Топонимика Словарь114

ТОПОНИМИКА
А а
АБИОНИМ – Собственное имя неживого объекта или явления природного или созданного человеком. К абионимам относятся топонимы, стратонимы, космонимы, астронимы, астротопонимы	АБИОНИМ - адам қалыптастырған немесе табиғи құбылыстардың және жансыз нысандардың жалқы аты. Абионимдарға: топонимдер, стратонимдер, космонимдер, астронимдер, астротопонимдер жатады.
АГРОНИМ – Вид топонима. Название земельной площади; рынка. Пр.: Красная площадь, Базарная площадь, Сенатская площадь, Марсово поле, площадь Республики.	АГРОНИМ – топоним түрі. Жер ауданының аты. Мысалы: алаң, Базар алаңы, Қызыл алаң, Сенат алаңы, Марс алаңы, Республика алаңы
АГРООНИМ – Вид топонима. Название земельного возделанного участка, пашни, поля. Пр.: Круглое поле, Поле к ручью, Пыльное поле, Пашня	АГРООНИМ – топоним түрі. Өңделген жер учаскесінің, егістік атауы. Мысалы: Дөңгелек дала, Бұлақты дала, Шаңды дала, Егінді дала.
АНАТОМИЧЕСКАЯ ЛЕКСИКА [в географической терминологии] – Слова, обозначающие части тела человека и животных, составляющие основу значительной группы метафорических народных географических терминов и входящие через них в топонимию. Пр.: нос ‘мыс’ – Канин Нос, Лисий Нос; урочище Мурынтал, а также часто встречаются такие термины в топонимии, как голова, губа, рог, нога, хребет и т.д.	АНАТОМИЯЛЫҚ ЛЕКСИКА – (географиялық терминологияда) – жануарлардың және адамдардың дене бөліктерін сипаттайтын метафоралық халықтық географиялық терминдер тобының негізін құрайтын және олар арқылы топонимияға енетін сөздер. Мысалы: мұрын, ‘мүйіс’ – Канин Мұрыны, Түлкі Мұрыны; Мұрынтал қонысы, сонымен қатар бас, аяқ, бауыр, ерін, жота, т.б. терминдер топонимдерде жиі кездеседі.
АНЕМОНИМ – Вид онима. Собственное имя стихийного бедствия, в том числе ветра, урагана, циклона, тайфуна. Пр.: ураганы Бетси, Ава. Флора; ветер Шелонник; Еби и Сайкан, Арыстанды-карабас.	АНЕМОНИМ – оним түрі. Табиғи апаттардың жалқы аты, оны ішінде жел, дауыл,циклон, тайфун. Мысалы: Бетси дауылы, Ава дауылы, Шелонник желі; Ебі және Сайқан, Арыстанды-Қарабас желі.
АНТРОПОНИМ – Разряд онимов. Любое собственное имя, которое может иметь человек (или группа людей), в т. ч. личное имя, отчество, фамилия, прозвище, псевдоним, криптоним, кличка, андроним, гинеконим, патроним.	АНТРОПОНИМ – онимдер топтамасы. Адамның (н/е адамдар тобының) аты бола алатын кез-келген жалқы ат. Оның ішінде өз есімі, әкесінің аты, тегі, лақап ат, псевдоним, криптоним, андроним, гинеконим, патроним.
АПЕЛЛЯТИВ – имя нарицательное, в противоположность имени собственному. При образовании географических названий особенно важную роль играет «географическое А.», т.е. слово со значением река, гора, город и т.п. например, индейск. Миссисипи («большая река») – Миссисипи, кельт. Альп («высокая гора») – Альпы, монг. Алтай («Алтан») – Золотые горы и.т.п.	АПЕЛЛЯТИВ – жалқы ат. Географиялық атаулардың қалыптасуында "географиялық А." Негізгі рөлді ойнайды, яғни, өзен, тау, қала және т.б. мағыналарды беретін сөз. Мыс: үнд. Миссисипи ("үлкен өзен") – Миссисипи, кельт. Альп ("Биік тау") – Альпі, монг. Алтай («Алтан») – Алтын тау және т.б.
АСТИОНИМ – вид ойконима. Собственное имя города. Пример: Алматы, Москва, Варшава, Прага.	АСТИОНИМ – ойконим түрі. Қаланың жалқы аты. Мыс. Алматы, Мәскеу, Варшава, Прага.
АСТРОНИМ – вид онима. Собственное имя отдельного небесного тела, в т.ч. звезды, планеты, кометы, астероида.	АСТРОНИМ – оним түрі. Жеке аспан денелерінің жалқы аты, оның ішінде жұлдыздар, планеталар, астероидтар жиынтығы.
АББРЕВИАЦИЯ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ НАЗВАНИЙ – принятая сокращенная форма: Донбасс, Кузбасс, АРЕ – Арабская Республика Египет, ООН, ЕС, ВТО, ОПЕК и т.д.	ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРДЫҢ АББРЕВИАЦИЯСЫ – қабылданған қысқартылған формасы. Донбасс, Кузбасс, ЕАР – Египет Араб Республикасы, БҰҰ, ЕО, ДСҰ, ОПЕК т.б.
АНАТОМИЧЕСКАЯ ЛЕКСИКА – слова, обозначающие части тела человека и животных, составляющие основу значительной группы метафорических географических терминов и входящие через них в топонимию.	АНАТОМИЯЛЫҚ ЛЕКСИКА – метафоралық географиялық терминдер тобының негізгі бөлігін құрайтын және солар арқылы топонимияға енетін, адам немесе жануарлардың дене мүшелерін сипаттайтын сөздер.
АНТОНИМ – название с противоположным содержанием: Малая Вишера, Большая Вишера; Кунгей Алатау, Терскей Алатау, т.е. горы, обращенные на солнце, на юг и в противоположную сторону, на север, Большой Нарын и Малый Нарын; реки Белая и Черная, Большая и Малая Алматинка.	АНТОНИМ – қарама-қарсы мағынадағы атаулар: Кіші Вишера, Үлкен Вишера, Күнгей Алатау, Теріскей (солтүстікке бағыт) Алатау, Үлкен Нарын, Кіші Нарын; Ақсу, Қарасу, Үлкен және Кіші Алматы өзендері.
АРЕАЛ В ТОПОНИМИКЕ – область распространения тех или иных топонимических факторов, повторяющихся моделей, географических названий, однотипных местных географических терминов и т.д. Например, ареал названий с окончанием на – ичи (Барановичи, Сухиничи), на – иха (Карабиха), ареал терминов шор, туз, сор – для солончаков, болот, мелководий и.т.д.	ТОПОНИМИКАДАҒЫ АРЕАЛ – топонимиялық факторлардың қайталанатын модельдерінің географиялық атауларының біртүрлі жергілікті географиялық терминдердің, т.б. таралу облысы. Мыс.: - ичи жалғауымен атаулар ареалы (Барановичи, Сухиничи), - иха жалғауымен – (Карабиха), шор, тұз, сор терминдері ареалы батпақтар, таяз сулар атауларында кездеседі.
В в
ВЕНУСОНИМ – Вид астрононима. Собственное имя любого природно-физического объекта на Венере. Пр.: область Феба.	ВЕНУСОНИМ – астрононим түрі. Венерадағы кез-келген табиғи-физикалық нысанның жалқы аты. Мыс: Феб облысы.
ВУЛКАНОНИМ – название вулканов: Везувий (Апеннины), Ключевая Сопка (Камчатка), Этна (Сицилия), Гекла (Исландия), Кракатау (Зондские острова).	ВУЛКАНОНИМ – вулкандар атауы. Везувий (Апенины), Ключи шоқысы (Камчатка), Этна (Сицилия), Гекла (Исландия), Кракатау (Зонд аралдары).
