Прыкладная культуралогiя
.pdfМ³н³стэрства культуры Рэспубл³к³ Беларусь Беларуск³ дзяржа¢ны ун³верс³тэт культуры ³ мастацтва¢
Я.Д.Грыгаров³ч, А.².Смол³к
ПРЫКЛАДНАЯ
КУЛЬТУРАЛОГ²Я
Дапушчана М³н³стэрствам адукацы³ Рэспубл³к³ Беларусь у якасц³ вучэбнага дапаможн³ка
для студэнта¢ спецыяльнасц³ “культуралог³я” ¢стано¢, як³я забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукацы³
ÓÄÊ 008:374.71+379.8[78/79.077+745/749]+130.13:[349/ 395+398](476)
ÁÁÊ 71.4(4Áåè) Ã 917
Рэцэнзенты:
².В.Мароза¢, доктар культуралог³³, прафесар; С.У.Данск³х, кандыдат культуралог³³, дацэнт;
кафедра ф³ласоф³³ ³ культуралог³³ Рэспубл³канскага ³нстытута вышэйшай школы БДУ
Грыгаров³ч Я.Д., Смол³к А.².
Ã917 Прыкладная культуралог³я: вучэб. дапам. — Мн.: Адукацыя ³ выхаванне, 2005.— 228 с.
ISBN
Разглядаюцца праблемы тэоры³ ³ методык³ ³нстытуцыянальных ³ паза³нстытуцыянальных узаемадзеяння¢ суб’екта¢ культуры, формы ³ тэхналог³³ фарм³равання культуры асобы. Раскрываюцца асновы культурнай пал³тык³, яе прынцыпы ³ мэты. Анал³зуюцца функцы³ сацыякультурных ³нстытута¢, формы засваення культуры ³ндыв³дам ³ розным³ сацыяльным³ групам³.
Для выкладчыка¢ ³ студэнта¢ ВНУ.
ÁÁÊ 71.4 (4 Áåè)
̳íñê 2005 |
ISBN |
© Я.Д.Грыгаров³ч, |
|
À.².Ñìîë³ê, 2005 |
Змест |
3 |
|
|
ЗМЕСТ |
|
Уводз³ны ................................................................ |
7 |
|
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры ............. |
10 |
|
1.1. Культуралог³я ³ яе месца сярод сацыяльна- |
|
|
гуман³тарных навуковых дысцыпл³н .................. |
10 |
|
1.2. Структура культуралаг³чных веда¢ ..................... |
12 |
|
1.3. Асно¢ныя гал³ны культуралог³³ .......................... |
15 |
|
1.4. Перадумовы фарм³равання прыкладной |
|
|
|
культуралог³³ як навуковай дысцыпл³ны ............ |
18 |
1.5. Метадалаг³чныя асновы |
|
|
|
прыкладной культуралог³³ ................................ |
22 |
1.6. Аб’ект, функцы³ ³ задачы |
|
|
|
прыкладной культуралог³³ ................................ |
23 |
2. Культура як прадмет |
|
|
|
прыкладной культуралог³³ .................................... |
26 |
2.1. Сутнасць паняцця “культура” ............................ |
26 |
|
2.2. Культура як свет знака¢ .................................... |
29 |
|
2.3. Культура як сфера духо¢най вытворчасц³ ............ |
31 |
|
2.4. Акс³ялаг³чны падыход да сутнасц³ культуры ....... |
35 |
|
2.5. Антрапалаг³чная тракто¢ка культуры ................. |
38 |
|
2.6. Культура як творчасць ³ асобая сфера дзейнасц³ .... |
40 |
|
3. ²нстытуцыянал³зацыя культурнай дзейнасц³ ........... |
45 |
|
3.1. Сутнасць сацыяльных ³нстытута¢ ³ ³х в³ды .......... |
45 |
|
3.2. Функцы³ сацыяльна-культурных ³нстытута¢ ........ |
49 |
|
3.3. Асабл³васц³ функцыянавання сацыякультурных |
|
|
³нстытута¢ у Беларус³ ¢ сучасных умовах ........... |
55 |
|
3.4. Á³áë³ÿòýê³ ........................................................ |
56 |
|
3.5. Установы клубнага тыпу .................................... |
59 |
|
3.6. Музе³ як скарбн³ца народнай культуры ............... |
62 |
|
3.7. Парк³ культуры ³ адпачынку .............................. |
64 |
|
3.8. Тэатральна-в³дов³шчныя ¢становы ...................... |
66 |
4 Прыкладная культуралог³я
4. Дзяржава ³ культура ............................................ |
70 |
4.1. Формы дзяржа¢нага рэгулявання |
|
культурна-творчай дзейнасц³ ............................. |
70 |
4.2. Дзяржа¢ная культурная пал³тыка ....................... |
76 |
5. Сацыяльна-культурная дзейнасць |
|
як грамадская с³стэма ......................................... |
81 |
5.1. Змест ³ асно¢ныя прынцыпы |
|
сацыяльна-культурнай дзейнасц³ ....................... |
81 |
5.2. Асно¢ныя рысы сацыяльна-культурнай |
|
дзейнасц³ ³ яе суб’екты ...................................... |
87 |
5.3. Метады рэал³зацы³ культурных запыта¢ |
|
³ ³нтарэса¢ насельн³цтва ..................................... |
91 |
5.4. Формы сацыяльна-культурнай дзейнасц³ .............. |
95 |
5.5. Сродк³ эмацыянальнага ¢здзеяння на асобу .......... |
98 |
5.6. Тэхналог³³ сацыякультурнай дзейнасц³ ................ |
100 |
6. Менеджмент у сферы культуры ............................. |
105 |
6.1. Сацыяльна-культурная сфера |
|
як аб’ект к³равання ............................................ |
105 |
6.2. Сутнасць паняцця “менеджмент” ........................ |
107 |
6.3. Прынцыпы ³ функцы³ менеджменту .................... |
111 |
6.4. С³стэма механ³зма¢ менеджменту ........................ |
113 |
6.5. Менеджмент як гал³на |
|
прыкладной культуралог³³ .................................. |
116 |
7. Фарм³раванне духо¢ных кашто¢насцей у працэсе |
|
засваення традыцыйнай культуры ........................... |
119 |
7.1. Дзейнасць сацыякультурных ³нстытута¢ |
|
па захаванн³ ³ разв³цц³ народнай спадчыны ................ |
119 |
7.2. Формы ³ спосабы навучання ³ засваення |
|
традыцыйнай культуры .................................. |
123 |
7.3. Народныя святы як форма |
|
рэгуляцы³ дзейнасц³ асобы ................................ |
