Қ-дағы әлеуметтік-әкономикалық қайта құрулардың басталуы. Империалистік соғыс пен азамат соғысы Р-ң басқа халықтары сияқты Қ халқын да күйзелтті. 1913ж салыстырғанда, мыс рудасын өндіру тоқтап қалды. Кеңес Үкіметі еңбекшілерінің жағдайын жеңілдетуге ұмтылды. Мыс: 1921ж Түркістан Халық Комиссарлар Кеңесі халыққа азық-түлікті, отынды тегін босатуды, коммуналдық қызметтерді тегін көрсету туралы декреттер қабылдады. Бірақ бұл зорлық-зомбылыққа негізделген азық-түлік саясаты сәтсіздікке ұшырады. Шаруалар шыдамы таусылды. Қостанай, Ақмола, Орал, Семей губерн-да көтерілістер п.б. Мыс:1921ж наурызда Орал губерниясында Сапожков отрядының қаруланған 10мың бүлікшілері әрекет етті. Партияның 10 съезі (03.1921) азық-түлік салғыртын азық-түлік салығымен алмастыру тур. , ЖЭС-қа көшу тур. шешім қабылданды. ЖЭС-ң енгізілуіне байл-ты жерді жалға беру мен алуға, ауылшаруашылық, несие ж/е тұтыну кооперациясын дамыту көтермеленді. 1921ж наурыз– сәуір Респ-да азық-түлік салғыртын азық-түлік салығымен алмастырылды. ЖЭС-ң қиыншылығы мен табысы:мал өсірумен айналысатындар 6 ж/е одан да кем ірі қарасы бар қожалықтар салықтан босатылды. Күш көлік салығы мен ақшалай түтін (шаңырақ) салығының орнына бірыңғай заттай салық белгіледі. 1924-25ж ауылшаруа-қ салығы товардың 1/8-і алынса,1927-28ж 1/3 ғана алынды. Салық үдемелі салық болып, оның негізгі ауыртпалықтары кулактар мен байларға түсті. Салықтан жиналған қаражат қорғаныс ісіне, халық ағартуды дамытуға, ауыл шаруашылығына қолдауға, ірі өнеркәсіпті дамытуға жұмсалды. Ауылшаруа-н қалпына келтіру үшін а/ш-қ кредиті қоғамы құрылды. Көшпелілерге 3-5 жылға несие берілді.кедейлерді байлар мен кулактардың қол сұғуынан қорғайтын «Қосшы»(1930ж-дан «Кедей») одағы құрылды. Қоғам шаруаларға егістіктерді, а/ш-қ машиналарын, ұсақ кәсіпорындарды, диірмендерді, наубайханаларды, асханаларды, май шайқайтын, мал соятын орындарды, кірпіш зауыттарын, т.б. сатып алуға көмектесті. 1924-25ж Респ-ға 415 трактор әкелінді. Кредит, қарыз тұқым беру т.б экон реттеу құралдары өндіргіш күшді қалпына келтіруге,ауыл еңбекші-ң еңбек белсенділермен арттыруға көмектесті.ЖЭС кезеңінде жеке саудаға рұқсат етілді.Қоянды,Баянауылда,Атбасарда,Ойылда жәрмеңке саудасы жақсартылды.
КСРО-дагы жэне Казахстандагы Кайта куруга бетбурыс 1985 ж. СОКП ОК сәуір айындағы Пленумы)1985 жылы КОКП ОК сәуір айындағы пленумында М. С. Горбачев әлеуметтік-экономикалық өмірдің мәселелеріне жаңаша қарауға әрекет жасалынды. Пленумда әлеуметтік-экономикалық дамуды жеделдету бағыты жарияланды. Бұл серпілісті саяси басшылық дамудың экономикалық қарқынының бәсендеуіне жол бермеу және негізгі күштерді осы бағытқа жұмылдыру арқылы жүзеге асыруға тырысты.Ғылыми-техникалық прогресс негізінде экономиканың құрылымдық қайта құру проблемаларын КОКП ОК-нің ірі мәжілісінде талқылау жаңа басшылықтың алғашқы қадамы болды. 1986 жылдың ақпанында болған КОКП-ның 17-съезіндебұл бағыт қолдау тауып, дамытылды.Жаңа басшылық әлеуметтік және экономикалық дағдарысты бүкіл мемлекеттік жүйені қайта құру арқылы емес, жекелеген шаралардың көмегімен, идеялық саяси тәрбиені күшейту арқылы болдырмауға болады деп есептеді. Алғашқыда жарияланған мақсаттар мен нақты өмірдің арасындағы күрделі қайшылықтардың нәтижесі 1986 жылғы Алматыдағы желтоқсан оқиғаларына жеткізді.
