\O‘ZBEKISTAN RESPUBLIKASI INFORMACIYALIQ

TEXNOLOGIYALARI HA‘M

TELEKOMMUNIKATSIYALARIN RAWAJLANDIRIW MINISTRLIGI

TASHKENT INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI

UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI

“Kompyuter injiniring” fakulteti “AT-Servis” qa’niygeligi

3-kurs studenti Madraimov Shahzodtin’. “Web ilova jarativ” pa’ninen

No’kis-2017.

• Te’ma: PHP ning obye'ktga jo'neltirilgan imkoniyatlari.

• Joba:

• I. Kirisiw.

•II. Teoriyali'q bo'lim.

•Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w.

•Miyrasxorli'q.

•Inkapsulyasiya.

•Polimorfizm.

•Obyekt.

•III. A'meliy bo'lim.

• PHP tilinde klasslar va obyektler.

•PHP da sinf va obyektlarga shaqi'ri'q.

•Sinf elementleriga shaqi'ri'q.

•PHP de sinf obyektleri menen islew.

•IV. Juwmaq.

•V. Paydalani'lg'an a'debiyatlar.

•Kirisiw.

•Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w termini da'slep 60-ji'llarning wortalari'nda, Simula-67 programmalasti'ri'w tilinde payda bolg'an. Biraq, bul til FORTRAN, ALGOL, PL/1 kabi tillerga sali'sti'rg'anda wo'zinin' mu'mkinshilikleri to'men bolg'anli'g'i' ha'mde sol da'wirde sheshiw talap yetilgen ma'seleler ushi'n jetkilikli qurallardi' usi'ni's yete almag'ani' ushi'n programmashi'lar arasi'nda ken' ken' tarqali'p olmadi. Keyinirek ob'ektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w Smalltalk, Object Pascal, PHP, A'ke, ha'zirde bolsa C# si'yaqli' joqari' da'rejeli programmalasti'ri'w tillerinin' topologiyasi tiykari'nda rawajlandi ha'm ommalashdi.

•Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'w - bul programmalasti'ri'wdi'n' sonday jan'a bag'dari'ki, programmali'q sistemada wo'z-ara baylani'sda bolg'an ob'ektler kompleksi si'pati'nda qaraladi ha'm xar bir ob'ektti belgili bir klasqa tiyisli ha'mde xar bir klass qanday da shejireni payda yetadi' dep yesaplanadi'. Bo'lek ali'ng'an klass mag'li'wmatlar kompleksi ha'm wolar u'stinde atqari'latug'i'n a'mellerdin' kompleksi si'pati'nda qaraladi. Bul klassti'n' elementlerine tek sol klassta ani'qlang'an a'meller arqali' shaqi'ri'q yetiw mu'mkin. Programmadag'i' mag'li'wmatlar ha'm wolar u'stinde atqari'latug'i'n a'meller wortasi'ndag'i' wo'z-ara baylani'sli'li'q ananaviy programmalasti'ri'w tillerine sali'sti'rg'anda programmali'q sistemalardi'n' isenimliligin ta'miyinleydi. Obyektke jo'neltirilgen programmalasti'ri'wdi'n' yen' tiykarg'i' tu'sinigi obyekt ha'm klass yesaplanadi'.

•A'meliyatg'a dos si'pati'nda paydalani'wshi' interfeysleri, ramkali' ayna, menyu ha'm ekranlardi' na'tiyjeni a'melde qollani'w yetiliwi programmalasti'ri'wda jan'a usi'ldi' keltirip shi'g'ardi'. Programmalardi' izbe-iz basi'nan aqi'ri'i'na shekem yemes, ba'lki woni'n' bo'lek bloklari' atqari'li'wi' talap yetiletug'i'n boldi'. Qandayda bir bir ani'qlang'an ha'diyse ju'z bergende programma wog'an uyqas formada ta'sir ko'rsetiwi kerek. Mi'sali', bir knopka basi'lg'anda tek g'ana wog'an biriktirilgen a'meller atqari'ladi'. Bunday usi'lda programmalar talay i'nteraktiv boli'wi' kerek. Buni' wolardi' islep shi'g'i'wda yesapqa ali'w kerek.

•PHP tili va ob’ektlarga yo’naltirilgan dasturlash.

•PHP tili ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash prinsiplarini qo‘llab quvvatlaydi. Bu prinsiplar quyidagilardir:

•Inkapsulyasiya

•Merosxo‘rlik

•Polimorfizm

•Inkapsulyasiya.

•Inkapsulyasiyalash - ma’lumotlarning va shu ma’lumotlar ustida ish olib boradigan kodlarning bitta ob’ektda birlashtirilishi. OYD atamachiligida ma’lumotlar ob’ekt ma’lumotlari a’zolari (data members)deb, kodlar ob’ektli metodlar yoki funksiya-a’zolar (methods, member functions) deb ataladi.