126 |
Змест |
5 |
|
|
|
|
8. Задавальненне духо¢ных |
|
³ рэкрэацыйных патрэбнасцей асобы |
|
¢ працэсе аматарскай творчасц³ ............................. |
131 |
8.1. Аматарская творчасць |
|
як сацыяльна-педагаг³чная с³стэма ..................... |
131 |
8.2. Культура ³ забеспячэнне сферы вольнага часу ....... |
133 |
8.3. Мастацка-творчая дзейнасць |
|
сацыякультурных ³нстытута¢ ............................ |
135 |
9. Узна¢ленне ³ндыв³дуальнай |
|
³ грамадскай кашто¢насц³ чалавека |
|
сродкам³ мастацтва ³ творчага |
|
самавыя¢лення .................................................. |
141 |
9.1. Фарм³раванне экз³стэнцыяльнага стану асобы |
|
пад уплывам стрэсавых парушэння¢ .................... |
141 |
9.2. Уплы¢ культуры на экз³стэнцыяльны |
|
стан свядомасц³ асобы ........................................ |
144 |
9.3. Карэкцыя пс³хафункцыянальнага стану асобы |
|
акты¢най ³ рэцэпты¢най музыкатэрап³яй ........... |
146 |
9.4. Арттэрап³я як спосаб пераадолення |
|
фрустрацы³ ³ змянення самаацэнк³ асобы ............. |
151 |
9.5. Творчасць як сродак карэкцы³ |
|
кагн³ты¢най эмацыянальнай |
|
³ паводз³нскай сфер асобы ................................. |
155 |
9.6. Б³бл³ятэрап³я як метад змянення |
|
экз³стэнцыяльнага стану асобы ............................ |
158 |
10. ²нфармацыйныя ³ камун³каты¢ныя |
|
тэхналог³³ ¢ культуры ........................................ |
170 |
10.1. Сутнасць ³нфарматызацы³ культуры .................. |
170 |
10.2. Асабл³васц³ ³нфарматызацы³ |
|
духо¢най культуры ......................................... |
174 |
10.3. ²нфармацыйная культура спецыял³ста |
|
сацыякультурнай сферы ................................... |
178 |
10.4. Мультымедыйныя тэхналог³³ |
|
¢ культуры Рэспубл³к³ Беларусь ........................ |
181 |
6 Прыкладная культуралог³я
11. Кадры культуры ................................................ |
187 |
11.1. Супярэчнасц³ кадравай пал³тык³ |
|
³ ³х пераадоленне ........................................... |
187 |
11.2. Статус сучаснага спецыял³ста |
|
сацыяльна-культурнай сферы .......................... |
191 |
11.3. Прафес³янальныя якасц³ спецыял³ста¢ |
|
сацыякультурнай сферы ................................. |
194 |
12. Культуралаг³чная адукацыя |
|
як аснова фарм³равання спецыял³ста |
|
сацыяльна-культурнай сферы ............................. |
201 |
12.1. Асабл³васц³ культуралаг³чнай адукацы³ .............. |
201 |
12.2. Структураванне культуралаг³чных веда¢ ............. |
206 |
12.3. Прафес³янальная падрыхто¢ка |
|
спецыял³ста¢ сацыякультурнай сферы |
|
¢ навучальных установах Беларус³ ................... |
207 |
12.4. С³стэма бесперапыннай культуралаг³чнай |
|
³ мастацкай адукацы³ .................................... |
213 |
12.5. Паслядыпломная |
|
культуралаг³чная адукацыя ............................ |
216 |
УВОДЗ²НЫ
Дынамiчнасць працэса¢, якiя ахапiлi ¢се ¢зро¢нi жыццядзейнасцi сучаснага грамадства, асаблiва глыбока закранула сацыякультурную сферу.
Логiка развiцця нашага грамадства прывяла да прынцыповай змены падыхода¢ у вызначэнн³ зместу духо¢нага жыцця. Успрыманне культурнай дзейнасцi як запраграмiраванай i арыентаванай на агульнадзяржа¢ныя iдэалы мэтанакiраванай асветнiцкай работы, у якой асобе з яе непа¢торным духо¢ным светам адводзiлася роля спажы¢ца дазiраваных i вывераных з пазiцый сацыял³стычнай iдэалогii грамадства культурных з’я¢ i кашто¢насцей, канула ¢ м³нулае. Антыгуманiстычны характар падобнай палiтыкi звужа¢ поле для рэалiзацыi кашто¢ных стваральных iнiцыяты¢, абмяжо¢ва¢ магчымасцi культурнатворчай дзейнасцi чалавека, прыводзi¢ яе да унiфiкацыi.
Адма¢ленне ад такога падыходу ¢ практыцы культурнага развiцця грамадства, пераарыентацыя яго на экзiстэнцыяльн ыя жыцц¸выя патрэбнасцi чалавека раскрываюць шырокiя перспектывы для ¢збагачэння духо¢нага патэнцыялу, стымулявання iнiцыятывы i самадзейнасцi як розных сацыяльных гру п, так i грамадства ¢ цэлым.
Разам з тым аналiз сучаснага стану сацыякультурнай сферы рэспублiкi сведчыць аб энтрап³йных з’явах у яе развiццi. У дзейнасцi сацыякультурных устано¢ выявiлася небяспечная тэндэнцыя да скарачэння iх агульнай колькасцi. Сярод важнейшых прычын гэтай з’явы — эканамiчная нерэнтабельнасць зместу дзейнасц³ ¢стано¢ для правядзення вольнага часу ¢ маланаселеных пунктах, адма¢ленне ад фiнансавання iх з боку мясцовых адмiнiстрацыйна-гаспадарчых органа¢, недастатковая коль-
8 |
Прыкладная культуралог³я |
касць сродка¢, якiя выдатко¢ваюцца на сацыякультурную сферу, i недахоп квалiфiкаваных, падрыхтаваных на ¢зро¢нi сучасных патрабавання¢ кадра¢. Цалкам заканамерна, што дадзеныя абставiны негаты¢на ¢здзейнiчаюць на змясто¢ны аспект i сiстэмнасць правядзення мэтанакiраванай дзяржа¢най куль турнай палiтыкi. Вольны час як важная частка жыццядзейнасцi чалавека, яго самарэалiзацыi i самасцвярджэння ста¢ страчваць агульнагуманiстычны змест, саступаючы месца аблегчаным, дал¸кiм ад сапра¢днай культурнай насычанасцi вiдам i формам.
