34. Судовыя органы беларусі

Ў 20-30-я гг. XX ст.

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны судовую сістэ-му Беларусі складалі народныя суды, асобныя ўдарныя сесіі і дзяжурныя камеры народнага суда, дзяжурная камера пры Надзвычайнай камісіі, Савет народных суддзяў, рэвалюцый-ны і вайсковыя трыбуналы, Калегія вышэйшага судовага кантролю НКЮ (Народны камісарыят юстыцыі) БССР.

Да падсуднасці народных судоў адносіліся ўсе крымі-нальныя і грамадзянскія справы акрамя тых, якія тычыліся спраў асаблівай дзяржаўнай важнасці. Апошнія разглядаў Рэвалюцыйны трыбунал рэспублікі.

Асобныя ўдарныя сесіі народнага суда разглядалі тыя катэ-горыі крымінальных спраў, якія ім перадаваліся Рэў-трыбуналам, а дзяжурныя камеры народных судоў прымалі да вядзення справы аб дробных правапарушэннях, якія не патрабавалі папярэдняга даследавання і маглі быць раз-гледжаны судом неадкладна. Дзяжурная камера пры Над-звычайнай камісіі разглядала справы, якія былі ў вытвор-часці гэтай камісіі і па якіх патрэбна было хуткае судовае разбірацельства.

Савет народных суддзяў, які выбіраўся на рэсгтубліканскім з'ездзе народных суддзяў, з'яўляўся касацыйнай інстанцыяй для народных судоў, іх дзяжурных камер і асобных удар-ных сесій.

На Беларусі функцыяніравалі і надзвычайныя судовыя органы — Рэвалюцыйны і Касацыйны трыбуналы.

Рэвалюцыйны трыбунал у складзе старшыні і пяці чле-наў зацвярджаўся СНК БССР. Да яго падсуднасці адносілася разгляданне ў першай інстанцыі спраў аб контррэвалю-цыйных злачынствах, буйных спекуляцыях, дыскрэдыта-цыі савецкай улады, бандытызме, злосным дэзерцірстве і іншых грамадска небяспечНых злачынствах.

Нагляд за дзейнасцю Рэвалюцыйнага трыбунала, раз-гляд касацыйных скаргаў і пратэстаў па падсудных яму справах ажыццяўляў Касацыйны трыбунал пры ЦВК БССР. Яго старшынёй з'яўляўся народны камісар юстыцыі.

Кантроль за вырашэннем спраў у судах і рэвалюцыйных ыбуналах ажыццяўляла Калегія вышэйшага судовага кан-

уолю НКЮ БССР.

Такая сістэма судовых органаў існавала на Беларусі да

угой паловы 1922 г. У верасні 1922 г. ЦВК і СНК БССР у

лпаведнасці зрашэннем ЦК КПБ(б) аб паляпшэнні дзей-

сці судовых органаў і з улікам праведзенай у маі 1922 г.

довай рэформы ў РСФСР прынялі пастанову аб правя-

енні судовай рэформы на Беларусі. У выніку былі скаса-

ны Рэвалюцыйны трыбунал БССР, Савет народных суд-

яў і створаны Вышэйшы суд рэспублікі, а замест Каса-

ыйнага трыбунала ўтвораны Вышэйшы касацыйны суд.

Вышэйшы суд меўтры аддзяленні: асаблівай падсуднасці, іымінальнае і грамадзянскае. Вышэйшы суд разглядаў у

ршай інстанцыі крымінальныя і грамадзянскія справы,

кія закон адносіў да яго падсуднасці, а таксама з'яўляўся

сацыйнай і нагляднай інстанцыяй для народных судоў

эспублікі.

Вышэйшы касацыйны суд здзяйсняў судовы кантроль за правамі, разгледжанымі ўсімі судовымі органамі Беларусі.

го рашэнні былі канчатковымі і маглі быць адменены

~лькі Прэзідыумам ЦВК БССР.

Згодна з Палажэннем аб судовым ладзе, якое было за-

верджана другой сесіяй ЦВК БССР чацвёртага склікання ў

акавіку 1923 г., з 15 красавіка гэтага ж года на Беларусі

одзілася трохступенная сістэма судовых органаў: народ-

ы суд, Вышэйшы і Вярхоўны суд Беларускай ССР, а для

ырашэння арганізацыйных пытанняў дзейнасці народных удоў і тлумачэння ў неабходных выпадках дзеючага зака-

адаўства Палажэннем аб судовым ладзе прадугледжвала-

я ўтварэнне пленума Вышэйшага суда.