Г г
ГЕЛОНИМ – Вид гидронима. Собственное имя любого болота, заболоченного места. Пр.: Чертово болото, Козье болото, Пинские болота.	ГЕЛОНИМ – гидроним түрі. Кез-келген батпақтың, батпақтанған жердің жалқы аты. Мыс: Шайтан, Ешкі, Пинск батпақтары.
ГЕНОНИМ – Собственное имя рода, поколения и их подразделений. Чаще употребляется при изучении тюрко-монгольских народов. Пр.: лез, найман, тамма, джурчин, алтай, бараба и т.п.	ГЕНОНИМ – рудың, ұрпақтың және олардың бөлінуінің жалқы аты. Түрік-монғол халықтарын зерттеу барысында ру атауларының жиі кездесетіні анықталды. Мыс: лез, найман, тамма, журчин, алтай, бараба және т.б.
ГЕОГРАФИЧЕСКИЙ ТЕРМИН (детерминатив) – Слово, обозначающее определенную географическую реалию. За ним стоит географическое понятие. Может быть родовым и видовым. Пр.: река, озеро, залив, болото, долина, мыс, пик, гряда, пустыня, плато, город, деревня, село.	ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТЕРМИН – (детерминатив) анықталған географиялық шындықты (реалий) білдіретін сөз. Одан кейін географиялық түсінік тұрады. Мыс: өзен, көл, шығанақ, батпақ, аңғар, мүйіс, шың, қырқа, шөл, қала, ауыл.
ГЕООРТОНИМ – вид идеонима. Собственное имя любого праздника, памятной даты, торжества, фестиваля ГЕОЭКОЛОГИЧЕСКАЯ (ЛАНДШАФТНАЯ) ТОПОНИМИКА – Это направление топонимики, исследующее взаимосвязь топонимов с природной средой, закономерности распределения географических названий и охватывающее всю систему экологических знаний (К.Т.Сапаров). Г.Т. рассматривает процесс формирования топонимов, их информационное содержание, а также явления природы, рациональное использование природных ресурсов, степень их проявления в традиционных условиях. Например: топонимы Кулундинская степь, пойма реки Ертыс, Калбинское нагорье, Южный Алтай, Сарыарка, Прикаспийская низменность и др.	ГЕООРТОНИМ – идеоним түрі. Кез-келген мейрамдар, той-думандар, фестивальдардың жалқы аты. ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ (ЛАНДШАФТЫҚ) ТОПОНИМИКА – экологиялық ақпарат жүйесін қамтитын және табиғи орта мен топонимдердің өзара байланысын зерттейтін топонимиканың бір саласы. (Қ.Т.Сапаров). Г.Т. бағытында топонимдердің қалыптасуы мен ақпараттық мазмұны, табиғат қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану дәстүрлерінің табиғат жағдайларында бейнелену дәрежесі қарастырылады. Мысалы: Құлынды даласы, Ертіс жайылмасы, Қалба жотасы, Оңтүстік Алтай, Сарыарқа, Каспий маңы жазығының топонимдері және т.б. атауға болады.
ГИБРИДНЫЕ НАЗВАНИЯ – сборник терминов состоящий из сложных топонимов каждая часть которого составлена из разных языков.	ГИБРИДТІ АТАУЛАР – сөздердің әр бөлігі әр түрлі тілдерден құралған күрделі топонимдер жиынтығы.
ГИДРОЛОГИЧЕСКИЙ ТЕРМИН – 1. географический термин, обозначающий водный объект. Пр.: море, залив, озеро, река, пруд, ручей. 2. Народный географический термин, обозначающий разновидность водного объекта. Пр.: ляга, крутец, айдын, ирек, кудук, лужа, томар.	ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ ТЕРМИН – 1. Су нысанын айқындайтын географиялық термин. Мыс: теңіз, бұғаз, көл, өзен, бұлақ. 2. Су нысандарының әр түрлілігін білдіретін халықаралық географиялық термин. Мыс.: ляга, айналма, айдын, ирек, құдық, шалшық, томар.
ГИДРОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого водного объекта, природного или созданного человеком, в т. ч. океаноним, пелагоним, лимоним, потамоним, гелоним . Пр.: Индийский океан, Белое море, оз. Севан, оз. Балхаш, р. Иртыш, ручей Аулие-булак.	ГИДРОНИМ – Топоним түрі. Табиғи және адам қолымен жасалған су нысандарының жалқы атауы, оның ішінде океаноним, пелагоним, лимоним, потамоним, гелоним. Мыс: Үнді мұхиты, Ақ теңіз, Севан көлі, Балқаш көлі, Ертіс өзені, Әулиебұлақ бұлағы.
ГЛЯЦИОНИМ – Вид топонима. Собственное имя ледника. Пр.: л. Федченко, л. Набасна, л. Корженевский, л. Медвежий, л. Берель.	ГЛЯЦИОНИМ – Топоним түрі. Мұздықтардың жалқы аты. Мыс.: Федченко мұздығы, Набасна мұздығы, Корженевский мұздығы, Медвежий мұз., Берел мұз.
ГОДОНИМ – Вид урбанонима. Название линейного объекта в городе, в т.ч. проспекта, улицы, линии, переулка, бульвара, набережной. Пр.: улица Сатпаева, проспект Абылайхана, переулок Боткина, Набережная Иртыша, бульвар Гагарина, и т.д.	ГОДОНИМ – урбаноним түрі. Қаладағы сызықтық нысанның (даңғыл, көше, бульвар, қиылыс,) атауы . Мыс: Сәтбаев көшесі, Абылайхан даңғылы, Боткин қиылысы, Ертіс жағажайы, Гагарин бульвары, т.б.
Д д
ДЕТОПОНИМИЗАЦИЯ – превращение собственного географического названия в нарицательное, процесс перехода от номинативного к понятийному: город Бостон – ткань бостон; государство Панама и шляпа панама; город Тюль во Франции и легкая ткань для занавесок – тюль.	ДЕТОПОНИМИЗАЦИЯ – жалқы географиялық атаудың жалпыға бірдей ауысу процесі. Мысалы: Бостон қаласы – Бостон матасы; Панама мемлекеті – бас киім атауы; Францияда Тюль во қаласы – жеңіл матадан тігілген перде атауы.
ДРИМОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого лесного участка, леса, бора, рощи. Пр.: Беловежская пуща, резерват «Ертыс орманы».	ДРИМОНИМ – топоним түрі. Кез-келген орман учаскесінің жалқы есімі. Мыс: Беловеж нуы, «Ертіс орманы» резерваты.
ДРОМОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого пути сообщения: наземного, водного, подземного, воздушного. Пр.: канал Волга–Дон, авиалиния Москва–Астана, Минское шоссе, Транссибирская железнодорожная магистраль.	ДРОМОНИМ – топоним түрі. Кез-келген қатынас жолдың (жер, су, жерасты, әуе) жалқы есімі. Мысалы: Мәскеу-Астана әуе жолы, Минск қатқыл жолы, Волга-Дон каналы, Трансібір темір жол магистралі, т.б.
З з
ЗООНИМ – Вид онима. Собственное имя (кличка) животного, в т.ч. домашнего, содержащегося в зоологическом саду, «работающего в цирке, в охране, подопытного или дикого». Пр.: Шарик (дворовая собака), Мухтар (служебная собака), Персик (кошка), Акбакай (корова), Кулагер (лошадь), Кинули (лев в зоопарке), Лима (попугай), Нагди (дикая слониха), Сулейман (слон – вожак диких слонов).	ЗООНИМ – топоним түр. Жануардың жалқы есімі. (зоологиялық бақтағы үй жануары, циркте жұмыс істейтін) және күзетшіге, т.б. қойылған атау. Мысалы: Шарик (аула иті), Мұқтар (қызмет иті), Персик (мысық), Ақбақай (сиыр), Құлагер (ат), Кинули (зоопарктегі арыстан), Лима (тотықұс), Нагди (жабайы піл аты), Сүлеймен (піл – жабайы пілдердің топ бастаушысы).