Разам з тым у разв³цц³ сацыякультурнай сферы наз³раюцца некаторыя новыя стано¢чыя тэндэнцы³. З’яв³л³ся ¢становы новага тыпу. Вялiкую папулярнасць у апошнi час атрымалi Дамы (цэнтры) народнай творчасцi, народных рам¸ства¢, б³бл³ятэк³клубы, аматарск³я аб’яднанн³ i iнш. Часткова яны адкрываюцца на базе клубных устано¢, якiя дзейнiчалi раней, але нямала прыклада¢ i абсалютна новых структур.
Значную цiкавасць у насельнiцтва выклiкаюць с¸ння выя¢ленчае i харэаграфiчнае мастацтвы, i гэта можна адзначы ць як устойлiвую тэндэнцыю, што таксама павiнна быць улiчана пры вызначэннi культурнай палiтыкi.
У апошнi час вызначылiся новыя, цiкавыя тэндэнцыi ¢ пашырэнн³ спектра дзейнасцi бiблiятэчных устано¢. Яны ¢с¸ больш бяруць на сябе функцыi бiблiятэк-музея¢, бiблiятэк-клуба¢, што вымушае став³ць пытанне аб магчымасцi атрымання бiблiятэкарамi дадатковай квалiфiкацыi праз сiстэму перападрыхто¢кi.
Страта дасягнутых раней пазiцый з’я¢ляецца вын³кам адма¢ - лення ад пазiты¢нага вопыту, якi складва¢ся на працягу дзесяцiгоддзя¢, а таксама непадрыхтаванасцi работнiка¢ сферы культуры i мастацтва да таго, каб вызначыць жыццяздольныя формы арганiзацыi культурна-творчай дзейнасцi мас i мадыфiкаваць iх у адпаведнасцi з патрабаванням³ часу. Нельга не пагадзiцца з тым, што неадэкватны сучаснасц³ ¢зровень падрыхто¢кi работнiка¢ сферы культуры i мастацтва (а па даных статыстыкi больш за 50% работнiка¢ устано¢ вольнага часу складаюць людзi сталага ¢зросту, якiя атрымалi дыплом спецыялiста яшчэ ¢ даперабудовачны перыяд) не толькi знiжае сацыяльную i духо¢ную значнасць вольнага часу, але i ператварае яго ¢ грамадска небяспечны механiзм, якi тоiць у сабе непрадказальныя праявы антысацыяльнай накiраванасцi.
Узн³кла неабходнасць у пераацэнцы i рэарганiзацыi зместу i структуры культурна-адпачынкавай сферы, пераасэнсаваннi функцый розных культурных устано¢. Стрыжн¸вым³ напрамкам³
Уводз³ны |
9 |
|
|
|
|
дзейнасцi ¢стано¢ сацыякультурнай сферы з’я¢ляюцца сцвярджэнне прыярытэтнасцi iнтарэса¢ чалавека, прызнанне яго вышэйшай кашто¢насцю ¢ проц³вагу тэхнакратычнаму падыходу, ³снава¢шаму многiя дзесяцiгоддз³. Папярэдняя абсалютызац ыя сацыяльна-функцыянальнага падыходу да ¢спрымання сутна сцi чалавека, якая вызначае важнасць яго прыналежнасцi да той або iншай сацыяльнай групы, прыводзiла да манiпуляцыi духо¢ным патэнцыялам асобы, дэгуманiзацыi яе кашто¢насных арыентацый. Падобная канцэптуальная пазiцыя абмяжо¢вала свабоду творчай дзейнасцi, звужала магчымасцi ¢ стварэннi духо¢най апоры сва¸й жыцц¸вай стратэгii, што садзейнiчала паглыбленню крызiснай сiтуацыi ¢ грамадстве.
Óперыяд с³стэмнай трансфармацы³ грамадства ¢зрастае роля культуралог³³ як навук³, што вывучае, плануе ³ распрацо¢вае методыку мэтанак³раванага прагназавання, к³равання працэсам³ фарм³равання ³ндыв³да — суб’екта культуры — ³ яго пера¢тварэння з чалавека разумнага, што валодае тэхналог³яй вытворчасц³, у чалавека творчага, як³ па¢сядз¸нна ¢васабляе высок³я крытэры³ культуры ва ¢с³х сферах жыццядзейнасц³. Вывучэнне ³ фарм³раванне прынцыпа¢ ³ тэхналог³й мэтанак³раванага рэгулявання культурным³ працэсам³, арган³зацыя дзейнасц³ асобы ¢ сферы культуры складаюць змест спецыяльнай гал³ны навуковага пазнання — прыкладной культуралог³³.
Óдадзеным вучэбным дапаможн³ку разглядаюцца ключавыя праблемы, задачы, к³рунк³ ³ аспекты прыкладной культуралог³³.
1. СУЧАСНЫ СТАН НАВУКОВЫХ ВЕДА¡ АБ КУЛЬТУРЫ
1.1. Культуралог³я ³ яе месца сярод сацыяльна-гуман³тарных навуковых дысцыпл³н
Культуралог³я, як н³якая ³ншая навуковая дысцыпл³на, у апошн³я гады зведвае вельм³ сур’¸зныя змены. Яшчэ некальк³ гадо¢ назад на постсавецкай прасторы г³сторыю ³ тэорыю ку льтуры
— вядучыя культуралаг³чныя дысцыпл³ны — вывучал³ тольк³ студэнты асобных ун³верс³тэта¢. С¸ння гэтыя дысцыпл³ны ¢вайшл³ ¢ вучэбныя планы ¢с³х гуман³тарных ун³верс³тэта¢ не тольк³ нашай кра³ны, але ³ Рас³³, Укра³ны, Польшчы ³ ³нш.
²мкл³ва расце колькасны аб’¸м навуковых даследавання¢, сло¢н³ка¢ (а¢тары Л.Г.²он³н, А.Я.Лев³т, А.А.Кругло¢, К.М.Харужанка, А.Я.Фл³ер ³ ³нш.), падручн³ка¢ для ВНУ культуры, гуман³тарных ³ тэхн³чных ун³верс³тэта¢ ³ сярэдн³х спецыяльных навучальных устано¢ (К.Г.Багдасар’ян, ².².Горлава, А.С.Карг³н, А.Я.Левяш, С.П.Маманта¢, П.А.Сапрона¢, Я.У.Сакало¢, В.².Пал³- шчук, В.М.Роз³н, А.².Чарнакоза¢), методык выкладання культуралог³³ (Ю.Ю.Гафарава, Г.Я.Н³к³ц³на, С.С.М³нц, ².Б.Томан ³ ³нш.).