Қазақстанның 1925-40 жж индустриялық дамуы. 1920-1921 жж тек жеке кәсіпорындар ғана қалпына келтірілді, жалпы алғанда бұл процесс 1922ж 2 жартысында ғана ойдағыдай өрістетілді. 1923 жыл Республиканың халық шаруа-ғын қалпынакелтіруде бетбұрыс жыл болды. 1 кезекте ауыл шару-қ шикізаттарын өндейтін кәс.орын. қалпына келтірілді, бұған 1922 жылғы егін шаруа-ң жақсы болуы көмектесті. Қостанай, Орал, Семей губернелерінде, Павлодарда және т.б. жерлерде ірі диірмендер жұмыс істей бастады. Солт. Қаз-да май заводтары қалпына келтірілді, жаңадан 20 май заводы салынды. Тамақ өнеркәсібінің басқа салаларында да не белгілі табыстарға қол жетті, мәселен, 1923ж тасмызда Елек және Коряков тұз кәсіпшіліктері қалпына келтірілді, олар үлкен күрделі қаржыны талап етпеді. Респуб-ң оңтус-де мақта тазалау заводтарының, тері илейтін, жүн жуатын жжәне жеңіл өнеркәс-ң басқа кәс.орын-ң жұмысы шабан болса да жолға қойыла бастады. Петропавлда 1923ж қалпына келтірілген киіз байпақ, тон, тері илейтін және шойын құятын заводтар біртұтас кәс.орын-өнеркәсіп комбинатына біріктірілді. Алматыда, Шымкентте, Талғарда тері илейтін заводтар қайтадан жұмыс істей бастады. Мұнай өнеркәсібі неғұрлым жедел қалпына келтірілді: Ембі мен Доссор кәсіпшіліктері 1925ж өзінде-ақ өнімділігі 1913ж дәрежесінен артты. 1925 жылы ғана Риддердің кәс.орын-н қалпына келтіру жұмыстары қайта жүргізілді. Қарағанды және Екібастұз көмір кендері Спасск заводы, Успенск кеніші және басқа кен қазатын және кен қорытатын кәс.орын-р қарап тұрды. Тек 1925 жылы ақырында ғана Қарсақбай мыс қорыту заводын және оның тартабанды Байқоңыр-Қарсақбай-Жезқазған темір жолынқалпына келтіру жұмыстары басталды. Респуб-ң негізгі темір жол желісі Орынбор-Ташкент магистраліне жол қатынасы халық комиссариатының тарапынан едәуір мөлшерде паровоз және вагон, отын, әр түрлі материалдар бөлінді, транспорт шаруаш-ң жоғары маман темір жол басшылары жіберілді және тағы басқа жаңа жолдар, әсіресе “Астық” жолдары Жетісу темір жолының жалғасы ретінде Луговой ға, одан Пішпек станциясына дейінгі жол, Петропавл-Көкшетау темір жолы, сондай-ақ Оңт.-Сібір магистралінің Ақмола-Қарағанды-Павлодар тармағы салынды. Алғашқы екі жол Жетісу мен Солт. Қаз-нан елдің ашаршылыққа ұшыраған аудандарына астық тасу үшін, соңғы жол Коряков (Кереку) кәсіпшіліктерінен тұз тасып әкету үшін салынды. Риддер полиметалл комбинаты, Қарсақбай мыс комбинаты, Ертіс мыс қорыту заводы және басқа қайта құрылған кәсіпорындар базасында жұмыс істеді. Шымкент қорғасын заводы, Балхаш мыс қорыту және Ашысай полиметалл комбинаттары салынды. Текелі полиметалл және Жезқазған мыс қорыту комбинаттары, Өскемен қорғасын-мырыш заводы және басқалар салынып жатты. Мұның көпшілігі тек Қаз-ғы ғана емес, сол сияқты елдегі түсті металлургияның ең ірі кәс.орын—ы еді. Көмір өнеркәсібі қауырт дамыды, 1940жылы оның 90% Қарағанды бассейінінің үлесіне тиді, ол Домбасс пен Кузбасстан кейінгі елдің үшінші көмір ошағына айналды. Қаз-н мұнай шығару жөнінде үшінші орынға (Ресей мен Әзірбайжаннан кейінгі) шықты. Химия өнеркәсібі дамыды: Шымкент химфарм зауыты қайта құрылды. 1939ж Ақтөбе хим комбинаты қатарға қосылып, ол фосфор тыңайтқыштарын шығара бастады. Арал сульфат ойдағыдай жұмыс істеді, Қаратау фосфорит кенішін игеруге даярлық жасала бастады және т.б.
Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның нәтижелері Алайда 20-ж аяғында жаңа эко-қ ойлау щең-е шынайы бағыт түбірінен өзгереді. Индустрияландыруды дамыту деп жар салды. Тікелей және жанамалап экспрогрициялау есебінен жүргізу көзделді. Ал бұл мақсат колхоз жүйесін жасау арқылы яғни ұжымдастыруды жаппай іске асыру арқылы жету. 20-30 жж. жаңа экономикалық саясаттың даму менюсы тұйықталды. “Күштеу рухы” басым болды. Ауыл шаруашылығы мұның зардабын көрді. Қаз-н ұжым-ды 1933 ж көктемде аяқтауға тиісті болды. Аудандар мен округтер жеңіске жеткені жайында тартысқа түсті. Хабарларды басуға үлгермеді. 1928ж ұжым-ру 20%, 1930ж 65% жетті. Бай-кулактарды тап басып, жер аударылғандарға 6.765 адам болды. 1932ж 7 тамызда мемлекет кәсіпорындарының колхоздар мен кооперацияның мүліктерін сақтау және қоғамдық меншікті нығайту туралы заң қабылданды. Бұл заң бойынша айыпты деп танылғандары ату жазасына, жеңілдеу түрі 10 жылға тұтқындалып, мал-мүлк. тәрк-ді. Сотқа алып қаралмады, барлығын “үштіктер” шешкен. Көшпелі мал шаруашы-ғы сол жағдайда өзінің экологиялық жағынан тиімді екенін сақтады. Коллективтендіру мен отырықшыландыруды жүргізу үшін Қаз-н өлкелік комитеті жергілікті белсенділермен бірге 8 мың жұмысшыны тартты. Басқа өлкелерден әкелінді. Бұдан Халық жер-су өрісі тарылды. Отырықшылықты тұрақты поселкелер Ұйымдастыру деп түсінген олар халықты далаға орналастыруда Ресей деревниясының жобасын айнытпай қайталады. Бұл үшін 100 деген киіз үйлер қордың үстінде көше-көшемен түзу төрт бұрышты етіп орналастырылды. Колхоздың товарлы фермасына түгел жиналған мал аштан қырылды. Бірінші бесжылдық ішінде 1928-32 жж бүкілодақтың товарлы астық өндірудегі Қаз-ң үлесі 9-дан 3%-ке дейін төмендеді. Мал шығынға ұшырады. 1928ж 6.509 мың ірі қара болса, 1932ж 965 мың ғана қалды. Наразы болған халық көтеріліске шықты. 1929-31 жж Қаз-да 372 көтеріліс болды. 80 мың адам қатысты. Халық аштыққа ұшырап Қытай Ауғанстан, Иранға көшті. Басу үшін әске келіп, 1929-31 жж соғ. қатысқаны үшін 5551 адам сотталды. Жалпы ауыр жағдайдан 1750 мың адам жоғалды.
Кіші Қазан төңкерісі. 1931-32 жж ашаршылық. Біріншіден Голощекин шала қиялдың шапшаң әрекет-ң адамы еді. Шаш ал десе, бас алатын ұрғажың екенін аңғаруға болады. Екіншіден социализм теориясы мен практикасында сталиндік тұрғыдан бұрмалауда функционерлер Голощекинге ілесе алғандар аз. Ол Ленин ілімін шын мәнінде сталинше түсіндіру символына айналдырды. Голощекиннің теориялық әлсіздік РСДРП-ң БүкілРоссиялық XI конференциясында көрінді. 1923 жылы Қазақстанға келгенге дейін Самара губерниялық атқару комитетінің төрағасы болды. 1925ж 12 қыр-те Голощекин Қаз-ң сол кездегіастанасы Қызылордаға келді. Ең алдымен бітіргені – 1917жылдан 1925 ке дейін Қаз-да Кеңес үкіметі болмаған коммунистік ұйым, партия жоқ деген солақай тұжырым еді. Ол енді “Кіші қазан” өткізу керек деді. Конференцияда оған қарсы сөйлеген жан болмады. Ол жанына өңкей жағымпаздарды топтастырды. Голощекиннің “Қазақ-ғы Ұлы Қазан конфискация науқанынан басталды” – деп тұрлаусыз мәлімдемесіне Голощекин Бұрмалап түсіндіруге тырысты. Осы себеппен Тұрар “Советская степень” газетіне ашық хат жазуға мәжбүр болды. “Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын”, “Қайдан тапсаң одан тап – қаптың түбін қақ” деген ұрандар талай елдің түбіне жетті. 1929жылы 1.5млн қойдан – 1994 жылы 7 мың қалды. Рысқұлов Сталинге 2 рет хат жазып, халықтың қиын жағдайын айтып, ашық түрде хат жазды. Голощекин өзі басқарған 8 жыл ішінде бірде-бір қазақ ауылына бармаған. Голощекин өзі таңдап алған сталиндік жолдың дұрыстығын дәлелдеуге күш салды. Республика өміріндегі сәтсіздіктерді жою үшін қарапайым халықты кінәлауға дейін барды. Ең алдымен Голощекин 8 жыл бойы “Кіші Қазан” идеясын дәріптеумен болды. 2)Қазақтар топ-тобымен аштан қырылып көшіп жатқанын заңды жағдай, бұрынғы әдеттеріне басу деп ой-ды және солай түсіндірді. 3) малдың азаюын заңды деп дәлелдеуге тырысты. 4) кемшіліктер 1925-1930ж.арасында жойылды деген пікір туғызуға тырысты. Голощекин қазақ ұлтынан шық-н коммунистерге сенімсіз болды. Коллективтендіру кезіндегі зардаптар интелегенцияларға да ауыр тиді. Наразылық білдірген зиялылар репрецияға ұшырады. 1930 ж. контроревалюциялық астыртын ұйымға қатысты деген жалған желеумен Мағжан, Ахмет, Жүсіпбек тағдырларын айтуға болды. Идеология саласында социализм құрудың лениндік концепциясы бұрмаланды: рес-ң өз ішінде жағдай шиеленісіп кетті, басқарудың әкімшілік-әміршілдік әдістеріне тайғанап барып , табан тіреу сияқты олқылықты теориялық жағынан аяқтауға әрекет жасады: мәд-и революцияның тынысы тарылды, әдебиет пен мәдениет өнер қайраткерлері қуғынға ұшыратылды. Саясат саласында: аймақтың көсемшілдік практикасын халық санасына күшпен енгізді. 1932ж. 17 қыркүйегінде “Қаз. ауыл шар-ғы туралы” арнайы қаулы қабылданды. Мал шығынының себебі анықталып, толтыруға шаралар бекітілді.Қырғынға ұшыраған халық тағдыры атаусыз қалды.