ЗООНИМИКА – Раздел ономастики, изучающий зоонимы, закономерности их возникновения, развития, функционирования.	ЗООНИМИКА – зоонимдерді, олардың пайда болу заңдылықтарын, дамуын, қызметін зерттейтін ономастиканың бөлімі.
И и
ИЗОГЛОССА – линия, ограничивающая ареал, или сам ареал того или иного языкового явления (фонетического, морфологического, лексического).	ИЗОГЛОССА – ареалды немесе қайсібір тіл құбылыстың (фонетикалық, морфологиялық, лексикалық) ареалын нақтылайтын сызық.
ИНДИКАТОР – Местный географический термин.	ИНДИКАТОР – жергілікті географиялық термин.
ИНСУЛОНИМ – собственное имя любого острова.	ИНСУЛОНИМ – кез-келген аралдың жалқы есімі.
К к
КАЛЬКА – нежелательный прием при переносе зарубежных названий в национальную географическую номенклатуру. Пр.: Абылайхит – калмык. (монастырь Абылая), рус. р.Аблакетка (Абылай кеткен, каз.).	КАЛЬКА – шет тілді атауларды ұлттық географиялық номенклатураға аудару әдісі. Мысалы: Абылайхит – қалмақ. (Абылайдың кесенесі), орыс. Аблакетка өз. (қаз. Абылай кеткен).
КОМОНИМ – Вид ойконима . Собственное имя любого сельского поселения. Пр.: п. Баянаул, с. Майкарагай, с. Шарбакты.	КОМОНИМ – ойконим түрі. Кез-келген ауылдың мекеннің жалқы есімі. Мысалы: Баянауыл е-м, Майқарағай а., Шарбақты а.
КОСМОНИМ – вид онима. Собственное имя зоны космического пространства, галактики, звездной системы части созвездия.	КОСМОНИМ – топоним түрі. Ғарыштық кеңістік зонасының галактикалық, жұлдыздық жүйенің жалқы есімі.
Л л
ЛАНДШАФТНЫЙ ТОПОНИМ – Топоним, называющий любой объект ландшафта (макро – или микро –). Пр.: болота: Белое болото, Лужа; озера: Щучье; урочища: Орлова Гнездо; балка: Ит-арка; горы: Становой хребет, Холзунский хребет, г. Народная, г. Каратау; Малайский архипелаг; п-ов Таймыр, о. Барсакельмес.	ЛАНДШАФТТЫҚ ТОПОНИМ – топоним, ландшафтық (макро немесе микро) әр түрлі нысандар жиынтығын атайды. Мысалы: Ақ батпақ, Шалшық; көл: Шортанды; қоныс: Бүркіт ұясы; сай: Итарқа; таулар: Становой, Холзун жоталары, Народная т., Қаратау т., Малай архипелагы; Таймыр түбегі, Барсакелмес аралы.
ЛИМНОНИМ – Вид гидронима. Собственное имя любого озера, пруда и водохранилища. Пр.: Белозеро, Чудское озеро, Балхаш, Байкал, Селигер, Зайсан, Долгие пруды, вдхр. Бухтарма, Чардара, Капчагай, и т.д.	ЛИМНОНИМ – гидроним түрі. Кез-келген көлдің, тоғанның және су қоймаларының жалқы есімі. Мысалы: Белозеро, Чуд көлі, Балқаш, Байкал, Селигер, Зайсан, Долгая тоғаны, Бұқтырма, Шардара, Қапшағай су қоймалары, т.б.
ЛИТОНИМ – Вид топонима. Имя собственное естественного прибрежного объекта, в т.ч. камня, рифа, залива, фьорда. Пр.: Бискайский залив, Большой коралловый риф, Ис-фьорд, Вест-фьорд, и т.д.	ЛИТОНИМ – топоним түрі. Жағалауға жақын орналасқан нысанның (тас, риф, шығанақ, фьорд) жалқы есімі. Мысалы: Бискай шығанағы, Үлкен маржан рифі, Ис-фьорд, Вест-фьорд, т.б.
ЛОКАЛИЗАЦИЯ [ТОПОНИМА] – Установление небольших ареалов (локальных участков) местоположения географических объектов, к которым относится топоним.	ЛОКАЛЬДІ (ЖЕРГІЛІКТІ ТОПОНИМ) – географиялық нысанға жататын топонимдер ареалының (жергілікті жерде) орналасу ерекшеліктері.
М м
МАКРОТОПОНИМ – Собственное имя крупного физико-географического объекта, имеющее широкую сферу употребления, широкую известность. Пр.: Африка, Евразия, Тихий океан, Восточно-Европейская (Русская) равнина, Сибирь, Гималаи, Памир, и т.д.	МАКРОТОПОНИМ – қолдану сферасы кең, белгілі ірі физикалық-географиялық нысанның жалқы есімі. Мысалы: Африка, Еуразия, Тынық мұхит, Шығыс-Еуропа (Орыс) жазығы, Сібір, Гималай, Памир, т.б.
МАРСИОНИМ – Вид астротопонима. Собственное имя любого объекта рельефа на Марсе. Пр.: Равнина Амазония, Равнина Зефирия, Равнина Эолия, Равнина Азания, Тирренское Море, Море Сирен, Плато Олимп, Елисейское Плато, Озеро Феникса, Фульский Холм, Пролив Улисса, Канал Антей, Канал Гигант, и т.д.	МАРСИОНИМ – астротопоним түрі. Марстағы кез-келген жер бедер нысанының атауы. Мысалы: Амазония, Зефирия, Эолия, Азания жазықтары, Тиррен, Сирендер теңіздері, Олимп, Елисей үстірттері, Феникс көлі, Фульск төбесі, Улисс бұғазы, Антей, Гигант каналдары, т.б.
МЕМОРИАЛЬНЫЕ (КОММЕМОРИАЛЬНЫЕ) ИМЕНА – Возникшие в память выдающихся людей или событий: Абай, Ленинакан, Шевченко, Пушкино, Вашингтон, Жамбыл.	МЕМОРИАЛЬДЫ ЕСІМДЕР –Белгілі адамдардың немесе оқиғалардың құрметіне байланысты қойылған есімдер: Абай, Ленинакан, Шевченко, Пушкино, Вашингтон, Жамбыл.
МЕТАМОРФИЧЕСКИЕ НАЗВАНИЯ – образные, иносказательные, употребляемые в переносном значении, обычные в топонимии многих стран и языков. Пр.: гора Венец, Чатырдаг, т.е. Шатер – гора, скала; источник Чешме, т.е. глаз, из иран. Чешм – глаз.	МЕТАМОРФТЫ АТАУЛАР – көптеген елдердің және тілдердің топонимиясында бейнелі, ауыспалы мағынада қолданылатын атаулар. Мысал: Венец тауы, Шатырдаг, яғни Шатыр – тау, құз; Чешме көзі – иран тілінде, Чешм – көз мағынасында айтылады.
МЕРКУРОНИМ – вид астротопонима. Собственное имя любого объекта рельефа на планете Меркурий.	МЕРКУРОНИМ – астротопоним түрі. Меркурийдегі кез-келген жер бедер нысанының атауы.
МЕТОД ОНОМАСТИЧЕСКИЙ – Способ познания, исследования явлений в области ономастики	ОНОМАСТИКАЛЫҚ ӘДІС – Ономастика саласында құбылыстарды тану, зерттеу әдісі.
МЕТОДИКА ОНОМАСТИЧ. ИССЛЕДОВАНИЯ – Совокупность методов, приемов целесообразного проведения какого-либо исследования. Избирается автором, соответственно поставленной задаче и материалу.	ОНОМАСТИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ӘДІСТЕМЕСІ – қандайда болмасын зерттеулер жүргізген кездегі қолданылатын әдістер жиынтығы. Қойылған мақсат пен материалға сәйкес, автор арқылы талқыланады.