Нельга не за¢важыць значнай актыв³зацы³ даследчай ³ навукова-метадычнай работы ¢ гал³не культуралог³³ ¢ Беларус³. Працы ².².Антанов³ча, Э.К.Дарашэв³ча, П.Р.²гнатов³ча, М.².Круко¢скага, А.А.Макаравай, ².В.Марозава, У.Ф.Мартынава, Р.Я.М³нянкова, В.У.Пазнякова, У.Д.Разенфельда, У.П.Скараходава, А.².Смол³ка, Ю.В.Чарня¢скай, ².Я.Шыршова ³ ³ншых раскрываюць тэарэтычныя асновы, сутнасць, структуру ³ формы культуры.
Асабл³ва паспяхова праводз³цца даследчая праца ¢ Беларуск³м дзяржа¢ным ун³верс³тэце культуры ³ мастацтва¢, Рэспубл³канск³м
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры |
11 |
|
|
|
|
³нстытуце вышэйшай школы БДУ, Гродзенск³м дзяржа¢ным ун³верс³тэце, Беларуск³м ³нстытуце праблем культуры.
Аднак пры пабудове культуралаг³чных веда¢ як с³стэмнай сукупнасц³ кашто¢насцей, назапашаных чалавецтвам на працягу яго разв³цця, узн³каюць значныя цяжкасц³, ³ ¢ першую чаргу ¢ змясто¢ным плане.
Праблемы тэарэтыка-метадалагiчнага характару выклiканы тым, што культуралогiя як навуковая i вучэбная дысцыплiна яшчэ знаходзiцца ¢ стадыi стана¢лення, удакладнення свайго зместу i метада¢, яе абрысы як навуковай дысцыплiны не набылi завершанага тэарэтычнага зместу. Цяжкасцi стана¢лення культуралогii ¢ ВНУ перш за ¢с¸ вынiкаюць са складанасцi i мнагапланавасцi паняцця культуры як анталагiчнага феномена. Шматзначнасць паняцця “культура” адзначаюць не тольк³ беларуск³я, але ³ замежныя культуролаг³: М.Каган, Б.Ераса¢, Ю.Якавец, П.Гурв³ч з Рас³³, М.дэ Серто з Францы³, К.Джэнкс з Англ³³ ³ ³нш. У л³таратуры можна сустрэць розныя спробы ¢парадкаваць гэтае мноства азначэння¢. У прыватнасц³, некаторыя навуко¢цы вылучаюць в³ды азначэння¢: ап³сальныя, антрапалаг³чныя, кашто¢насныя, нарматы¢ныя, г³старычныя, гермене¢тычныя, пс³халаг³чныя, сацыялаг³чныя ³ ³нш. Ва ¢с³х перал³чаных в³дах азначэння¢ ¸сць рацыянальны змест, кожны з ³х указвае пэ¢ныя ³стотныя рысы культуры. Але як спалучаюцца пам³ж сабой гэтыя рысы? Што аб’ядно¢вае ³х у адно цэлае? Для адказу на гэтыя пытанн³ неабходныя тэарэтычнае асэнсаванне культуры як адз³най цэласнай с³стэмы, разуменне заканамернасцей, што абумо¢л³ваюць яе функцыянаванне ³ разв³цц ¸.
Стракатасць погляда¢ даследчыка¢ беларускай i замежнай культуралагiчнай думкi тлумачыцца многаэлементнасцю i разнароднасцю культуры па сва³м складзе. Таму пры вывучэн н³ яе неабходна даследаваць не толькi розныя бакi, аспекты, гранi, уласцiвасцi, але i розныя формы iснавання культуры (мастацтва, мараль, рэлiгiя, навука i ³нш.), розныя яе iнстытуты (палiтычныя, прававыя, сiстэму адукацыi, масавыя камунiкацыi), розныя культурныя працэсы, формы кiравання, абслуго¢вання, зносiн людзей. З гэтага вынiкае, што iснуе не толькi магчымасць, але i iстотная неабходнасць у рэдукаваннi культуры рознымi дысцыплiнамi з ул³кам той цi iншай канкрэтнай формы яе быцця. У кожнай з навук культура раскрываецца пэ¢ным³ бакамi. Так, археолагам культура разглядаецца як сукупнасць прадукт а¢ чалавечай дзейнасцi, у якiх арэча¢лены сляды духо¢нага свету i паводзiн людзей. Этнограф пад культурай разумее спецыфiчны для
12 |
Прыкладная культуралог³я |
пэ¢нага этнасу комплекс звычая¢, абрада¢, веравання¢, асаблiвасцей працы i быту людзей. Сацы¸лаг бачыць у культуры гало¢- ным чынам фактар iнтэграцыi грамадства, сiстэму сродка¢, з дапамогай якiх арганiзуецца i рэгулюецца сумеснае жыцц¸ людзей .
Польск³ культуролаг К.Жыгульск³, як³ прысвяц³¢ шэраг сва³х прац даследаванню мноства разнародных культуралаг³чных тэорый, прыйшо¢ да высновы, што адз³ная навука аб культуры наогул немагчыма. Сапра¢ды, кал³ разглядаць культуралог³ю як навуку, што спрабуе падсумаваць падыходы ³ вывады розных дысцыпл³н, як³я вывучаюць культуру, то ³снаванне адз³най дысцыпл³ны аб культуры немагчыма.
М.Каган л³чыць, што культуралог³я можа быць самастойнай навукай, кал³ будзе разглядаць культуру не як суму разнастайных форма¢ ³ прадукта¢ дзейнасц³, спосаба¢ дзейнасц³ ³ ³нстытута¢, а як с³стэмна-цэласнае адз³нства.
Такiм чынам, задачай культуролага¢ з’я¢ляецца асэнсаванн е культуры ¢ яе рэальнай цэласнасцi i па¢наце канкрэтных форма¢ iснавання, у яе будове, функцыянаваннi i развiццi.
1.2. Структура культуралаг³чных веда¢
Сярод разнастайнасцi ¢я¢лення¢ аб культуралогii мэтазгодна вылучыць тры асно¢ныя падыходы. Адны разглядаюць культуралогiю як комплекс дысцыплiн, што вывучаюць розныя аспекты культуры. Пры такiм падыходзе гало¢най мэтай культуралогi ³ з’я¢ляецца вывучэнне культуры ¢ яе гiстарычным развiццi i сацыяльным функцыянаваннi, у вынiку чаго фармiруецца сiстэма веда¢ аб культуры.
