Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Lat_yazyk

.pdf
Скачиваний:
47
Добавлен:
17.03.2015
Размер:
598.32 Кб
Скачать

rivus. c) Mos antiquior est, quam lex.

5. Преобразуйте сравнительную конструкцию, используя союз quam: a) Aēr levior est aquā. b) Ferrō nocentius aurum (P.Ovidius Naso)

Фразы для перевода

1. Luce sunt clariōra omnia consilia tua. 2. Optĭmus omnium. *3. Maxĭmus oratōrum Romanōrum Cicĕro fuit. 4. Ex Nestŏris linguā melle dulcior fluit oratio. 5. Nihil est veritātis luce dulcius. *6. Melior tutiorque est certa pax, quam sperāta victoria. 7. Optĭmus omnium magister est usus. 8. Qui appellat prior, agit (Paul.). 9. Est res sanctissĭma civīlis sapientia (Ulp.). *10. In publĭcis nihil est lege gravius, in privātis firmissĭmum est testamentum (Cicero). *11. Vilius argentum est auro, virtutĭbus - aurum (Hor.). 12. Optĭma est legum interpres consuetūdo (Paul.). 13. Minus est, quam servus, domĭnus, qui servos timet (Publ. Syr.). 14. Bona opinio homĭnum tutior pecuniā est (Publ. Syr.). *15. Qui nondum viripotentes virgĭnes corrumpunt, humiliōres in metallum damnantur, honestiōres in insŭlam relegantur aut in exilium mittuntur (Paul.). 16. Iudicia posteriōra sunt in lege fortiŏra. 17.

Brevis vita est, sed in malis fit longior. *18. Non debet, cui plus licet, quod minus est, non licēre (Ulp.)

УРОК 10

IV и V склонение существительных.

Двойной винительный и именительный падежи (Accusativus et Nominativus duplex).

Многие существительные IV склонения произошли от глаголов, e.g. sentio, sensi, sensum, īre → sensus, ūs m (чувствовать → чувство) ;

labor, lapsus sum, labi → lapsus, ūs m (скользить; ошибаться → ошибка, ляпсус)

Переходные глаголы со значением звать, называть (nomĭno 1, appello 1, voco 1, dico 3), считать (puto 1, existimo 1, habeo 2), делать (facio 3),

выбирать, избирать, назначать (creo 1, elĭgo 3) и т.п. предполагают два последовательных вопроса: кого/что и кем/чем/каким. Слова, которые отвечают на эти вопросы, в латинском языке принимают форму accusativus. Поэтому в предложении употребляются два винительных падежа, или Accusatīvus duplex, первый из которых – падеж прямого объекта (переводится на русский язык винительным падежом), а второй – предикативный, т.е. входящий в состав сказуемого (на русский язык переводится творительным падежом):

Romāni Cicerōnem consŭlem creant. – Римляне избирают Цицерона консулом. Acc. Acc. (кого) (кем)

Если указанные глаголы употреблены в страдательном залоге, то вместо Acc. duplex с ними употребляется Nominatīvus duplex (двойной именительный).

21

При этом один именительный падеж – подлежащее, другой – именительный предикативный, который переводится на русский язык творительным падежом:

Cicĕro a Romānis consul creātur. – Цицерон избирается римлянами консулом.

Nom. Nom. (кто) (кем)

Упражнения

1.Согласуйте прилагательное (и местоимение) с существительным,

просклоняйте: is, ea, id + fructus, ūs m + dulcis, e; alius, a, um + gradus, ūs m + altus, a, um; meridies, ēi m + aestuōsus, a, um; gelu, ūs n + aspĕr, ĕra, ĕrum; spes, ēi f + ultĭmus, a, um.

2.Образуйте существительные IV склонения от глаголов, переведите:

cado, 3 ; sto, 1 ; mando, 1 ; ago, 3 ; confligo, 3 ; conspicio, 3 ; utor, 3; progredior, 3; regredior, 3; congredior, 3.

