- •Модуль «Гісторыя Беларусі»
- •Тэмы і планы лекцыйных заняткаў для студэнтаў завочнай формы навучання
- •Планы семінарскіх заняткаў і тэмы рэфератаў па гісторыі Беларусі для дзённай формы навучання
- •Семінар 1. – 2 гадзіны
- •Развіццё беларускіх зямель (VI – сярэдзіна XIII ст.).
- •Тэмы рэфератаў
- •Палітычнае і сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель у складзе Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага (сярэдзіна XIII – 1596 г.).
- •Тэмы рэфератаў
- •Фрміраванне беларускай народнасці. Культура Беларусі XIV – першай паловы XVII ст.
- •Тэмы рэфератаў
- •Беларускія землі ў складзе Рэчы Паспалітай (1569 г. – сярэдзіна XVIII ст.). –
- •Тэмы рэфератаў
- •Далучэнне Беларусі да Расійскай імперыі (1772–1795 гг.).
- •Тэмы рэфератаў
- •2.Асаблівасці развіцця Беларусі ў XIX ст.
- •Тэмы рэфератаў
- •Беларусь у пачатку XX ст.
- •Тэмы рэфератаў
- •2.Усталяванне Савецкай улады на Беларусі (1917–1929 гг.).
- •Тэмы рэфератаў
- •Бсср у міжваенны перыяд (1921–1939 гг.) План
- •Тэмы рэфератаў
- •Беларусь у гады Другой сусветнай вайны
- •Тэмы рэфератаў
- •Беларусь у 1945–1980 гг.
- •Тэмы рэфератаў
- •Рэспубліка Беларусь (1990–2012 гг.).
- •Тэмы рэфератаў
- •Тэмы і планы лекцыйных заняткаў для студэнтаў завочнай формы абучэння
- •Фарміраванне беларускай нацыі.
- •Заходняя Беларусь у складзе Польшчы.
- •Планы семінарскіх заняткаў для студэнтаў завочнай формы абучэння
- •Беларусь у савецкі перыяд (1917–1991 гг.)
- •Пытанні да заліку па гісторыі Беларусі
- •Курс лекцый па гісторыі беларусі Першабытны лад на тэрыторыі Беларусі.
- •Беларускія землі ў VI-іх стст.
- •Беларускія землі ў іх-пач. Хііі стст.
- •Вялікае княства Літоўскае ў складзе Рэчы Паспалітай
- •Сацыяльна-эканамічнае развіццё вкл
- •1. У феадальную эпоху галоўным сродкам вытворчасці была зямля. Манапольнае права ўласнасці на зямлю належала феадалам. Сяляне з’яўляліся землекарыстальнікамі.
- •Культура і царква вкл. Этнічныя працэсы
- •Наступленне каталіцтва ў Рэчы Паспалітай увасобілася таксама і ў заключэнні Берасцейсай царкоўнай уніі 1596 г.
- •Спіс літаратуры
- •Асноўная
- •1. Кастрычніцкая рэвалюцыя. Устанаўленне Савецкай улады ў Беларусі
- •2. Беларускі нацыянальны рух пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі
- •3. Утварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі
- •4. Сацыяльна-эканамічныя пераўтварэнні на савецкай частцы тэрыторыі Беларусі ў 1918–1920 гг. Палітыка “ваеннага камунізму”
- •5. Савецка-польская вайна на тэрыторыі Беларусі. Вынікі Рыжскага міру (1921 г.) для Беларусі
- •Тэма. Беларусь у міжваенны перыяд
- •1. Новая эканамічная палітыка ў бсср
- •2. Прамысловасць бсср у 20-30-я гг. Індустрыялізацыя: сутнасць і вынікі
- •3. Сельская гаспадарка бсср у 20-30-я гг. Калектывізацыя: сутнасць і вынікі
- •4. Грамадска-палітычнае жыццё бсср у 20-30-я гг. Палітыка беларусізацыі
- •5. Палітычныя рэпрэсіі ў бсср
- •6. Культурнае жыццё бсср у 20–30 гг.
- •7. Беларускае замежжа ў 20–30-я гг. Хх ст.