Другiя л³чаць, што культуралогiя ¢ваходз³ць у склад дысцыплiн, што вывучаюць культуру. У гэтым выпадку адбываецца атаясамлiванне з культуралогiяй фiласофii культуры, культур най антрапалогii, сацыялогii культуры i нават вылучэнне фiласофскай культуралогii як навукi аб сэнсах, значэннях, якiя бяруцца ¢ iх цэласнасцi ¢ адносiнах да пэ¢нага рэгi¸на цi часавага перыяду.
Трэцiя бачаць у культуралогi³ самастойную навуковую дысцыплiну са сваiм прадметам i метадам³ даследавання, вызначаюць ¸й пэ¢нае месца ¢ сiстэме сацыяльна-гуманiтарных веда¢.
Безумо¢на, гэтыя i iншыя метадалагiчныя падыходы да разумення культуралогii маюць права на жыцц¸. Але ¢ якасцi зыходнага меркавання для стана¢лення культуралогii як навуковай ³ вучэбнай дысцыплiны неабходна выкарысто¢ваць уя¢леннi аб ¸й як сiстэме веда¢, што складаецца з некальк³х блока¢ (схема 1.1).
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры |
13 |
|
|
|
|
Схема 1.1
|
С³стэма веда¢ аб культуры |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Асновы тэоры³ культуры |
|
|
|
|
|
|
|
Тэарэтычная тыпалог³я культуры |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г³старычная тыпалог³я культуры |
|
|
|
|
|
|
1 |
Гало¢ныя школы, к³рунк³, |
|
|
канцэпцы³ культуралог³³ |
|
|
|
ТЭАРЭТЫЧНЫ |
|
|
|
Праблемы культурнай |
|
|
|
|
|
|
|
ÁËÎÊ |
³ пс³халаг³чнай антрапалог³³ |
|
|
|
|
|
|
|
Розныя культуры, субкультуры, |
|
|
|
культурныя адз³нк³ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Агульныя прынцыпы |
|
|
|
знакавай с³стэмы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Àñíî¢íûÿ òûïû |
|
|
2 |
старажытных культур |
|
|
Г²СТАРЫЧНЫ |
|
|
|
Г³сторыя е¢рапейскай культуры |
|
|
|
ÁËÎÊ |
|
|
|
|
|
|
|
Г³сторыя беларускай культуры |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Этналог³я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г³сторыя |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ф³ласоф³я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
Эстэтыка |
|
|
|
|
|
|
ГУМАН²ТАРНЫЯ |
|
|
|
Этыка |
|
|
|
ДЫСЦЫПЛ²НЫ |
|
|
|
Ðýë³ã³ÿçíà¢ñòâà |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Сацыялог³я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пс³халог³я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Эканом³ка |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мастацтвазна¢чыя дысцыпл³ны |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Культуралогiя, разглядаемая ¢ тэарэтычным аспекце, з’я¢ляецца гуман³тарнай навукай, якая заснавана на спасц³жэнн³ ¢нутраных заканамернасцей ³ структур культуры. У межах
14 |
Прыкладная культуралог³я |
тэарэтычнай культуралог³³ склалася мноства навуковых ш кол ³ к³рунка¢, як³я даследуюць найбольш агульныя праблемы г³старычнага ³ сацыяльнага быцця культуры, а гало¢нае — фарм³руючыя яе эп³стэмалог³ю — с³стэму прынцыпа¢, метадалог³³ ³ метада¢ пазнання, с³стэматызацы³ ³ анал³зу вывучаемага матэрыялу аб культуры. Рэальна культуралог³я акцэнтуе ¢вагу на сацыякультурных працэсах ³ з’явах, як³я ¢зн³кл³ ¢ вын³ку сумеснай жыццядзейнасц³ людзей. Яна вывучае розныя культурныя феномены: сродк³ камун³кацы³ пам³ж грамадствам ³ асобай; с³стэму ³нфармацыйных носьб³та¢; ³ерарх³ю культурных кашто¢- насцей, норма¢, патэрна¢ ³ г.д. Вывучэнне тэоры³ культуры дазваляе сфарм³раваць навуковыя ¢я¢ленн³ аб сутнасц³, прадмеце, катэгорыях, структуры ³ функцыях культуры.
Мэтай г³старычнай культуралог³³ з’я¢ляецца даследаванне генезiсу i гiстарычных этапа¢ развiцця культуры. Пры гэтым ставiцца задача разглядаць нацыянальную культуру ¢ кантэксце гiсторы³ сусветнай культуры. Пры вывучэннi культуралагiчных дысцыплiн г³старычнага блока пажадана пазбегнуць е¢ропа - цэнтрызму, моналiнейнага разумення культурна-гiстарычнага развiцця, у якiм е¢рапейская культура разумеецца не па сва³м укладзе ¢ культуру сучаснасцi, а па мяркуемай унiверсальнасцi шляхо¢ яе гiстарычнага развiцця. Па гэтай прычыне ¢знiкае неабходнасць рэканструкцыi многаварыянтнага генезiсу культуры, вывучэння асно¢ных тыпа¢ старажытных культур, ментальных пал¸¢ культур, якiя належаць да рэгi¸на¢ Е¢разii, Усходняй, Сярэдняй, Па¢дн¸вай, Па¢дн¸ва-Усходняй Азii, Цэнтральнай Афрыкi, Лацiнскай Амерыкi, Па¢ночнай Амерыкi. На гэтым фоне становiцца магчымым выя¢ленне своеасаблiвасцi i унiкальнасцi е¢рапейскай культуры.
Паколькi по¢нае гiстарычнае вывучэнне культурных рэгi¸на¢ свету немагчыма, мэтазгодна сканцэнтраваць намаганнi на гiсторыi е¢рапейскай культуры, а пры зна¸мстве з традыцыйнымi культурамi прасачыць, як рэалiзава¢ся ¢ iх е¢рапейскi iмпульс, як ¸н трансфармава¢ся ва ¢мовах дыялога культур.
Пры вывучэнн³ гiсторыi беларускай культуры неабходна выявiць уласную логiку развiцця беларускай культуры, яе самабытнасць. Безумо¢на, гiстарычны шлях, якi прайшла беларуская культура, трэба вывучаць у цеснай сувязi з культурнымi працэсамi, што адбывалiся ¢ суседнiх краiнах, а таксама ¢ Заходняй i Цэнтральнай Е¢ропе.