\\
Қазақстандағы Сталиндік қуғын-сүргінге ұшыратулар. Карлаг, Степлаг, Алжир. 20-30 ж тоталитарлық жүйенің репрессиялық толқыны қазақ интеллегенциясын жойды. 1928 ж “АлашОрданың” бұрыңғы зиялылары – “буржуазиялық ұлтшылдарды” жала жабумен 44 адамды соттады. Олардың қатарында Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов бар. 1930 ж басқа топ интелегенциясы да сотталды. Олардың саны 40 адам, солардың ішінде М.Тынышпаев, К.Досмухамедов, т.б. бар. 1937-38 ж репрессия үлкен сипат алды. Адамдар репрессияға ұшырап, жазаға тартылды. Солардың ішінен Т.Рысқұлов, Д.Сәдуақасов, І.Исаев, У.Жандосов қазақ әдебиет қайраткерлері С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров, ғалымдар К.Жұбанов, С.Асфендияров және т.б. бар. Қазақстанда 7 лагерь құрылды. Ірілердің бірі – Карлаг. Халық жауларының әйелдері үшін - Алжир лагері. 1937 ж күзінде “жапондық шпионажда” 100 мыңдай кәріс күштеп Қаз-ға көшірілді. Сонымен қатар, 1937ж күзінде СССР-ң Кавказдық шекарасын “тазартқанда” Қаз-ға мыңдаған түрік, әзірбайджандықтар, құрдтарды, ирандықтар көшірілді. Және де сол кезде Қаз-ң астанасы Қызылорданы 1929ж Алматыға көшірткенін байқауға болады. ҚазАКСР-і ҚазССР-не айналды, яғни 1936ж 5 желтоқсанда қабылданған конституция бойынша автономиядан кеңестік республикаға айналды.
Ұлы Отан соғысының басталуы. 1941ж. 22 маусымда фашистік Германияның әскерлері Кеңес Одағына басып кірді. Ұлы Отан соғысына Қаз-н біртұтас елдің бір бөлігі ретінде қатысты. Соғыс қарсаңында оның стратегиялық маңызы бар мол адам және табиғи ресурстары болды. Қазақ халқы өзінің кең байтақ даласын көп ғасырлар бойы қорғап келген болатын. Соғыстың алдындағы фашизмге қарсы насихат адамдарға зор ықпал жасады. 1939ж халық санағы бойынша Қаз-ң халқы 6.2 млн. адам еді. Соғысушы армиялар қат-на соғыс жылдары 1.196.164 қазақстандық сапқа тұрды. Сталинизм Қ-н мен Орта Азиядан түпкілікті халық-н, зорлап көшіріп әкелгендерден еңбек армиясы мен арнаулы құрылыс бөлімшелерін құрды, оларға Қазақ ҚСР-нан 700 мың-н астам адам шақырылып алынды. Республика армияға резерв дайындаумен айналысты. 1941-45жж әскери оқу ор-на 42 мың-н астам жас қазақстандық жіберілді, республика жер-де тұрған 27 әскери орны толық емес мәлімет бойынша 16 мың офицер даярлап шығ-ды. Қаз-ға 220 фабрика, зауыт,, ұстахана, артель көшірілді. Олардың көбісі тамақ және жеңіл тоқыма өн-ң комбинаттары еді. Қару жарақ пен оқ дәрінің жаңа түрін шығару алға қойылды. Соғыс Қаз-ң батыс өңіріне әсерін тигізді. 1942 ж. қыр-те олардың әскери жағдайы жарияланып, Орал мен Атырауда Қалалық Қорғаныс комитеті құрылды, ол мем-к партиялар мен әскери орган-ң билік-н біріктірді. Оралда жедел байланыс торабы жасалып, оның Атырау ,Астрахань, Құйбышев және Орынбор желілері тартылды. Соғыстың 1-ші күнінде-ақ Қ-н арсеналдардың біріне айналды. Қарағанды шахтерлері ерен еңбек етті. Төрт жыл ішінде 34 млн тонна көмір шығ-ды. Орал-Ембі мұнайлы ауданының кәс.орын. сұйық отын шығ-ды 39% арттырды, электр қуатын өн-ру 2 есе өсті. Республика мыс-35%, қорғасын-85%, молибден-60%,полиметалл рудалары-70% берді. 1941-45 жж барлығы 460 фабрика мен зауыт-шахталар салынды.