•Inkapsulyasiya yordamida berilganlarni yashirish ta’minlanadi. Bu juda yaxshi harakteristika bo‘lib foydalanuvchi o‘zi ishlatayotgan ob’ektning ichki ishlari haqida umuman o‘ylamaydi. Haqiqatan ham, xolodilnikni ishlatishda refrijektorni ishlash prinsipini bilish shart emas. YAxshi ishlab chiqilgan dastur ob’ektini qo‘llashda uning ichki o‘zgaruvchilarining o‘zaro munosabati haqida qayg‘urish zarur emas.

•PHP tilida inkapsulyasiya prinsipi sinf deb ataluvchi nostandart tiplarni(foydalanuvchi tiplarini) hosil qilish orqali himoya qilinadi.

•Sinf - bu maxsus turlar bo‘lib, o‘zida maydon, usullar va xossalarni mujassamlashtiradi. sinf murakkab struktura bo‘lib, ma’lumotlar ta’riflaridan tashqari, protsedura va funksiyalar ta’riflarini o‘z ichiga oladi.

•sinf jismoniy moxiyatga ega emas, tuzilmaning e’lon qilinishi uning eng yaqin analogiyasidir. sinf ob’ektni yaratish uchun qo‘llangandagina, xotira ajralib chiqadi. Bu jarayon ham sinf nusxasi (class intsance) ni yaratish deb ataladi.

•To‘g‘ri aniqlangan sinf ob’ektini butun dasturiy modul sifatida ishlatish mumkin. Haqiqiy sinfning barcha ichki ishlari yashirin bo‘lishi lozim. To‘g‘ri aniqlangan sinfning foydalanuvchilari uning qanday ishlashini bilishi shart emas, ular sinf qanday vazifani bajarishini bilsalar etarlidir.

•Obyekt.

•Oldimizda turgan olma mevasini dasturlash terminologiyasi orqali ko‘raylik. An’anaviy dasturlashda biz uni qismlarga bo‘lib o‘rganganmiz: S-olma po‘stining yuzi, J – olma mevasidagi sharbat hajmi, F – po‘st orasidagi meva og‘irligi, D-urug‘lar soni va x.k. Endi ana shu olmaga rassom ko‘zi bilan qaraylik. Olmaning rasmi bu meva emas, balki olma mevasining yassi tekisliklikdagi tasviridir. Uni har biri alohida va bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan biror ma’lumotlar segmentida turgan bir nechta ma’lumotlardan iborat bo‘lgan ko‘rinishda abstraksiyalash mumkin emas. Olmaning komponentalari doimo birgalikda va bu komponentalar orasidagi o‘zaro aloqalarni saqlagan holda qaraladi.

•Obyekt - biz yashayotgan olamdagi biror elementga hos bo‘lgan barcha ma’lumot va hulqlarni, ya’ni shu element ustida bajarish mumkin bo‘lgan xarakatlarni ifodalaydi hamda ma’lumotlarning tugal abstraksiyasidan iborat bo‘ladi. Bu ma’lumot va hulqlar ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash atamasida mos ravishda hususiyat va metod deb ataladi. Hususiyatni ob’ektning maydoni deb ham yuritiladi. Masalan, shashka ob’ekti rang, vertikal maydondagi o‘rni, gorizontal maydondagi o‘rni kabi maydonlarga, surish, urish, «damka» ga chiqish, shashka taxtasidan chetga olish kabi metodlarga ega bo‘ladi. Maydon va metodlar birgalikda ob’ektning a’zolari deyiladi. obyektlarning strukturasi ularning o‘zaro aloqasini ifodalaydi. obyektlar o‘zlarining barcha xarakteristika va hulqlarining o‘ziga hos tomonlarini birgalikda saqlaydi.

•Sinf. Har bir ob’ekt qandaydir bitta sinfga taaluqli bo‘ladi. Sinf – bu murakkab struktura bo‘lib, o‘z ichiga ma’lumotlarni, protsedura va funksiyalarni ifodalashdan tashqari, sinflarning vakili bo‘lmish ob’ektlar ustida bajarilishi mumkin bo‘lgan amallarni ham oladi. Sinfdagi ma’lumotlar maydonlar, protsedura va funksiyalar esa metodlar deb ataladi. Sinfning strukturasi tushunchasi ham muhim hisoblanadi. U tizim ichidagi vositalar boyligini namoyon qiladi. Ma’lumki, biror yaproqdagi fotosintez jarayonini o‘rganish uchun shu yaproqdagi bitta xujayrani ko‘rish yetarli, chunki, qolgan xujayralar ham o‘zini ana shu o‘rganilgan xujayra kabi tutadi. Biz xam biror sinf, tip yoki bo‘limga mansub bo‘lgan ob’ektni ko‘rar ekanmiz, faraz qilishimiz mumkinki, uning hulqi ham shu tipdagi boshqa ob’ektlarniki kabi bo‘ladi.

•Amaliy qism.