Пэ¢ныя культуралаг³чныя веды ¢трымл³ваюцца ¢ шэрагу
гуман³тарных навуковых дысцыпл³н, як³я звязаны пэ¢ным чынам
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры |
15 |
|
|
|
|
з культуралогiяй ³ садзейнiчаюць фармiраванню сiстэмы веда¢ аб культуры. Так, агульная фiласофiя звязана з культуралогiяй праз фiласофiю культуры, што вывучае ментальныя характары - стыкi асобы чалавека як прадста¢нiка пэ¢най культуры i як своеасаблiвую “канфiгурацыю”, складанае “перакрыжаванне” мноства культур. Зразумець мнагазначнасць i складанасць паняцця культуры, якое ¢ключае ¢ сябе стана¢ленне чалавека як суб ’екта творчай дзейнасцi, гiстарычна канкрэтныя формы гэтай дзей насцi на розных этапах грамадскага развiцця ¢ рамках этнаса¢, эпох i фармацый, апрадмечаных у яе вынiках, дасягненнях чалавецтва ¢ розных канкрэтных сферах грамадскага жыцця, можна праз вывучэнне не толькi гiсторыi i тэорыi культуры, а цэлага комплексу гуманiтарных дысцыплiн.
Óструктуры культуралагiчных веда¢ значнае месца займаюць мастацтвазна¢чыя дысцыплiны. Гэта абумо¢лена тым, што мастацтва адлюстро¢вае культурна-гiстарычную сiтуацыю ¢ цэлым i рэалiзуе, акрамя пазнавальнай, яшчэ i геданiстычную функцыю. Важна, што ¢ мастацкай культуры найбольш по¢на i яскрава прая¢ляюцца творчыя сiлы чалавека. Вывучэнне мастацкай культуры адкрывае шырокiя магчымасцi фармiравання маралi асобы праз вылучэнне i творчае ¢васабленне унiверсальных праблем, якiя маюць непасрэдныя адносiны да кожнага чалавека, такiх як сэнс жыцця i шчасця, дабро i зло, любо¢ i нянавiсць, сумленне, вiна i адказнасць i ³нш.
Мастацкая культура з’я¢ляецца падсiстэмай культуры, сярэдзiнным яе пластом, дзе духо¢нае i матэрыяльнае, унутранае i знешняе, змест i форма выступаюць у пэ¢най, хоць i вельмi рухомай ра¢навазе. Таму ¢ культуралогii мастацтва разглядаецца як частка культуры. Мастацкая культура — гэта, як вядома, мастацтва, якое ¢ сваю чаргу складаецца з паасобных канкрэтных вiда¢ ³ жанра¢. У сувязi з гэтым асоба, вывучаючы музыку, выя¢ленчае мастацтва, тэатр, архiтэктуру, кiно, пашырае культуралагiчную прастору, паглыбляе веды аб культуры як цэласнай сiстэме.
1.3.Асно¢ныя гал³ны культуралог³³
Óкультуралог³³, як, м³ж ³ншым, ³ ¢ большасц³ сацыяльнагуман³тарных навук, выдзяляюцца некальк³ гало¢ных к³рунка¢. Безумо¢на, вывучэннем культурных працэса¢ ³ з’я¢, як³я ¢зн³каюць ³ функцыянуюць на падставе агульных заканамернасцей разв³цця сацыякультурнага жыцця людзей, займаеццафундамен-
16 |
Прыкладная культуралог³я |
тальная культуралог³я. У ¸й сфарм³равал³ся тры асно¢ныя гал³ны даследавання¢, што вызначаюцца па аб’ектнай сферы.
Рэальна ¢ практыцы з большай або меншай верагоднасцю вылучаецца сацыяльная культуралог³я, якая вывучае сацыякультурныя працэсы ³ з’явы, створаныя людзьм³ ¢ працэсе ³х сумеснага жыцця, ³ “аб’ектываванага” чалавека ¢ формах яго сацыяльнай практык³. Асно¢ныя задачы гэтага ¢зро¢ню абагульнення¢ веда¢ аб культуры — стварэнне с³стэмы спосаба¢ ³ ³нструментарыя для даследавання культуры. Сацыякультуралог³я ³мкнецца не стольк³ растлумачыць, што такое культура, кольк³ высветл³ць, як³м чынам можна пазнаць культуру, с³стэматызаваць веды аб ¸й, пабудаваць тэарэтычныя мадэл³ культурных функцый ³ працэса¢. Сацыяльныя культуролаг³ таксама спрабуюць выкарыстаць тэарэтычныя веды ¢ к³раванн³ сацыяльна-культурным³ прац эсам³.
Добра вядома, што значная частка культурных феномена¢ ³снуе не а¢таномна, а аб’ядно¢ваецца ¢ функцыянальныя структуры с³стэмнага парадку. Кампаненты так³х культурных с³стэм цесна ¢заемазвязаныя, узаемаабумо¢леныя ³ сацыяльна эфекты¢- ныя ¢ сва³х функцыях тольк³ ва ¢заемасувяз³. Так, мова, напрыклад, па-сапра¢днаму функцыянальная тольк³ ¢ с³стэмным адз³нстве сва³х лекс³чных, граматычных, фанетычных, граф³чных, артыкуляцыйных, ³нтанацыйных ³ ³ншых складаючых.
У сацыяльнай культуралог³³ можна вылучыць яшчэ ³ ¢зровень, звязаны з даследаванням³ ³ абагульненням³ феномена¢, як³ хаця ³ не вызначаецца добра выражаным³ прыметам³ с³стэмнага характару, але адрозн³ваецца ¢стойл³вым па¢тарэннем ва ¢жыванн³ ³ ¢парадкаванн³ спосабу практычнага выкарыстання
¢тых ц³ ³ншых с³туацыях. Да феномена¢ такога кшталту можна аднесц³ нормы ³ стэрэатыпы свядомасц³ ³ паводз³н у разнастайных жыцц¸вых сферах, эталонныя ¢зоры, варыяты¢на ¢зна¢ляемыя
¢розных канкрэтных с³туацыях; патэрны свядомасц³, як³я звычайна адна¢ляюцца а¢таматычна; рознага роду рытуальныя ³ цырыман³яльныя формы паводз³н ³ ³нш. ²х прынята называць
культурным³ формам³.
Адным з к³рунка¢ фундаментальнай культуралог³³ з’я¢ляе цца пс³халог³я культуры, якая вывучае праблемы асобы як стваральн³ка ³ спажы¢ца культуры, механ³змы сацыял³зацы³ ³ ³нкуль - турацы³ асобы, генез³с чалавечай ³ндыв³дуальнасц³ ¢ культурнай прасторы. Разглядаемы к³рунак засяроджвае ¢вагу на агульнай сацыякультурнай тэоры³ груп ³ асобы, гэтая тэорыя вывучае ³ндыв³дуальную арган³зацыю структуры сацыяльнага вопыту ³ звязвае з ³м групавое ¢заемадзеянне.