- •8. Заходняя Беларусь у складзе Польскай дзяржавы
- •Тэма. Беларусь у гады другой сусветнай вайны
- •1. Другая сусветная вайна (1939-1945 гг.). Уключэнне Заходняй Беларусі ў склад бсср
- •2. Нападзенне Германіі на ссср. Абарончыя баі ў Беларусі і ўстанаўленне акупацыйнага рэжыму
- •3. Разгортванне партызанскай вайны супраць акупантаў у Беларусі
- •4. Вызваленне Беларусі ад нямецкай акупацыі
- •5. Удзел беларускага народа ў разгроме нацысцкай Германіі і мілітарысцкай Японіі. Страты Беларусі ў час Другой сусветнай вайны
- •Спіс літаратуры
- •Асноўная
- •2. Беларусь у 50-я – першай палове 80-х гг. Гаспадарчыя рэформы і іх абмежаванасць
- •Тэма. Да новай мадэлі грамадскага ладу
- •1. Бсср у другой палове 80-х – пачатку 90-х гг. Супярэчнасці ў грамадска-палітычным і эканамічным развіцці
- •2. Бсср на міжнароднай арэне ў 40–80-я гг.
- •3. Культурнае і духоўнае жыццё бсср у другой палове 40-х – 80-я гг.
- •Спіс літаратуры
- •Асноўная
- •Раздзел. Шлях да суверэнітэту і дзяржаўнай незалежнасці беларусі (1991–2012 гг.)
- •1. Станаўленне і развіццё суверэннай Рэспублікі Беларусь. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь (са змяненнямі і дапаўненнямі)
- •2. Рэспубліка Беларусь і сусветнае супольніцтва. Яе адносіны з снд і Расійскай Федэрацыяй
- •3. Пошукі шляхоў выпрацоўкі эканамічнай палітыкі Рэспублікі Беларусь
- •4. Культурнае і духоўнае жыццё Рэспублікі Беларусь
- •Асноўная
6. Культурнае жыццё бсср у 20–30 гг.
Беларуская культура ў 1920–1930 гг. ХХ ст. развівалася ва ўмовах падзелу тэрыторыі Беларусі паміж рознымі дзяржавамі, ва ўмовах як беларусізацыі, так і палітычных рэпрэсій.
У комплексе праблем культурнага будаўніцтва важнае месца займала ліквідацыя непісьменнасці і малапісьменнасці насельніцтва рэспублікі. З гэтай мэтай у гарадах і вёсках Беларусі ствараліся і працавалі школы і пункты па ліквідацыі непісьменнасці, школы рабочай моладзі, группы індывідуальнага навучання. У 1926 г. у БССР аформілася таварыства “Прэч непісьменнасць”, якое ўзначаліў старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў.
13 красавіка 1939 г. Саўнаркам БССР прыняў пастанову “Аб ходзе ліквідацыі непісьменнасці і малапісьменнасці ў БССР”. Ставілася задача аб канчатковай ліквідацыі непісьменнасці і малапісьменнасці ў рэспубліцы. Гэта работа працягвалася да самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны.
Цэнтральнай праблемай нацыянальнага культурнага будаўніцтва ў Беларусі з’яўлялася ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага навучання. У 1930–1931 навучальным годзе ў БССР было ў асноўным уведзена ўсеагульнае абавязковае навучанне дзяцей 8–10 гадовага ўзросту, а таксама пераросткаў ва ўзросце 11–15 гадоў, і пачалася работа па ажыццяўленню ўсенавуча ў аб’ёме сямігадовай школы. Значна вырас кантынгент у старэйшых класах няпоўнай сярэдняй і сярэдняй школы. У 1937–1938 гг. у гэтых школах вучыліся 278454 вучні.
