i арфаграфiчны рэжым школы з 1 студзеня 1996 года.

3. Галоўнаму ўпраўленню агульнай i сярэдняй адукацыi (Фяськоў М.С.) своечасова давесцi Адзiны моўны i арфаграфiчны рэжым школы да ўсiх агульнаадукацыйных навучальных устаноў i органаў адукацыi.

Мiнiстр В.I.Стражаў

II. Вытрымкi з правiлаў бiблiятэкi

1. Бiлет абавязкова паказваць кожны раз пры ўваходзе ў бiблiятэку i чытальную залу.

2. Перадача бiлета iншым асобам забараняецца.

3. Выносiць кнiгi з чытальнай залы ў iншыя пакоi забараняецца.

4. Чытачы бiблiятэкi нясуць матэрыяльную адказнасць за атрыманыя кнiгi.

5. Уваход у чытальныя залы з друкаванымi выданнямi, якiя не належаць бiблiятэцы, з папкамi, партфелямi i сумкамi забараняецца.

2. Замянiце спалучэннi афiцыйна-дзелавога стылю мiжстылявымi.

Мець месца, праявiць цiкавасць, недавыкананне плана, давесцi да ведама, ажыццяўляць кiраўнiцтва, працаўладкаванне, займаць жылплошчу, прыняць пад увагу, аказаць уплыў, асвятлiць пытанне, аказаць садзейнасць.

3. Перакладзiце тэкст на беларускую мову. Якi вывад можна зрабiць з выказвання пiсьменнiка У.Салаухiна аб ужываннi мовы?

Если угодно, язык – это океан. Можно черпать и наливать в сосуды различной формы. Одна и та же вода принимает форму куба, бутылки, амфоры, хрустального шара и грязной лужи.

Много языков внутри одного языка, ну, или, скажем мягче, много языковых сфер. Вспомним некоторые из них.

Язык технической и документальной информации. Язык судопроизводства и протоколов. Язык газетной информации. Язык ученых докладов, популярных лекций, застольных речей, отчетных докладов. Язык, которым я пишу заявление о предоставлении мне жилплощади и язык, которым я пишу сонет.

Нелепо выглядела бы фраза в инструкции:

“Придя на свое тепленькое местечко и усевшись на свой замасленный стулишко, вахтер обязан сверкнуть глазами во все стороны”.

Точно так же нелепо выглядела бы фраза в интимном письме: “Нижеследующим уведомляю гражданку Сидорову, что вот уже неделю я испытываю любовное томление”.

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 128 – 134; Беларуская мова 1994, с. 61 – 62; Практыкум 2005, с. 289 – 308.

Заняткi 13. Вiды афiцыйна-справавых тэкстаў.

Мэты:

сфармiраваць уяўленне пра афiцыйна-справавы стыль як адзiн з функцыянальных стыляў беларускай мовы, моўную адметнасць кожнага з яго падстыляў;

сфармiраваць навыкi лiнгвiстычнага i лагiчнага мыслення, стылiстычнага аналiзу тэкстаў, перакладу з рускай мовы на беларускую; складання афiцыйна-справавых дакументаў;

выхоўваць культуру маўлення i мыслення, патрыятычную свядомасць.

Асноўныя тэрмiны: распарадчы дакумент, арганiзацыйны дакумент, арганiзацыйна-распарадчы дакумент, iнфармацыйна-даведачны дакумент, агульны дакумент, стандартны дакумент, тыпавы дакумент; пастанова, распараджэнне, рашэнне, статут, палажэнне, iнструкцыя, пратакол, даведка, дакладная i тлумачальная запiска, акт, лiст, тэлеграма, тэлефанаграма.

Афiцыйныя, службовыя адносiны з iншымi людзьмi, арганiзацыямi, установамi рэгулююцца пры дапамозе прававых норм, замацаваных у законах, указах, пастановах, дагаворах i iншых дакументах. Дзяржаўныя стандарты вызначаюць дакумент як матэрыяльны аб’ект з iнфармацыяй, замацаванай створаным чалавекам спосабам для яе перадачы ў часе i прасторы. Дакумент можа быць атрыманы пры дапамозе пiсьма, малюнка, графiкi, фатаграфii, гуказапiсу. Дакументы, у якiх фiксуецца дзейнасць установы, можна падзялiць на групы:

Распарадчыя	Пастановы, распараджэннi, рашэннi
Арганiзацыйныя	Статуты, палажэннi, iнструкцыi
Арганiзацыйна-распарадчыя	Пратаколы
Iнфармацыйна-даведачныя	Даведкi, дакладныя i тлумачальныя запiскi, зводкi, агляды, акты, лiсты, тэлеграмы i тэлефанаграмы

У дачыненнi да справаводства дакументы класiфiкуюцца:

Паводле зместу	Простыя i складаныя (адно цi некалькi пытанняў ахоплiвае змест)
Паводле паходжання	Афiцыйныя (службовыя) i асабiстыя
Паводле тэрмiновасцi	Тэрмiновыя i нетэрмiновыя

Па форме дакументы падзяляюцца на:

Агульныя	Гэтымi дакументамi афармляюцца розныя дзеяннi i адносiны (загады, службовыя лiсты, заявы), на кожны раз тут складаецца новы дакумент.
Стандартныя	Запаўняюцца ў пэўнай паслядоўнасцi i па строга абавязковых правiлах (даручэннi на атрыманне таварна-грашовых каштоўнасцей, камандзiровачныя пасведчаннi, даведкi пра заработную плату або з месца жыхарства)
Тыпавыя	Дакументы, форма i змест якiх вызначаны органамi кiравання

Заданнi. Тэксты для стылiстычнага аналiзу гл.: Плотнiкаў, Антанюк 2003, с. 613 – 615.

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 128 – 134; Беларуская мова 1994, с. 61 – 62; Практыкум 2005, с. 289 – 308.

Заняткi 14. Кампазiцыя афiцыйна-справавых тэкстаў

Мэты:

сфармiраваць уяўленне пра афiцыйна-справавы стыль як адзiн з функцыянальных стыляў беларускай мовы, моўную адметнасць кожнага з яго падстыляў;

сфармiраваць навыкi лiнгвiстычнага i лагiчнага мыслення, стылiстычнага аналiзу тэкстаў, перакладу з рускай мовы на беларускую; складання афiцыйна-справавых дакументаў;

выхоўваць культуру маўлення i мыслення, патрыятычную свядомасць.

Асноўныя тэрмiны: аб’ява, заява, акт, распiска, даверанасць, справаздача, пратакол.

Да дакументаў справаводства адносяцца службовыя лiсты, акты, анкеты, аўтабiяграфii, заявы, даведкi, дагаворы, дакладныя запiскi i iнш.

Аб’ява	Абвяшчэнне пра мерапрыемства, якое павiнна адбыцца	Дакладна называецца дата, час, месца правядзення мерапрыемства. Унiзе справа пазначаецца, хто робiць аб’яву (звычайна называецца пасада адной асобы, група асоб). У аб’явах пра сход паведамляюць таксама парадак дня, указваюць асоб, адказных за абмеркаванне пытанняў
Заява	Афiцыйная просьба (звернутая да службовай асобы або асоб, ва ўстанову, арганiзацыю) аб прыёме на вучобу, работу, вырашэннi iншых пытанняў	Зверху на ўвесь радок – назва арганiзацыi, установы або пасада, прозвiшча, iмя i iмя па бацьку службовай асобы. Затым з правага боку на трэцюю частку радка ў слупок - прозвiшча, iмя i iмя па бацьку (калi трэба, пасада i адрас) таго, хто падае заяву. Тэкст заявы павiнен быць дакладным i лаканiчным. Калi да заявы прыкладаюцца дакументы (даведкi, пасведчаннi, рэкамендацыi, акты i iнш.), iх пералiчваюць у канцы асноўнага тэксту
Аўтабiяграфiя	Кароткi расповед пра свой жыццёвы (працоўны) шлях (пiшацца ад першай асобы)	У пачатку тэксту – прозвiшча, iмя i iмя па бацьку, час i месца нараджэння. Затым – коратка расказваюць пра гады вучобы, называюць асноўныя факты працоўнай i грамадскай дзейнасцi. У канцы тэксту ставiцца дата i подпiс
Распiска	Дакумент, якi пацвярджае, што ва ўстанове або ад прыватнай асобы атрыманы рэчы, дакументы або грошы (пiшацца асобай або асобамi, якiя iх атрымалi)
Даверанасць	Дакумент, якiм давяраецца асобе або некалькiм асобам атрыманне пасылак, абсталявання, грошай i iнш.(даецца ўстановай або службовай асобай)	У дакуменце называюцца: 1) установа, якая давярае (прозвiшча, iмя i iмя па бацьку таго, хто давярае); 2) пасада, прозвiшча, iмя i iмя па бацьку таго, каму давяраюць; 3) што i адкуль трэба атрымаць; 4) дата i подпiс. Унiзе даверанасцi, выдадзенай установай, - пячатка ўстановы i подпiс кiраўнiка. Калi даверанасць дае прыватная асоба, яе подпiс завяраецца на месцы працы або вучобы
Акт	Дакумент, у якiм фiксуецца ўстаноўлены факт, дзеянне, падзея (перадача абсталявання другой асобе, спiсванне непрыгодных матэрыяльных каштоўнасцей, прыём зробленага па дагаворы, калектыўнае сцверджанне аб чым-небудзь)	У тэксце дакумента: 1) дата напiсання, прозвiшчы i пасады асоб, што складаюць акт; 2) кароткi выклад таго, што трэба сцвердзiць (часам робяць вывады з фактаў); 3) подпiсы складальнiкаў (калi трэба – i асоб, прысутных пры здачы або праверцы)
Пратакол	Дакумент, якi фiксуе найбольш важнае з таго, што адбываецца на сходзе, пасяджэннi	У дакуменце называюцца: 1) колькасць прысутных; 2) прозвiшча, iмя i iмя па бацьку (iнiцыялы) старшынi i сакратара сходу або пасяджэння; 3) якiя пытаннi i ў якiм парадку абмяркоўвалiся, хто дакладваў, выступаў, што пастанавiлi
Справаздача	Дакумент, у якiм фiксуецца, што i як выканана за адпаведны тэрмiн	Не мае строгай формы. Трэба паказаць працэс выканання задання, якiя цяжкасцi давялося пераадолець, што дала праца. Пажадана зрабiць вывады i даць свае прапановы. У канцы ставiцца дата i подпic

Заданнi.

1. Прааналiзаваць моўныя асаблiвасцi наступных дзелавых дакументаў: Дэкану фiлалагiчнага факультэта

дацэнту Назарэвiчу I.А.

студэнта трэцяга курса

Жывiцкага Андрэя Пятровiча

Заява

Прашу перавесцi мяне на iндывiдуальны графiк заняткаў. Усе папярэднiя экзаменацыйныя сесii я здаў на высокiя балы, цяпер буду адначасова вучыцца i працаваць лабарантам кафедры зарубежнай лiтаратуры.

16 верасня 2008 года Подпiс

Аб’ява

Заўтра, 2 сакавiка, пасля заняткаў, у аўдыторыi № 16 збiраюцца сябры Таварыства беларускай мовы iмя Ф.Скарыны.

Рада ТБМ

Аб’ява

13 лютага, 14.00 Аўдыторыя № 46

Адбудзецца прафсаюзны сход юрыдычнага факультэта

Парадак дня:

1. Вынiкi зiмовай сесii i задачы на другi семестр. – Даклад члена прафбюро Асташонак М.В.

2. Пра падрыхтоўку да студэнцкай навуковай канферэнцыi. – Iнфармацыя старшынi СНТ факультэта Ярашэвiч Т.I.

Прафсаюзнае бюро

Распiска

Я, стараста групы “А” першага курса гiстарычнага факультэта Вiцебскага ўнiверсiтэта Вашкевiч Алена Рыгораўна, атрымала ў бухгалтэрыi ўнiверсiтэта 23 000 000 (дваццаць тры мiльёны) рублёў на выдаткi, звязаныя з паездкай па гiстарычных мясцiнах роднага краю.

Дата Подпic

Распiска

Я, Барысюк Iван Аляксеевiч, студэнт трэцяга курса гiстарычнага факультэта Брэсцкага дзяржаўнага ўнiверсiтэта, 18 чэрвеня 2009 года атрымаў ад загадчыка склада ўнiверсiтэта 1 (адну) брызентавую палатку i 5 (пяць) рукзакоў.

Усё атрыманае абавязуюся вярнуць на склад пасля 28 чэрвеня.

18 чэрвеня 2009 г. Подпic

Даверанасць

Дэканат геаграфiчнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўнiверсiтэта давярае кiраўнiку краязнаўчага гуртка Семенюку Iвану Фёдаравiчу атрымаць у кнiгарнi “Светач” раней выбраныя i аплачаныя (рахунак № 384) кнiгi.

Дата Подпic

М.П.

Даверанасць

Я, Дземiдовiч Лiлiя Iванаўна, студэнтка матэматычнага факультэта Гомельскага ўнiверсiтэта, давяраю Карповiч Наталлi Пятроўне атрымаць на пошце бандэроль, дасланую на маё iмя.

18 верасня 2008 г. Дземiдовiч

Подпiс студэнткi Дземiдовiч Л.I. сведчу:

Намеснiк дэкана матэматычнага факультэта

Гомельскага ўнiверсiтэта Подпiс

18 верасня 2008 г.