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры |
17 |
|
|
|
|
Óмежах пс³халог³³ культуры ажыцця¢ляецца абагульненне з’я¢ с³стэмнага парадку, як³ акцэнтуе намаганн³ на тэоры³ ³ методыцы сацыякультурнага выхавання асобы. Найбольш с³стэмн ым
óгэтым працэсе сацыякультурнага быцця чалавека ¢я¢ляец ца менав³та функцыянаванне механ³зма¢ ³нтэграцы³ ³ндыв³да ¢ комплексе норма¢ ³ ¢стана¢лення¢, уласц³вых культуры м³жасобасных узаемадзеяння¢ дадзенага грамадства.
Óпершую чаргу ¢ якасц³ самастойнай падс³стэмы мэтазгодна вылучыць механ³змы сацыял³зацы³ асобы, у вын³ку якой чала век засвойвае сукупны г³старычны вопыт супольнага сацыяльнага жыцця ³ ¢заемадзеяння, назапашанага пэ¢ным соцыумам. Важнай задачай гэтай гал³ны культуралог³³ з’я¢ляецца вывучэнн е механ³зма¢ ³нкультурацы³ асобы, г. зн. увядзенне яе ¢ с³стэму нарматы¢на-кашто¢насных рэгулятара¢ сацыяльнай практык ³,
ó³ерарх³ю яе кашто¢насцей, семантычную с³стэму ³х с³мвал³зацы³, нормы ³х ужывання, выкарыстання, разумення ³ г.д.
Нарэшце, да кампетэнцы³ пс³халог³³ культуры можна аднесц³ механ³змы сацыякультурнай сама³дэнтыф³кацы³ асобы, пад якой разумеецца самавызначэнне чалавека ¢ сацыякультурнай прасторы яго пражывання, устана¢ленне ³м сва¸й пал³тычнай, этн³чнай, сацыякультурнай ³ канфес³янальнай ³дэнтычнас ц³.
Шэраг культуролага¢ вылучаюць так³ ¢зровень абагульнення¢
óпс³халог³³ культуры, як культуралог³я ³навацыйнай (творчай) дзейнасц³ людзей. Здольнасц³ чалавека да ³навацыйнай дзейнасц³, да творчага пера¢тварэння свету, выхаду за межы жорстк³х нарматы¢на-рэгуляты¢ных стэрэатыпа¢ свядомасц³ ³ паводз³н — найважнейшы феномен сацыякультурнага разв³цця чалавецт ва.
Ключавым к³рункам фундаментальнай культуралог³³ з’я¢ляецца культурная семантыка, якая вывучае знакавую ³ камун³каты¢ную функцы³ культуры. Названыя вышэй функцы³ культуры адлюстро¢ваюць працэсы, што адбываюцца тольк³ ¢ час пастаянных стасунка¢ пам³ж людзьм³ ¢нутры супольнасц³, пам³ж супольнасцям³, ³х рэг³янальным³ групо¢кам³ ³ г.д. Таму ¢сяк³ культурны працэс, за выключэннем яго арган³зацыйнай, рэгуляты¢най ³ селекты¢най складаючых, абавязкова ¢ключае яшчэ ³ камун³каты¢ную функцыю, механ³змы абмену ³нфармацыяй пам³ж людзьм³. Для ¢згаднення мэты, намера¢, плана¢ ³ спосаба¢ па ажыцця¢ленн³ розных форма¢ жыццядзейнасц³ людзям неабходна распрацаваць комплекс некальк³х функцыянальных спецыял³заваных мо¢, як³я зразумелыя ³ прымальныя для ¢с³х члена¢ супольнасц³. Пры гэтым аб’екты наз³раемага, рэальнага свету прадмета¢, працэса¢ ³ з’я¢ знаходзяць сва³х с³мва-
18 |
Прыкладная культуралог³я |
л³чных “двайнят” — кадз³руючыя знак³. Яны абазначаюць гэтыя аб’екты ва ¢меранай форме лекс³чных с³мвала¢, п³ктаграм (малюнк³), граф³чных с³мвала¢ (л³чбы, нотныя знак³, эмблемы, гербы, сцяг³ ³ ³нш.), рэчавых с³мвала¢ (стылявыя прыметы рэча¢ ³ збудавання¢, рысы сацыяльнай прэстыжнасц³ ¢ адзенн³ ³ прадметах ужытку, рэл³г³йная с³мвол³ка прадмета¢ культу ³ г.д.), с³мвал³чных дзеяння¢ (абрады, рытуалы, гульн³, этыкетныя ³ цырыман³яльныя паводз³ны) ³ ³нш.
Даследаваннем ус³х разнастайных мо¢ сацыяльнай камун³кацы³, механ³зма¢ ³х дзейнасц³, прынцыпа¢ фарм³равання ³ функцыянавання гэтага “с³мвал³чнага свету” культуры як спосабу абазначэння ³ трансл³равання сацыяльнага вопыту ³ займа ецца сем³¸тыка. Яна ¢ключае ¢ сябе семантыку, с³нтакс³с ³ прагматыку.
Мы разгледзел³ ¢ агульных рысах асно¢ныя к³рунк³ фундаментальнай культуралог³³, якая даследуе працэсы ³ формы ³ нтэграцы³ ³ ¢заемадзеяння людзей на аснове ³х агульных кашто¢- насцей. Але гэтыя сацыяльна-гуман³тарныя веды, безумо¢на, не вычэрпваюць ус³х неабходных веда¢ аб чалавеку ³ грамадст ве.
На постсавецкай прасторы акты¢на ³дзе працэс фарм³равання яшчэ адной гал³ны культуралаг³чнай навук³, якая мае прыкладны характар. Мы маем на ¢вазе навуковую дысцыпл³ну, што займаецца вывучэннем ус¸ахопнага працэсу далучэння чалавека да свету культуры ³ сацыяльна-культурнай творчасц³. Гэты ¢зровень пазнання культуры ¢я¢ляе сабой трансфармацыю тэарэтычных веда¢ у тэхналог³ю эфекты¢нага ¢заемадзеян ня чалавека з акружэннем. Дадзеную гал³ну культуралаг³чных веда¢ прынята называць прыкладной культуралог³яй.