3. Переведите, обращая внимание на Accusativus et Nominativus duplex:

a) Graeci Minervam deam pugnārum appellant. b) Diana a Graecis dea silvārum putātur. c) Marcum amīcum meum puto. d) Terentia Iuliam bonam amīcam dicit. e) Fortūna ab antiquis caeca dicĭtur. f) Minerva ab antiquis Athenārum patrōna existimātur. g) Ocŭli vulgo specŭlum anĭmi vocantur. h) Alexandrum optĭmum discipŭlum putāmus. i) Catilīna a Cicerōne accusātur.

Фразы для перевода

1. Usus fructus in multis casĭbus pars dominii est (Ulp.). 2. Herēdis fletus sub persōna risus est (Publ. Syr.). 3. Fructus sine usu esse non potest, usus sine fructu potest (Ulp.). 4. Fides bona contraria est fraudi et dolo (Paul.). 5. Filius familiae iussu patris manumittĕre potest, matris non potest (id.). 6. Tutor rem pupilli emĕre non potest (Paul.). *7. Nemĭni ego possum esse bene merenti de re publĭca non amicus (Cicero.). *8. Culpa est immiscĕre se rei, ad se non pertinenti (Ulp.). 9. De rebus litigiōsis et convenīre et transigĕre possumus (Paul.). 10.* Defensōres rei publĭcae ab honorĭbus et munerĭbus eōdem tempŏre vacant (Paul.). 11. Nemo nascĭtur artĭfex. 12. Procurātor est, qui aliēna negotia mandātu domĭni administrat (Paul.). *13. Rei nulli prodest mora, nisi iracundiae. (Publ.Syr.). 14. In re obscūra melius est favēre repetitiōni, quam adventicio lucro (Ulp.). 15. Filium eum definīmus, qui ex viro et uxore eius nascĭtur (Ulp.). 16. Invītum accipĕre debēmus non (tantum) eum, qui contra dicit, sed eum, qui non consentit (Ulp.). *17.

Libĕrum homĭnem scientes emĕre non possŭmus (Paul.).

ПРИЛОЖЕНИЕ

Тексты

De Italia

Italia est magna paeninsula Europae. Incolas Italiae terra fecunda alit. In terra agricolae laborant. Familiae agricolarum in casis parvis habitant. Italia silvas

22

magnas et pulchras habet. In silvis, ubi bestiae vivunt, multae herbae et aliae plantae sunt. Italiam aqua Hadriae quoque alit. In aqua Hadriae nautae navigant. Familiae nautarum in ora maritima vitam agunt. Hic mercatura floret. Agricolae et nautae saepe de Italia et de historia Romae familiis suis narrant. Familiae agricolarum et nautarum historiam Italiae libenter audiunt et fabulas poetarum quoque saepe legunt. Historia docet, fabula delectat. Historia est magistra vitae.

Apud arbĭtrum

Arbĭter noster Marcus Tullius est vir laboriōsus et iustus.

Hodie apud arbĭtrum multae causae privātae sunt: de debĭtis pecuniariis, de testamentis, de mandatis. Primus reus iam in iudicio est. Cetĕri rei etiam in iudicio sunt. In numĕro causārum prima est causa mea de mandāto et debĭto pecuniario.

Adversarius meus Gaius Sempronius est.

Memorabĭle dictum.

Omnia fluunt, omnia mutantur.

Nemo nostrum idem est in senectūtem, qui fuit iuvĕnis, nemo est mane, qui fuit pridie; quidquid vides, currit cum tempŏre, nihil ex his, quae vidēmus, manet; hoc est, quod ait Heraclītus: in idem flumen bis non descendĭmus; manet idem flumĭnis nomen, aqua transmissa est (Senĕca).

Codicillus

Lucius Titius Seium et Maevium, libertos suos aequis partĭbus herēdes scripsit. Deinde codicillus ita cavit: Lucius Titius Seio herēdi suo salutem. Maevium, libertum meum, quem in testamento pro parte dimidia herēdem institui, eam partem hereditātis veto accipĕre; in eius locum et partem Publium Sempronium herēdem esse iubeo.