•	PHP tilida sinflar	va	obyektlar.
•	Sinflarni ta’riflash	PHP tilida classxizmatchi		so’zidan	boshlanadi:
•
• class Sinf_nomi {
	// bu yerda klas tanasi		yoziladi
•	}
•
•	Obyektni e’lon qilish		uchun esa newxizmatchi	so’zidan	foydalaniladi:
•

•Obyekt_nomi = new Sinf_nomi;

•O’zgaruvchilar varxizmatchi so’zi bilan e’lon qilinadi. Metodlar bo’lsa oddiygina PHP tilidagi funksiyalar kabi e’lon

qilinadi. Bundan tashqari metodlarga parametrlarni ham berish mumkin.

•OYD umumiy qabul qilingan qoidalariga biloan sinflarning nomlari katta harflar bilan boshlanishi kerak, metodlardagi hamma nomlar esa kichik harflar bilan boshlanishi kerak. Biz o’zimizga qulay bo’lgan har qanday nomni ishlatishimiz

mumkin faqatgina qoidalarga bo’y sunish kerak.

• PHP tilida oddiygina sinf yaratishga misol:

•<?php

//Coor yangi sinfni yaratamiz: class Coor {

//o’zgaruvchilar (xususiyatlar): var $name;

var $addr;

//metodlar:

function Name() { echo "<h3>John</h3>";

}

}

// Coor sinfining obyektini yaratamiz: $object = new Coor;

?>

•PHP da sinf va obyektlarga murojaat.

•Yuqorida bizlar qanday qilib sinf va obyektlar yaratishni ko’rib chiqdik. Enda bizlar unga murojaatni tashkil qilishimiz kerak buning uchun PHP tilida maxsus -> operatori mavjud bo’lib uni quyidagicha qo’llash mumkin:

•

•<?php

//Coor yangi sinfni yaratamiz: class Coor {

//o’zgaruvchilar (xususiyatlar): var $name;

//metodlar:

function Getname() { echo "<h3>TATU</h3>";

•	// bu metod orqali biz echo yordamida TATU // so’zini brauzer oynasiga chiqaramiz
	}
	}

//Coor sinfining obyektini yaratamiz: $object = new Coor;

//sinfning azosiga murojaatni amalga

•// oshiramiz: $object->name = "3 - kurs"; echo $object->name;

//3 – kurs yozuvini chiqaradi

//endi esa sinfning metodiga murojaat // qilamiz (goyoki sinfning ichidagi // funksiyaga murojaat qilyapmiz):

$object->Getname();

//“TATU” so’zini katta harflar bilan // chiqaradi

?>

•Xulosa.

•Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash – bu dasturlashning shunday yangi yo‘nalishiki, dasturiy tizimda o‘zaro aloqada bo‘lgan obyektlar majmuasi sifatida qaraladi va xar bir ob’ektni ma’lum bir sinfga mansub hamda xar bir sinf qandaydir shajarani hosil qiladi deb hisoblanadi. Alohida olingan sinf ma’lumotlar to‘plami va ular ustida bajariladigan amallarning to‘plami sifatida qaraladi. Bu sinfning elementlariga faqat shu sinfda aniqlangan amallar orqali murojaat qilish mumkin. Dasturdagi ma’lumotlar va ular ustida bajariladigan amallar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ananaviy dasturlash tillariga nisbatan dasturiy tizimlarning ishonchliligini ta’minlaydi. Obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning eng asosiy tushunchasi obyekt va sinf hisoblanadi.

•PHP tili ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash prinsiplarini qo‘llab quvvatlaydi. Bu prinsiplar quyidagilardir:

•Inkapsulyasiya

•Merosxo‘rlik

•Polimorfizm

• Sinflarni ta’riflash PHP tilida classxizmatchi so’zidan boshlanadi:

•class Sinf_nomi {

// bu yerda klas tanasi yoziladi

•}

•Obyektni e’lon qilish uchun esa new xizmatchi so’zidan foydalaniladi:

•Obyekt_nomi = new Sinf_nomi;

•Sinfning ichida sinf azolariga murojaat qilish uchun $this ko’rsatkichidan fotdalanish kerak.

•Sinf elementlariga murojaat PHP dasturlash tilida :: (ikki marta ikki nuqta) operatori orqali amalga oshiriladi. Bu operatordan foydalanib sinfning metodlariga ham murojaat qilish mumkin.

•Foydalanilgan adabiyotlar.

•Qosimov S. S ― Аxborot texnologiyalari texnika OO'Yu talabalari uchun oʻquv qoʻllanma - Toshkent 2006.

•Alimov S. ―PHP davrasida dasturlash asoslari - Toshkent 2013.

•Qudrat Abdurahimov ― PHP dasturlash asoslari.

•Кузнецов М. В. «РНР 5 на примерах» БХВ-Петербург, 2005.

•Орлов А.А..«PHP полезные приемы»

•www.php.su

•www.wikipedia.org

•www.php.net

•www.ziyonet.uz

•www.dasturchi.uz

•

•