М.П.

Аўтабiяграфiя

Я, Засiмовiч Вольга Аляксееўна, нарадзiлася 15 сакавiка 1990 года ў г. Добруш Гомельскай вобласцi, пасля з бацькамi пераехала ў Гомель. Бацька, Аляксей Пятровiч, працуе iнжынерам на заводзе “Гомсельмаш”, мацi, Надзея Васiлеўна, выкладае фiзiку ў Гомельскiм педагагiчным каледжы.

У 1996 годзе я паступiла ў сярэднюю школу № 44 г. Гомеля, якую скончыла з залатым медалём у 2007 г. Затым паступiла на гicторыка-фiлалагiчны факультэт Гомельскага ўнiверсiтэта, цяпер займаюся на трэцiм курсе.

Дата Подпiс

2. Напішыце аб’яву пра сустрэчу з заслужаным настаўнікам Рэспублікі Беларусь.

3. Напішыце заяву дэкану з просьбай дазволіць датэрмінова здаць экзамены.

4. Напішыце аўтабіяграфію.

5. Напішыце распіску на атрыманне грошай ад прыватнай асобы.

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 128 – 134; Беларуская мова 1994, с. 61 – 62; Практыкум 2005, с. 289 – 308.

Пытаннi па тэме 4 «Функцыянальныя стылi маўлення», тэме 5 «Навуковы стыль» i тэме 6 «Афiцыйна-справавы стыль».

1. Акрэслiце паняцце функцыянальнага стылю.

2. Назавiце функцыi, падстылi, моўныя асаблiвасцi мастацкага стылю. У чым яго асноўнае адрозненне ад iншых стыляў мовы?

3. Назавiце функцыi, падстылi, моўныя асаблiвасцi публiцыстычнага стылю.

4. Назавiце падстылi i функцыi навуковага стылю.

5. Укажыце асноўныя рысы, моўныя асаблiвасцi навуковага стылю.

6. Растлумачце значэнне тэрмiнаў “вербальны” i “невербальны”. Якiя невербальныя сродкi i ў тэкстах якiх галiн навукi могуць выкарыстоўвацца? У тэкстах якiх галiн ведаў выкарыстоўваюцца пераважна вербальныя сродкi?

7. Якiя адметныя моўныя сродкi i асаблiвасцi выкарыстання тэкстаў уласна навуковага, навукова-вучэбнага, навукова-папулярнага падстылю?

8. Укажыце адметнасцi i асноўныя элементы рэферата як навуковага жанру.

9. Укажыце адметнасцi i асноўныя элементы артыкула як навуковага жанру.

10. Укажыце адметнасцi i асноўныя элементы рэцэнзii як навуковага жанру.

11. Укажыце адметнасцi i асноўныя элементы водгуку як навуковага жанру.

12. Выдзелiце тыпы навуковых тэкстаў з пункту гледжання спосабу выкладу iнфармацыi.

13. Для чаго прызначаны тэкст-апавяданне?

14. Якая мэта тэксту-азначэння?

15. Што такое тэкст-характарыстыка?

16. Што аб’ядноўвае i што адрознiвае тэкст-разважанне i тэкст-доказ?

17. Што такое тэкст-класiфiкацыя?

18. Ахарактарызуйце асноўныя сродкi арганiзацыi навуковага тэксту.

19. Укажыце асноўныя рысы, моўныя асаблiвасцi афiцыйна-справавога стылю. Назавiце яго падстылi.

20. Што такое дакумент? Прывядзiце прыклады дзелавых дакументаў.

21. На якiя асноўныя групы можна падзялiць дакументы, у якiх фiксуецца дзейнасць установы? Як класiфiкуюцца дакументы ў дачыненнi да справаводства? па форме?

22. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення аб’явы.

23. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення заявы.

24. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення распiскi.

25. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення даверанасцi.

26. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення акта.

27. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення пратакола.

28. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення справаздачы.

29. Дайце азначэнне i ўкажыце асаблiвасцi афармлення аўтабiяграфii.

Тэма 7. культура прафесiйнага маўлення

Заняткi 15. Мова i маўленне

Мэты:

сфармiраваць уяўленне пра кантынуум “мова” – “маўленне” – “маўленчая дзейнасць”, асноўныя вiды i спосабы рэалiзацыi маўленчай дзейнасцi, iх сувязь з мысленнем;

сфармiраваць навыкi лiнгвiстычнага i лагiчнага мыслення, перакладу, дыферэнцыяцыi паняццяў “мова” i “маўленне” пры пабудове выказвання;

выхоўваць культуру маўлення i мыслення, патрыятычную свядомасць.

Асноўныя тэрмiны: мова, маўленне, маўленчая дзейнасць, мысленне.

Мова	Маўленне
Патэнцыяльная з’ява, якая месцiцца ў свядомасцi людзей у выглядзе засвоенага з дзяцiнства ўмення гаварыць i разумець думкi i пачуццi, якiя перадаюцца з дапамогай маўлення	Канкрэтная рэалiзацыя, ажыццяўленне гэтай патэнцыi, пераўтварэнне умення гаварыць (чытаць, пiсаць, слухаць) у само гаварэнне (чытанне, пiсьмо, слуханне)
З’ява агульная, якая складаецца з агульных адзiнак (фанем, марфем, слоў, сказаў), якiя ўжываюцца ўсiмi носьбiтамi дадзенай мовы, i правiлаў выкарыстання гэтых адзiнак	З’ява прыватная, iндывiдуальная, якая служыць адным з найбольш эфектыўных сродкаў, якiя характарызуюць кожнага чалавека як асобу, iндывiдуум. Пры дапамозе маўлення магчымыя зносiны памiж людзьмi
Адзiнкi мовы не прывязаны да канкрэтнай сiтуацыi, яны служаць сродкам для фармiравання маўленчых выказванняў	Мэтанакiраванае i сiтуацыйна прывязанае. Накiравана на суразмоўцу, на разуменне з яго боку
Шматмерная, сувязi памiж яе адзiнкамi вельмi разнастайныя, што дапускае бясконца камбiнаваць, спалучаць адзiнкi мовы, дзякуючы гэтым сувязям аб’яднаныя ў адно цэлае, у сiстэму. Адну i тую ж думку можна выказаць у маўленнi рознымi спосабамi. Мова можа прыстасоўвацца да зменлiвай рэчаiснасцi (з’яўляюцца новыя словы i выразы).	Лiнейнае, г. зн. разгортваецца ў часе (вусны тэкст), у прасторы (пiсьмовы тэкст). Мы можам спараджаць або ўспрымаць адзiнкi маўлення толькi ў лiнейнай паслядоўнасцi, адну адзiнку паведамлення за другой.

Кожны чалавек ажыццяўляе маўленчую дзейнасць (каля 80% жыцця чалавека так цi iнакш звязана з мовай, а для кiраўнiка маўленчая дзейнасць складае ўсе 100%).

Асноўныя вiды маўленчай дзейнасцi (студэнта):

Вiд МД	вусная	Пiсьмовая
Рэцэптыўная	слуханне (лекцый выкладчыка, адказаў таварышаў); чытанне (падручнiкаў, слоў-нiкаў, iншай спецыяльнай лiтаратуры)
Рэпрадуктыўная	чытанне ўголас (падручнiкаў, слоўнiкаў, iншай спецыяльнай лiтаратуры),	пiсьмо (напiсанне дыктовак)
Прадуктыўная	гаварэнне (вусныя адказы на занятках, экзаменах)	пiсьмо (канспектаванне лекцый, напiсанне пераказаў, cачыненняў, рэфератаў, курсавых работ)
М Ы С Л Е Н Н Е (ДУМАННЕ)

Заданнi.

1. Пра якiя функцыi мовы iдзе гаворка ў народных выслоўях? Знайдзiце па 2 прыказкi, у якiх найбольш выразна адлюстравана народнае разуменне камунiкатыўнай, пазнавальнай, эстэтычнай, экспрэсiўнай, фатычнай функцыi мовы.

Язык i да Кiева давядзе. Добрае слова далёка чуваць. Добрае слова не забываецца. Ласкавае слоўва, як сонейка, грэе. Словы – гужы, за сэрца цягнуць. Рана загоiцца, злое слова – нiколi. Рынуў прымаўкаю, як граззю ў вочы. Хто болей знае, той болей пытае. За папыт не будзеш бiт. Пустая гаворка не пагаворка. Што аб тым гаварыць, што не мае быць. Якi розум, такая i гаворка. Якая птушка, такi i галасок. Якое пытанне, такi i адказ. Яна загаворыць, як у званок зазвонiць, яна заспявае, як на скрыпцы зайграе. Гаворыць, як тры днi не еўшы.

2. Якiя з прыведзеных выказванняў суадносныя з тэрмiнам мова, якiя – з тэрмiнам маўленне?

1) … - мова ў яе функцыянаваннi;

2) … - сiстэма сродкаў, якiя забяспечваюць зносiны памiж людзьмi;

3) … - найважнейшы сродак зносiн;

4) … - працэс выкарыстання моўных адзiнак для перадачы пэўнага зместу;

5) … - з’ява сацыяльная (грамадская), … - з’ява iндывiдуальная;

6) … - iстотная адзiнка этнiчнага калектыву – народа, нацыi;

7) … - заўсёды камусьцi адрасавана, адбываецца ў пэўных абставiнах;

8) … - сукупнасць лексiчных, граматычных i iншых сродкаў выражэння думкi;

9) … - вуснае i пiсьмовае валоданне мовай.

3. Перакладзiце тэкст на беларускую мову. Аб якой функцыi мовы вы даведалiся?

Со школьнай скамьи каждому известо выражение: “Труд создал человека”. Этот классический философский афоризм с необходимостью предполагает, что труд создал и язык. Ведь именно в процессе общественной трудовой деятельности у человека возникла потребность сказать что-то другим членам сообщества, потребность назвать отдельного человека…

Вспомните, как часто преподаватель задает вопрос аудитории, учащиеся поднимают руки, преподаватель говорит: “Ну, пожалуйста!”, смотря на одного из учащихся, а встает не только тот, к кому обращается преподаватель, но и его сосед. Тогда преподаватель уточняет по имени, кого он желает выслушать. Следовательно, чтобы уточнить подзыв (обращение) взглядом, необходимо, чтобы особь (индивид) находилась на определенном расстоянии и чтобы рядом не было соседа…

Не намного более точным является и указующий жест рукой, пальцем, так как и он зависит от тех же условий, что и взгляд. Несколько возрастает лишь дистанция между зовущим и зовомым. Не на длину ли протянутой руки?

Однако в процессе усложнения форм трудовой деятельности жестов оказалось недостаточно. Переход на звуковой язык принес новую, удивительную возможность создания личного имени. Ведь теперь можно было позвать человека, находясь на расстоянии и не видя его, что жизненно необходимо на новом этапе развития человеческого общества. Можно и говорить о “соплеменниках” отвлеченно, не указывая на каждого пальцем. Может быть, с того времени и ведет свое начало запрет указывать пальцем на человека?

(В.Ивашко)

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 8 – 11; Беларуская мова 1994, с. 339 – 340.

Заняткi 16. Паняцце культуры маўлення.

Асноўныя камунiкатыўныя якасцi маўлення

Мэты:

сфармiраваць уяўленне пра культуру маўлення як сiстэму правiлаў маўленчай дзейнасцi, пра культуру маўлення (арталогiю) як навуку пра якасць маўлення; пра асноўныя камунiкатыўныя якасцi маўлення;

сфармiраваць навыкi лiнгвiстычнага i лагiчнага мыслення, стылiстычнага аналiзу тэкстаў, забеспячэння розных камунiкатыўных якасцей маўлення ў працэсе маўленчай дзейнасцi; выпраўлення моўных i стылiстычных памылак;

выхоўваць культуру маўлення i мыслення, патрыятычную свядомасць.

Асноўныя тэрмiны: культура маўлення, камунiкатыўныя якасцi маўлення, правiльнасць маўлення, дакладнасць маўлення, лагiчнасць маўлення, чысцiня маўлення, багацце (разнастайнасць) маўлення, дарэчнасць маўлення, выразнасць маўлення.

Тэрмiн “культура маўлення” азначае: 1) якасць маўлення (уменне перадаваць свае думкi сродкамi мовы); 2) навуку аб якасцi маўлення.

Асноўныя камунiкатыўныя якасцi маўлення: правiльнасць, дакладнасць, лагiчнасць, дарэчнасць, чысцiня, багацце (разнастайнасць), выразнасць.