ХХ 20-30жж. Казакстандагы мэдениеттiн дамуы. 1924ж «Сауатсыздыкты жою» когамы уйымдастырылды. Ол тiкелей ересектердi сауаттандырумен айналысты. 1928ж аягында республикада сауаттылар саны 25%болды. 1931ж 15пен50жас аралыгындагыларды мiндеттi турде жаппай окытуды енгiздi. Республиканын курылганына 20ж толу карсанында жасы 50-ге дейiнгi ересек адамдардын сауатсыздыгы негiзiнен жойылды. Букiл елде балаларга мiедеттi турде 4 жастын бастауыш бiлiм беру жэнiнде зан кабылданды. Бул зан Казакстанда жузеге аса бастады. Ынтасы бар адам 7жылдык, 10жылдык (орта) мектепте окыды. 20ж басынан бастап техникумдар ашыла бастады. Алдымен педагогикалык техникумдар ашыла бастады. 1925ж саны 14 болды. 2000нан астам болашак мугалiмдер окыды. Ауылшаруашылык, дэрiгерлiк, энеркэсiп мамандыктар беретiн 11 техникум жумыс iстедi. 1920ж Казакстанда тунгыш жогаргы оку-орны-Казак педагогика институты ашылды. (казiргi Абай атындагы Алматы университетi). Iле-шала малдэрiгерлiк, зоотехникалык, а/ш-к, медицина институттары ашылды. 20-30жжКазаакстанда гылымнын дамуынын жана кезенi басталды. 1920ж Казакстанды зерттеу когамы курылды. Затаевич, Асфендияров, Диваев, Байтурсынулы, Жубанов, Аймауытов, Жылдыбаев галымдар белсене катысты. Кэкшетау, Петропавл, Орал, Орда калаларында когамнын филиалдары жумыс iстей бастады. Когам казак жазуларын жетiлдiру, казак тiлiнде окулыктар даярлау, орыс тiлiндегi окулыктарды аудару жумысын колга алды. Казак халкынын тарихы мен этнографиясын, археологиясын баяндайтын кiтаптар басылып шыкты. Белгiлi тарихи орындарды казу, тарихи ескерткiштердi зерттеу жумыстары басталды. Алгашкыларынын бiрi болып Тараз каласынын орны казыла бастады. Денсаулык саласындагы гылыми-зерттеу жумысы жаксы жолга койылды. Жер койнауы мен пайдалы казбаларын зерттеу ушiн гылыми экспедициялар уйымдастырды, бул экспедициялар Караганды мен Экiбастуздын кен орындары, Ащысай коргасын, Ембi мунай аймагы зерттелдi. 1938ж КСРО гылым акадкмиясынын казак филиалы курылды. 20-30жж. Казак эдебиетiнiн дамуында кэрнектi роль алды. Сейфуллин, Майлин, Байтурсынов, Мусiрепов, Эуезо улес косты. Казактын акын-жазушылардын шыгармалары жарык кэрдi. Сейфуллинiн «Советстан», «Кэкшетау», Мукановтын «Сулушаш», Жансугiровтын «Кулагер», Байзаковтын «Куралай сулу» сиякты поэмалар, Аймауытов «Карткожа», Майлин «Азамат Азаматыч», Эуеов «Караш караш окигасы», Ерубаев «Менiн курдасым», Мустафин «Эмiр мен элiм» деген шыгармалары улкен орын алды. Драмалык шыгармалар театр сахнасына шыкты, Эуезов «Айман Шолпан», «Тунгi сарын», Майлин «Жалбыр», Мсмiрепов «Козы Кэрпеш-Баян сулу», Аймауытов «ансапкорлар мен ел корганы» т.б. Нурпей с Байгашин. Кошкарбаев, Иса Байзаков, Жабаев, халык батырлары, тэнкерiс, жана экiмет енбек ерлерi туралы жырлар, поэмалар шыгарды. Казакстанда баска улттар эдебиет де одан эрi дамыды. Шуховтын «Ащы эзек», «Эшпендiлiк» деген шыгармалары мэлiм болды. Уйгыр эдебиетiнiн негiзiн салушылардын бiрi Элиев. Уйгыр ауыз эдебиетiнiн жинагын шыгарды. Хамраев тунгыш уйгыр романын жазды. Казак жазушылары орыс, украин, татар, немiс шыгармаларын казак тiлiне аударып таратты. Акмола, Семей, Петропавл, Алматы, Орал, Костанайда клубтар, халык теартрлары уйымдаса бастады. Эн-куй энерiн зеттеуге Затаевич кэп енбек сiнiрдi. Сонын негiзiнде «Казак халкынын 1000 энi» «Казактын 500 куйi мен энi» деген жинактар шыгарды. 