МИГРАЦИЯ ИМЕН – Перемещение значительной группы ИС внутри страны (внутренняя м.) или одной страны в другую (внешняя м.).	АТАУЛАР МИГРАЦИЯСЫ – бір елден екінші елге маңызды топтағы зат есімді географиялық атаулардың (ішкі м. және сыртқы м.) ауысып көшуі.
МИКРОСИСТЕМА ОНИМИЧЕСКАЯ – Узкорегиональная, известная, как правило, в одном сельском поселении система любых собственных имен, на формирование которых влияет данный микромир: местный диалект, географические условия, этнический состав населения, исторические события данного края, мировоззрения жителей и т.д. Микросистема топонимов данного поселения обычно ограничена именами окружающих микрообъектов (см. микротопоним), но может включать имена крупных объектов, если они находятся на данной территории.	ОНИМИКАЛЫҚ МИКРОЖҮЙЕ – Ауылдық елді мекендегі әр түрлі жалқы атаулардың жүйесі , олардың қалыптасуына белгілі микроәлем әсер етеді: жергілікті диалект, географиялық жағдайлар, халықтың этникалық құрамы, берілген өлкенің тарихи жағдайлары т.б. Берілген елді-мекендердің микрожүйе топонимдері қоршаған микронысанның немесе ірі нысандардың атымен де аталуы мүмкін.
МИКРОСИСТЕМА АСТРОНИМОВ – данного населения включает официальные фамилии, уличные фамилии и прозвища, имена, отчества; может быть ограничена данной семьей или одним небольшим коллективом работающих вместе людей.	АСТРОНИМДЕРДІҢ МИКРОЖҮЙЕСІ – берілген тұрғындардың ресми тегін, нақты тегін, лақап атын, атын, әкесінің атын, немесе жалған есімді де елді мекен атауына береді.
МИКРОСИСТЕМА ТОПОНИМОВ – данного поселения обычно ограничено именами окружающих микрообъектов, но может включать имена крупных объектов. Если они находятся на данной территории.	ТОПОНИМДЕРДІҢ МИКРОЖҮЙЕСІ – берілген қоныс қоршаған микронысан атауларымен шектеледі, егер олар берілген территорияда кездессе, оған ірі нысан атаулары да енеді.
МИКРОСИСТЕМА ЗООНИМОВ – данного животноводческого хозяйства или ряда частных хозяйств, где обычно применяются традиционные для этой местности клички различных пород животных.	ЗООНИМДЕРДІҢ МИКРОЖҮЙЕСІ – мал шаруашылығы және жеке меншік шаруашылықтарында әр түрлі жануарларға қойылған атаулар жиынтығы.
МИКРОТОПОНИМ – Собственное имя (чаще) природного физико-географического микрообъекта, (реже) созданного человеком, имеющее узкую сферу употребления: функционирующее в пределах лишь микротерритории, известное узкому кругу людей, живущих вблизи именуемого микрообъекта, в т.ч. микрогидроним, микроойконим, микроороним, микрохороним, названия урочищ, хозяйственных угодий, микросооружений (колодцев, мостов, будок, вышек, зимовий, кордонов, охотничьих домиков и т. п.).	МИКРОТОПОНИМ – адамның іс-әрекеті негізінде белгілі микроаумақта қалыптасып, қолданыс тапқан тек сол аумақтың адамдарына белгілі физикалық-географиялық нысандардың жалқы есімі. Мысалы: микрогидроним, микроойконим, микрохороним, микроороним, жайылым, қоныс, микроқұрылыс (құдық, көпір, жеке тұрақ, мұнара, т.б.).
МИФОНИМ (мифологическое имя собст.) – Имя любой сферы ономастического пространства в мифах, эпопеях, сказках, былинах. (греч. Мифос «слово, сказание, предание, миф») – имена вымышленных персонажей: Геракл, Баба Яга, Санта Клаус Жезтырнак и т.д	МИФОНИМ – аңыздарда, эпопеяларда, ертегілерде кездесетін ономастикалық кеңістік атаулары. Грек. (мифос. Аңыз-әңгіме, миф) – ойдан шығарылған мифтік кейіпкерлер атауы: Геракл, Мыстан кемпір, Аяз ата, Жезтырнақ т.б.
МОДЕЛЬ ГЕОГРАФИЧЕСКОГО НАЗВАНИЯ – его форма, построена при помощи грамматических способов и закономерностей: при помощи суффиксации (Усть-Каменогорск), префиксации (Зауралье), при суффиксации + префиксации (Загорск), словосложения (Петропавловск), словосочетания (Голубой залив) – либо при помощи других грамматических категорий: падежей (площадь Республики, пик Коммунизма, залив Посьета), числа (Красноярские столбы, с. Кресты, г. Крестцы), императива или повелительного наклонения (скала Пронеси Господи) и.т.д.	ГЕОГРАФИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДІҢ АТАУЫ – оның қалыпты грамматикалық тәсілдер және заңдылықтар және қосымшалар, қосарлы сөздер арқылы құралған (Усть-Каменогорск), (Зауралье), (Загорск), (Петропавловск), (Голубой залив), бұйрық райлы сөз тіркестер және императив негізінде (площадь Республики, пик Коммунизма, залив Посьета), (Красноярские столбы, с. Кресты, г. Крестцы), (Пронеси Господи құзы) жасалған.
Н н
НАРОДНАЯ ЭТИМОЛОГИЯ – объявление по внешнему созвучию, по случайному фонетическому сходству, без учета закона языкознания и исторических условий, что приводит к полному переосмыслению географического названия и вызывает новые ассоциации. Широко распространена в топонимике.	ХАЛЫҚТЫҚ ЭТИМОЛОГИЯ – сырттай естілуі бойынша , кездейсоқ фонетикалық ұқсастық бойынша хабарлану, тіл білу заңының есебі және тарихи жағдайларысыз географиялық атаудың мағыналық ауысуына және жаңа ассоциацияның тууына әкеледі.топонимикада Х.Э., кең таралған
НЕКРОНИМ – Вид топонима. Собственное имя места погребения. Пр.: Волково кладбище (в Ленинграде), Ваганьковское кладбище (в Москве), Трептов-парк (в Берлине), Пер-Лашез (в Париже).	НЕКРОНИМ – Топоним түрі. Адамдар жерленген жердің жалқы атауы. Волково кладбище (Ленинград), Ваганьковское кладбище (Мәскеу), Трептов-парк (Берлин), Пер-Лашез (Парижде);
НЕСОНИМ – имена собственных островов, архипелагов, континентов: остров Гренландия, Липарские острова, Новая Земля, архипелаг Шпицбергена и др.	НЕСОНИМ – меншікті аралдардың өзіндік аттары: Греландия аралы, Липар аралы, Жаңа Жер, Шпицберген архипелагы ж т.б.
НОМЕНКЛАТУРА – Совокупность специальных названий объектов, употребляемых в данной научной области, в данной области знания. Пр.: н. родства, н. товаров, н. географическая, н. ботаническая; н. грамматическая;	НОМЕНКЛАТУРА – нақты географиялық нысан аттарының жиынтығы.ғылыми және білім саласында жиі пайдаланылатын . Мысалы: туыстық н., тауар н., ботаникалық және географиялық н., грамматикалық н.
НОМИНАЦИЯ [в ономастике] – Название, именование, присвоение имени, процесс наименования.	НОМИНАЦИЯ – аталуы, өзіндік аты, яғни географиялық нысанға берілген атау.