Правiльнасць маўлення

Прадугледжвае захоўванне носьбiтамi мовы лiтаратурнай нормы. Такiм чынам забяспечваецца адзiнства моўнай нормы i ўзаемаразуменне памiж суразмоўцамi. Галоўная камунiкатыўная якасць маўлення, выяўляецца ў разнастайнасцi лiтаратурнай нормы. Выдзяляюцца нормы:
Арфаэпiчныя, паводле якiх трэба аднастайна вымаўляць гукi, словы, выказваннi	[дж], [ч], [ж], [ш], [р], [ц] толькi цвёрдыя; cвiсцячыя [з], [с] перад мяккiмi вымаўляюц-ца мякка:[с’]мешны, бя[з’]вiнны, [с’]пе-ла[с’]ць;
Акцэнталагiчныя, устанаўлiваюць месца нацiску ў словах i значэннях слоў	У розных словах, формах аднаго слова нацiск можа падаць на розны склад (дгi – дуг, закдаць – закiдць, крдыт – крэдт)
Арфаграфiчныя, устанаўлiваюць адзiнства напiсання слоў (iх частак)	На месцы е, ё пасля мяккiх зычных у першым пераднацiскным складзе пiшацца я; у астатнiх ненацiскных складах спрадвечна беларускiх слоў захоўваецца этымалагiчнае е: вцер - вятр - вецярк, вёсны – вясн - веснав
Лексiчныя, рэгулююць правiльнасць выбару слова для пэўнага кантэксту	З рада сiнонiмаў перапынак, паўза, антракт; вучань, студэнт, навучэнец носьбiт мовы выбiрае тое, што найбольш адпавядае кантэксту; нельга ўжываць русiзмы тыпу абучэнне моладзi, учот кадраў (замест навучанне моладзi, улiк кадраў)
Марфалагiчныя, патрабуюць адзiнства ва ўтварэннi i ўжываннi словаформ	У беларускай мове многiя словы маюць неаднолькавыя з рускiмi адпаведнiкамi род i лiк (бел. смачны яблык, сiняе чарнiла, новы запiс; рус. вкусное яблоко, синие чернила, новая запись)
Сiнтаксiчныя, вызначаюць межы спалучальнасцi слоў, рэгулююць правiльнае спалучэнне слоў у словазлучэннi i сказе	Каардынацыя дзейнiка i выказнiка не дазваляе ўжываць у ролi дзейнiка зборны назоўнiк з выказнiкам у форме множнага лiку: прафесура сабралiся на пасяджэнне вучонага савета; адметныя некаторыя словазлучэннi ў параўнаннi з рускiмi: дзякаваць брату, прабачыць партнёру, паехаць па матэрыялы – благодарить брата, извинить партнёра, поехать за материалами

Дакладнасць маўлення – адпаведнасць сэнсу слоў i выказванняў рэалiям, сiтуацыям; выкарыстанне слоў ва ўласцiвых iм значэннях. Цесна звязана з лексiчнай нормай	А.Я.Супрун: “Няправiльна будзе назваць кракадзiла бегемотам цi веласiпед сахой. З такога словаўжывання будзе вынiкаць, што той, хто гаворыць, па-першае, не ведае найменняў для кракадзiла i веласiпеда, а па-другое, не ведае значэнняў слоў бегемот i саха”. Словы цi фразеалагiзмы павiнны рэалiзавацца з тым значэннем, якое замацавала за iмi моўная практыка, бо толькi ў такiх умовах магчыма ўзаемаразуменне памiж носьбiтамi мовы. Дакладнасць забяспечваецца: 1) веданнем сiнанiмiчных магчымасцей мовы (уменнем выбраць з сiнанiмiчнага рада найбольш дакладнае для пэўнага выпадку слова); 2) веданне значэнняў мнагазначнага слова; 3) уменне размяжоўваць паронiмы i амонiмы
Лагiчнасць маўлення – паслядоўнасць, несупярэчнасць выказвання, часткi якога звязаны памiж сабой. Звязана з сiнтаксiчнай нормай.	Важна правiльна абiраць парадак слоў, каб яны не пярэчылi адно аднаму. Так, звычайна суб’ект дзеяння знаходзiцца на першым месцы; займеннiк ужываецца пасля блiжэйшага да яго назоўнiка ў той самай форме лiку i роду: Даглядчыкi так кормяць бычкоў, каб да восенi кожны з iх дасягнуў 300 кг. Сказы павiнны быць звязаны памiж сабой, пры гэтым выключную ролю адыгрываюць сродкi сувязi памiж сказамi, часткамi тэксту. Выступленне, даклад (асаблiва ў навуковым стылi) павiнны будавацца па агульнай схеме “уступ – асноўная частка - заключэнне”. Мэта выступоўцы – даказаць, абгрунтаваўшы, навуковую з’яву
Дарэчнасць маўлення – адпаведнасць моўных сродкаў тэме, сiтуацыi, мэце выказвання, стылю маўлення, адрасату, нават часу, умовам праяўлення маўленчай дзейнасцi	У афiцыйна-справавым цi навуковым стылях недарэчы будзе ўжываць прастамоўныя, размоўныя словы, а ў сяброўскай гутарцы – канцылярскiя штампы. Розным будзе лексiчны склад тэксту ў залежнасцi ад таго, у якiх адносiнах (сацыяльнае становiшча, узроставы паказчык, прычына зносiн, месца, час гутаркi) знаходзяцца адрасант i адрасат.
Чысцiня маўлення – адсутнасць у маўленнi дыялектных слоў, прастамоўных лексем i выразаў, жарганiзмаў, таўталогii, без патрэбы ўжытых канцылярызмаў, iншамоўных слоў, русiзмаў, шматкампанентных скарачэнняў i абрэвiятур	Адмаўленне пералiчаным групам моўных адзiнак у пэўнай меры звязана з стылем. Так, дыялектызмы не да месца ў навуковым тэксце i дарэчы ў мастацкiм творы, ужытыя з пэўнымi стылiстычнымi мэтамi (быдта, картопля, ёсцека). Канцылярызмы прыцягнуць да адказнасцi, унесцi карэктывы дарэчы ў афiцыйна-дзелавых тэкстах, але неўжывальныя ў сяброўскай размове. Ужыванне прастамоўных слоў i выразаў не ўпрыгожваюць маўленне, хоць i абмежавана пэўным сацыяльным асяроддзем (продкi ‘бацькi’, дрыхнуць, скапыцiцца)
Багацце маўлення – разнастайнасць выкарыстання моўных сродкаў, адсутнасць або рэдкае паўтарэнне тых самых слоў i выразаў	Выключныя магчымасцi пазбегнуць паўтораў маюць сiнонiмы, якiя могуць быць скарыстаны ў залежнасцi ад маўленчай сiтуацыi. Так, паняцце “многа” абазначаецца з дапамогай 66 моўных адзiнак, сярод якiх многа, шмат, багата, безлiч, процьма, парадкам, дай божа, як грыбоў, да гiбелi. У творчасцi класiкаў выкарыстана ад 20 да 30 тысяч розных слоў
Выразнасць маўлення – вызначаецца i дасягаецца спалучэннем колькасцi, якасцi ўжывання моўных сродкаў	Для мастацкага, публiцыстычнага стыляў, менш для гутарковага характэрны трапныя эпiтэты, параўнаннi, метафары, прыказкi i прымаўкi, фразеалагiзмы. У навуковым i афiцыйна-дзелавым стылях такiя сродкi выразнасцi тычацца асобных жанраў (лекцыя, дыспут, рэцэнзiя, вуснае выступленне), дзе патрэбна зацiкавiць, прыцягнуць увагу, даць ацэнку. У такiх тэкстах розныя вобразна-выяўленчыя сродкi павышаюць успрыманне iнфармацыi, але пры гэтым вызначаюцца самастойнасцю мыслення аўтара, сведчаць пра яго ўменне зацiкавiць аўдыторыю.

Заданнi.

1. У сказе на месцы кропак стаяла слова вырашыў. Замест кропак устаўце адпаведныя кантэксту сiнонiмы, каб яны не паўтаралiся. (Якiя камунiкатыўныя якасцi маўлення пры гэтым забяспечваюцца?)

Так расхвалiлi кнiгу, што я … прачытаць яе. Была вольная часiна, i я … схадзiць у кiнатэатр. Я … купiць сабе новае палiто. Нялёгка быць малаадукаваным, i я … паступiць у iнстытут. Думаў я, думаў i … заняцца пчалярствам. Нялёгкую паласу жыцця я … правесцi на вёсцы ў бацькоў. Доўга не было вестак ад брата, i я … наведаць яго.

Для даведак: надумаў, захацеў, сабраўся, намыслiў, намерыўся, наважыўся, адважыўся.

2. Прачытаць сказы i знайсцi памылкова выкарыстаныя словы i выразы. Якая камунiкатыўная якасць маўлення пры гэтым парушана?

1. Шчасце ўсiх людзей, усяго народа – вось што павiнна быць i нашым асабовым шчасцем. 2. У калгасе вырасла цэлая кагорта майстроў жывёлагадоўлi. 3. Завадатар гэтага пачынання (сустрэчы ўкраiнскай i беларускай моладзi) расказаў сябрам аб жыццi i працы на Палессi. 4. Розныя вiртуозныя думкi мiтусiлiся ў галаве. 5. Лекцыя разлiчана для настаўнiкаў. 6. Стаяла невыносная гарачыня, i людзi iмкнулiся схавацца ў ценю пад двума высокiмi лiпамi. 7. Мы аддзякавалi cлаўных хлопцаў за дапамогу i на развiтанне моцна пацiснулi iм рукi. 8. Пра ўмовы прыёму на працу я яшчэ скажу нiжэй. 9. Урачы паставiлi дыягназ страшнай хваробы – рак. 10. У кожнага вучня свой характар, сваё жыццё, i да яго трэба ўмець падысцi. 11. Героi пiсьменнiка трапляюць у самыя нечаканыя сiтуацыi. Праўда, у iх ёсць сякiя-такiя канфлiкты з дарослымi, але яны ўвесь час адчуваюць радасць еднасцi з iх вялiкiм светам, iх клапатлiвым, неспакойным жыццём.

3. Адзначце сказы з памылковым ужываннем дзеепрыслоўяў. Якая камунiкатыўная якасць маўлення пры гэтым парушана? Запішыце гэтыя сказы, выправіўшы памылкі.

1.Чытаючы аповесць А.Адамовіча “Карнікі”, сапраўды сціскаецца сэрца. 2. Пабываўшы ў кабінеце дырэктара, дзецьмі былі зроблены адпаведныя вывады. 3. Забіўшы паліцая, Сотнікава самога параніла. 4. Снег тоўстым пластом кладзецца на халодныя яблыні, да зямлі прыгнуўшы маладзенькія галіны. 5. Цешачы падлетка Мікіту, на вуліцы стала сонечна і цёпла. 6. Трохі пачакаўшы, выццё, яшчэ больш жудаснае, паўтарылася зноў. 7. Слухаючы простыя і шчырыя словы брыгадзіра, у сялян склалася добрае аб ім уражанне. 8. Заснуўшы, Марына ўткнулася тварам у цеплыню падушкі.

4. Чаму пададзены дыялог хутчэй можна разглядаць як пародыю на натуральную размову? Якая камунiкатыўная якасць маўлення пры гэтым парушана? Якi вы бачыце спосаб наблiзiць дыялог да рэчаiснасцi?

- Алена, мы павiнны ўнесцi карэктывы ў наш вячэрнi план i наведаць папулярны вернiсаж. Я ўжо атрымаў iнфармацыю ад аматараў авангардысцкага напрамку i думаю, што яны не вельмi ўтрыруюць, сцвярджаючы, што гэта сапраўдны феномен на фоне нашага правiнцыйнага мастацтва.

- Што ж, прэпазiцыя цiкавая, але кампетэнтныя рэкамендацыi нашых знаёмых дылетантаў для мяне гучаць проста камiчна. Я не схiльна да сенсацый i ажыятажу. Думаю, мае аргументы цябе пераканалi.

Гл. таксама: Зразiкава, Губкiна 2010, с. 157 – 159.

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 134 - 145; Ляшчынская 2003, с. 116 – 123; Беларуская мова 1994, с. 276 – 277; Практыкум 2005, с. 15 – 20, 147 – 150, 171 – 175.

Заняткi 17. Падрыхтоўка да публiчнага выступлення.

Маўленчы этыкет i культура зносiн

Мэты:

сфармiраваць уяўленне пра публiчнае выступленне i асноўныя этапы яго падрыхтоўкi; пра маўленчы этыкет як сiстэму адметных беларускiх моўных формул;

сфармiраваць навыкi падрыхтоўкi да публiчнага выступлення, ужывання моўных формул у залежнасцi ад сiтуацыi (прывiтання, пажадання, развiтання i iнш.); лiнгвiстычнага i лагiчнага мыслення, стылiстычнага аналiзу тэкстаў, дыферэнцыяцыi функцыянальных стыляў;

выхоўваць культуру маўлення i мыслення, патрыятычную свядомасць.

Асноўныя тэрмiны: публiчнае выступленне, маўленчы этыкет, моўная формула.