1925ж Парижде, 1927ж Германияда эткен саз, энер кэрмелерiнде казак эншiсi Эмiре Кашаубаев озiнiн энерiмен Еуропаны тан калдырды. 1926 ж Улттык тунгыш театр ашылды. Театрды талантты драмашы режисер эртiс Ж.Шанин баскарды. 1930ж Алматыда тунгыш уйгыр сазды драма театры, 1937 ж Кызылордада корей театры ашылды. 30ж Казакстан кино энерiнiн негiзi салынды. «Востоккинонын» Алматы бэлiмшесi «Турксиб», «Жайлауга», «Дала эндерi», «Жут» фильмдерiн шыгарды. 1924ж «сауатсызды жою» қоғамы ұйымдастырылды.Ол ересек адамдарды сауаттандырумен айналысты. 1931ж 15 пен 50 жас аралығында міндетті түрде жаппай оқытуды енгізді. Бүкіл елде 4 класстық бастауыш білім беру заңы қабылданды. Ол заң Қ- да жүзеге асырылды. Одан кейін 7 жыл, 10жылдық болды. Қазақ мектептерін дамытуға Байтұрсынов, Сәтбаев, Дулатов т.б оқулықтар жазды.1928ж Қ-да тұңғыш жоғарғы оқу орнының саны 20 жетті. 20-30ж қазақ жазушыларының тамаша шығармалары жарық көрді.Сейфуллиннің «көкшетау», Жансүгіровтың «құлагер» т.б шығармалары жазылып,театр сахнасында көрермен көңілінен шықты. Қазақ халқының ән күй өнерін зерттеуге Затаевич көп еңбек сіңірген. Ол халық әндерін жазып,нотаға түсірген. Соның негізі «қазақ халқының 1000 әні, қазақтың 500 әні мен күйі» деген жинақтар шығарылды..1922ж халық арасынан тамаша жыршылар,әншілер шыға бастады.1927ж Әміре Қишаубаев бүкіл еуропаға танымал болды.1926ж қазақтың тұңғыш театры ашылды.30ж қазақтың кино өнері салынды.Онла « жайлауға», «Түркісіп» т.б фильмдер шығарылды.1938ж «ленфильм» студиясы арқылы «амангелді» киносы жасалды.
Қазақстан ҰОС майдандарында. Қазақстандықтар соғыстың алғашқы минутында батыс шекарада жаумен шайқасқа қатысқандардың арасында да Берлинге Рейхстаг үйіне шабуыл жаса-ң арасында да бар еді.Қазақстандықтар Одеса, Минск, Севастополь үшін шайқасты. Мындаған кеңес жауынгерлері мен офицерлерінің табандылығы мен ерлігіне қарамастан соғыс алғашта қайғылы жағдайда өрістеді. Соғ-ң алғ. ай-да ауыр жеңіліске ұшырауымыздың себебі көп еді. 1941ж жазғы ұрыстарда шығын мен жеңілістерге қарамай Кеңес әскерлері гитлершілердің блицкриг жоспарын іске асыртпай тастады, ал Мәскеу түбіндегі жеңіс соғыстың барысында түбірлі бетбұрыс жасаудың бастамасын қалады. ҰОС-ғы ерліктері үшін 11600 адамға Кеңес Одағ-ң батыры атағы берілді, олардың 497-і қазақстандық, соның 97 қазақ. Қаз-ң ішінен бірінші болып, 1941ж 22 шілдеде К-с Одағ-ң батыры атағы 19-танк дивизиясының командирі генерал-майор Семенченкоға берілді, ең соңында мұндай атақ фанфиловшы, аға лейтенант Б.Момышұлына берілді. Ерекше ерлік көрсеткен төрт жауынгер: ұшқыш-штурмовиктер Бегельдинов, Беда, Павлов, Луганский К-с Одағ-ң батыры атағын 2-реттен алды. Жеңіс туын рейхстаг төбесіне тіккен 756-атқыштарполкі Қызыл Ту ор-н алды.
Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстанның экон.Қарағанды көмір бассейінің ҰОС жылдарындағы ролі. Неміс әскерлерінің КСРО-ға терең бойлап кірген,Еділ бойындағы шайқастар кезеңінің өзінде майдан шебі Қ-ға жеткен жоқ.Соғыстың 1 күнінен Қ-н оның арсеналдарының біріне айналды.Мұның өзі жалпы одақтық экономияға,өндірістік барлық саласына да оның үлесін арттыруды талап етті.Қарағанды шахтерлері ерен еңбек етті .4жыл ішінде олар 34 млн тонна көмір шығарды,бұл бассейінің бүкіл өмір бойы шығарғанынан 3 млн тонна артық еді. Респ мыс(35%) ,қорғасын (85%) өндірудегі жетекші орнын сақтап қалды.1941-45ж барлығы 460 зауыт, фабрика кеніш, шахта ж/е жеке өндірістер салынды.Бұлардың қатаврына көшіріп әкелінетін,оның ішінде металл өңдейтін ж/е машина жасайтын зауыттар қосылды,олар миналар, снарядтар, бомбалар, радиостанциялар ж/е басқа қарулар мен әскери техникалар шығарды.Қ-н индустриясының жалпы өнімінде металл өңдеу мен машина жасау саласының үлесі 1940ж 16 –дан 1945 35% дейін өсті. Жалпы алғанда респ өнеркәсіп өндірісі соғыс жылд 37% өсті. Ауыл шаруашылық еңбеккерлерінің еңбек жағдайы мен міндеттері күрт өзгерді. Ең қиыны кадрлар туралы мәселе болды:майданға аттанған Қ-ң шамамен үштен екі бөлігі ауылдар мен салалардан кетті.Әскер қатарына шақырылған еркектердің орнын негізінен әйелдер басты. Соғыстың аяғына қарай көптеген колхоздарда жұмыс істеп жүрген-ң 70-80% әйелдер болды. Еңбеку күн тапқан әйелдердің саны 1940ж 20607 1945ж 94202 жетті. Құрғақшылық болған 1943ж өзінде Ақтөбе обл «құрман» колхозының звено жетекшісі Ш.Берсиев тарының гектарынан 202 қап өнім алып,д.ж рекорд жасады.Қызылорда обл «авангард» колхозының звено жетекшісі Ы. Жақаев күріштің гектарынан 172 қап өнім алды.Мұхамедиева қызылшаның гектарынан 600 қап өнім алды..Қ-ң ауыл-село еңбеккерлері өздерінің патриоттың ж/е еңбек парызын өтеді. 1941-45ж олар майдан мен елге 5829 мың тонна астық,734 мың тонна ет ж/е басқа азық түлік,өнеркәсіп үшін шикізат берді.Соғыс кезінде қоғамдық мал басын толықтырудың маңызды көзі ауылшаруашылық артелі мүшелерінің жеке малын күштеп контракциялау болды.Мыс:тек 1942ж ғана колхоз фермаларын толықтыру үшін колхозшылардан 600 мыңнан астам төл сатып алынған.Қ-н колхозшыларының малы 1940-43ж дейін 2,5 есе өсті.Тылдың майданға көмегі жауынгерлердің жағдайын жақсартып қана қоймай оларды рухын көтерді 77 Бейбіт құрылысқа көшу. 1946-50 жж Қаз-ғы қоғамдық-саяси өмір. Бейбіт өмірге көшу экономиканы қайта құруды талап етті. Бірақ мемлекет басшылары Германияны жеңгеннен кейін соғысқа дейінгі экономикалық форма мен саяси өмірге қайтып келді. Соғыстан кейінгі жылдары Қаз-н экономикасы көптеген қиыншылықтарға кезікті. Халықтың КСРО-ның батыс өңіріне қайтуынан кейін өндіріс орындарын жұмыс күштерімен қамтамасыз ету үлкен проблемаға айналды. 1946ж Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты іске қосылды, Екібастұз көмір алқабы құрылысын аяқтады. Транспорт желісі де дами бастады, 1950ж Мойынты-Шу темір жолының құрылысы аяқталды. 1949 жылы көктемде Алматыда автоматикалық телефон станциясы іске қосылды. Бүкіл аудан орталықтары телефондармен қамтамасыз етілді. Өндірістен гөрі ауыл шаруашы-ғы жағдай ауыр болды. Қаз-н аккупациядан зардап шеккен аудандарға көп көмек көрсетті: 17.5 мың бас ірі қара мал, 22 мың жылқы, 350 мың қой берілді. Тәркілеу сипаттағы 1947 жылы ақша реформасы бәрінен бұрын ауыл шарушы-на теріс әсер етті. Ақша массасы үш есе азайды, бірақ ақша айырбастау жүйесі шаруаларды банкротқа ұшыратты. Бірақ 1947 жылы ақша жүйесі тоқтатылғанымен, мемлекетте жаңа аштық басталды. 1950ж колхоздарды үлкейту жөніндегі жаңа ауыл-шару-қ реформасы қабылданды. Осының салдарынан Қаз-ғы колхоздар саны 1945 жылы 6773 тен 1952 ж 2047 ге дейін қысқартылды. Жұмысшылардың төлем ақысы 1950 ж 1940жылға қарағанда 1.5 есе артқан, бірақ тауар бағасы з есе артқан. Колхозшылар өз еңбектері үшін 4 есе аз алған. Ал қаладағылар 4 есе артық алған колхозшыларға қарағанда. 1943ж шыққан “Қазакстан тарихы” мемлекет басшыларының сынаған нысанына айналды. Е.Бекмахановтың “19 ғасырдың 20-40жж Қазақстан” (1947) деген монографиясында айтылған оның көзқарастары буржуазияшыл-ұлтшылдардың концепцияларының дамытылған түрі – саяси зиянды деп жарияланды. Бұл кітапты айыптау туралы “Правда” газетінде жазылды. Бекмахановпен бірге М. Ауезов, Қ. Сатпаев, Е. Исмаилов, Х. Жұмашев, А. Жұбанов-та іздетілді. 1951 ж сынға ұлттық эпостарда түсті. Сонымен бірге “Қобыланды”, “Ер - сайын”, “Шара батыр”, “Ер Едіге” және т.б.. феодалдық және хандарды жақтайтын шығармалар деп жарияланды. Бұл жаңа репрессияны тек Сталиннің өлімі ғана тоқтатты.