De iure personārum

Omne ius, quo utĭmur, vel ad persōnas pertĭnet, vel ad res, vel ad actiōnes. Summa divisio de iure personārum haec est, quod omnes homĭnes aut libĕri sunt aut servi. Rursus liberōrum homĭnum alii ingenui sunt, alii libertīni. Ingenui sunt qui libĕri nati sunt; libertīni, qui ex servitūte manumissi sunt. Servi sunt in potestāte dominōrum. Sed neque civĭbus Romānis nec ullis aliis hominĭbus, qui sub imperio popŭli Romāni sunt, licet supra modum et sine causā in servos saevīre: male enim nostro iure uti non debēmus. (Gai.)

De legĭbus

Indignum est, in eā civitāte, quae legĭbus continētur, discēdi a legĭbus. Hoc enim vincŭlum est huius dignitātis, qua fruĭmur in rē publicā, hoc - fundamentum libertātis, hoc - fons aequitātis: mens et anĭmus, et consilium, et sententia civitātis posĭta est in legĭbus. Ut corpŏra nostra sine mente, sic civĭtas sine lege suis partĭbus, ut nervis et sanguĭne et membris, uti non potest. Legum ministri - magistrātus, legum interprĕtes - iudĭces, legum denĭque idcirco omnes servi sumus,

23

ut libĕri esse possĭmus.

Capĭtis deminutio.

Capĭtis deminutiōnis tria genĕra sunt: maxĭma, media, minĭma. Nam tria habēmus: libertātem, civitātem, familiam. Igĭtur cum omnia haec amittĭmus, hoc est libertātem et civitātem et familiam, maxĭma est capĭtis deminutio. Si libertātem retinēmus, sed civitātem amittĭmus, media est capĭtis deminutio. Si et libertas et civĭtas retinentur, familia tantum mutātur, minĭma est capĭtis deminutio. (Paul.)

Ius civīle et ius gentium

Omnes popŭli, qui legĭbus et morĭbus reguntur, partim suo proprio, partim commūni omnium homĭnum iure utuntur.

Nam ius, quod quisque popŭlus ipse sibi constituit, id ipsīus civitātis proprium est vocaturque ius civīle, quasi ius prorium civitātis.

Quod autem naturālis ratio inter omnes homĭnes constituit, id apud omnes popŭlos custodītur vocaturque

ius gentium, quasi eō iure omnes gentes utuntur.

Popŭlus itaque Romānus partim suō propriō, partim commūni omnium homĭnum iure utĭtur. (Gai.)

Res mancīpi et nec mancīpi

Omnes res aut mancīpi sunt aut nec mancīpi. Mancīpi res sunt omnia praedia in Italĭco solo, tam rustĭca — qualis est fundus, quam urbāna — qualis est domus, item iura praediōrum rusticōrum (servitūtes), velut via, iter, actus, aquaeductus, item servi et quadrupĕdes, velut boves, muli, equi, asĭni. Cetĕrae res nec mancīpi sunt. (Ulp.)

Magna autem differentia est rerum mancīpi et nec mancīpi. Nam res nec mancīpi ipsa traditiōne pleno iure alterīus fiunt, si corporāles sunt et ob id recipiunt traditiōnem. Ităque si tibi vestem vel aurum vel argentum trado sive ex venditiōnis causā sive ex donatiōnis sive aliā ex causā, statim tua fit ea res. (Gai.)

Mancipatio

Mancipatio est imaginaria quaedam venditio, quod et ipsum ius proprium civium Romanōrum est.

Eaque res ita agitur: coram non minus quam quinque testĭbus civĭbus Romānis puberĭbus, et praeterea alio eiusdem condiciōnis qui libram aeneam teneat, qui appellātur libripens, is qui mancipium accĭpit, aes tenet et ita dicit: hunc ego homĭnem ex iure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra.

Deinde aere percŭtit libram idque aes dat ei, a quo mancipium accĭpit, quasi pretii loco. (Gai.)

Ideo autem aes et libra adhibētur, quia olim aeneis tantum nummis utebantur, nec ullus aureus vel argenteus in usu erat, sicut ex lege Duodĕcim tabulārum intellegĕre possŭmus. Eorumque nummōrum vis et potestas non in numĕro erat, sed in pondĕre. (Gai.)