Чалавек, якi выступае з прамовай, заўсёды знаходзiцца ў цэнтры ўвагi i так цi iнакш уздзейнiчае на слухачоў. Поспех публiчнага выступлення ў многiм залежыць ад таго, наколькi добра прамоўца ведае прадмет гаворкi, наколькi дасканала прамова падрыхтавана i прадумана. Публiчнае выступленне складаецца з некалькiх этапаў:

1. Выбар тэмы прамовы	Тэма акрэслiваецца загадзя або яе выбiрае сам прамоўца. Пры гэтым трэба ўлiчваць свае веды па выбранай тэме, асабiсты вопыт, уменне прадбачыць, наколькi тэма ўяўляе цiкавасць для слухачоў
2. Вызначэнне мэты прамовы	Як правiла, прамоўца ставiць за мэту: 1) праiнфармаваць, растлумачыць; 2) схiлiць або заклiкаць да пэўнага рашэння, дзеяння; 3) падбадзёрыць слухачоў, развесялiць, натхнiць
3. Падбор, асэнсаванне i канспектаванне прамовы	Асноўныя крынiцы для падрыхтоўкi прамовы: 1) навуковая i навукова-папулярная лiтаратура; 2) даведачная лiтаратура, энцыклапедычныя i лiнгвiстычныя слоўнiкi, бiблiяграфiчныя даведнiкi; 3) мастацкая лiтаратура; 4) сродкi масавай iнфармацыi; 5) уласныя назiраннi.
4. Прадумванне кампа-зiцыi (пабудова, суад-носiны памiж часткамi), складанне плана прамовы	Якiмi словамi пачаць выступленне? Як развiваць асноўныя тэзiсы (палажэннi)? Якiя вывады зрабiць у заключэннi? Вызначыць парадак падачы матэрыялу, узаемаразмяшчэнне яго элементаў (уступу, асноўнай часткi, заключэння), скласцi план прамовы
5. Рэпетыцыя, прагаворванне прамовы

Паняцце культуры ўключае i культуру ўзаемiн (зносiн), маўленчых паводзiн. Культура маўленчых паводзiн – састаўная частка агульнай культуры. Маўленчыя паводзiны звязаны з сiтуацыяй маўлення, з роляй, якую выконвае носьбiт мовы. Адна i тая ж просьба па-рознаму выказваецца ў размове з аднакурснiкам, выкладчыцай, мацi: Слухай, дай паглядзець кнiгу; Ганна Пятроўна, можна, я пагляджу? Мама, ну я цябе прашу… Правiлы маўленчых паводзiн рэгулююцца маўленчым этыкетам.

Маўленчы этыкет – абумоўленая традыцыямi, нормамi маралi сiстэма моўных формул (добры дзень, дазвольце, прашу прабачыць…), якiя ўжываюцца з мэтай устанавiць i падтрымаць кантакт з суразмоўцам (-i). Формулы этыкету праяўляюцца ў сiтуацыях прывiтання, развiтання, удзячнасцi, адабрэння, спачування, вiншавання, звароту, просьбы, парады i г. д. У формулах маўленчага этыкету, якiя выкарыстоўвае чалавек, адлюстраваны ўзровень яго адукацыi, выхаванасцi, маўленчага асяроддзя.

Заданнi.

1. Прачытайце традыцыйныя формулы прывiтання (развiтання). Якiя асаблiвасцi выкарыстання гэтых формул вы можаце назваць: вiтанне (развiтанне) са знаёмымi (незнаёмымi), нейтральнае, добразычлiвае, афiцыйнае, жартаўлiвае, фамiльярнае ўжыванне i г. д.?

Добры дзень! Дабрыдзень! Дзень добры! Добрай ранiцы! Добры вечар! Здарова! Вiтаю вас! Дазвольце вiтаць вас! Прывiтанне! Салют! Маё шанаванне! Як жыццё (жыццё-быццё)? Як жывецца? Як жывяце? Што новага? Як маешся? Рад(а) вас (цябе) бачыць!

Бывай! Бывайце! Да пабачэння! Да сустрэчы! Да хуткай сустрэчы! Будзь! Усяго добрага! Усяго найлепшага! Усяго! Шчаслiва! Шчаслiвай (гладкай) дарогi! Шчаслiва заставацца! Бывай (будзь, будзьце) здаровы! Да сустрэчы! Добрай ночы! Дабранач!

2. Прачытайце традыцыйныя формулы прабачэння. У якiх сiтуацыях гэтыя формулы ўжываюцца?

Даруйце! Даруйце, калi ласка! Прабачце! Прабачце, калi ласка! Прашу (мне) прабачыць! Выбачайце! Прыношу (вам) сваё прабачэнне! Перапрашаю. Я вiнаваты. Не крыўдуйце на мяне. Я павiнен павiнiцца. Я хачу павiнiцца перад вамi. Я не магу не папрасiць прабачэння (у вас). Прабачце за клопат… (Я) больш (так) не буду!

3. Ветлiва, iнтэлiгентна адкажыце на наступныя прабачэннi.

1. Прабачце, я вас, здаецца, штурхнуў.

2. Прабачце, я так доўга не вяртала вам кнiгi, я хварэла.

3. Выбачайце, можна ўвайсцi?

4. Прабачце за спазненне, мяне затрымалi па дарозе.

5. Мне шкада, што мы з табой пасварылiся. Ведаю, што я вiнаваты, прабач.

6. Гэта зноў я. Прабачце, што надакучваю. Я забылася перадаць вам, што заўтра сходу не будзе.

7. Прабачце, я пайду. Па-мойму, я злоўжываю вашай гасцiннасцю (вашым часам).

8. Баюся, што я стамiла вас сваiмi размовамi. Я пайду.

9. Не злуйся (не сярдуй), што я адмаўляюся ад запрашэння, але я, праўда, не змагу прыйсцi.

10. Калi можаш, не крыўдуй за гэты неразумны (недарэчны) жарт. Я не падумала.

11. Мамачка, мiлая мая, прабач, вось пабачыш, я нiколi так не буду рабiць.

4. Папрасiце прабачэння за тое, што:

1) спазнiлiся на дзелавую сустрэчу;

2) спазнiлiся на спатканне;

3) прыйшлi на дзень нараджэння пазней, чым запрашаў iмянiннiк;

4) не пазванiлi, як абяцалi, мацi (бацьку);

5) спазнiлiся на заняткi;

6) праходзiце на сваё месца ў кiнатэатры, калi фiльм ужо iдзе;

7) не выканалi свайго абяцання пазванiць старэйшаму за вас чалавеку.

5. Звярнiцеся да незнаёмага чалавека:

1) да дзiцяцi 4 – 5 год з пытаннем, як яго завуць;

2) да хлопчыка (дзяўчынкi) 8 – 10 год з пытаннем, дзе знаходзiцца школа № 1;

3) да мужчыны з пытаннем, як дайсцi (даехаць) да вулiцы М.Багдановiча;

4) да прадаўца кветак з просьбай выбраць вам букет для мацi (сябра, сяброўкi);

5) да прадаўца з просьбай прадаць белую блузку, якой няма на вiтрыне (блузкi з гэтай партыi толькi што паступiлi ў продаж i яшчэ афармляюцца па накладной);

6) да мiлiцыянера з пытаннем, як праехаць да аўтавакзала;

7) да майстра з просьбай зрабiць вам модную стрыжку.

Лiтаратура:

Зразiкава, Губкiна 2010, с. 134 – 145; Практыкум 2005, с. 304 – 308.

Пытаннi па тэме 7 «Культура прафесiйнага маўлення».

1. Назавiце асноўныя адрозненнi памiж мовай i маўленнем.

2. Апiшыце асноўныя ўзроўнi i вiды маўленчай дзейнасцi студэнта.

3. Дайце азначэнне паняцця ”культура маўлення”. Назавiце асноўныя камунiкатыўныя якасцi маўлення. Якая з iх самая галоўная?

4. У чым заключаецца сутнасць правiльнасцi маўлення? Назавiце асноўныя ўзроўнi нормаў беларускай лiтаратурнай мовы.

5. Што такое дакладнасць маўлення? З моўнымi нормамi якога ўзроўню яна звязана? Якiя вiды дакладнасцi вам вядомы?

6. Што такое лагiчнасць маўлення? З моўнымi нормамi якога ўзроўню яна звязана? З якiмi законамi логiкi? Якiя ўмовы лагiчнасцi вам вядомы?

7. Што такое дарэчнасць маўлення? Якiя вiды дакладнасцi вам вядомы?

8. Што такое выразнасць маўлення?

9. Што такое багацце (разнастайнасць) маўлення?

10. Што такое чысцiня маўлення?

11. Пералiчыце асноўныя этапы падрыхтоўкi публiчнага выступлення.

12. Як трэба вызначаць тэму i мэту прамовы?

13. З якiх кампазiцыйных частак складаецца прамова? Якiмi могуць быць крынiцы падрыхтоўкi прамовы?

14. Як звязаны памiж сабой маўленчы этыкет, маўленчыя паводзiны, маўленчыя сiтуацыi?

15. Прывядзiце прыклады беларускiх моўных формул прывiтання (у залежнасцi ад суразмоўцы).

16. Прывядзiце прыклады беларускiх моўных формул развiтання (у залежнасцi ад суразмоўцы).

17. Прывядзiце прыклады беларускiх моўных формул прабачэння (у залежнасцi ад суразмоўцы).

ТЭМАТЫКА КАНТРОЛЬНЫХ РАБОТ

КАНТРОЛЬНАЯ РАБОТА № 1

ВАРЫЯНТ 1

1. Пастаўце назоўнікі, што ў дужках, у патрэбнай склонавай форме.

Няма (авёс, вугаль, каэфіцыент, тэкст, калектыў); разам з (Віця, Бядуля, сведка, моладзь, любоў, шчырасць); ведаць аб (армія, гульня, праца, парог, страта, краіна); шмат (мінчанін, рэч, сотня, цэмент, пытанне).

2. Складзіце словазлучэнні, падабраўшы прыметнікі, дапасаваныя да назоўнікаў. Перакладзіце гэтыя словазлучэнні на беларускую мову.

Яблоко, какао, дверь, туфля, степь, пачка, крупа.

3. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.

Подсчитывать убытки, выкорчевывать столбы, утаивать недостачу, распаковывать товар, осваивать новые технологии, организовывать свою фирму, прилаживать детали, поддерживать молодые кадры, проветривать помещение, показывать пример.

4. Знайдзіце сказы з памылковым ужываннем дзеепрыслоўяў. Запішыце сказы ў выпраўленым выглядзе.

1. Чытаючы гэту кнігу, у мяне ўзнікла шмат пытанняў. 2. Не шукаючы, не знойдзеш. 3. Разважаючы над гэтымі радкамі, міжволі прыгадваецца наказ паэта. 4. Прыходзячы раніцай на заняткі, у класе заўсёды яшчэ цёмна. 5. Хлопчык спыніўся, прайшоўшы некалькі метраў. 6. Нізкія хмаркі рассеяліся па небе, сыплючы халодным дажджом і градам. 7. Рыхтуючыся да экзаменаў, у нас былі незразумелыя пытанні. 8. Падыходзячы да школы, у хлопцаў узнікла спрэчка. 9. Пад’язджаючы да Мінска, у нас сапсаваўся аўтобус.

5. Замяніце лічбы словамі, назоўнікі пастаўце ў патрэбнай склонавай форме.

За дзень у магазіне рэалізавана 904 (кілаграм) садавіны і гародніны. Адрамантавана 2 (стол). Тарыф склаў 43 (рубель) за кілават-гадзіну. 17 (вучань) былі ўзнагароджаны граматай. Знойдзены кашалёк з 578 (расійскія рублі). Краіна налічвае 150 (мільён) (жыхар).

6. Раскрыйце значэнне міжмоўных амонімаў у беларускай і рускай мовах, складзіце з імі словазлучэнні ці сказы.

Узор: бел.карысны - рус. корыстный

Бел. карысны – які прыносіць карысць (карысная ежа).

Рус. корыстный – заснаваны на імкненні да выгады, матэрыяльнай карысці, сквапны, карыслівы (корыстные намерения).

бел. прозвішча - рус. прозвище

бел. дараваць - рус. даровать

бел. столь - рус. столь

бел. чуць - рус. чуть

бел .дыван - рус. диван

ВАРЫЯНТ 2

1. Перакладзіце на беларускую мову.

Вариант, океан, порционный, ионотерапия, авиатор, радиозавод, фортепиано, диалектика, миссионер, аукцион, аксиоматика, иероглиф, гениальный.

2. Раскрыць дужкi, паставiўшы назоўнікі ў патрэбнай склонавай форме.

1. Мы дамовіліся сустрэцца з новым партнёрам на (рог) вуліцы. 2. У (Вілейка) і (Нясвіж) працуюць перспектыўныя маладыя кадры. 3. Вядомы менеджар прыехаў з (Захад) падзяліцца вопытам работы. 4. Абсталяванне (пакой) для гасцей не задавальняла дырэктара. 5. Няма належнага (парадак) у правядзенні планавых мерапрыемстваў. 6. Старшыня сходу перадаў (Дар’я Сяргееўна) запіску ад члена дэлегацыі.

3. Выпраўце памылкі пры ўжыванні дзеепрыслоўяў і дзеепрыслоўных зваротаў.

1. Гледзячы перадачу, узнікалі цікавыя думкі. 2. Дагледзеўшы зямлю, будзе ж нешта расці на ёй. 3. Задача рашалася вельмі проста, карыстаючыся новым метадам. 4. Вучыўшыся ў звычайнай школе сем гадоў, я паступіў у гімназію. 5. Прыходзячы з канцэрта, ён падзяліўся ўражаннямі з маці. 6. Уваходзячы ў клас, настаўнік пачаў урок. 7. Маці стала лягчэй, даведаўшыся, што тэмпература ў малога нармальная. 8. Мы заўсёды адпачываем, слухаўшы музыку. 9. Прачытаўшы сачыненне, думаецца, што яно выдатнае.

4. Замяніце лічбы словамі, назоўнікі пастаўце ў патрэбнай склонавай форме.