О о
ОБЛАСТЬ ОНОМАСТИЧЕСКОГО ПРОСТРАНСТВА – Часть ономастического пространства , выделяющаяся в соответствии с именуемыми объектами, в том числе топонимия, антропонимия, зоонимия, хрематонимия, астронимия, космонимия, теонимия. Внутри этих областей могут быть выделены ономастические поля.	ОНОМАСТИКАЛЫҚ КЕҢІСТІК ОБЛЫСЫ- аталған нысандарға сәйкес оның ішінде топонимия ,антропонимия, зоонимия, хрематонимия, астронимия, космонимия, теонимияға сәйкес бөлінетін ономастикалық кеңістіктің бөлігі.
ОЙКОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого поселения, в том числе городского типа – астионим и сельского типа – комоним . Пр.: г. Москва, г. Алматы, с. Лебяжье, пос. Шарбақты.	ОЙКОНИМ – Топоним түрі. Жалқы есімдердің елді-мекен атауы, сонымен қатар қалалық – ол астионим және ауыл шаруашылық түрі – комоним болып табылады. Мыс.: Мәскеу, Алматы қалалары, Лебяжі с., Шарбақты пос.
ОКЕАНОНИМ – Вид гидронима Собственное имя любого океана и его части, в т. ч. моря (пелагоним), залива, пролива, течения. Пр.: Тихий океан, Охотское море, Бенгальский залив, Гольфстрим, Берингов пролив, Курильское течение.	ОКЕАНОНИМ – гидроним түрі. Жалқы есімдердің мұхит және оның бөліктері, сонымен бірге теңіз, бұғаз, шығанақ., ағыс атаулары. Мыс. Тынық мұхит, Охот теңізі, Бенгал шығанағы, Гольфстрим, Беринг бұғазы, Курил ағысы
ОНИМИЯ – Совокупность онимов: а) общая, б) частная: данной территории, данного языка, данного периода, данного документа, книги, писателя и т.п.	ОНИМИЯ – Онимдердің жиынтығы. а) жалпы, б) жалқы: берілген аумақтың, берілген тілдің, берілген кезеңнің, берілген құжат, кітап, жазушы және т.б.
ОНОМАСТИКА – Раздел языкознания, изучающий любые собственные имена.	ОНОМАСТИКА – түрлі жалқы есімдерді зерттейтін тіл білімінің бір бөлігі.
ОНОМАСТИКА РЕГИОНАЛЬНАЯ – Направления ономастических исследований, связанных с определенной территорией, с местной ономастической подсистемой; такие исследования обычно касаются одного пространства: топонимов, антропонимов, астронимов (редко бывают комплексными); их цель – выявление специфики имен на данной территории и связей ее имен (или типов имен) с соседними и или даже отдаленными территориями. Региональные ономастические исследования дают материал для установления онимических ареалов и различных типов онимов.	АЙМАҚТЫҚ ОНОМАСТИКА – жергілікті ономастикалық өтпелі жүйемен және белгілі территориямен негізделген ономастикалық зерттеулердің бағыттары; мұндай зерттеу әдетте бір кеңістікке қатысты: топоним, антропоним, астроним; олардың мақсаты – осы территория атауларының (ерекшеліктерін) белгілерін және оның атауларының жақын және алыс территорияларымен байланысын табу (анықтау). Аймақтық ономастикалық зерттеу түрлі оним типтері мен онимдік ареалдарды анықтау үшін материал береді.
ОНОМАСТИКОН – 1. Словарь или список любых собственных имен, составленный обычно нераздельных категорий онимов, в частности, антропонимикон, топонимикон, с лингвистическими и экстралингвистическими объяснениями. 2. Репертуар собственных имен данного этноса, данного социума, для данного периода; то же, что онимия.	ОНОМАСТИКОН – 1. Әдетте онимнің түрлі категориясына, соның ішінде антропонимикон, топонимикон лингвистикалық және экстралингвистикалық түсіндірмеге құрылған жалқы есімдердің түрлі тізімі және сөздік. 2. Берілген этностың, социумның, кезеңнің, жалқы атаулардың репертуары.
ОРОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого элемента рельефа земной поверхности (положительного и отрицательного), т.е. любого орографического объекта. Пр.: Эверест, Чон–Алайская долина, пик Хан–Тенгри, Заалийский хребет, Русские горы (Антарктида), Домбайская поляна.	ОРОНИМ – топоним түрі. Жер бедерінің төмен және көтеріңкі келетін оң және теріс пішіндерін айқындайтын термин. М.: Эверест, Чон-Алай аңғары, Хан-Тәңірі шыңы, Іле жоталары, Орыс таулары (Антарктида), Домбай алаңы.
ОСНОВА (ТОПООСНОВА) – та часть географического названия, которая останется после отсечения топонимического суффикса и префикса (топоним Замоскворечье, основа – Москва- река; Барановка – основа Баранов).	НЕГІЗ (ТОПОНЕГІЗ) - топонимиялық жұрнақтан және префикстен бөлінгеннен кейін қалған географиялық атаудың бөлігі (Замоскворечье топонимі – негізі – Москва өзені, Барановка – негізі Баранов).
П п
ПАТРОНИМ – (патронимическое имя) – Вид антропонима. Для древнерусского периода именование человека, образованное от имени или прозвища отца или предков по отцовской линии. Пр.: Иванов сын - Иван, Местилов сын - Местило, Воицин - Воица, в Белоруссии Найденок по имени Найден, в Украине Супруненко по прозвищу Супрун.	ПАТРОНИМ – (патронимикалық атау) – антропоним түрі. Адам атынан әкенің немесе әке жағынан бабалардың атына байланысты қойылған көне орыс атаулар жиынтығы. М.: Иванов ұлы - Иван, Местилов ұлы - Местило, Воицин - Воица, Белоруссияда Найденок Найден атына байланысты, Украинада Супруненко Супрун лақап атқа байланысты қойылған.
ПЕЛАГОНИМ – вид океанонима. Собственное имя любого моря или его части.	ПЕЛАГОНИМ – океаноним түрі. Кез-келген теңіздің немесе оның бөлігінің жалқы атауы.
ПЛАНЕТОНИМ – название планеты и их спутников: Венера, Луна, Марс, Юпитер и др.	ПЛАНЕТОНИМ – планеталардың және оның серіктерінің атауы: Шолпан, Ай, Марс, Юпитер және т.б.
ПОТАМОНИМ – Вид гидронима. Собственное имя любой реки. Пр.: Сырдария, Аргунь, Дунай, Енисей, Ганг, Иртыш.	ПОТАМОНИМ – гидроним түрі. Кез келген өзеннің жалқы атауы. Мыс: Сырдария, Аргунь, Дунай, Енисей, Ганг, Ертіс.
ПРИНЦИП НОМИНАЦИИ [в именах] – Основание для связи имени с называемым объектом. Пр.: прозвища людей, данные им на основании их реальных качеств; названия улиц по именам знаменитых людей, живших на них.	НОМИНАЦИЯ ҰСТАНЫМЫ [атаулар ішінде] – аталған нысанның есімімен байланыстыру үшін құрылған ереже. М.: оның нақты сапасы негізінде қойылған ат; танымал адамның есімі бойынша аталған көше.
Р р
РЕГИОНИМ – Собственное имя региона, выбранного исследователем для ономастического изучения на основании лингвистических, исторических, географических, этнографических и др. данных. Пр.: Прикамье, Северный Казахстан, оз. Байкал (басс.), Ставропольский край, Қулундинская степь, Волго–Двинское междуречье, Жемайте (истор. обл.).	РЕГИОНИМ – лингвистикалық, тарихи, географиялық, этнографиялық және басқа да берілген негіздерде ономастиканы оқыту үшін зерттеушілерден алынған аймақтық халық атауы. М.: Прикамье, Солтүстік Қазақстан, Байкал көлі (алап), Ставрополь өлкесі, Құлынды даласы, Еділ-Двина қосөзені, Жемайте (тарихи облыс).