1970-1980 жылдардагы Казахстандагы алеуметтiк-экономикалык дамудагы кайшылыктар мен киыншылыктар. 70-80 жылдары Кеңес Одағында қос қабат қайшылықты жағдай қалыптасты: оның бұрын-соңды еш уақытта дәл осындай аса қуатты қорғаныс қабілеті болып көрмегенеді, бірақ нақ осыған байланысты соғыс қатері, ядролық шабуылға ұшырау қаупі бұрынғыдан да анағұрлым ұлғая түсті. КСРО-дағы саяси ахуалдың өзгеруі экономикалық реформалар мүмкіндігін айтарлықтай тарылтты, ал кейіннен олардың мүлдем тежелуіне әкеп тіреді.Экономиканы бір орталықтан басқару әдісі жаңалық ойлап табу мен жүзеге асыру арасындағы жолды шамадан тыс ұзартып жіберді. Республикада бұрынғысынша шикізат өндірісіне біржақты бағдар ұсталды. Қазақстан Компартиясы 9-12 съездерінің шешімдері бұрынғы құрылым мен ғылыми-техникалық саясаттың сақталғандығын көрсетті. Пайдалы қазбалар мен қуат көздерін өндірудегішикізат пен қуатты пайдалану тиімділігі төмен болды.70-80 жылдарда ауыл шаруашылығы жөнінде ауқымды шешімдер қабылданды. Ал оның нәтижесі: ауылшаруашылық өнімдерді өндіру ұдайы төмендеді: ол 9 5-жылдықта 13%, 11 5жылдықта 0,4% дейін құлады. Ауыл шаруашылығы тиімділігі төмендігінің басты себебі шаруалардың өз еңбегінің жемісін өздері көре алмайтындығынан еді.
Казахстанда тын жэне тынайг тын жэне тынайгу жэне онын натижелерi. Тың жерлерді жаппай игеру бағыты КОКП Оратлық Комитетінің 1954 жылғы қантар-наурыз пленумыңда анықталды. Пленум қабылдаған “Елімізде астық өндіруді одан әрі арттыру туралы, тың және тыңайған жерлерді игеру туралы” қаулы бойынша ҚР-да, Сібірде, Уралда, және Солтүстік Кавказда астықтық дақылдардың егіс көлемі күрт өсуге тиісті болды. Жаңа жерлерді игеру есебінен 1954-1955 жылы одан 1100-1200 млн. пұт астық алу белгіленді. 1954 жылдың тамызының басына қарай КСРО-да тыңды игеру жөнінде белгіленген тапсырма орындалды: 13,4 млн. га жаңа жерлер, оның ішінде ҚР-да 6,5 млн. га жер жыртылды. 1954 жылғы тамыздың 13-інде КОКП Оратлық Комитеті мен КСРО Министірлер Кеңесі “Астық өндіруді молайту үшін тың және тыңайған жерлерді одан әрі игеру туралы” жаңа қаулы қабылдады. Онда 1956 жылы тың жерлердегі егістік көлемін 28-30 млн. гектарға жеткізу міндеті қойылды. Ғалымдардың тың жерлерді осыншама кең көлемде игеру өзін-өзі ақтамауы және табиғатқа үлкен зиян келтіріуі мүмкін деген ескертулерін ешкім есепке алмады. 1955 жылы жоспардағы 7,5 млн. гектардың орнына тағы 9,4 млн. га жер жыртылды.Тың жерлердін басым көпшілігі негізінен ҚР-дың солтүстігіндегі 6 облыста-Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Көкшктау, Торғай және Павлодар облыстарында жүзеге асырылды.1954 жылы МТС-тер мен бұрынғы қосымша колхоздардын күшімен 4,847 мың гектар, ал совхоздардың күшімен3684 мың га жаңа жерлер жыртылды. Сонымен екі жылға арналған мемлекеттік жоспар не бары бір жылда артығымен орындалды.Нәтижелері: Қазақстан жеріне бүкіл одақтан мамандардын келуі, жаңа жолдар салынып жаңа елді мекендер құрыла басталды. Бұнымен қоса оның жағымсыз жақтары да болды. Мамандармен қоса ҚР-ға көптеген қылмыскерлер мен оңай пайда табуды көздеген арамтамақтар да келген. 50-60 жылдардың басында әлі де экономикасы нығая қоймаған колхоздарға ауыр да әділетсіз шарттармен таратылған МТС-тердін техникасын сату ауыл шаруашылығы өнімдерінің күрт төмендеуіне әкеп соқты. Жетіжылдыққа (1959-1965 жылдар) белгіленген жалпы өнімді 70%өсірудің орнына 15 процент-ақ өнім алынды. Экологиялық тепе-тендікті бұзу өте ауыр жағдайға душар етті. Топырақ эрозиясы күшейді, жердің құнарлы қабаты (гумус) желге ұшты.Жайылымдар мен жем-шөп дайындайтын жерлер қысқару нәтижесінен мал шаруашылығы шығынға ұшырады.