3 1 жніўня 1924 г. уводзіцца новае Палажэнне аб судо-ым ладзе БССР, у якім быўулічаны новы адміністрацый-

а-тэрытарыяльны падзел рэспублікі.

3 1 кастрычніка 1925 г. замест Вышэйшага суда, які не еў магчымасці абслужыць насельніцтва ўсіх-акругоў і за- яспечыць кантроль за дзейнасцю народных судоў, былі вораны акруговыя суды ў Мінску, Віцебску, Магілёве,

Бабруйску і Мазыры. У межах тэрыторыі акругі яны вы-конвалі функцыі, якія раней уваходзілі ў кампетэнцыю Вы-шэйшага суда.

У сувязі са змяненнем адміністраныйна-тэрытарыяль-нага падзелу БССР у 1930 г. адбылася рэарганізацыя і судо-вых органаў: былі скасаваны акруговыя суды, устаноўлена двухступенная судовая сістэма, пашыраны функцыі народ-ных судоў, якія сталі разглядаць усе грамадзянскія справы акрамя падсудных Вярхоўнаму суду, таварыскім, сельскім і местачковым судам.

Змены ў судовай сістэме рэспублікі замацавала новае Палажэнне аб судовым ладзе БССР, якое пачало дзейнічаць з 1 мая 1931 г. У ім былі вызначаны асноўныя задачы судоў: падаўленне супраціўлення класавага ворага, умацаваннс грамадска-працоўнай дысцыпліны, пільная ахова сацы-ялістычнай уласнасці. Справы аб крадзяжах сацыялістычнай маёмасці суды павінны былі разглядаць у першую чаргу і ў максімальна кароткія тэрміны.

У 1934 г. адбываюцца некаторыя змены ў структуры Вярхоўнага суда рэспублікі. У яго складзе з'яўляецца спе-цыяльная судовая калегія для разгляду спраў аб дзяржаўных злачынствах, расследаваных органамі НКУС (Народны камісарыят унутраных спраў), за выключэннем спраў аб здра-дзе Радзіме, шпіянажы, тэроры, падпалах і іншых дыверсіях, якія знаходзіліся ў падсуднасці вайсковых трыбуналаў.

Згодна з артыкулам 80 Канстытуцыі БССР 1937 г. судо-вая сістэма рэспублікі складалася з Вярхоўнага, акруговых і народных судоў. Акрамя таго, у Канстытуцыі падкрэсліваец-ца, што правасуддзе ў рэспубліцы ажыццяўляецца «также спецнальнымн судамп СССР, создаваемымн по постановле-нню Верховного Совета СССР» (арт. 80).

Улютым 1938 г. з увядзеннем натэрыторыі Беларускай ССР абласнога дзялення ў рэспубліцы ўтвараюцца аблас-ныя суды. Па сутнасці, судовая сістэма БССР ствараецца на падставе агульнасаюзнага Закона аб судовым ладзе СССР, саюзных і аўтаномных рэспублік, які быў прыняты ў жніўні 1938 г. Асноўным звяном на Беларусі па-ранейша-му заставаўся народны суд, які дзейнічаў на тэрыторыі раёна ці горада і разглядаў болыную частку як крымінальных, так і грамадзянскіх спраў. У абласных судах дзейнічалі калегіі па крымінальных і грамадзянскіх справах. У касацыйным па-радку яны разглядалі скаргі, пратэсты на прыгаворы, ра-шэнні і вызначэнні народных судоў. Абласны суд заста-

ваўся судом першай інстанцыі для спраў, якія аднесены да яго падсуднасці.

Аналагічную структуру меў Вярхоўны суд БССР, які ажыццяўляў нагляд за судовай дзейнасцю ўсіх судовых ор-ганаў рэспублікі.

Такім чынам, у рэспубліцы адзінай інстанцыяй, якая мела правамоцтвы правяраць законнасць і абгрунтаванасць прыгавораў і рашэнняў, якія ўступілі ў сілу, стаў Вярхоўны суд Беларускай ССР.