- •§ 1. Засяленне беларускіх зямель. Характарыстыка даіндаеўрапейскага перыяду этнічнай гісторыі Беларусі 7
- •§ 1. Унутраная палітыка расійскага ўрада на Беларусі 73
- •§1.Аднаўленне народнай гаспадаркі рэспублікі пасля Вялікай Айчыннай вайны 220
- •§ 2. Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі, яго балцкі і славянскі этапы
- •§ 3. Узнікненне Беларусі: розныя падыходы і канцэпцыі. Паходжанне назваў “Белая Русь”, “Чорная Русь”
- •Беларускія землі ў іх - першай палове хіі ст.
- •§ 2. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі
- •§ 3. Беларускія землі ў перыяд феадальнай раздробленасці
- •§ 4. Барацьба супраць крыжакоў і татара-манголаў
- •§ 5. Культура. Увядзенне хрысціянства на беларускіх землях
- •Утварэнне вялікага княства літоўскага
- •Палітычнае развіццё беларускіх зямель у хіv–хvі стст.
- •§ 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
- •§ 2. Знешняя палітыка вялікакняскай улады вкл § 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
- •§ 2. Знешняя палітыка вялікакняскай улады вкл
- •Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель у складзе вялікага княства літоўскага
- •§ 1. Асаблівасці дзяржаўнага і саслоўнага ладу Вялікага княства Літоўскага
- •§ 2. Эканамічнае развіццё беларускіх зямель. Станаўленне фальварачна-паншчыннай гаспадаркі і масавае запрыгоньванне сялян. Беларускі феадальны горад
- •§ 1. Асаблівасці дзяржаўнага і саслоўнага ладу Вялікага княства Літоўскага
- •§ 2. Эканамічнае развіццё беларускіх зямель. Станаўленне фальварачна-паншчыннай гаспадаркі і масавае запрыгоньванне сялян. Беларускі феадальны горад
- •Фарміраванне беларускай народнасці. Культура беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст.
- •§ 1. Фарміраванне беларускай народнасці
- •§ 2. Культура Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. , § 1. Фарміраванне беларускай народнасці
- •§ 2. Культура Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст.
- •Пачатак Адраджэння на Беларусі. Узнікненне кнігадрукавання. Ф. Скарына і м. Гусоўскі
- •Архітэктура і выяўленчае мастацтва
- •Люблінская унія. Утварэнне рэчы паспалітай § 1. Гістарычныя ўмовы Люблінскай уніі
- •Грамадска-палітычнае жыццё вялікага княства літоўскага пасля любліна (другая палова XVI – першая палова XVII ст.)
- •§ 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
- •§ 2. Знешняя палітыка вялікакняскай улады вкл
- •§ 1. Грамадска-палітычны лад Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое становішча княства ў складзе Рэчы Паспалітай
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польска-каталіцкай экспансіі
- •Знешняя палітыка. Войны другой паловы XVI–XVIII ст.
- •Сацыяльна-эканамічнае становішча беларусі (другая палова XVI – канец XVIII ст.)
- •Паглыбленне палітычнага крызісу. Падзелы рэчы паспалітай
- •Культура беларусі (другая палова XVI – канец XVIII ст.)
- •Асвета і кнігадрукаванне.
- •Бібліятэчная і архіўная справа.
- •Літаратура.
- •Тэатр і музыка.
- •Выяўленчае мастацтва.
- •Архітэктура.
- •Уваходжанне беларусі ў склад расійскай імперыі. Палітычнае і сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель
- •§ 1. Унутраная палітыка расійскага ўрада на Беларусі
- •§ 2. Крызіс прыгоннага ладу. Эканамічныя рэформы 30–50-х гадоў XIX ст.
- •§ 1. Унутраная палітыка расійскага ўрада на Беларусі
- •§ 2. Крызіс прыгоннага ладу. Эканамічныя рэформы 30–50-х гадоў XIX ст.
- •Культура беларусі канца XVIII – першай паловы XIX ст.