С с
СЕМАНТИКА ТОПОНИМА – Его значение, смысл географического названия.	ТОПОНИМ СЕМАНТИКАСЫ – географиялық атаулар мәні, сипаты, мазмұнын зерттеу болып табылады.
СПЕЛЕОНИМ – Подземный топоним; имя любого природного подземного образования в верхней толще земной коры, имеющее входное отверстие на поверхности земли, в т.ч. пещеры, подземной реки, ручья, водопада, озера, колодца. Пр.: оз. Анатолия, зал. Абхазия, зал Иверия; пещера Сигалер, колодец Ветра, река Падирак, грот Гуэй ди Эр, ручей Кум-Уариэд (во Франции); пещерная система Флинт-Мамонтова	СПЕЛЕОНИМ – жер асты топонимі; жер қыртысының үстіңгі қабатында құрылған табиғи жер астының әр түрлі атауы, соның ішінде үңгірлер, жерасты өзендері, бұлақ, сарқырама, көл, құдық. М.: Анатолия көлі, Абхазия шығанағы, Иверия шығанағы, Сигалер үңгірі, Ветра құдығы, Падирак өзені, Гуэй ди Эр қуысы, Кум-Уариэд жылғасы (Фр.); Флинт-Мамонтова үңгірлер жүйесі.
СТРАТОНИМ – Собственное имя геологической формации горизонта. Пр.: Орско-Халиловское, Лисаковско-Сарыбайское месторождения железных руд, Доманиковый горизонт.	СТРАТОНИМ – геологиялық кеңістік формацияның жалқы атауы. М.: Ор-Халил, Лисаков-Сарыбай темір рудаларының кен орындары, Домаников кеңістігі.
СУБСТАНТИВАЦИЯ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ НАЗВАНИЙ – их изменение обычно из прилагательных в существительное: Черновцы из Чертовский Торг; Уссурийский из Николаевск- Уссурийский; Брест из Берестов.	ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРДЫҢ СУБСТАНТИВАЦИЯСЫ – олардың сын есімнен зат есімге өзгеруі: Чертовский Торгтан Черновцы; Николаев-Уссурийсктен Уссурийский; Берестов сөзінен Брест атауы пайда болған.
СУБСТРАТ – дословно подкладка. Из латин. substratum – «подкладывать подстилать». Тот топонимический (языковой, эстетический) слой, который не объясняется из современных языков, а принадлежит языкам предшествующих народов, отдельные элементы этого слоя сохранились в языке последующих поколений и более четко в географических названиях, не поддающихся этимологиям без специальных научных изысканий.	СУБСТРАТ – төсеніш. Лат. substratum «төсеу, жаю». Қазіргі тілде түсіндірілмейтін, бұрыңғы халық тіліне жататын, жекеленген элементі келешек ұрпақ тілінде сақталған және географиялық атаулары неғұрлым анық топонимикалық қабаты.
Т т
ТЕОНИМ - (от греческого слова teos – «бог») - собственное имя божества в любом пантеоне, религиозный праздник. Пример: Успенье, Троица, Курбан Айт.	ТЕОНИМ - (гр.тілінен teos – "құдай") - діни мейрам, әртүрлі пантеондарда кездесетін құдайдың жалқы атауы. М.: Успенье, Троица, Құрбан Айт.
ТЕОНИМИКА – Раздел ономастики, изучающий теонимы , закономерности их возникновения, развития, функционирования.	ТЕОНИМИКА – теонимдерді, олардың пайда болу заңдылықтарын, дамуын, қызметін зерттейтін ономастиканың бөлігі.
ТЕРМИН – Имя нарицательное. Слово или словосочетание специального (научного, технического и т.п.) языка, непосредственно соотнесенное с научным понятием, служащее для того (в идеале) выражения. Функция термина – сигнификативно – номинативно – дефинитивная. Пр.: термины физ. географии: океан, река, озеро, эрозия почвы, засоление почвы, выветривание породы.; термины топонимики: топонимика, топонимист, топонимизация, детопонимизация, топоним, гидроним, ойконим, урбаноним и др.	ТЕРМИН – жалпы есім. Ғылыми ұғыммен сәйкес келетін арнайы (ғылыми, техникалық және т.б.) тілдің сөзі немесе сөз тіркесі. Термин функциясы – сигнификативті – номинативті – дефинитивті. М.: физикалық географияның терминдері: мұхит, өзен, көл, топырақ эрозиясы, топырақтың тұздануы, жыныстардың үгілуі; топонимиканың терминдері: топонимика, топонимист, топонимизация, детопонимизация, топоним, гидроним, ойконим, урбаноним және т.б.
ТЕРМИН – ИНДИКАТОР – Географический термин , в составе топонима, указывающий, к какому топонимному типу принадлежит данный топоним. Пр.: горы, курья, ель, шор, юган, еньга, ляга, томар.	ТЕРМИН – ИНДИКАТОР – географиялық термин, топоним құрамына, берілген топоним қай топоним типіне жататынын анықтайтын географиялық термин. М.: тау, курья, ель, шор, юган, еньга, ляга, томар.
ТЕРРОНИМ – Вид топонима. Любое географическое имя объекта, находящегося на суше в противоположность Мировому океану.	ТЕРРОНИМ – топоним түрі. Әлемдік мұхитқа қарама–қарсы құрлықта орналасқан, әр түрлі географиялық нысандардың атауы.
ТОПОНИМ – (географическое название, географическое имя) – Раздел онимов. Собственное имя природного объекта на Земле, а также объекта, созданного человеком на Земле, который четко зафиксирован в данном регионе (город, деревня, обработанный участок земли, территория как часть государства, коммуникация и т. п.), в т. ч. гидроним, ойконим, ороним, спелеоним, хороним, урбаноним, дромоним, агрооним, дримоним, инсулоним, некроним. Пр.: Белое море, р. Двина, озеро Балхаш, г. Бишкек, Дмитровская гряда, пик Эльбрус, о. Врангеля, колодец Ветра, поле Косая полоса, Шервудский лес.	ТОПОНИМ – (географиялық атау, географиялық есім) – онимдер бөлігі. Жердегі табиғи нысандардың жалқы атауы және белгілі аймаққа (қала, ауыл, жердің игерілген учаскесі, аумақ мемлекеттің бөлігі ретінде, байланыс және т.б.) тіркелген адамның Жерде қалыптастырған нысаны: гидроним, ойконим, ороним, спелеоним, хороним, урбаноним, дромоним, агрооним, дримоним, инсулоним, некроним. М.: Ақ теңіз, Двина өз., Балхаш көлі, Бішкек қаласы, Дмитров қырқасы, Эльбрус шыңы, Врангель аралы, Ветра құдығы, Қиғаш жолақ даласы, Шервуд орманы.
ТОПОНИМ – ОРИЕНТИР – Топоним (чаще микротопоним), смысл которого помогает человеку ориентироваться на местности, узнать местоположение и характер объекта, к которому он относится. Пр.: Залуцкий мыс, Наволок боковой, Карауловая сопка.	ТОПОНИМ – БАҒДАР – мағынасы адамға жергілікті жерді бағдарлауға көмек беретін, тұрған жерін және нысан сипатын білуге көмектесетін топоним (жиі кездесетін микротопоним). М.: Залуцк мүйісі, Наволок қыры, Қараул шоқы.
ТОПОНИМИЯ – Совокупность топонимов данного языка, данного региона, данного текста, определенного времени. Пр.: башкирская топонимия, топонимия Подмосковья, топонимия «Книги Большого Чертежа», древнетюркская топонимия (по М. Кашгари)	ТОПОНИМИЯ – Берілген тілдің, аймақтың, мәтіннің, белгілі уақыттың топонимдерінің жиынтығы. М.: башқұрт топонимиясы, Москва маңының топонимиясы, «Үлкен Сызба кітап» топонимиясы, көне түркі топонимиясы (М. Қашғари бойынша).