Агародніна засеяна на 462 гектарах поля. Ад галоўнага да даччынага прадпрыемства 250 (метр) адлегласці. За набытую прадукцыю фірма заплаціла 268 (мільён) беларускіх рублёў. З 853 (прадпрыемства) сваю прадукцыю вывозяць за межы краіны толькі 518. Для офісаў фірмы набыта 3 (капіравальны апарат). 6 (новы супрацоўнік) прынялі на працу ў кампанію.

5. Перакладзіце на беларускую мову.

Послать по адресу, слышал своими ушами, дом в пять этажей, заведующая сектором, построили двадцать четыре каркасно-блочных дома, смеяться над бездельником, секретарь заболел гриппом, ходить по инстанциям, километрах в двухстах от столицы.

6. Раскрыйце значэнне міжмоўных амонімаў у беларускай і рускай мовах, складзіце з імі словазлучэнні ці сказы.

Узор: бел.карысны - рус. корыстный

Бел. карысны – які прыносіць карысць (карысная ежа).

Рус. корыстный – заснаваны на імкненні да выгады, матэрыяльнай карысці, сквапны, карыслівы (корыстные намерения).

бел. запрасіць - рус. запросить

бел. трус - рус. трус

бел. штучны - рус. штучный

бел. мех - рус. мех

бел .качка - рус. качка

КАНТРОЛЬНАЯ РАБОТА № 2

ВАРЫЯНТ 1

1. У якiм значэннi (прамым цi пераносным) ужываецца падкрэсленае слова ў наступных прыкладах?

Хiрургiчная аперацыя – валютная аперацыя, прамая дарога – прамы чалавек, аднаўленне палаца – аднаўленне рахунку, паштовая марка – вытворчая марка, сцюдзёная крыніца – крыніца прыбытку, рашэнне задачы – эканамічнае рашэнне, лёгкая сукенка – лёгкая прамысловасць, чорная хмара – чорная металургiя, бiржавая яма – глыбокая яма.

2. Складзiце словазлучэннi, выбраўшы патрэбнае слова ў дужках.

Звычай (гандлёвы, гандлярскi), грамата (даверчая, даверная), тавар (дэфектны, дэфектыўны), дагавор (калектыўны, калекцыйны), закон (канстытуцыйны, канстытутыўны), спаборніцтвы (квалiфiкаваныя, квалiфiкацыйныя), гандаль (спекулятыўны, спекуляцыйны), адказ (аператыўны, аперацыйны), зала (дэманстрацыйная, дэманстратыўная), (паказчыкi, паказальнiкi) вытворчасцi, настрой (пазiцыйны, пазiтыўны).

3. Утварыце словазлучэннi з наступнымi:

а) прыметнiкамi: бюджэтны, валютны, дэпазiтны, клiрынгавы, лiцэнзiйны, падатковы, улiковы;

б) прыслоўямi: беражлiва, ашчадна, дакладна, дапушчальна, добрасумленна, недакладна, пiсьмова, якасна, квалiфiкавана.

4. У прыведзеных словазлучэннях замянiце прыметнiкi антанiмiчнымi:

Марныя захады, каларытная мова, глухi голас, фальшывае спачуванне, выпадковая сустрэча, каржакаватае дрэва, горкi лёс, цiкаўныя вучнi, людная вулiца, карысныя птушкi, малады горад, прымiтыўны механiзм, маўклiвы чалавек, стромы бераг.

5. Вызначце спосаб утварэння наступных тэрмiнаў.

Бацькоўская фiрма, iнжынiрынг, паўфабрыкат, фондавы рынак, рэкламiст, банкруцтва, рынак пакупнiка, спад, рэкламазнаўства, клiрынгавы, ААТ, экспартаваць, размеркаванне па працы, кансалтынг, нацiск з боку канкурэнтаў, замарожванне цэнаў, уласнасць, гiперiнфляцыя, попыт, стратэгiчная лесвiца, ВНП.

6. Што аб’ядноўвае прыведзеныя тэрмiны розных галiн навукi ў групы?

а) мiкрафон, грамафон, патэфон, саксафон, вiбрафон;

б) фiлолаг, вiрусолаг, стаматолаг, арнiтолаг, вiрусолаг, заолаг;

в) астраномiя, астралогiя, астраскоп, астранаўт, астрабiялогiя;

г) картаграфiя, бiяграфiя, геаграфiя, тамаграфiя, фатаграфiя;

д) бiялогiя, бiяграфiя, бiясфера, бiясфера, бiясiнтэз, бiягенез;

е) фанаграма, кардыяграма, дыяграма, бiяграма;

ё) iнтэрмедыя, iнтэрнацыянальны, iнтэр’ер.

7. Утварыце ад прыведзеных словазлучэнняў і спалучэнняў складаныя прыметнікі-тэрміны.

Адзін элемент, варыяцыйны і сеткавы, вострыя вуглы, дзве грані, дробавы і рацыянальны, косыя вуглы, крывая лінія, многа лічбаў, хутка згасаць, два фактары.

ВАРЫЯНТ 2

1. Складзiце словазлучэннi (сказы), у якiх выдзеленыя словы ўжываліся б у прамым значэннi.

Укалоць самалюбства, банк аб’явiў набор, першая скрыпка краіны, вузкі калідор новай прафесii, распалiць страсцi, замарожванне рахункаў, гуляць на бiржы, фiрма маўчала, сталёвая воля, партфель заказаў, нажнiцы цэнаў, кола маркетынгу.

2. Якi з паронiмаў мае значэнне, указанае ў дужках? Укажыце значэнне другога паронiма.

Асобае рашэнне // асабiстае рашэнне (якое належыць пэўнай асобе); акцэпт // акцэнт (форма безнаяўнага разлiку); адрасат // адрасант (адпраўнiк); абанент // абанемент (права на карыстанне чым-небудзь пэўны час), трасант // трасат (вэксалядаўца), камунiкатыўны // камутатыўны (якi мае адносiны да перадачы iнфармацыi).

3. Утварыце словазлучэннi з наступнымi дзеясловамі:

Ацэньваць, выплочваць, забяспечваць, занiжаць, павышаць, вызначаць, маркiраваць, лiквiдаваць, рэалiзаваць, выручыць, iнфармаваць, разлiчыць, планаваць, прагназаваць, канверсаваць, фiнансаваць.

4. Падбярыце антонiмы. Раскрыйце iх значэнне.

Прыватны, павышэнне коштаў, дэ-факта, дэбет, адказчык, пасiў, рэiмпарт, дапаможны цэх, рээкспарт, дэвальвацыя, баланс, знешнi гандаль, танны выдатак.

5. Вызначце спосаб утварэння наступных тэрмiнаў.

Найм, сiмплiфiкацыя, сховiшча, таваразнаўства, дагавор куплi-продажу, прадпрымальнiцтва, пакупнiк, палата (гандлёвая), дэманапалiзацыя, нявыплата, еўрадолар, мiжнародна-прававая арэнда, бюджэтны, СП, рашотка планавання стратэгiчных гаспадарчых адзiнак, нерэнтабельны, маркетынг-мiкс, спажывец, парасон (цэнавы), БелАЗ.

6. Што аб’ядноўвае прыведзеныя тэрмiны розных галiн навукi ў групы?

а) анамасiялогiя, анестэзiялогiя, арнiталогiя, археалогiя, астралогiя;

б) трансакiянскi, транскантынентальны, трансляцыя, трансплантацыя;

в) аўтамабiль, аўтаномiя, аўтапартрэт, аўтабiяграфiя, аўтагенез;

г) мiкрафон, мiкрамiр, мiкраклiмат, мiкрафлора, мiкрахвалi;

д) аэробус, аэрадром, аэролаг, аэрафлот, аэрапорт;

е) геаграфiя, геалогiя, геадэзiя, геамагнiтны, геаметрыя, геапалiтыка;

ё) гiдраавiяцыя, гiдраагрэгат, гiдрабiёлаг, гiдраграфiя, гiдрастанцыя.

7. Утварыце ад прыведзеных словазлучэнняў і спалучэнняў складаныя прыметнікі-тэрміны.

Узор выканання: устойлівы да маразоў – марозаўстойлівы.

Высокая якасць, утварэнне слова, горная руда, высокія горы, бранірованая машына, многа сем’яў, добрая якасць, востры дэфіцыт, многа ліній, розныя бакі, .

КАНТРОЛЬНАЯ РАБОТА № 3

ВАРЫЯНТ 1

1. Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

Обращение к зарубежным источникам финансирования экономики Беларуси следует рассматривать в комплексе мер по реализации антиинфляционной политики, оживлению производства и ускорению структурной перестройки.

Привлечение прямых иностранных инвестиций в экономику Беларуси преследует следующие взаимосвязанные цели: привлечение новой техники и технологии, современных методов международного маркетинга и передового управленческого опыта; приток дополнительных материальных и финансовых ресурсов, обеспечивающих ускорение научно-технического прогресса; более полное насыщение внутреннего рынка качественной продукцией, в том числе импортозамещение; решение проблем занятости населения; развитие экспортной базы страны и постепенное интегрирование в мировую экономику.

Мировой опыт свидетельствует, что экономический рост, эффективное включение страны в существующую систему международного разделения труда требуют активного использования возможностей, связанных с привлечением зарубежного капитала. До настоящего времени прямые иностранные инвестиции пока не стали действенным инструментом преобразовательных процессов в экономике нашей страны. Это подтверждает анализ деятельности предприятий с иностранными инвестициями на территории Беларуси.

2. Вызначце межы сказаў, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку ў тэксце.

Механізацыя гэта пераход ад ручной працы да працы з дапамогай машын а ва ўсякай машыне ёсць нешта што рухаецца і пры стварэнні машыны нельга абысціся без выкарыстання законаў механікі пабудаваныя чалавекам машыны паспяхова працуюць тым самым даказваючы правільнасць і дакладнасць законаў механікі механізацыя гэта пазбаўленне чалавека ад цяжкай ручной працы шматразовае павелічэнне яе прадукцыйнасці некалі пры будаўніцтве будынкаў рабочыя пераносілі на сабе цэглу і іншыя матэрыялы цяпер гэта робяць пад’ёмныя краны пры будаўніцтве чыгунак прыладамі будаўнікоў былі лем рыдлёўка кірка тачка цяпер на дапамогу будаўнікам прыйшлі экскаватары бульдозеры пуцеўкладчыкі і іншыя машыны механізацыя карэнным чынам змяніла адну з асноўных галін гаспадаркі земляробства механізацыя працэс бесперапынны ўдасканальванне машын павышэнне іх прадукцыйнасці аблягчэнне працы на іх усім гэтым пастаянна займаецца прамысловасць усё большую ролю пры гэтым пачынаюць адыгрываць робаты (Кікоін І.К., Кікоін А.К.).

ВАРЫЯНТ 2

1. Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

Валютные отношения – это экономические отношения, возникающие в результате движения мировых денег и обслуживания разных форм хозяйственных связей между странами. Валютные отношения функционируют в сфере распределения и обмена. Различают мировую, международные (региональные) и национальные валютные системы. Национальные валютные системы – это совокупность экономических отношений, с помощью которых осуществляется международный платёжный оборот, формируются и используются валютные ресурсы, необходимые для нормального процесса общественного воспроизводства. Национальная валютная система – форма организации валютных отношений страны, определяемая национальным законодательством, она является составной частью денежной системы. Её основными элементами являются: национальная валютная единица; состав официальных золотовалютных резервов; паритет валюты и механизм формирования валютного курса; условия обратимости валюты; наличие или отсутствие валютных ограничений; порядок внешних расчётов страны; режим национального валютного рынка и рынка золота; статус национальных учреждений, регулирующих валютные отношения страны. Особенности национальной валютной системы определяются условиями и уровнем развития экономики страны, а также её внешнеэкономическими связями.

2. Вызначце межы сказаў, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку ў тэксце.

У апошнія дзесяцігоддзі механізацыя вытворчасці стала дапаўняцца аўтаматызацыяй аўтаматызацыя заключаецца ў тым што кіраванне машынамі кантроль за іх работай перадаюцца спецыяльным прыстасаванням аўтаматам якія самі з’яўляюцца механізмамі машынамі у прыватнасці робаты гэта таксама аўтаматычныя прыстасаванні машыны

механізацыя і аўтаматызацыя гэта даброты для людзей але нельга забывацца і аб шкодных выніках звязаных з імі сучасная тэхніка прама або ўскосна ўздзейнічае на навакольны свет цяжкія трактары і іншыя сельскагаспадарчыя машыны ўшчыльняюць глебу на палях чым зніжаюць яе ўрадлівасць плаціны гідраэлектрастанцый і вадасховішчы губяць рыбныя запасы затапляюць лугі і ворныя землі электрастанцыі на якіх спальваецца паліва забруджваюць атмасферу атамныя электрастанцыі маюць небяспеку радыеактыўных забруджванняў і г. д. таму ў найвышэйшай ступені важна развіваючы гаспадарку ўлічваць даныя экалогіі навукі аб узаемадзеянні арганізмаў раслін і жывёл паміж сабой і з навакольным асяроддзем (Кікоін І.К., Кікоін А.К.).

ВАРЫЯНТ 3

1. Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

Таможенный тариф – систематизированный перечень таможенных прошлин, взимаемых с грузовладельцев при прохождении товаров через таможенную государственную границу. Таможенные пошлины – государственные денежные сборы (налоги), взимаемые через таможенные учреждения при ввозе товаров, ценностей и имущества, провозимых через границу страны. Таможенной пошлиной облагаются товары ввозимые, вывозимые и транзитные.