- •§ 1. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі. Адукацыя і навука. Беларусазнаўства – частка славістыкі
- •§ 2. Літаратура. Музычна-тэатральная культура. Выяўленчае мастацтва. Архітэктура
- •§ 1. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі. Адукацыя і навука. Беларусазнаўства – частка славістыкі
- •§ 2. Літаратура. Музычна-тэатральная культура. Выяўленчае мастацтва. Архітэктура
- •Буржуазныя рэформы. Пераход да капіталістычнай гаспадаркі
- •§ 2. Буржуазныя рэформы 60–70-х гадоў і контррэформы 80–90-х гадоў
- •§ 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у 60-я гады XIX ст. – першыя гады XX ст.
- •§ 4. Беларусь напярэдадні першай сусветнай вайны. Сталыпінскія рэформы
- •Грамадска-палітычнае жыццё беларусі
- •§ 2. Сялянскі і рабочы рух. Народніцкія і сацыял-дэмакратычныя арганізацыі на Беларусі
- •§ 3. Фарміраванне палітычных партый. Нацыянальнае адраджэнне. Першыя палітычныя арганізацыі
- •§ 4. Рэвалюцыя 1905–1907 гг. Палітычнае становішча ў паслярэвалюцыйныя гады. “Нашаніўскі перыяд” беларускага нацыянальнага руху
- •Беларусь у гады першай сусветнай вайны. Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя на беларусі
- •§ 2. Беларусь у гады першай сусветнай вайны
- •§ 3. Беларускі нацыянальны рух
- •§ 4. Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя. Перамога рэвалюцыі на Беларусі
- •Фарміраванне беларускай нацыі. Культура беларусі другой паловы XIX – пачатку XX ст.
- •§ 2. Развіццё адукацыі, навукі, друку
- •§ 3. Мастацтва і архітэктура Літаратура.
- •Выяўленчае мастацтва.
- •Архітэктура.
- •Беларусь пасля лютаўскай рэвалюцыі. Устанаўленне савецкай улады на беларусі
- •§ 2. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя пераўтварэнні
- •§ 3. Размежаванне палітычных сіл на Беларусі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. І Усебеларускі з’езд (снежань 1917 г.). Мяцеж польскага корпуса пад камандаваннем генерала ю. Доўбар-Мусніцкага
- •Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча беларусі ў перыяд германскай акупацыі. Нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі (бнр)
- •§3.Утварэнне Беларускай сср. Аб’яднанне Беларускай сср з Літоўскай сср
- •Беларусь у перыяд польскай інтэрвенцыі (1919–1920)
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польскіх інтэрвентаў. Беларускі нацыянальны рух
- •§ 3. Аднаўленне Беларускай сср
- •§ 4. Гаспадарчае і культурнае будаўніцтва ў 1919–1920 гг.
- •Аднаўленне народнай гаспадаркі. Правядзенне палітыкі сацыялістычнай індустрыялізацыі. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі на беларусі
- •§ 2. Курс на сацыялістычную індустрыялізацыю. Асаблівасці яе правядзення ў рэспубліцы
- •§ 3. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі
- •Грамадска-палітычнае жыццё
- •§ 2. Нацыянальная палітыка. Беларусізацыя
- •§ 3. Беларускае замежжа
- •§ 4. Палітычныя рэрпрэсіі: прычыны, памеры, вынікі
- •Культурнае будаўніцтва
- •§ 2. Беларуская літаратура, тэатральнае і музычнае мастацтва: асноўныя напрамкі развіцця
- •§ 3. Жывапіс, скульптура і архітэктура
- •Заходняя беларусь пад уладай польшчы
- •§ 2. Нацыянальна-вызваленчая барацьба насельніцтва Заходняй Беларусі. Роля і значэнне дзейнасці палітычных партый і арганізацый камуністычнага і нацыянальна-дэмакратычнага напрамку
- •§ 3. Праблема адзінага рабочага і антыфашысцкага народнага фронту ў Заходняй Беларусі. Міжпартыйныя адносіны
- •Уводзіны
- •Перадваенны крызіс і пачатак другой сусветнай вайны. Уз’яднанне заходняй беларусі з бсср. Далучэнне віленшчыны да літвы
- •Нападзенне фашысцкай германіі на ссср. Адпор ворагу ў пачатковы перыяд вайны
- •Акупацыйны рэжым на тэрыторыі беларусі. Дзейнасць беларускіх калабарацыяністаў
- •Барацьба беларускага народа супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў
- •Дзейнасць ваенных фарміраванняў арміі краёвай і арганізацыі ўкраінскіх нацыяналістаў. Руская вызваленчая армія
- •Вызваленне беларусі. Заканчэнне вайны
- •Уклад беларускага народа ў вялікую перамогу
- •Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларусі
- •§ 1. Аднаўленне народнай гаспадаркі рэспублікі пасля Вялікай Айчыннай вайны
- •§ 2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-я – першай палове 80-х гг.