20-я гады сталі часам нараджэння нацыянальнай беларускай навукі. 30 кастрычніка 1921 г. адбылося афіцыйнае адкрыццё БДУ. Яго першым рэктарам быў прызначаны вядомы рускі вучоны, гісторык-славіст, прафесар У.І. Пічэта. У складзе універсітэта ў 1922–1923 гг. дзейнічалі факультэты: рабочы, грамадскіх навук, педагагічны, меды-цынскі, права і гаспадаркі. 30 студзеня 1922 г. быў заснаваны Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт). Яго ўзначаліў вядомы вучоны-філолаг С.М. Некрашэвіч. Акрамя БДУ у БССР дзейнічалі 3 вышэйшыя навучальныя установы: Камуністычны універсітэт у Мінску, Беларускі ветэрынарны інстытут у Віцебску і Беларуская сельска-гаспадарчая акадэмія ў Горках. Акрамя таго, у рэспубліцы налічвалася 23 тэхнікумы, 20 прафтэхшкол і 20 іншых спецыяльных навучальных устаноў. У 20-я гг. у рэспубліку прыехалі вядомыя вучоныя І. Замоцін, М. Нікольскі, У. Перцаў, М. Шчакаціхін і інш. Нязменным сакратаром Інбелкульта ў 1926–1928 гг. з’яўляўся вядомы навуковы і грамадскі дзеяч В. Ластоўскі. Важную ролю ў навуковым жыцці рэспублікі адыграла адкрыццё ў 1921 г. бібліятэкі БДУ (пазней – Дзяржаўная бібліятэка БССР).
1 студзеня 1929 г. Інбелкульт быў рэарганізаваны ў Беларускую акадэмію навук (1936 – АН БССР). У 1932 г. у яе складзе налічвалася 14 навукова-даследчых інстытутаў, працавалі 22 сапраўдныя члены акадэміі і 150 навуковых супрацоўнікаў. У гэты час вучоныя Беларускай акадэміі навук праводзілі даследаванні ў галіне прыкладных навук, па праблемах сельскай гаспадаркі (лесаводства, флоры і фауны). Эфектыўна развіваліся даследаванні ў галіне хіміі, біялогіі, а таксама гуманітарных навук.
20-я гг. – час росквіту беларускай літаратуры. Менавіта тады фарміруюцца і дзейнічаюць першыя літаратурныя аб'яднанні пісьменнікаў: беларускія ("Маладняк, "Узвышша", "Полымя"), рускія ("Зве-нья", "Минский перевал"), яўрэйскія ("Юнгер арбайтер"). Іх узнікненне было выклікана пошукамі новых шляхоў у мастацтве. З "Маладняка" (1923–1928 гг.) выйшлі такія таленавітыя пісьменнікі, як К. Крапіва, М. Зарэцкі, М. Лынькоў, М. Лужанін і іншыя. З яго асяроддзя ўзняліся стваральнікі новага літаратурна-творчага аб'яднання "Полымя", у якое ўваходзілі як старэйшыя беларускія літаратары (Я. Купала, Я. Колас, Ц. Гартны, К. Чорны), так і маладыя літаратурныя сілы (М. Чарот, А. Александровіч, А. Дудар, А. Вольны).
Менавіта ў 20-я гг. вызначаюцца сваімі асаблівымі нацыянальнымі рысамі і атрымліваюць дзяржаўную падтрымку беларускія драматургія, тэатр і кіно. Пад кіраўніцтвам выдатнага рэжысёра Е. Міровіча з 1921 па 1931 гг. адбывалася станаўленне Беларускага дзяржаўнага драматычнага тэатра ў Мінску. У 1930 гг. створаны рускі драматычны тэатр і тэатр юнага гледача. У 1933 г. заснаваны тэатр оперы і балета.
Значнае развіццё ў гэты час атрымала і музычнае мастацтва рэспублікі. У 1932 г. была заснавана Беларуская дзяржаўная кансерваторыя, дзе пачалі плённую дзейнасць кампазітары В. Залатароў, А. Багатыроў, П. Падкавыраў, У. Алоўнікаў.
Даволі плённа працавалі ў гэты час беларускія жывапісцы, скульптары і архітэктары. Беларускія жывапісцы імкнуліся распрацоўваць вытворчую тэму (Г. Віер, Я. Кругер, А. Шаўчэнка). У жанры пейзажа па-ранейшаму вядучае месца належыла В. Бялыніцкаму-Бірулі, а ў жанры партрэта – В. Волкаву, М. Філіповічу, І. Ахрэмчыку. Глыбокі след у беларускай скульптуры пакінулі А. Грубы, А. Бразер, З. Азгур, А. Глебаў.
Шматлікія дасягненні мелі месца і ў архітэктурнай творчасці: Дом урада (Мінск, 1929–1933 гг.), архітэктар І. Лангбард, першая клінічная бальніца (Мінск, 1928–1931 гг.), архітэктар Г. Лаўроў і інш.