Размер таможенной пошлины определяется таможенными тарифами, которые содержат списки товаров, облагаемых таможенной пошлиной. Таможенный тариф платится в рублях по рыночному курсу или (по желанию экспортёра) в валюте. В таможенном тарифе товары сгруппированы в зависимости от степени обработки (готовые изделия, полуфабрикаты, сырьё) и по происхождению (промышленные, минерально-сырьевые, сельскохозяйственные и т.п.). По методам взимания различают таможенные пошлины “адвалорные” (процент с цены товара) или в форме твёрдых ставок за установленную единицу товара (штуку, вес, объём, длину и т. д.)

2. Вызначце межы сказаў, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку ў тэксце.

Кампаніі могуць атрымліваць капітал прадаючы акцыі ці аблігацыі і хоць і тое і другое мае вынікам адно грошы для кампаніі паміж імі ёсць адрозненні па-першае аблігацыі гэта пазыковы капітал які пацвярджае і абараняе пазыкі для кампаній тады як акцыі сведчанне частковага валодання кампаніяй і частковага інвеставання ў яе. Таму ўладальнікі аблігацый гэта крэдыторы кампаніі а акцыянеры яе супольнікі акцыі звычайна гарантуюць вяртанне грошай і забяспечваюцца залогавым коштам уласнасці кампаніі інвестыцыі акцыянераў цалкам вяртаюцца тады калі кампанія ліквідуецца пад час плацежаздольнасці так што апошняе інвеставанне тоіць у сабе рызыку важнае камерцыйнае адрозненне ў тым што дывідэнды акцыі могуць быць заплочаны толькі з прыбыткаў і таму мяркуецца што год будзе прыбытковы а працэнты на аблігацыі могуць сплочвацца непасрэдна з капіталу таму ўладальнік аблігацый атрымлівае плату за пазыку незалежна ад таго мае кампанія прыбытак ці церпіць страты (Бэрджоў Дж.).

ВАРЫЯНТ 4

1. Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

Лицензирование товаров – одно из средств государственного регулирования внешнеэкономической деятельности. При этом под лицензией понимается разрешение, выдаваемое государственными органами на осуществление экспортно-импортной деятельности. Специализированным внешнеэкономическим организациям выдаются генеральные лицензии, которые позволяют проводить экспортно-импортные операции по группе товаров в течение определённого срока.

Лицензирование является формой контроля государства за внешнеторговой деятельностью организаций, рациональным использованием экспортных ресурсов и сбалансированностью импорта. Лицензирование экспорта и импорта как мера оперативного регулирования государством экономических связей вводится на определённые периоды времени по отдельным товарам, работам, услугам, включённым в перечень продукции общегосударственного назначения, а также по отдельным странам и группам стран в тех случаях, когда этого требует состояние платёжных отношений или иные экономические или политические условия.

2. Вызначце межы сказаў, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку ў тэксце.

Аблігацыі звычайна выпускаюцца для часовага фінансавання да мяжы акрэсленай у статуце кампаніі аблігацыі могуць быць як пагашальныя так і непагашальныя пагашальныя аблігацыі аплочваюцца пасля ўстаноўленага тэрміну і выпускаюцца калі ўзнікае неабходнасць часовага фінансавання ці калі працэнтная стаўка высокая і напэўна знізіцца і наадварот непагашальныя аблігацыі не аплочваюцца пакуль кампанія не спыняе дзейнасці або калі яна няздольная аплаціць неабходныя працэнты яны выпускаюцца калі ўзнікае неабходнасць доўгачасовага фінансавання або калі працэнтная стаўка нізкая і напэўна вырасце

Многія фірмы могуць атрымліваць ільготныя крэдыты (овэрдрафты) ад сваіх банкаў, якія зладжваюць ваганні іх “грашовай плыні” аб’ём і тэрмін ільготнага крэдыту залежыць пераважна ад рэпутацыі кампаніі дырэктары малых кампаній часта даюць персанальную гарантыю пад доўг банка (Бэрджоў Дж.).

ВАРЫЯНТ 5

1. Перакладзіце тэкст на беларускую мову.

Неотъемлемым атрибутом превращения технологии в товар является свершение акта купли-продажи, т. е. она должна пройти рынок. В реальной жизни это возможность коммерциализации идеи, которая включает в себя проведение экспертизы идеи, отсева, определение возможной сферы использования и соответствие стандартным требованиям. После процесса коммерциализации технология представляет собой патент, производственный опыт, ноу-хау, опытные или промышленнные образцы оборудования, аппаратуры, другой техники, а также технологии в узком понимании – как способ производства, технологические (химические, биохимические и т. д.) процессы и секреты. Секретность – отличительная черта технологии как товара. Технология товарного вида становится предметом передачи.

В практике договоров технологического обмена иногда трудно выделить объект в предельно чистом виде. Все высокотехнологичные фирмы развитых стран вырабатывают и тщательно соблюдают выгодные для них правила передачи технологий, которые в настоящее время приобрели характер технологической стратегии.

2.Вызначце межы сказаў, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку ў тэксце.

Аблігацыі звычайна выпускаюцца для часовага фінансавання да мяжы акрэсленай у статуце кампаніі аблігацыі могуць быць як пагашальныя так і непагашальныя пагашальныя аблігацыі аплочваюцца пасля ўстаноўленага тэрміну і выпускаюцца калі ўзнікае неабходнасць часовага фінансавання ці калі працэнтная стаўка высокая і напэўна знізіцца і наадварот непагашальныя аблігацыі не аплочваюцца пакуль кампанія не спыняе дзейнасці або калі яна няздольная аплаціць неабходныя працэнты яны выпускаюцца калі ўзнікае неабходнасць доўгачасовага фінансавання або калі працэнтная стаўка нізкая і напэўна вырасце

Многія фірмы могуць атрымліваць ільготныя крэдыты (овэрдрафты) ад сваіх банкаў, якія зладжваюць ваганні іх “грашовай плыні” аб’ём і тэрмін ільготнага крэдыту залежыць пераважна ад рэпутацыі кампаніі дырэктары малых кампаній часта даюць персанальную гарантыю пад доўг банка (Бэрджоў Дж.).

ВЫНIКОВЫЯ ТЭСТЫ ПА ДЫСЦЫПЛIНЕ

Вынiковы тэст па дысцыплiне

“Беларуская мова (прафесiйная лексiка)”

ВАРЫЯНТ 1

1. Якая з гэтых моў не ўваходзiць ва ўсходнеславянскую моўную падгрупу?

1) руская; 2) украiнская; 3) польская.

2. Пры рэпрадуктыўным бiлiнгвiзме асоба:

1) разумее другую мову, але не гаворыць на ёй;

2) аднаўляе вусны (пiсьмовы) тэкст на другой мове, але не стварае новага;

3) можа ствараць на другой мове вусную (пiсьмовую) iнфармацыю.

3. Заснавальнiкi сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы:

1) Я.Купала i Я.Колас; 2) Ф.Скарына i С.Будны;

3) К.Калiноўскi i В.Дунiн-Марцiнкевiч.

4. Якi з гэтых зычных у беларускай мове заўсёды цвёрды?

1) [г]; 2) [д]; 3) [з]; 4) [ч].

5. Якi з варыянтаў перакладу сказа Физика труднее математики правiльны?

1) Фiзiка цяжэйшая матэматыкi.

2) Фiзiка цяжэй за матэматыку.

3) Фiзiка цяжэйшая за матэматыку.

4) Фiзiка цяжэй матэматыкi.

6. У якiм беларускiм слове нацiск супадае з нацiскам рускага адпаведнiка?

1) мысленне; 2) труфель; 3) рэшата; 4) спiна.

7. Вызначце прамое значэнне прыметнiка.

1) прамы чалавек; 2) прамы шлях; 3) прамы цягнiк; 4) прамы выклiк.

8. Якое з гэтых азначэнняў не суадносiцца з паняццем тэрмiнаciстэма?

1) сукупнасць тэрмiнаў пэўнай мовы;

2) сукупнасць тэрмiнаў пэўнай галiны навукi;

3) раздзел мовазнаўства, якi займаецца вывучэннем тэрмiнаў.

9. Якi з гэтых дакументаў не з’яўляецца распарадчым?

1) пастанова; 2) заява; 3) загад; 4) распараджэнне.

10. Якая з гэтых характарыстык не ўласцiва гутарковаму стылю?

1) эмацыянальнасць; 2) дакладнасць;

3) ужыванне слоў з пераносным значэннем.

Вынiковы тэст па дысцыплiне

“Беларуская мова (прафесiйная лексiка)”

ВАРЫЯНТ 2

1. Якая з назваў дзяржаўнай мовы Кiеўскай Русi не з’яўляецца правiльнай?

1) агульнаславянская; 2) старажытнаруская;

3) агульнаўсходнеславянская.

2. Пры прадуктыўным бiлiнгвiзме асоба:

1) разумее другую мову, але не гаворыць на ёй;

2) аднаўляе вусны (пiсьмовы) тэкст на другой мове, але не стварае новага;

3) можа ствараць на другой мове вусную (пiсьмовую) iнфармацыю.

3. Першая нелегальная газета на беларускай мове:

1) “Наша доля”; 2) “Мужыцкая праўда”; 3) “Наша нiва”.

4. Ад чаго залежыць выбар канчатка назоўнiкаў 1 скланення ў давальным склоне адзiночнага лiку?

1) ад апошняга зычнага асновы; 2) ад значэння слова;

3) ад апошняга зычнага асновы i ад значэння слова.

5. Назоўнiк, спалучаны з лiчэбнiкам два, павiнен стаяць:

1) у назоўным склоне множнага лiку;

2) у родным склоне множнага лiку;

3) у родным склоне адзiночнага лiку.

6. У якiм беларускiм слове нацiск не супадае з нацiскам рускага адпаведнiка?

1) дакумент; 2) шафёр; 3) паралiч; 4) цэмент.

7. Вызначце пару амонiмаў.

1) пустое вядро – пустыя разважаннi; 2) магутны выбух – выбух авацый;

3) падраная свiта – каралеўская свiта; 4) пераклад кнiгi – чытаць пераклад.

8. Якое спалучэнне са словам плячо не з’яўляецца тэрмiналагiчным?

1) плячо сiлы; 2) сяброўскае плячо; 3) плячо рычага; 4) пералом пляча.

9. Якi з гэтых дакументаў з’яўляецца арганiзацыйна-распарадчым?

1) iнструкцыя; 2) палажэнне; 3) пратакол; 4) статут.

10. Якая з гэтых характарыстык не ўласцiва публiцыстычнаму стылю?

1) аб’ектыўнасць; 2) агульназразумеласць; 3) эмацыянальнасць.

Вынiковы тэст па дысцыплiне

“Беларуская мова (прафесiйная лексiка)”

ВАРЫЯНТ 3

1. Вывучэннем сувязi памiж мовай i мысленнем займаецца:

1) псiхалiнгвiстыка; 2) сацыялiнгвiстыка; 3) лiнгвасемiётыка.

2. Пры рэцэптыўным бiлiнгвiзме асоба:

1) разумее другую мову, але не гаворыць на ёй;

2) аднаўляе вусны (пiсьмовы) тэкст на другой мове, але не стварае новага;

3) можа ствараць на другой мове вусную (пiсьмовую) iнфармацыю.

3. Навукова-тэрмiналагiчная камiсiя працавала спачатку пры Наркамаце асветы, затым пры…

1) БДУ; 2) Iнбелкульце.

4. Ад чаго залежыць выбар канчатка назоўнiкаў 2 скланення (мужчынскага роду) у родным склоне адзiночнага лiку?

1) ад апошняга зычнага асновы; 2) ад значэння слова;

3) ад апошняга зычнага асновы i ад значэння слова.

5. Якi з гэтых лiчэбнiкаў мае адну форму для ўсiх склонаў?

1) сорак; 2) дзевяноста; 3) сто.

6. Якi з гэтых назоўнiкаў можа ўжывацца толькi ў форме адзiночнага лiку?

1) чарнiла; 2) ручка; 3) пяро; 4) аловак.

7. Вызначце слова-гiстарызм.

1) рызыкант; 2) даўнiна; 3) бурштын; 4) саўнаргас.

8. Якая з гэтых характарыстык не ўласцiвая тэрмiнам?

1) тлумачацца ў слоўнiку;

2) засвойваюцца з дапамогай спецыяльнай падрыхтоўкi;

3) уяўляюць сабой штучна створаны пласт лексiкi.

9. Якi з гэтых дакументаў не з’яўляецца iнфармацыйна-даведачным?

1) даведка; 2) акт; 3) лiст; 4) статут.

10. Якая з гэтых характарыстык не ўласцiва навуковаму стылю?

1) экспрэсiўнасць; 2) дакладнасць;

3) ужыванне слоў з пераносным значэннем.

Вынiковы тэст па дысцыплiне

“Беларуская мова (прафесiйная лексiка)”

ВАРЫЯНТ 4

1. Вывучэннем сувязi памiж мовай i грамадствам займаецца:

1) псiхалiнгвiстыка; 2) сацыялiнгвiстыка; 3) лiнгвасемiётыка.

2. Ужыванне старабеларускай пiсьмовай мовы было афiцыйна забаронена:

1) Статутам ВКЛ рэдакцыi1566 года;

2) пастановай варшаўскага сейма 1696 года;

3) Статутам ВКЛ рэдакцыi1588 года.