- •§1.Аднаўленне народнай гаспадаркі рэспублікі пасля Вялікай Айчыннай вайны
- •§ 2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-я – першай палове 80-х гг.
- •Грамадска-палітычнае і духоўнае жыццё. Культура беларусі
- •§ 2. Адукацыя і навука
- •§ 3. Літаратура і мастацтва
- •Беларусь на міжнароднай арэне
- •§ 2. Развіццё гандлёва-эканамічных адносін бсср з замежнымі краінамі
- •§ 3. Культурныя, навуковыя, спартыўныя і турысцкія сувязі бсср
- •Грамадска-палітычнае жыццё. Фарміраванне шматпартыйнай сістэмы
- •§ 2. Крызіс аднапартыйнай савецкай сістэмы: прычыны, сутнасць, вынікі. Развал ссср. Абвяшчэнне суверэннай Рэспублікі Беларусь
- •§ 3. Утварэнне і дзейнасць палітычных партый, грамадскіх арганізацый, аб’яднанняў і рухаў. Фарміраванне шматпартыйнай сістэмы
- •Праблемы сацыяльна-эканамічнага развіцця беларусі ва ўмовах правядзення рыначных рэформ
- •§ 1. Асноўныя этапы правядзення рыначных рэформ
- •§ 2. Фарміраванне рыначнай эканомікі: напрамкі і праблемы
- •§ 1. Асноўныя этапы правядзення рыначных рэформ
- •§ 2. Фарміраванне рыначнай эканомікі: напрамкі і праблемы
- •Развіццё беларускай культуры
- •§ 2. Літаратура, тэатр, музыка, выяўленчае мастацтва
- •§ 3. Захаванне помнікаў айчыннай гісторыі і культуры
- •Заключэнне
- •Гісторыя Беларусі – невычарпальная крыніца гістарычнага вопыту і духоўнасці
- •Грамадска-палітычнае становішча і перспектывы развіцця Рэспублікі Беларусь
- •Чаму вучыць гісторыя Беларусі? Аб чым сведчыць гістарычны вопыт?
Люблінская унія. Утварэнне рэчы паспалітай § 1. Гістарычныя ўмовы Люблінскай уніі
- Жыгімонт II Аўгуст, кароль польскі, не меў нашчадкаў і палякі баяліся, што спыніцца асабістая унія, якая злучала дзве краіны;
- у Вялікім княстве Літоўскім існаваў пласт дробнай шляхты, які падтрымліваў унію;
- дзяржаўны і палітычны лад Польшчы і Вялікага княства Літоўскага зблізіліся;
- склаліся спрыяльныя знешнія ўмовы. У 1558 г. Расія пачала вайну з Лівонскім ордэнам.
Тэрыторыя Беларусі была ўцягнута ў гэтую вайну. Вайна выцягнула са скарбу ўсе сродкі, патрабаваўся саюзнік. Позірк быў кінуты на захад, таму што княства мела значны вопыт – дзесяткі унітарных дагавораў ад часоў Ягайлы да Жыгімонтаў – сужыцця з Польшчай.
10 студзеня 1569 г. пачаўся Люблінскі Сейм, які здоўжыўся на 6 месяцаў. Кожны з бакоў ставіў свае ўмовы, якія не прымаліся супрацьлеглым. Ніхто не саступаў. Калі паслы Вялікага Княства ўбачылі пагрозу гвалтоўнага заключэння уніі на непрымальных для іх умовах, яны 1 сакавіка 1569 г. пакінулі Люблін. І тут польскі бок пайшоў на дэманстрацыю сілы. Скарыстаўшы цяжкае знешнепалітычнае становішча Княства, польскія феадалы дабіліся ад Жыгімонта Аўгуста выдання ўказаў аб далучэнні да каралеўства Польскага Падляшша, Валыні, Падолля і Кіеўшчыны. На працягу сакавіка – чэрвеня 1569 г. гэтыя землі былі ўключаны ў склад Польшчы, што аслабіла і без таго падарваную Лівонскай вайной эканоміку Вялікага Княства. Тэрыторыя Княства звузілася ў асноўным да літоўскіх і беларускіх зямель. Прычым на значнай частцы апошніх гаспадарыла маскоўскае войска.