24

Res corporāles et incorporāles

Quaedam res corporāles sunt, quaedam incorporāles. Corporāles hae sunt, quae tangi possunt, velut fundus, homo, vestis, aurum, argentum et denĭque aliae res innumerabĭles. Incorporāles sunt, quae tangi non possunt, qualia sunt ea, quae in iure consistunt, velut ius hereditātis, usufructus, obligatiōnes.

Nec ad rem pertĭnet, quod in hereditāte res corporāles contineчntur: nam ei fructus, qui ex fundō percipiuntur corporāles sunt, et id quod ex alĭqua obligatiōne nobis debētur, plerumque corporāle est, velŭti fundus, homo, pecunia,

Nam ipsum ius successiōnis et ipsum ius utendi-fruendi et ipsum ius obligatiōnis incorporāle est. Eŏdem numĕro sunt iura praediōrum urbanōrum et rusticōrum, quae etiam servitūtes vocantur.

De fontĭbus iuris Romāni

Ius popŭli Romāni constat ex legĭbus, plebiscītis, senātus consultis, constitutionĭbus principum, edictis eōrum, qui ius edicendi habent, responsis prudentium.

Lex est, quod popŭlus iubet atque constituit. Plebiscītum est, quod plebs iubet atque constituit. Plebs autem a popŭlo eō distat, quod popŭli appellatiōne universi cives significantur, plebis autem appellatiōne cetĕri cives sine patriciis significantur. Sed postea lex Hortensia lata est, qua plebiscīta universum popŭlum tenēbant; itгque eō modō legĭbus exaequāta sunt.

Senātus consultum est, quod senātus iubet atque constituit: idque legis vicem obtĭnet. Constitutio princĭpis est, quod imperātor decrētō vel edictō vel epistŭlā constituit. Edicta sunt praecepta eōrum, qui ius edicendi habent; ius autem edicendi habent magistrātus popŭli Romāni. Sed amplissĭmum ius est in edictis duōrum praetōrum, urbāni et peregrīni, quorum iurisdictiōnem in provinciis praesĭdes eārum habent; item in edicto aedilium curulium.

Responsa prudentium sunt sententiae et opiniōnes eōrum, quibus permissum est iura condĕre. Si sententiae eōrum omnium in unum concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obtĭnet; si vero dissentiunt, iudĭci licet (quamlĭbet) sententiam sequi; idque rescriptō divi Hadriāni significātur. (Gai.)

Ave, Maria

Ave, Maria ! Gratia plena; Domĭnus Tecum; benedicta Tu in mulierĭbus, et benedictus fructus ventris Tui Iesus. Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatorĭbus, nunc et in hora mortis nostrae. Amen.

Pater noster

Pater noster, qui es in coelis: sanctificētur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terrā. Panem nostrum supersubstantiālem da nobis hodie. Et dimitte nobis debĭta nostra, sicut et nos dimittĭmus debitorĭbus nostris. Et ne nos indūcas in tentantiōnem, sed libĕra nos a malo. Amen.

(Vulgata : Biblia Sacra Vulgatae editionis)

25

 

Gaudeāmus

Gaudeāmus igĭtur,

Vivat Academia,

Iuvĕnes dum sumus! (bis)

Vivant professōres! (bis)

Post iucundam iuventūtem,

Vivat membrum quodlĭbet,

Post molestam senectūtem

Vivant membra quaelĭbet,

Nos habēbit humus. (bis)

Semper sint in flore! (bis)

Ubi sunt, qui ante nos

Vivant omnes virgĭnes,

In mundo fuēre? (bis)

Gracĭles, formōsae! (bis)

Vadĭte ad supĕros,

Vivant et muliĕres

Transĭte ad infĕros,

Tenĕrae, amabĭles,

Hos si vis vidēre! (bis)

Bonae, laboriōsae! (bis)

Vita nostra brevis est,

Vivat et Respublĭca

Brevi finiētur; (bis)

Et qui illam regunt! (bis)

Venit mors velocĭter,

Vivat nostra civĭtas,

Rapit nos atrocĭter,

Maecenātum caritas,

Nemĭni parcētur. (bis)