ТОПОНИМИЧЕСКИЙ АТЛАС – Систематическое собрание топонимических карт, показывающих распространение на данной территории топонимов, топонимных типов, элементов, их частотность. Пр.: «Топонимический атлас Венеции – Тридентина».	ТОПОНИМИКАЛЫҚ АТЛАС – топоним типін, элементтерін, топонимдер берілген территорияда таралғанын көрсететін топонимикалық карталардың жүйелік жинағы. М.: «Венецияның топонимикалық атласы – Тридентина».
ТОПОНИМИЧЕСКАЯ ИЗОГЛОССА (топоизоглосса) – Линия, на топонимической карте, показывающая территориальное распространение того или иного топонимического явления. Пр.: лексические изоглоссы балтийской гидронимии (Топорков, Трубачев, 1962); продольные изоглоссы на Чешско-Моравской возвышенности (Поспелов); изоглоссы этимологий топонимов на -ас, -ос, -ус.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ ИЗОГЛОССА (топоизоглосса) – топонимикалық құбылыс немесе территориялық бөлініс көрсетілген, топономикалық картада белгіленген сызық. М.: балтық гидронимдеріндегі лексикалық изоглоссалар (Топорков, Трубачев, 1962); Чех-Морав қыратындағы көлденең изоглоссалары (Поспелов); -ас, -ос, -ус топонимдерінің этимологиялық изоглоссалары.
ТОПОНИМИЧЕСКАЯ ИЗУЧЕННОСТЬ – [территории] – Степень, в которой изучена топонимия данной территории в данный период.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕЛУІ [территорияның] – берілген территорияның қазіргі кезеңдегі топонимиялық зерттелу деңгейі.
ТОПОНИМИЧЕСКАЯ КАРТА – Тематическая карта, показывающая распространение элемента топонима, отдельного топонима, группы топонимов, топонимического явления, динамики его развития, его связи с социальными явлениями. Пр.: сводная карта западногерманских названий -setja и балтийских на – -sedja («Питан. оном.», 1965).	ТОПОНИМИКАЛЫҚ КАРТА – жеке топоним, топонимдер тобын, топонимикалық құбылысын, оның динамикалық дамуын, әлеуметтік құбылыспен байланысын, топонимдер элементтерінің таралуын көрсететін тақырыптық карта.
ТОПОНИМИЧЕСКАЯ МОТИВИРОВАННОСТЬ. – Реальность, возможность, допустимость названия географического объекта именем, которое исследователь сопоставляет с данной апеллятивной лексемой, основной при этимологизировании.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ ДӘЛЕЛДЕМЕ – белгілі апеллятивті лексемамен зерттеуші салыстыратын географиялық нысанның атауымен аталуы.
ТОПОНИМИЧЕСКАЯ ТЕРМИНОЛОГИЯ – Совокупность научных топонимических терминов.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ – ғылыми топонимиялық терминдердің жиынтығы.
ТОПОНИМИЧЕСКИЙ РЕГИОН – «Территория исследования, избрания на основании топонимических (как правило предварительных) и нетопонимических показаний» (Матвеев, 1986, с. 11). Пр.: севернорусский топонимический регион (совр. Архангельская и Вологодская обл.); новгородский топонимический регион (истор. территория Новгородской земли); гидронимический регион правобережной Украины, казахский топонимический регион (Дешт-и-Кыпчак).	ТОПОНИМИКАЛЫҚ АЙМАҚ – «топонимиялық және топонимиялық емес көрсеткіштердің негізінде территорияны зерттеу». (Матвеев, 1986, с. 11). М.: солтүстік орыс топонимикалық аймағы (қазір. Архангельск және Вологод обл.); новгород топонимикалық аймағы (Новгород жерінің тарихи территориясы); Украинаның оң жағалаулық гидронимиялық аймағы, қазақ топонимикалық аймағы (Дешті-Қыпшақ).
ТОПОНИМНАЯ СИСТЕМА – Совокупность топонимных структур, возникших на базе определенного языка с включением иноязычных (иногда субстратных) элементов, для данного времени на данной территории с учетом взаимодействия. Пр.: современная т.с. Латинской Америки; т.с. бассейна р. Иртыш.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ – берілген уақытта, берілген территорияда арақатынас есебімен, шет тілдердің анықталған тілдер базасында қалыптасқан топоним құрылымдарының жиынтығы. М.: Латын Америкасының қазіргі т.ж., Ертіс өзені алабының т.ж.
ТОПОНИМНАЯ СТРАТИГРАФИЯ – Последовательность временных напластований и пространственного взаимоотношения комплексов географических названий на данной территории.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ СТРАТИГРАФИЯ – берілген территорияда географиялық атаулар кешендерінің кеңістіктік арақатынасы және уақыттық қабаттануының реттелуі.
ТОПОНИМНАЯ ФОРМУЛА ИМЕНИ – Определенный порядок следования топонима и сопутствующих географических терминов в официальном полном именовании географического объекта в данном языке. Пр.: мыс Доброй Надежды, острова Зеленого Мыса, река Москва-река, озеро Балхаш, Бразильское плоскогорье, желоб Садко, пролив Маточкин Шар, Малаккский пролив.	АТАУДЫҢ ТОПОНИМДІК ФОРМУЛАСЫ – берілген тілде географиялық нысанның ресми толық атауында топонимдердің орналасу реті. М.: Қайырлы Үміт мүйісі, Жасыл Мүйіс аралдары, Москва өзені, Балқаш көлі, Бразилия таулы үстірті, Садко науасы, Маточкин Шар бұғазы, Малакка бұғазы.
ТОПОНИМИЧЕСКИЙ ФОН – слагается преобладающими однородными в языковом отношений географическими названиями, среди которых всегда присутствуют иноязычные вкрапленные в поле господствующих. Так в Казахстане, особенно в Северном и Восточном на фоне тюркских топонимов выделяются русские: Петропавловск (Кызыл жар), Павлодар (Кереку), Усть-Каменогорск, Зыряновск, не этимологизированные Иргиз, Иртыш и т.д.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ РЕҢ – тілдік қатынаста басым біртекті географиялық атаулар арасында басқа тілдік атаулардың болуы. Мысалы: Қазақстанда әсіресе Солтүстік және Шығыс Қазақстанда түрік топонимдер арасында орысша атаулар кездеседі. Петропавловск (Қызыл жар), Павлодар (Кереку), Усть-Каменогорск, Зыряновск, және этимологиясы толық анықталмаған Ырғыз, Ертіс т.б. атауға болады.
ТОПОНИМНОЕ СЛОВООБРАЗОВАНИЕ – Образование топонимов с помощью словообразовательных средств данного языка по моделям, свойственным топонимии данного региона.	ТОПОНИМДІК СӨЗЖАСАМ – берілген аймақтың топонимиясының моделіне сәйкес берілген тілде сөзжасам әдісі арқылы топонимдерді қалыптастыру.
ТОПОНИМНЫЙ «СПЕКТР» – Весь комплекс географических названий данной территории с точки зрения различий их языкового происхождения. Пр.: топонимы Павлодарской области: древнетюрск. 19,3 %, казах. 65,5 %, славян. 13,7 %, монг. (калмык.) 0,7 %, араб-иран. 0,8 %, (по К.Т. Сапарову, 2004).	ТОПОНИМНЫЙ «СПЕКТР» – тілдің шығу тегі тұрғысынан берілген территорияның бүкіл кешендік географиялық атаулардың жиынтығы. М.: Павлодар облысының топонимдері: көнетүркі 19,3 %, қазақ. 65,5 %, славян. 13,7 %, моңғ. (қалмақ.) 0,7 %, араб-иран. 0,8 %, (Қ.Т. Сапаров бойынша, 2004).