Супольны Сейм распачаў работу, і 1 ліпеня 1569 г. быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Згодна з уніяй, Вялікае княства Літоўскае і Польшча злучаліся ў адзін дзяржаўны арганізм – Рэч Паспалітую на чале з адным выбраным гаспадаром. Абранне павінна было адбывацца ў Варшаве, а каранацыя ў Кракаве. Абранне вялікага князя літоўскага спынілася, хаця тытул “вялікі князь літоўскі і рускі” і назва “Вялікае княства Літоўскае” захоўваліся. Кароль павінен быў даваць адну прысягу для Польшчы і для княства. Спадчыннае права на княства перадавалася Польшчы. Асобны сейм Вялікага княства Літоўскага скасоўваўся. Агульныя сеймы павінны былі склікацца толькі ў Польшчы. Пастановы, супрацьлеглыя уніі, павінны быць скасаваны, ліквідавана паміж краінамі мытня. Унія абвясціла ўвядзенне адзінай манеты, дазвол усім жыхарам дзяржавы набываць маёнткі, зямлю ў любой частцы Рэчы Паспалітай. Павінна была стаць агульнай знешняя палітыка. Люблінская унія, такім чынам, – гэта інкарпарацыя княства ў Польскае Каралеўства.
Грамадска-палітычнае жыццё вялікага княства літоўскага пасля любліна (другая палова XVI – першая палова XVII ст.)
§ 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
§ 2. Знешняя палітыка вялікакняскай улады вкл
§ 1. Грамадска-палітычны лад Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое становішча княства ў складзе Рэчы Паспалітай
Рэч Паспалітая была канстытуцыйнай, саслоўнай манархіяй, на чале з выбарным каралём. Заканадаўчым органам быў двухпалатны парламент – каронны сейм, які складаўся з сената (рады) і пасольскай ізбы. У сенат уваходзілі найбольш знатныя феадалы ў колькасці 150 чалавек. Сейм выбіраў каралеўскую раду на два гады. Рада з’яўлялася фактычным кіраўніком дзяржавы. Ніжэйшай палатай Сейма была пасольская ізба, якая складалася з дэпутатаў ад шляхецкіх павятовых сеймікаў. Яны склікаліся за шэсць тыдняў да агульнадзяржаўнага сейма і не толькі выбіралі паслоў на апошні, але і выпрацоўвалі інструкцыі, якія паслы павінны былі праводзіць на каронным сейме. Колькасць дэпутатаў пасольскай ізбы перавышала 200 чалавек.
Вальныя (агульныя) сеймы разглядалі і прымалі пастановы на асобных пасяджэннях сената і пасольскай ізбы. На агульных пасяджэннях у выпадку супадзення пастаноў яны прымаліся і пасля зацвярджэння каралём набывалі сілу закона. Пастановы прымаліся аднагалосна. Група дэпутатаў альбо адзін дэпутат мог сказаць “не дазваляю” і пастанова прыпынялася. Гэта права liberum veto (свабоднае вета) разглядалася як адно з важнейшых “залатых шляхецкіх вольнасцей”.
На чале выканаўчай улады стаяў кароль, пры абранні якога таксама захоўвалася права вета. Кароль узначальваў сенат, “паспалітае рушэнне”, склікаў сеймы, прызначаў на вышэйшыя ўрадавыя пасады. Улада караля была абмежавана “залатымі шляхецкімі вольнасцямі”. У 1573 г. у час абрання Генрыха Валуа, былі распрацававны “Генрыхавы артыкулы”, згодна з якімі кароль траціў права без згоды сейма ўстанаўліваць новыя падаткі і пошліны, склікаць агульнае апалчэнне і г.д. Калі кароль дзейнічаў насуперак праву і сваім абавязкам, то шляхта мела права не падпарадкоўвацца каралю і выступіць супраць яго. Гэта права шляхта ажыццяўляла шляхам склікання канфедэрацыі (саюзаў узброенай шляхты) ці “рокашы” – узброенага паўстання супраць караля. Свабоднае вета і канфедэрацыі былі легальнай формай феадальнай анархіі.