3. Якая моўная патрэба з’яўляецца найбольш актуальнай:

1) у мове мiжнацыянальных зносiн;

2) у фармалiзаваных мовах;

3) у этнамове.

4. Ад чаго залежыць выбар канчатка назоўнiкаў 2 скланення ў месным склоне адзiночнага лiку?

1) ад апошняга зычнага асновы; 2) ад значэння слова;

3) ад апошняга зычнага асновы i ад значэння слова.

5. У якiм сказе ўжыванне выдзеленых слоў з’яўляецца нарматыўным?

1) Мне некага павiншаваць са святам, некаму памагчы.

2) Мне няма каго павiншаваць са святам, няма каму памагчы.

6. Якi з гэтых назоўнiкаў можа ўжывацца толькi ў форме множнага лiку?

1) крэслы; 2) парты; 3) дзверы; 4) вокны.

7. Вызначце слова-архаiзм.

1) туш; 2) аловак; 3) чарнiла; 4) атрамант.

8. Якая з гэтых намiнацый не з’яўляецца тэрмiнам?

1) званочак шыракалiсцевы; 2) кветкаложа; 3) вегетатыўнае размнажэнне.

9. Якi з гэтых тэрмiнаў бытаваў у беларускай мове спрадвеку?

1) скарб; 2) iпатэка; 3) аўдытар; 4) менеджмент.

10. Якая з гэтых характарыстык не ўласцiва мастацкаму стылю?

1) эмацыянальнасць; 2) дакладнасць;

3) ужыванне слоў з пераносным значэннем.

Вынiковы тэст па дысцыплiне

“Беларуская мова (прафесiйная лексiка)”

ВАРЫЯНТ 5

1. Вывучэннем мовы як знакавай сiстэмы займаецца:

1) псiхалiнгвiстыка; 2) сацыялiнгвiстыка; 3) лiнгвасемiётыка.

2. Стваральнiкамi першых беларускiх буквароў i граматык былi:

1) Л.Зiзанiй i М.Сматрыцкi; 2) Цётка i К.Каганец.

3. Якi з вiдаў маўленчай дзейнасцi не з’яўляецца прадуктыўным?

1) дэкламаванне верша; 2) напiсанне сачынення;

3) канспектаванне лекцыi; 4) адказ на семiнарскiх занятках.

4. Род якога беларускага назоўнiка не супадае з родам адпаведнага рускага:

1) цюлень; 2) зелень; 3) рубель; 4) туфель.

5. У якiм склоне формы мяне, цябе, сябе нельга ўжываць?

1) у родным; 2) у вiнавальным; 3) у месным.

6. Якi з гэтых назоўнiкаў мае ў форме роднага склону адзiночнага лiку канчатак –у?

1) нос; 2) рот; 3) лоб; 4) твар.

7. Вызначце прамое значэнне прыметнiка.

1) ледзяны панцыр; 2) ледзяны вецер; 3) ледзяны позiрк.

8. Якая з гэтых характарыстык з’яўляецца адметнасцю тэрмiнаў?

1) мнагазначныя;

2) не маюць экспрэсiўна-эмацыянальнай афарбоўкi;

3) не ўтвараюць сiстэмы.

9. Якi з гэтых эканамiчных тэрмiнаў запазычаны з нямецкай мовы?

1) арандатар; 2) бартэр; 3) вэксаль; 4) банк.

10. Якая з гэтых характарыстык уласцiва афiцыйна-дзелавому стылю?

1) эмацыянальнасць; 2) дакладнасць;

3) ужыванне слоў з пераносным значэннем.

ДАДАТАК

Тэксты для перакладу на беларускую мову

для студэнтаў асобных спецыяльнасцей

i спецыялiзацый

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Камерцыйная дзейнасць на прадпрыемствах

грамадскага харчавання”

спецыяльнасцi “Камерцыйная дзейнасць”

1. Важным направлением развития общественного питания является замораживание готовых блюд и полуготовой продукции, в том числе массового производства, что позволяет сохранить вкусовые свойства пищи. Так, рассчитано, что на приготовление мясных блюд из сырья требуется примерно в 4,7 раза больше времени, из полуфабрикатов – 3,7 раза, чем на размораживание и подогрев готовых мясных блюд. Внедрение индустриальных методов приготовления пищи в общественном питании потребительской кооперации сдерживается из-за отсутствия финансовых средств, невысокой доли выпуска полуфабрикатов высокой степени готовности пищевой промыщленностью.

Это направление является наиболее перспективным для снабжения вагонов-ресторанов, предприятий питания воздушного и водного транспорта, баз отдыха, магазинов кулинарии, школьных столовых.

Дорогостоящая материально-техническая база отрасли используется сейчас недостаточно эффективно в связи с ростом цен на продукцию общественного питания, транспортных и других тарифов, нехваткой тары для упаковки полуфабрикатов, специализированного малотоннажного транспорта. В этих условиях развитие процессов специализации предприятий и концентрации производств возможны лишь в сочетании с другими формами их организации, в частности, с кооперированием.

(Т.В.Емельянова, В.П.Кравченко)

2. План развития сети объектов общественного питания является составной частью схемы планировки административного района.

Планирование сети объектов общественного питания административного района проводится по 4 типам населенных пунктов: районным центрам; межхозяйственным центрам; внутрихозяйственным центрам; сёлам.

Потребность в местах для объектов непосредственного обслуживания определяется отдельно по общественной сети и сети объектов, связанных с обслуживанием определенного контингента потребителей (школьному, рабочему питанию). Для расчета потребности в местах по общедоступной сети используется базовый норматив 12 квадратных метров на 1000 жителей; по предприятиям сезонного обслуживания – 220 мест на 1000 жителей или 1000 сезонно-работающих.

Расчет потребности в мощности для объектов централизованного производства (в тоннах полуфабрикатов, тысячах штук кондитерских изделий) осуществляется путем умножения количества мест в доготовочных объектах зоны обслуживания на примерный расход сырья на одно место в день в соответствующих типах объектов общественного питания. При этом могут применяться также дифференцированные нормативы расхода сырья на одно место в день по типам объектов.

(Т.В.Емельянова, В.П.Кравченко)

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Камерцыйная дзейнасць на рынку паслуг

(аўтасэрвiс)”

спецыяльнасцi “Камерцыйная дзейнасць”

1. Отремонтированные автомобили, агрегаты и сборочные единицы, а также восстановленные детали характеризуются отдельными показателями (свойствами), которые проявляются при их использовании. Эти свойства могут быть сложными и простыми (не делящимися на другие свойства). Виды и значения этих показателей обеспечивают заранее установленную послеремонтную наработку изделий, они регламентированы соответствующими Руководствами по капитальному ремонту.

Значения приведенных показателей при восстановлении (ремонте) изделий уступают соответствующим значениям, установленным заводами-изготовителями при изготовлении изделий. Например, при изготовлении предельная несоосность коренных опор двухрядного блока цилиндров с рабочим объемом 4,25 л установлена 0,017 мм, при ремонте сборочной единицы значение этого показателя увеличено до 0,03 мм.

Нормативная послеремонтная наработка автомобилей и их агрегатов составляет, как правило, 80% от наработки новых изделий.

Отдельные свойства могут быть измерены и выражены абсолютными величинами. Каждое свойство может также выражаться относительным показателем, который определяется сопоставлением значения абсолютного показателя со значением базового показателя и своей весомостью среди остальных свойств. В качестве значений базовых показателей принимают характеристики гипотетических или лучших образцов (аналогов) отрасли (В.И.Ярошевич).

2. Под техническим уровнем автомобиля подразумевают относительную характеристику его качества, основанную на сопоставлении, с одной стороны, значений показателей, характеризующих его техническое совершенство, и, с другой стороны, значений одноименных показателей лучшего аналога.

Технический уровень автомобиля является частным показателем уровня его качества, потому что свойства, определяющие его технический уровень, входят в общую совокупность свойств. Во множество показателей технического совершенства входят показатели, определяющие существенное повышение полезного эффекта автомобилей от применения научно-технических достижений. Техническое совершенство выражается показателями материалоемкости и энергоемкости, эргономическими и безопасности и др. Автомобиль становится более совершенным в результате использования новых конструктивных решений, материалов, прогрессивных технологических процессов, методов контроля и испытаний.

Технический уровень автомобилей повышают при ремонте путем их модернизации, которая состоит в замене отдельных составных частей более совершенными, выпускаемыми автомобильными заводами, а также в использовании деталей, упрочненных при их восстановлении (В.И.Ярошевич).

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Камерцыйная дзейнасць на рынку

тавараў народнага спажывання”

спецыяльнасцi “Камерцыйная дзейнасць”

1. По цели использования все товары подразделяются на товары производственно технического назначения и товары широкого потребления. Для последних чаще всего применяется учебная классификация, согласно которой все товары подразделяются на классы, подклассы, группы, подгруппы, виды и артикулы. В учебной классификации речь идет об ассортименте в оптовой и розничной торговле.

Торговый ассортимент – это совокупность товаров, образующих систему и реализуемых в торговле. Торговый ассортимент подразделяется на ассортимент товарной группы и ассортимент торгового предприятия.

Ассортимент товарной группы представляет собой перечень товаров, входящих в группу товаров производственно-технического назначения и товаров широкого потребления.

Ассортимент торгового предприятия (магазина, склада, базы) зависит от типа предприятия. Специализированные предприятия, как правило, организуют продажу товаров одной группы в широком ассортименте. В ассортимент универсального торгового предприятия входят товары различных групп, но этот ассортимент не столь широк. Необходимо отметить, что товары широкого потребления (бытовые товары) из пластмассы постоянно пополняются новыми видами изделий (Н.П.Матвейко, А.М.Брайкова).

2. Бытовые изделия из пластмасс являются товарами сложного ассортимента, так как они характеризуются многообразием потребительских свойств. Важнейшими товароведческими признаками пластмасс являются: назначение, вид используемой пластмассы, способ формования изделия, характер отделки, фасон, размеры изделия, комплектность.

Фасон изделий определяется их формой и конструкцией. Товары из пластмасс имеют различную форму: коническую, цилиндрическую, прямоугольную, круглую, овальную, трапециевидную и др.; могут быть цельными (одиночными), разборными или составными (комплекты), с ручкой или без нее, с крышкой или без нее, на поддоне, на ножке и т. п.

Размеры изделий из пластмасс указываются по диаметру, ширине и высоте в миллиметрах. Для плоских изделий круглой формы указывается диаметр, для изделий овальной и прямоугольной формы – длина, ширина и высота. Для ёмкостей из пластмасс указывается объем.

Основным признаком классификации бытовых изделий из пластмасс является их назначение. По этому признаку они подразделяются на три подкласса: хозяйственные товары; галантерейные товары; товары культурно-бытового назначения. Каждый из подклассов делится на пять групп, каждая из которых включает две подгруппы. В свою очередь подгруппы бытовых изделий из пластмасс подразделяются на виды товаров (Н.П.Матвейко, А.М.Брайкова).

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Камерцыйная дзейнасць у будаўнiцтве”

спецыяльнасцi “Камерцыйная дзейнасць”

1. Бетоны на основе неорганических вяжущих веществ представляют собой искусственные строительные конгломераты, получаемые в результате твердения рациональной по составу, тщательно перемешанной и уплотненной бетонной смеси из вяжущего вещества, воды и заполнителей. Кроме основных компонентов в состав бетонной смеси могут вводиться дополнительные вещества специального назначения. Среди других ИСК бетоны относятся к самым массовым по применению в строительстве вследствие их высокой прочности, надежности и долговечности при работе в конструкциях зданий и сооружений.

Кроме высокой прочности, у бетонов на основе неорганических вяжущих веществ имеется много других достоинств: легкая формуемость бетонной смеси с получением практически любых наперед заданных форм и размеров изделий и конструкций, доступность высокой механизации технологических операций и т. п. Большая экономичность изделий из бетона состоит в том, что для их производства применяют свыше 80 % объема местного сырья: песка, щебня, гравия, побочных продуктов промышленности в виде шлака, золы и др. По некоторым зарубежным данным, количество энергии, требующейся для производства бетонных материалов, является минимальным по сравнению с энергией (приведенной к единому эквиваленту), необходимой для изготовления стали, алюминия, стекла, кирпича, пластмасс.

(И.А.Рыбьев)

2. Для бетонов применяют почти все разновидности неорганических вяжущих, в соответствии с чем бетоны разделяются на цементные, гипсовые, силикатные, шлаковые, специальные (на фосфатных, магнезиальных и других вяжущих). Для них используют также все разновидности заполнителей, вследствие чего бетоны разделяют на плотные, пористые, специальные. При объединении вяжущих и заполнителей в принятых по составу количествах получают множество технических решений при производстве искусственных строительных конгломератов различного назначения. Если этих двух компонентов окажется недостаточно, вводят дополнительные вещества (добавки). Еще более сильным фактором, которым пользуются при получении бетонов с заданными свойствами, является технология с ее многообразными операциями (переделами), режимами (тепловыми, механическими и пр.) и характеристиками оборудования и энергетики.