Qui nos hic protēgunt ! (bis)

Pereat tristitia, Pereant osōres, (bis) pereat diabŏlus, Quivis antiburschius Atque irrisōres! (bis)

Лексические минимумы, рекомендуемые для заучивания

Лексический минимум № 1

causa, ae f

дело; причина, повод, основание

persōna, ae f

личность, лицо

patria, ae f

родина

culpa, ae f

вина

iniuria, ae f

правонарушение; несправедливость

iustitia, ae f

справедливость, правосудие

prudentia, ae f

мудрость, благоразумие; наука;

iuris prudentia

правоведение

sententia, ae f

решение, суждение

pecunia, ae f

деньги

dolus, i m

умысел; обман

tabŭla, ae f

доска; таблица; запись, документ, протокол, акт,

 

список

reus, i m

ответчик, подсудимый, обвиняемый

advocātus, i m

адвокат, защитник

26

testis, is m, f

свидетель

iudex, iudĭcis m

судья

iudicium, ii

суд, судебное заседание; судебное решение, приговор

arbĭter, tri m

судья (в частности, третейский судья)

servus, i m

раб, слуга

domĭnus, i m

хозяин, собственник, господин

delictum, i n

правонарушение, проступок, преступление, деликт

habeo, ēre

иметь, владеть

ago, ĕre

делать, действовать; гнать; вести,

 

предъявлять иск, судиться, вести тяжбу

facio, ĕre

делать, совершать, поступать

dico, ĕre

говорить, называть, назначать

duco, ĕre

вести

vendo, ĕre

продавать

emo, ĕre

покупать

do, dare

давать

debeo, ēre

быть должным

accipio, ĕre

принимать, получать

Лексический минимум № 2

ius, iuris n

право

ius Romānum

римское право

ius publĭcum

публичное право

ius privātum

частное право

ius civīle

цивильное, гражданское право: совокупность законов и

 

обычаев римского права, регулировавших частные

 

отношения между римскими гражданами

ius praetorium

преторское право: ряд правовых институтов,

 

созданных преторами (судебными магистратами)

 

путѐм принятия соответствующих эдиктов

ius gentium

право народов (универсальное право,

 

распространявшееся на всех свободных лиц

 

независимо от гражданства); международное право

ius naturāle

естественное право: право, принципы которого

 

соответствуют естественному разуму

ius legitĭmum

законное право: право, защищавшее от нарушений

 

обычными правовыми средствами

ius suffragii

право участвовать и голосовать на народных собраниях

 

право создавать римскую семью путѐм вступления в

ius conubii

брак, при котором дети от рождения становились

 

римскими гражданами

ius commercii

право совершать юридические действия по

 

приобретению и отчуждению имущества

ius vitae ac necis

право жизни и смерти

27

ius aequum

справедливое (равное) право

ius strictum

строгое право: право, применяемое строго и жѐстко

Лексический минимум № 3

lex, legis f

закон, юридическая норма; конкретный

 

законодательный акт

mos, moris m

нрав, обыкновение, обычай

mores maiōrum

обычаи предков

leges duodĕcim

законы ХII таблиц

tabulārum

 

lex aeterna

вечный закон; моральный закон, естественный закон

lex commūnis

общее право

lex contractus

договорное право

lex mercatoria

торговое право

lex allegatoria

закон о цитировании

leges perfectae

совершенные законы

leges imperfectae

несовершенные законы

leges minus quam

менее совершенные законы

perfectae

 

leges plus quam

более совершенные законы

perfectae

 

lex taliōnis

закон талиона, равного возмездия (око за око, зуб за

 

зуб)

leges legum

закон законов: обозначение естественного права

leges scriptae

писаное право

legitĭma potestas

законная власть, сила

Лексический минимум № 4

familia, ae f

семья, семейство, (вся) родня, дом (как совокупность

 

всех домочадцев, включая слуг)

pater familias

отец (глава) семейства, домовладыка

patria potestas

отцовская власть

personae sui iuris

лица своего права

personae aliēni iuris

лица чужого права (жена, дети, их супруги и потомство

 