ТОПОНИМНЫЙ СУБСТРАТ – Элемент или элементы языка, исчезнувшего на данной территории в топонимии этноса, населяющего эту территорию в исследуемый период. Пр.: финно-угорский субстрат в топонимии новгородских славян; балтийский субстрат в топонимии Белоруссии.	ТОПОНИМДІК СУБСТРАТ – зерттеу кезеңінде берілген территорияда этностың жойылуының тіл элементі немесе элемент.М.: новгород славян топонимдеріндегі финн-угор субстраты; Белоруссия топонимдеріндегі балтық субстраты.
ТОПОНИМИЧЕСКИЙ СПЕКТР – какой-то территории, образуется географическими названиями, по своему происхождению относящихся к разным языкам. Так, на Урале такой спектр состоит из финно-угорских, самодийских, тюркских, славянских и иранских элементов.	ТОПОНИМИКАЛЫҚ СПЕКТР – өзіннің қалыптасуы бойынша әр түрлі тілдерге жататын географиялық атау қалыптасуының бір территориядағы спектрі. Оралда мұндай спектр финн-угор, самодий, түрік, славян және иран элементтерінен құрылған.
ТОПОНОМАСТИКА – часть ономастики, изучающая собственные географические названия. То же, что и топонимика.	ТОПОНОМАСТИКА – жалқы географиялық атауларды зерттейтін ономастиканың бөлігі. Топонимика да сол сияқты.
ТРАНСТОПОНИМИЗАЦИЯ – Вид трансонимизации. Переход топонима одного вида в другой. Пр.: р. Жиздра г. Жиздра, р. Нева Невский проспект, уроч. Сивцев вражек пер. Сивцев Вражек, г. Панама гос-во Панама Панамский канал Панамский залив.	ТРАНСТОПОНИМИЗАЦИЯ – трансонимизация түрі, топонимнің бір түрден екінші түрге ауысуы. М.: Жиздра өз. Жиздра қ., Нева өз. Невский даңғылы, Сивцев вражек қонысы Сивцев Вражек асуы, Панама қ. Панама мемлекеті Панама мойнағы Панама шығанағы.
Уу
УРБАНОНИМ – Вид топонима. Собственное имя любого внутригородского топографического объекта, в т. ч. агороним, годоним, хороним городской, экклезноним, ойкодомоним. Пр.: ул. Торайгырова, пер. Чистый, пл. Театральная, наб. Бежковская, Камерный театр, Триумфальная арка, Каменный мост.	УРБАНОНИМ – топоним түрі. Әр түрлі қала ішіндегі топографиялық нысандардың жалқы атауы, оның ішінде агороним, годоним, қала хоронимы, экклезноним, ойкодомоним. М.: Торайғыров көш., Чистый қиылыс, Театр алаңы, Бежков жағалауы, Камералы театр, Триумфальді арка, Тас көпір.
Фф
ФИТОНИМ – Собственное имя любого растения. Пр.: дуб «Соловейко», дуб «Эгей», Мертвое дерево (на о. св. Елены), секвойи в «Секвойя-парк»: «Генерал Шерман», «Сентинел» (из дневника И. Ильфа: путешествия по США); «Маленький принц» (сорт гладиолуса).	ФИТОНИМ – әр түрлі өсімдіктің жалқы атауы. М.: «Соловейко» емені, «Эгей» емені, Өлі ағаш (Әулие Елена аралында), «Секвойя-парктегі» секвойялар: «Генерал Шерман», «Сентинел» (АҚШ-тағы И.Ильфтің күнделігінен); «Кішкентай ханзада» (гладиолус сорты).
ФОРМАНТ – словообразующий элемент, самостоятельно не употребляется в языке. Это могут быть аффиксы, грамматические показатели. Широко распространяются в топонимике: Иркутск, При-волжск-ое и другие реки в Туве.	ФОРМАНТ – өздігінен тілде қолданыла алмайтын сөзқұраушы элементі. Грамматикалық көрсеткіш, аффикс болуы мүмкін. Топонимикада кең таралған: Тувадағы Иркут-ск, При-волжск-ое және тағы басқа өзендер.
Хх
ХОРОНИМ – Класс топонима. Собственное имя любой территории, области, района, в т.ч. административный, природного.	ХОРОНИМ – Топоним түрі, кез келген территорияның, облыстың, ауданның, оның ішінде әкімшілік, табиғи нысанның жалқы атауы.
ХРОНОНИМ – Собственное имя исторически значимого отрезка времени. Пр.: Средние века, эпоха Возрождения (Возрождение, Ренессанс), Ялтинская конференция, Хельсинская конференция.	ХРОНОНИМ – тарихи уақыт бөлігінің жалқы атауы. М.: Орта ғасыр, Қайта өрлеу (Ренессанс) дәуірі, Ялта конференциясы, Хельсинки конференциясы.
Ээ
ЭРГОНИМ – Разряд онима. Собственное имя делового объединения людей, в том числе союза, организации, учреждения, корпорации, предприятии, общества, заведения, кружка. Пр.: Организация Объединенных Наций (ООН), Международный астрономический союз (МАС), Академия наук (АН), Евразийский национальный университет (ЕНУ), Малый театр, спортивное общество «Спартак».	ЭРГОНИМ – Онимдер түрі. Адамдардың қызмет бойынша бірігуінің жалқы аты, оның ішінде одақ, ұйым, корпорация, қоғам, мекеме, үйірме. М.: Біріккен Ұлттар ұйымы (БҰҰ), Халықаралық астрономиялық одағы (ХАО), Ғылым академиясы (ҒА), Еуразия ұлттық университеті (ЕҰУ), Кіші театр, «Спартак» спорт қоғамы.
ЭТИМОЛОГИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ [имен] – Словарь, содержащий этимологии имен собственных . Пр.: Vanagas A. Lietuviu hidronimu etimologinis zodynas. Vilnius, 1981, Етимологiчний словник географiчных назв. Пiвденноi Русi. Автора М. Железняк, А.П. Корепанова, Л. Т. Масенко, О.С. Стрижак. Киiв, 1985.	ЭТИМОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК [атаулардың] – жалқы атаулардың этимологиясына құрылған сөздік. М.: Vanagas A. Lietuviu hidronimu etimologinis zodynas. Vilnius, 1981, Етимологiчний словник географiчных назв. Пiвденноi Русi. Автора М. Железняк, А.П. Корепанова, Л. Т. Масенко, О.С. Стрижак. Киiв, 1985.
ЭТИМОЛОГИЯ [имени] – Результат этимологического анализа ИС, этимологизации, дающий более или менее достоверное знание о его происхождении.	ЭТИМОЛОГИЯ [атаудың] – этимологизация, оның пайда болу жөнінде мағлұмат беретін зат есім этимологиялық талдануының нәтижесі.
ЭТИОЛОГИЯ – выяснение не только происхождения названия, но и условий, причин его образования. Например: этимология «Гренландия» прозрачна – из скандинавских языков легко установить, что это «зеленая страна». Но причины (т.е. этиология) присвоения такого названия этому северному острову до сих пор еще остаются неясным.	ЭТИОЛОГИЯ – оның қалыптасуы туралы ғана мәлімет бермей, қалыптасуының себебін және жағдайын қарастырады. М.: «Гренландия» этимологиясы скандинавия тілінде жеңіл анықтауға болады, бұл «Жасыл ел» дегенді білдіреді. Бірақ (этиологиясы) солтүстік аралға мұндай атаудың берілу себебі әлі күнге дейін анық емес.
ЭТНОНИМ – Имя нарицательное для обозначения любого этноса (этнической группы, племени, народа, национальности). Пр.: армяне, финны, украинцы, англичане, манси.	ЭТНОНИМ – кез келген этносты белгілеу үшін жалпы атау (этникалық топ, тайпа, халық, ұлт). М.: армяндар, финдер, украиндықтар, ағылшындықтар, мансилер.