2 Тақырып. Инвестициялық шешімдерді қабылдаудағы қаржылық-экономикалық есептеулердің математикалық негізі.

Қаржылық нарықтың құрылымдануының объективті алғышарттары болып, шаруашылық субъектілердің ақшалай ресурстарға деген қажеттілігінің сәйкес келмеуі, қажеттіліктерді жабу үшін. Практикада еркін ақшалай қаражаттар бір иемденушіде, ал инвестициялық қажеттіліктер нарықтың басқа субъектілерінде болуы мүмкін. Қаржылық нарық уақытша еркін ақша (құралдарын) қаражаттарын қайта бөлуші болып табылады. Оның функционалдық тағайындалуы болып, иемденушілерден қолданушыларға ақшалай қаражаттар қозғалысының делдалдылығы жатады. Иемденушілер болып заңды және жеке тұлғалар саналады, бос ақша қаражаттарын жинақтаушы, келер кезеңде жоғары табысты қаржылық активтерді инвестициялауда. Жеке тұлғалар өздерінің салымдарын қаржылық делдалдар арқылы жүргізеді – қаржылық - несиелік институттар.

Қарыз алушы рөлінде шаруашылық субъектілер келеді, олар қаржылық нарықтан түскен ақша қаражаттарын, қосымша табыс түсіру мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектісіне салушылар.

Қаржылық нарық, басқа нарық сияқты - бұл да сатушыларды сатып алушылармен келістіру тәсілі. Қаржылық нарықта үлескерлік және ұзақ мерзімді құнды қағаздарды сату сатып алу орны болып табылады. Бірақ, сатылатын қағаздар түрлерінде сатуды ұйымдастыру және сатып алушылар мен сатушылар негізінде өзгешілік болуы мүмкін. Қаржылық нарық бірінші және екінші болуы мүмкін.

«Бастапқы нарық» термині мемлекет немесе корпорацияның бағалы қағаздарының бірінші сатысын, яғни бұл нарық шеңберінде капиталды тарту үшін қаржылық құралдар эмиссиясы жүргізіледі. Бастапқы бағалы қағаздар нарығы - бұл қосымша қаржылық ресурстарды тарту ғана емес, сонымен қатар ұлттық экономиканың айрықша тұрақтылығы болады, ол капиталды кеңейтудің көлемі мен мінезін анықтайды. Мұның негізінде ақшалай ресурстарды шаруашылық салаларында және сфераларында бөлу, қайта бөлу болады.

Мәлімет функциясы нарық қатысушыларына толық мәліметтерді ашуға негізделеді, ол оларға нақты инвестициялық шешім қабылдауға көмектеседі.

Барлық элементтер туралы мәліметті ашу процесі мынадай қызметтерді жүзеге асыруға көмектеседі:

1. Мәліметтер алуға, инвесторларға қажет капиталды инвестициялауға шешім қабылдауға;

2. Эмитент туралы мәлімет алу кезенде шығындарды азайтуға;

3. Нарықтағы инвесторлардың қызығушылықтарын эмитенттер әрекетінен сақтауға;

4. Клиенттер мен корпорация несиелендірушілерді сақтандыру, оларға осы акционерлік кәсіпорындармен әрі қарай байланысуын қамтамассыз ету мақсатында.

Бастапқы нарықтағы бағалы қағаздар қатысушылары, эмиссиялықтан басқа, инвестициялық қызметті жүргізеді.

Екінші нарық-мұнда бірінші өткізілуден кейін қаржылық құралдар эмиссиядан кейін табысты алу мақсатында және акционерлік капиталды үлкейту мақсатында, сатылып, сатып алынады. Мұндай қаржылық құралдарға корпорациядан шығарылатын үлескерлік қағаздар корпорация мен мемлекетпен эмитенттейтін үлескерлік бағалы қағаздар жатады. Қаржылық нарық мемлекет тарапынан бақыланатын объект болып табылады. Бақыланатын объект негізінде, ол келесілерді мінездейді:

1. Нарық коньюктурасы мен қолайлылығы;

2. Қаржылық құралдарға деген сұраным мен ұсынымның балансталуы;

3. Өткізу мақсаттары;

4. Бағалы қағаздар түсімділігі мен қаржылық тәуекел көлемі;

Қаржылық сыймдылық негізінде бағалы қағаздардың белгілі бір түрін сатудағы жылдық көлемі оған қатысты сұраным мен ұсынымға байланысты. Қаржының нарықтағы қолайлы, қолайсыз жағдайлардың айырмашылығын жабады. Ақырғы жағдайда қаржылық активтерге сұраным көптен төмен. Осы кезде нарықта сатып алушыларды таба алмайтын қағаздар айналымда болады, оларға және де баға түспейді. Нарықтағы коньюктураның өзгеруі нарықтық баға қозғалысында көрінеді. Қаржылық нарықтың дұрыс дамуы қаржылық активтерге сұраным мен ұсынымды дұрыс қоюға негізделеді. Бұл жағдайда олар нақты бағамен сатылады, сатып алынады.

Сұраным мен ұсыным динамикалық дамуда болулары қажет. Дамыған қаржылық нарықта қаржылық активтер басқа өндірістік тауарларға қарағанда көп өтімділікке ие болады. Оларды тез сатуға немесе сатып алуға болады. Сондықтан қаржылық нарықтағы әрбір субъект сатушы немесе сатып алушы ролінде бола алады. Бағалы қағаздар түсімі мен тәуекел арасында тікелей байланыс бар. Қағаз тәуекелдігіне қарай, оған деген табыс жоғары болуы қажет.

Әдебиеттер тізімі: /1, гл.3/, /2, гл.3/, /3, с.205-230/

Қосымша әдебиетте: /5/, /1/