У складаных умовах развівалася культурнае жыццё ў гэты час на тэрыторыіі Заходняй Беларусі. У 20-я гг. Таварыства беларускай школы стала самай масавай беларускай арганізацыяй. У 1928–1929 гг. польскія ўлады пад націскам грамадскага руху вымушаны былі даць дазвол на адкрыццё новых беларускіх і польска-беларускіх школ, амаль у 100 школах увесці беларускую мову як прадмет. У 1923–1924 гг. у Заходняй Беларусі налічвалася каля 20 дзяржаўных школ і 4 прыватныя беларускія школы, а таксама больш за 40 польска-беларускіх – гэта быў толькі кароткачасовы перыяд. У 1937 г. дзейнасць ТБШ была забаронена, пачаўся курс на ліквідацыю беларускай нацыянальнай школы. У канцы 30-х гг. беларуская школа ў Заходняй Беларусі ўжо фактычна не існавала, што з'яўлялася вынікам палітыкі Польшчы, накіраванай на асіміляцыю беларускага насельніцтва.
Асноўным жанрам у заходнебеларускай літаратуры з’яўляўся паэтычны, які дазваляў хутка і эмацыянальна рэагаваць на грамадска-палітычныя падзеі. Найбольш плённа працавалі ў галіне літаратуры У. Жылка, Л. Радзевіч, Г. Леўчык, Я. Скурко (Танк), В. Таўлай і інш.
У 20–30-я гг. у Заходняй Беларусі працавалі і выдатныя беларускія мастакі. У 20-я гг. вызначыўся сваім патрыятычным пафасам, нацыянальным каларытам Я. Драздовіч. У залаты фонд беларускага жывапісу ўвайшлі таксама карціны П. Сергіевіча, М. Сеўрука. Жывапіс Заходняй Беларусі захаваў пэўную свежасць, нацыянальны каларыт, адметнасць.
Такім чынам, нягледзячы на падзел Беларусі паміж рознымі дзяржаўнымі ўтварэннямі, яе культура захавала пэўную адметнасць. У развіцці культуры рэспублікі выразна акрэсліваюцца два этапы – 20-я і 30-я гг. Першы вызначаецца беларусізацыяй у БССР і масавым рухам за нацыянальную школу ў Заходняй Беларусі. Асноўнымі рысамі дру-гога этапа становяцца пачатак русіфікацыі і ідэалагізацыі культурнага жыцця ў БССР, паланізацыі – у Заходняй Беларусі. Спыніць развіццё культуры адзначаныя перашкоды не змаглі. Аднак справе нацыянальнага характару гэтага развіцця, справе нацыянальна-культурнага адраджэння былі нанесены вялікія страты.
Храналогія падзей
30 студзеня 1922 г. – заснаваны Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт).
Красавік 1926 г. – пастанова ЦВК і СНК БССР аб увядзенні ў рэспубліцы ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей ва ўзросце ад 8 да 11 гадоў.
1 студзеня 1929 г. – Інбелкульт рэарганізаваны у Беларускую акадэмію навук. (з 1936 г. – АН БССР).
30 кастрычніка 1921 г. – адкрыты Беларускі дзяржаўны універсітэт.
4 жніўня 1932 г. – Саўнарком БССР прыняў пастанову "Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага навучання для малапісьменных".
5 мая 1934 г. – пастанова СНК СССР і ЦК ВКП(б) "Аб структуры пачатковай і сярэдняй школы ў СССР". 3 гэтага часу былі ўстаноўлены адзіныя для ўсёй краіны тыпы агульнаадукацыйнай школы – пачатковая, няпоўная сярэдняя і сярэдняя. Вучэбныя групы сталі называцца класамі.
13 красавіка 1939 г. – Саўнарком БССР прыняў пастанову "Аб ходзе ліквідацыі непісьменнасці і малапісьменнасці ў БССР".
Пытанні для самаправеркі
1. Вызначце характэрныя рысы развіцця культуры Беларусі ў 20–30-я гг.
2. Назавіце найбольш выдатных прадстаунікоў беларускай нацыянальнай культуры ў галіне навукі, літаратуры, мастацтва, жывапісу, архітэктуры і скульптуры.
3. Ахарактарызуйце развіццё розных жанраў літаратуры і мастацтва ў Заходняй Беларусі ў 20–30-я гг.