- •13. Гарадзельски прывилей.
- •12. Крэуская уния.
- •14. Люблинская уния.
- •16. Гист.-прававая ацэнка агульназемских прывилияу 1387, 1413, 1434, 1447,1492 г.
- •11.Мясцовыя ограны дзярж. Киравання вкл у 14-16 ст.
- •29 Судовая рэформа 1529-1588гг.
- •30 Сістэма агульнадзяржаўных судовых органаў вкл у 14-16стст
- •31 Мясцовыя судовыя органы ў 16ст
- •32 Копны суд
- •33 Дзяржаўны лад вкл у складзе рп
13. Гарадзельски прывилей.
У гады княжання Витаута ВКЛ дамаглося найбольшай магутнасци; Поспехи палитыки Витаута у пэунай ступени з'яуляюцца выникам яго цэнтрализатарскай палитыки. Ён скасавау буйныя княствы, у Полацк i Вицебск замест князёу были накираваны намесники i г.д.
Найбольшы аутарытэт Втаут набыу пасля разгрому Тэутонскага ордэна 15 лшеня 1410 г. пад Грунвальдам. Глыбокае задавальненне, атрыманае у вынику сумеснага процистаяння крыжакам, выкликала да жыцця новыя спробы унии i болып цеснае зближэнне Польшчы i ВКЛ. Аднак Польшча, якую падштурхоувау каталицки свет, жадала навязаць свае умовы усходняму суседу. Таму, кали па иницыятыве Ягайлы у кастрычнжу 1413 г. у Гарадзелъским замку (на Заходним Бугу) выпрацоували умовы унии. дзвюх дзяржау, кароль i польская шляхта пачали шукаць падтрымку у шыроких слаях литоускай i беларускай шляхты каталицкага веравызнання.
Асноуныя палажэнни Гарадзельскай унии юрыдычна замацаваны у трох граматах (прывилеях). Першая выдадзена ад имя 47 польских феадалау, якия надзяляли 47 феадалау-католикау ВКЛ сваими гербами i тым самым прымали ix у свае гербавае брацтва. У другой феадалы-католики прымали гербы польских феадалау i абяцали быць з iмi у вечным сяброустве i саюзе. У выпадку смерци Витаута яны абяцали не абираць сабе князя без нарады i згоды польских феадалау. Тыя у сваю чаргу у выпадку смерци Ягайлы таксама не павинны были выбираць новага караля без парады i згоды Витаута i феадалау ВКЛ. У трэцяй грамаце, якая увайшла у гисторыю як Гарадзельски прывшей, польски кароль Ягайла i вялжи князь Витаут абяцали прызначаць на дзяржауныя пасады феадалау-католикау, якия прыняли польския гербы, i дазваляць iм свабодна распараджацца маёмасцю у свaix маёнтках, каб узняць ix грамадскае становшча. У прывилеи канстатавалася, што з прыняццем каталицтва ВКЛ "далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца" Польскаму каралеуству.
Канстатацыя таго факта, што караля Польшчы павинны были выбираць тольки са згоды Витаута i фе-адалау ВКЛ, сведчыла аб раунапрауным становишчы ВКЛ i Польскага каралеуства, а словы аб злции дзяржау не мели у той час новага дзяржауна-прававога значэння, бо саюз дзвюх дзяржау не змяниуся, застаушыся у форме персанальнай унии.
Сцвярджэнне, што усе некатолики, у асноуным праваслауныя, не павинны были дапускацца на дзяржауныя пасады i засядаць у панскай Радзе, мела идэалагичны, а не практычны характар, бо болишасць мясцовага кирауництва i значная частка паноу-рады
12. Крэуская уния.
Вялшае княства Литоускае з першых дзён свайго инавання вымушана было прыняць на сябе удары нямецка-каталицких захопникау. У другой палове XIV ст. найбольш сур'ёзным ворагам княства стау Тэутонски ордэн, яки вёу захопницкия войны пад лозунгами хрысциянизацыи литоуцау- паганцау. Знешнепалитычнае становишча ВКЛ ускладнялася i у сувязи з узрастаннем магутнасщ Маскоускай Pyci, якая имкнулася далучыць заходняруския, беларуския i украинския земли.
У той час адносшы памиж Польшчай i ВКЛ характарызавалися не тольки сутычками, але i имкненнем да саюзу, асаблива у пытани процидзеяння тэутонскай агрэсии. Зближэнню дзвюх Kpaiн садзейничау шчасливы вьпадак. У 1380 г., пасля смерщ Kaзимipa III, карона Польшчы перайшла да Анжуйскай дынасции, якая киравала у Венгрыи. Аднак у 1381 г. кароль Людвзх Анжуйски памёр i на польски трон была прызначана яго дачка Ядзвига, якой у той час было 15 гадоу. Пакольки польския феадалы были зацикаулены ва устанауленни цесных сувязяу з ВКЛ, вяликаму князю Ягайле было прапанавана на пэуных умовах стаць мужам Ядзвиги i каралём Польшчы.
Зацикауленасць ва умацаванни адносин з Польшчай была i у Ягайлы. Саюз дазваляу умацаваць як знешния, так i унутраныя пазицыи пануючага класса ВКЛ. Па иницыятыве Польшчы 14 жшуня 1385 г. у замак Крэва — рэзидэнцыю вяликага князя — прыехали польския паслы. У вышку перамоу были выпрацаваны умовы дзяржауна-прававога саюза Польшчы i ВКЛ, што знайшло увасабленне у спецыяльным акце. У адпаведнасци з гэтым дакументам Ягайла абавязвауся даиучьщь усе земли ВКЛ да Полыпчы; адпусциць ycix палонных палякау; прыняць каталицкую веру и распаусюдзиць яе ва усим княстве; заплацциь 200 тыс, флорынау былому жаниху Ядзвиги, аустрыйскаму прынцу Вильгельму як кампенсацыю за парушэнни дамоуленасцей. Пасля гэтага Ягайла быу абвешчаны каралём Польщчы.
У лютым 1386 г. Ягайла ажаниуся з Ядзвигай пераехау у Польшчу, прызначыушы намесникам у ВКЛ свайго брата Скиргайлу (1вана). Таким чынам, Крэускае пагадненне не пашкодзила незалежнасци княства, не прывяло да яго ликвидацыи (скасавання), а тольки устанавила яго саюзныя адносины з Польшчай пад вяршэнствам Ягайлы.
Таким чынам, з заключэннем у 1385 г. Крэускай унии быу заснаваны дзяржауна-прававы саюз, з якога пачалося паступовае i устойливае зближэнне ВКЛ з Польским каралеуствам. Можна сцвярджаць, што да канца ХУШ ст. псторыя народау Беларуси, Украины, Литвы i Польшчы была звязана з гэтым саюзам. Ён унёс вяликия змены у дзяржауны лад ВКЛ i Польшчы, истотна пауплывау на развиццё сацыяльна-эканамичных, палитычных i культурных сувязяу гэтых народау.