У часы бескаралеўя існавала асобая пасада інтэррэкса, якую звычайна займаў прымас польскай каталіцкай царквы. Ён склікаў сеймы для абрання новага караля.
Рэч Паспалітая з’яўлялася феадальна-прыгоннай дзяржавай. Пануючым класам былі землеўладальнікі: магнаты (паны), сярэдняя і дробная шляхта.
Толькі паны і шляхта мелі права валодаць зямлёй. Шляхціца мог судзіць толькі шляхецкі суд. Шляхта была свабодная ад пабораў. Адзінай павіннасцю яе з’яўлялася вайсковая служба.
У склад пануючага класа ўваходзіла і духавенства, якое валодала велізарнай зямельнай маёмасцю. Духавенства збірала дзесяціну з каралеўскіх і шляхецкіх маёнткаў. Прадстаўнікі вышэйшага кліру ўваходзілі ў склад сената.
Польская праграма уніі мела на мэце стварэнне унітарнай дзяржавы і ВКЛ адводзілася роля правінцыі Рэчы Паспалітай. Аднак, справа ў тым, што ў люблінскім акце былі закладзены супярэчнасці, якія дапускалі магчымасць будавання як унітарнай, так і федэратыўнай ці канфедэратыўнай дзяржавы. Захоўваліся тытулы “Вялікага княства Літоўскага” і “вялікага князя літоўскага”, дзейнічаў амаль не парушаны апарат дзяржаўнага кіравання, меліся свой “скарб”, дзяржаўная пячатка, сваё войска і свой звод законаў – Літоўскі Статут.
Узаемаадносіны паміж дзяржавамі не спрыялі ўтварэнню унітарнай дзяржавы. Напярэдадні Люблінскай уніі Жыгімонт ІІ Аўгуст абяцаў дапамогу ў вайне, але каронны сейм у 1573 годзе выдаў пастанову аб вядзенні Лівонскай вайны на сродкі ВКЛ.
Пасля Люблінскай уніі ў ВКЛ дзейнічаў генеральны сеймік, які з цягам часу набываў рысы заканадаўчага органа княства. Адрадж.энню заканадаўчай кампетэнцыі спрыялі некаторыя абставіны. Па-першае, сеймік складаўся з сенатараў і паслоў ад усіх зямель княства, што надавала яго пастановам агульнадзяржаўнае значэнне.
Па-другое, у час бескаралеўя ўсе сеймікі Рэчы Паспалітай бралі ў свае рукі і заканадаўчую, і адміністрацыйную, і судовую ўладу. Па-трэцяе, каронны сейм з-за сваёй слабай згуртаванасці і “Liberum veto” паціху ператвараўся ў кангрэс, дзе пытанні не вырашаліся, а абмяркоўваліся. У 1673 годзе сейм ухваліў пастанову: кожны трэці сейм збіраць у Гродне, а не ў Кароне. На сеймах у Гродне маршалкам выбіраўся адзін з мясцовых дэпутатаў. Гэты акт юрыдычна прызнаў існаванне ВКЛ у якасці асобнага дзяржаўнага арганізма.
У ВКЛ захаваўся цалкам адміністрацыйны апарат кіравання. Таксама новы Статут 1588 года не ўспомніў аб Люблінскай уніі. Ён складаўся з 14 раздзелаў і 487 артыкулаў. У трэцім раздзеле абвяшчалася самастойнасць Вялікага княства Літоўскага, недатыкальнасць яго межаў, тэрытарыяльная яго цэласнасць. Статут 1588 года забараняў іншаземцам набываць у княстве землі, маёнткі, пасады. А палякі – уладальнікі падараваных у княстве маёнткаў – павінны былі несці земскую службу, у адваротным выпадку яны трацілі правы на ўладанні. Статут 1588 года заставаўся галоўнай крыніцай права на Беларусі да 1840 года. Але паколькі ВКЛ уваходзіла ў склад Рэчы Паспалітай, то неаднаразова рабіліся спробы прымаць новыя законы, якія пярэчылі нормам статута. Але, нягледзячы на гэта, Статут 1588 года падвёў заканадаўчую аснову пад новыя ўзаемаадносіны паміж княствам і Польшчай.