К одному из показателей заданных свойств относится средняя плотность бетона. Величина средней плотности бетона зависит от разновидности заполнителя, а также обусловлена пористостью цементного камня. Особо тяжелые бетоны получают при заполнителях в виде железной руды, барита, чугунного скрапа, обрезков стали или чугуна. Тяжелые получают, применяя в них в качестве заполнителя щебень из плотных горных пород – гранита, диабаза, песчаника; в состав облегченных бетонов вводят керамдор, шунгузит, шлаки. В легких бетонах используют пемзу, туфы, керамзит и др. Особо легкие бетоны (теплоизоляционные) характеризуются наличием в них воздушных или газовых ячеек. Они именуются ячеистыми бетонами.

(И.А.Рыбьев)

Для студэнтаў спецыяльнасцi

“Эканомiка i кiраванне на прадпрыемстве”

1. Заработная плата представляет собой один из основных факторов социально-экономической жизни каждой страны, коллектива, человека.

Нет ничего удивительного в том, что профсоюзы стремятся добиться высокой заработной платы с тем, чтобы позволить трудящимся лучше удовлетворять свои потребности. Тем более что высокий уровень заработной платы может оказать благотворное влияние на экономику в целом, обеспечивая высокий спрос на товары и услуги.

При общем высоком уровне заработной платы и тенденции к ее повышению растет спрос на большую часть товаров и услуг, которые покупают трудящиеся. Принято считать, что это явление ведет к созданию новых и развитию уже существующих предприятий, способствует достижению полной занятости. Сторонники экономики с высокими заработками добавляют, что в развитых промышленных странах заработная плата одновременно является и основным источником доходов и основным источником существования основной массы населения. Стимулирующее воздействие, которое она оказывает, не только более значительно, чем могут оказывать другие доходы, но и затрагивает всю экономику в целом.

Заработная плата должна в принципе быть достаточно высока, чтобы стимулировать спрос. Но если она будет чрезмерно высока, то есть опасность, что спрос превысит возможности производства, а это приведет к росту цен, т. е. породит инфляцию. (Словарь менеджера)

2. В практике планирования наиболее часто применяются показатели годовой, месячной, дневной и часовой выработки, исчисленные по товарной продукции в стоимостном выражении.

Годовая (месячная) выработка рассчитывается путем деления запланированного объема продукции (работ, услуг) на плановую среднемесячную численность промышленно-производственного персонала за планируемый период (год, месяц). Годовая (месячная) выработка характеризует использование рабочего времени за год, месяц.

Дневная выработка рассчитывается путем деления объема продукции (работ, услуг) в планируемом периоде (год, месяц) на количество человеко-дней, которые должны быть отработаны промышленно-производственным персоналом в плановом периоде. Она характеризует эффективность использования рабочего дня.

Часовая выработка определяется путем деления объема продукции (работ, услуг) на планируемый суммарный фонд времени промышленно-производственного персонала. Она характеризует часовую эффективность труда.

При расчете дневной выработки в состав отработанных человеко-дней не включаются целодневные простои и невыходы, а при расчете часовой выработки в состав отработанных человеко-дней не включаются внутрисменные простои. (Введение в экономику)

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Мiжнародны маркетынг”

спецыяльнасцi “Маркетынг”

1. Многие будут утверждать, что самым главным фактором успеха в маркетинге является позиционирование – создание определенного представления о фирме у ее потенциальных клиентов. Вы используете рекламу и маркетинг, чтобы повлиять на восприятие вашей продукции или услуг вашими потенциальными клиентами. Выработайте стратегию позиционирования, опираясь на желания ваших клиентов или позиции конкурентов, чтобы вас запомнили по какому-то преимуществу, свойственному только вам и на которое не могут притязать ваши конкуренты.

Позиционирование вашего товара или услуги помогает вашим потенциальным покупателям запомнить то, что в вас есть необычного. Есть такое выражение: “Лучше быть первым, чем лучшим”. Это действительно так благодаря позиционированию. В восприятии потребителя две идеи не могут занимать одно и то же место. Также не может быть двух магазинов, которые имели бы лучший ассортимент товаров, или двух ресторанов, которые пекли бы лучшие оладьи. Даже если кто-то доставит вам более крупные оладьи, первый все равно запомнится как лидер. И чтобы изменить это представление, требуется очень сильный маркетинг. (С.Уайт)

2. Формируя комплекс маркетинга при работе на внешних рынках, необходимо знать, в частности, особенности культуры целевого сегмента потребителей.

Культура – коллективное программированное мышление. Корни человеческой культуры лежат в окружающих условиях жизни. Совместное существование формирует и развивает нормы поведения и системы ценностей.

Культуры находятся в постоянном (медленном) развитии: 1) культура не имеет врожденных черт, все черты приобретены в виде исторического развития; 2) различные аспекты культуры взаимосвязаны (таким образом, изменения культуры в одном аспекте влекут последующие зависимые воздействия на другие аспекты); 3) являясь общей, в действительности культура определяет границы между различными группами людей.

Культуры “высокого контекста" характеризуются большой ролью традиционности в межличностных отношениях. Ситуация, интуиция, результат словесного обмена важнее письменного контракта, значение четких формулировок в словесном обмене (в переговорах) невелико (арабские, славянские страны). Культуры “низкого контекста" характеризуются четкой нормализацией межличностных отношений. Деловые отношения регулируются детальными контрактами, правовыми нормами (США, страны Западной Европы). (О.М.Овечкина)

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Рэкламная дзейнасць”

спецыяльнасцi “Маркетынг”

1. Использование визуальных средств в рекламных объявлениях заключается не только в том, чтобы обеспечить документальную точность воспроизведения внешнего вида товара (услуги), сколько в том, чтобы максимально обеспечить его образную точность. Выразить рекламную идею с помощью зрительного образа – задача непростая. Здесь художнику необходимо не только умение найти соответствующий образ, но и воплотить задуманное так, чтобы потери при печати рекламного объявления оказались незначительными. Особенно сложно это бывает сделать в газете, где не так удачно можно использовать один из самых сильных факторов воздействия на читателя – цвет.

Визуальные средства рекламы выбирают, исходя из необходимости, технических ограничений по условиям производства, времени на их производство или получение желаемого эффекта, условий типографского производства, качества или типа бумаги, наличия художника, способного выполнить необходимую работу в данной технике.

Основным преимуществом только графического решения рекламы (без текста) является то, что потребитель успевает воспринять рекламу за доли секунды (быстрее логики); недостатком – изображение в рекламе малоинформативно, неточно, если потребитель не был ранее знаком с рекламируемыми товарами (услугами).

Основным преимуществом только текстового решения рекламы (без иллюстраций) можно считать то, что рекламный текст дает потребителю достаточно полную информацию о рекламируемых товарах (услугах); недостатком – для ознакомления с рекламой потребитель должен сконцентрировать внимание, реально или психологически “остановиться” и затратить время на прочтение рекламного объявления (Л.М.Титкова).

2. Анализ использования визуальных средств в рекламе показывает, что основные их функции заключаются в следующем:

- показ товара (услуги) в определенной обстановке или в процессе пользования, фокусирование внимания на упаковке или этикетке;

- демонстрация товара (услуги) в работе, показ его возможностей в процессе использования и результатов применения;

- привлечение внимания потребителей к одной или нескольким особенностям товара (услуги);

- концентрация внимания потребителей на преимуществах товара (услуги);

- создание проблемы, ситуации, которую необходимо избежать;

- показ разрешения проблемы потребителя, взятой под контроль ситуации или ситуации, сложившейся после использования товара (услуги);

- представление пользователей, знакомство с типом людей, пользующихся товаром (услугой), их образом жизни, создание обобщенного образа потребителя;

- создание образа марки товара (услуги), наделение ее субъективными (символическими) ценностями, придание марке индивидуальности, ее мысленное потребительское позиционирование;

- создание образа предприятия-изготовителя, магазина или предприятия сферы услуг и др.

Известно, что особую убедительность рекламному тексту придает фотоизображение товара (услуги). Оно наглядно представляет читателю конкретный товар (услугу), делает его изображение эмоционально насыщенным и реалистичным. Например, фотографии пищевых продуктов, реклама блюд и др. Фотографии в рекламных объявлениях создают живое впечатление присутствия потребителей в изображаемой ситуации, вовлекают в действие (Л.М.Титкова).

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Прававое забеспячэнне прадпрымальнiцкай

дзейнасцi на малых i сярэднiх прадпрыемствах”

спецыяльнасцi “Бiзнес-адмiнiстраванне”

1. Хозяйственное законодательство включает законы, постановления и другие нормативные акты, являющиеся источныком хозяйственного права. Хозяйственное законодательство, таким образом, представляет собой совокупность нормативных актов, в которых содержатся правовые нормы, регулирующие хозяйственные отношения с участием юридических и физических лиц. Следует отметить, что существуют нормативные акты, не относящиеся к чисто хозяйственному законодательству, но содержащие нормы хозяйственного права. В частности, к ним можно отнести отдельные нормативные акты, регулирующие предпринимательскую деятельность физических лиц. В хозяйственном законодательстве могут содержаться нормы других отраслей права, например гражданского. К таким нормативным актам можно отнести транспортные уставы и кодексы. Это преимущественно акты хозяйственного законодательства. Однако в части перевозок пассажиров, багажа – это источники норм гражданского права.

Из сказанного следует, что хозяйственное законодательство представляет совокупность нормативных актов, составляющих юридический источник норм хозяйственного права. Независимо от формы и содержания хозяйственное законодательство во всех своих внешних и внутренних взаимодействиях и взаимозависимостях составляет единый нормативный массив, из которого произрастают хозяйственно-правовые нормы, составляющие фактически хозяйственное право как отрасль права (В.Н.Паращенко)

2. Внешнеторговый контракт является одним из объектов бизнес-администрирования внешнеэкономической деятельности предприятия.

Контракт купли-продажи – это документ, свидетельствующий о том, что одна сторона сделки (продавец) обязуется поставить товар в собственность другой стороне (покупателю), которая в свою очередь обязуется принять его и уплатить цену за товар. Основная обязанность продавца при выполнении договора – поставить товар, передать относящиеся к нему документы и право собственности на товар в соответствии с требованиями соглашения. Основная обязанность покупателя – приняь товар и уплатить цену за него. Контракт купли-продажи считается заключенным, если в нем указаны юридические адреса сторон и он должным образом подписан.

Содержание контракта определяется сторонами сделки. Формулировки статей они выбирают самостоятельно в зависимости от предмета договора, торговых обычаев, наличия международных соглашений. Будучи индивидуальными по содержанию, контракты схожи по структуре.

Каждому контракту присваивается индивидуальный номер. Текст его начинается с преамбулы, в которой указываются дата и место заключения договора, полное юридическое наименование сторон. Традиционно первым указывается наименование фирмы продавца, затем покупателя. После этого расположены разделы в следующей последовательности: 1) предмет контракта; 2) качество товара; 3) срок и дата поставки; 4) базисные условия поставки; 5) цена; 6) условия платежа; 7) упаковка и маркировка; 8) порядок сдачи-приемки; 9) условия о гарантиях; 10) рекламации; 11) штрафные санкции и возмещения убытков; 12) обстоятельства непреодолимой силы; 13) арбитражная оговорка; 14) другие условия контракта; 15) юридические адреса сторон; 16) подписи продавца и покупателя.

(С.В.Глубокий)

Для студэнтаў спецыялiзацыi

“Прадпрымальнiцкая дзейнасць у сферы фiзiчнай

культуры, спорту i мiжнароднага турызму”

спецыяльнасцi “Бiзнес-адмiнiстраванне”

1. Английские бизнесмены отличаются высоким профессионализмом. Они неохотно идут на сделки, отдача от которых будет через 5 – 10 лет. Они, как правило, интеллигентные люди, занимаются искусством, спортом. Англичане умеют не только работать, но и отдыхать, укрепляют свои контакты во время игры в теннис, в гольф, во время скачек и посещения театров. Они очень активны на различных семинарах, симпозиумах, выставках. Бизнесмены тесно связаны с парламентом, консервативной партией и правительством и благодаря этому умеют отстаивать свои деловые интересы. При установлении и поддержании контактов англичане широко используют подарки (не слишком дорогие, сувенирного характера) и любят сами их получать. Представители крупного бизнеса близки по манерам к аристократии, они ценят утонченные приемы с участием представителей правящей элиты и знаменитых деятелей искусства. Бизнесмены среднего ранга – попроще. Их юмор носит характер больше деловой, профессиональный, увлечения – ближе к интересам среднего класса.

(Паводле часопiса “Cекретарь”)

2. В арабских странах существуют свои нормы этикета, протокола, обычаи, как правило, связанные с образом жизни, религией, идеологией. Их, конечно, надо знать при установлении контактов, при беседах, переговорах, в особенности если вы едете в арабскую страну. Прежде всего это отношение к Корану, к мусульманской религии. Не следует допускать никакой критики Корана, и, конечно, нужно проявлять уважение к нему. Учитывать то отношение к женщине, которое принято в стране: ни в коем случае не подавать руку женщине. Не подавать ни в коем случае мужчине левую руку для приветствия. При знакомстве, контакте не рекомендуется расспрашивать о жене, передавать ей приветы. Но, если вы знаете, что у вашего партнера есть дети, надо расспросить о них, рассказать о своих детях. У мусульман, арабов не принято употреблять вино, и, приглашая их на ланч, обед, коктейль, не надо принуждать их пить его. Нельзя подавать к столу свинину.

(Паводле часопiса “Cекретарь”)