по отношению к домовладыке)

manus, ūs f

рука; власть; власть мужа над женой

matrimonium, ii n

брак, супружество

conubium, ii n

брак, бракосочетание (как гражданское установление);

 

право заключать брак

dos, dōtis f

приданое

adulterium, ii n

нарушение супружеской верности, прелюбодеяние

cognatio, ōnis f

когнация, кровное родство

agnatio, ōnis f

агнация, родство, основанное на связи нескольких лиц

28

 

общими узами отцовской власти

affinĭtas, ātis f

свойствó, связь, существующая между каждым из

 

супругов и родственниками другого супруга

arrogatio, ōnis f

усыновление лица своего права, торжественное

 

усыновление (совершеннолетнего лица)

adoptio, ōnis f

усыновление лица чужого права

emancipatio, ōnis f

эманципация, формальное освобождение сына из-под

 

отцовской власти (снятие patria potestas)

Лексический минимум № 5

caput, capĭtis n

гражданские права, правоспособность; полная

 

правоспособность (право создавать римскую семью,

 

право быть субъектом всех имущественных

 

отношений)

status libertātis

состояние свободы

status civitātis

состояние гражданства

status familiae

семейное состояние

capĭtis deminutio

ограничение или лишение гражданских прав, умаление

 

правоспособности (утрата одного из состояний,

 

характеризующих полную правоспособность)

capĭtis deminutio

изменение семейного состояния

minĭma

 

capĭtis deminutio

утрата гражданства

media

 

capĭtis deminutio

утрата свободы

maxĭma

 

pubĕres

совершеннолетние

impubĕres

несовершеннолетние

infantes

несовершеннолетние в возрасте до 7 лет

furiōsi

сумасшедшие

prodĭgi

расточители

libĕri

свободные

servi

рабы

libertīni

вольноотпущенники

manumissio

oтпускание на волю, освобождение (раба)

Лексический минимум № 6

actio, ōnis f

иск

actio directa

прямой (основной) иск; иск, который даѐтся по

 

формуле, созданной специально для этого дела

actio in rem

вещный иск, направленный на защиту права

29

 

собственности и других вещных прав независимо от

 

договора

actio in persōnam

личный иск, основанный на договоре или ином

 

обязательстве

actio criminālis

уголовный иск, иск из преступления

actio civīlis

иск, основанный на ius civīle (гражданское

 

производство в отличие от уголовного преследования)

actio honoraria

иск, основанный на ius honorarium, т.е. праве,

 

созданном преторами и курульными эдилами

actio ex facto

иск по факту (правонарушения)

(= ex delicto)

 

actio in factum

иск на случай

(concepta)

 

actio utĭlis (= actio

иск на основе формулы, уже применявшейся в

ad exemplum)

аналогичных случаях, которую претор либо оставляет

 

неизменной, либо создаѐт на еѐ основе новую версию

actiōnes populāres

общественные иски (иски граждан по защите

 

общественных или общинных интересов)

actiōnes privātae

частные иски

actiōnes perpetuae

постоянные иски, иски, подлежащие обычной давности

 

(иски, которые не аннулируются или аннулируются по

 

истечении большого срока)

actiōnes temporāles

иски, подлежащие краткой давности (иски, которые

 

можно было успешно осуществить в относительно

 

короткие сроки)

actiōnes mixtae

смешанные иски (иски, в которых содержались

 

правовые требования договорного и деликтного права)

actio ex testamento

иск наследников по завещанию

actio hypothecaria

ипотечный иск

actor, ōris m

истец

actiono, āre

искать судебной защиты, преследовать в судебном

(= actiōnem

порядке

constituĕre)

 

legis actio

«законный иск» - древнейшая форма иска,

 

позволяющая гражданину начать судебный спор и в

 

случае полного соответствия ситуации букве закона и

 

соблюдения всех процессуальных формальностей

 

добиться удовлетворения своих требований

Лексический минимум № 7

heres, herēdis m / f

наследник / наследница

heredĭtas, ātis f

наследство

heres legitĭmus

наследник по закону

heres testamentarius

наследник по завещанию

30

Соседние файлы в предмете Латинский язык