1.4. Перадумовы фарм³равання прыкладной культуралог³³ як навуковай дысцыпл³ны
Óкра³нах, як³я перажываюць глыбокую с³стэмную трансфармацыю, ус¸ шырэй распа¢сюджваецца прыкладное выкарыстанне сацыяльных навук. Яно абумо¢лена ¢зрастаючым запытам на спецыял³ста¢-культуролага¢ у розных гал³нах сацыякульт урнага жыцця. У сферы рэг³янальнага ³ лакальнага к³равання патрэбны спецыял³сты, здольныя распрацо¢ваць ³ рэал³зо¢ваць праг рамы ³ праекты, як³я звязаны з сацыякультурным разв³цц¸м, фарм³раваннем арган³зацыйнага асяроддзя.
Óсувяз³ з гэтым для фарм³равання веда¢ аб культуры неабходна ¢змацн³ць рацыянальна-навуковую тэарэтычную арыен-
1. Сучасны стан навуковых веда¢ аб культуры |
19 |
|
|
|
|
тацыю ¢ культуралог³³, з аднаго боку, ³ акцэнтаваць тэарэтычную абгрунтаванасць прыкладных распрацовак — з другога.
Асно¢ным³ праблемам³ прыкладной культуралог³³ з’я¢ляюцца вырашэнне комплексу пытання¢, звязаных з вывучэннем ³ распрацо¢кай методык³ фарм³равання культуры ³ндыв³да, выя¢ленне аб’екты¢ных магчымасцей забеспячэння рознабаковага раз в³цця асобы ¢ сферы працы, пазнання ³ адпачынку, маральна-эстэтыч- нага патэнцыялу сацыяльна-культурнай дзейнасц³, якая ажыцця¢ляецца культурным³ ³нстытутам³ ³ грамадск³м³ арган³зацыям³. С¸ння ¢ гал³не прыкладной культуралог³³ складваюцца некальк³ выразных к³рунка¢.
Значная частка культуралаг³чных прац звязана з распрацо ¢- кай агульнай тэоры³ культурнай пал³тык³. Як прав³ла, большасць з ³х абмяжо¢ваюцца задачам³ захавання культурных аб’екта¢ ³ не тычацца ³х сацыякультурнага функцыянавання. Але на постсавецкай прасторы, у тым л³ку ³ ¢ Беларус³, пачал³ з’я¢ляцца працы, дзе размова ³дзе аб сацыякультурнай пал³тыцы як аб культурных працэсах у кантэксце сацыяльных узаемадзеян ня¢. У так³х тэарэтычных работах вывучаюцца базавыя параметр ы ³ерарх³³ сацыякультурных кашто¢насных арыентацый грама дства, с³стэма прыярытэта¢ яго сацыяльнага быцця, сацыякультурныя нормы ¢заемадзеяння пам³ж асно¢ным³ дзяржа¢ным³, грамадск³м³ ³нстытутам³ ³ асобай. Тут таксама фармулююцца сацыякультурныя асновы ³ канкрэтныя мэты дзейнасц³ ¢ласна культурных ³нстытута¢, вядзецца ман³торынг дынам³к³ сацыякультурных запыта¢ сацыяльных ³ прафес³йных груп, вызначаюцца гало¢ныя арыенц³ры нацыянальнай ³ рэл³г³йнай пал³тык³, суадносяцца прынцыпы культурнай пал³тык³ з параметрам³ сацыяльнай, эканам³чнай, навуковай ³ адукацыйнай пал³тык³.
Прыкладная культуралог³я таксама ¢ключае пытанн³, звязаныя з даследаваннем тэоры³ ³ методык³ дзейнасц³ культурных ³нстытута¢. Як вядома, гало¢най функцыяй культурных ³нстытута¢ з’я¢ляецца рэал³зацыя той самай культурнай пал³тык³ па сацыял³зацы³ ³ ³нкультурацы³ асобы, якая праводз³цца мэтанак³равана ³ с³стэматычна ¢ разнастайных формах уздзеяння на ³ндыв³да ³ ¢стойл³выя групы насельн³цтва. Безумо¢на, намаганням³ тольк³ культурных ³нстытута¢ немагчыма вырашыць задачу сацыял³зацы³ ³ ³нкультурацы³ асобы. Эфекты¢насць культу рнай пал³тык³ ¢ значнай меры залежыць ад яе м³жгал³новага характару ³ скаардынаванасц³ работы разнастайных к³руючых структур сацыяльна-культурнай сферы.
20 |
Прыкладная культуралог³я |
Задачам³ прыкладной культуралог³³ ¢ аднос³нах да дзейнасц³ культурных ³нстытута¢ з’я¢ляюцца распрацо¢ка агульных сацыяльных ³ метадычных асно¢ ³х работы ¢ сучасных умовах; удакладненне сацыяльных функцый, мэт ³ задач ³х дзейнасц³; распрацо¢ка сучасных метада¢ ³ тэхналог³й ³нстытуцыяна льнай сацыякультурнай работы, м³жгал³новага ³ ¢нутрыгал³нова га ¢заемадзеяння разнапроф³льных культурных ³нстытута¢, спецыял³заваных методык сацыякультурнай работы з асобным³ групам³ насельн³цтва (³нвал³дам³, ветэранам³, асобам³ з дэв³янтным³ паводз³нам³ ³ ³нш.).
Не менш ц³кавы аб’ект даследавання прыкладной культуралог³³ — звычайная народная ³ масавая культура. Шэраг праблем народнай культуры неабходна разглядаць у кантэксце ³нстытуцыянальных аспекта¢. Да ³х адносяцца некаторыя сацыяльныя абрады, як³я маюць рэл³г³йнае паходжанне ³ ажыцця¢ляюцца нярэдка пад к³ра¢н³цтвам святаро¢ па традыцыйных сцэнар ыях (вяселле, хрэсьб³ны, пахаванне ³ ³нш.); пал³тычныя м³тынг³ ³ ман³фестацы³, дэманстрацы³ ³ ³ншыя ³дэалаг³чныя ³мпрэзы.
Масавая культура займае прамежкавае станов³шча пам³ж спецыял³заваным³ формам³ дзейнасц³ ³ звычайнай культурай насельн³цтва. Пры гэтым функцыя масавай культуры бачыцца перш за ¢с¸ ¢ рол³ своеасабл³вага адаптара, “перакладчыка” з’я¢ спецыял³заванай культуры на мову звычайнага ¢спрымання. У па¢сядз¸нным жыцц³ людз³ сутыкаюцца з феноменам масавай культуры часцей за ¢с¸ ¢ найбольш камерцыял³заваных праявах — эстрадна-музычным, эратычным ³ заба¢ляльным шоу-б³зне- се, у “н³зк³х” жанрах к³но ³ л³таратуры, навязл³вай ³ безгусто¢най рэкламе, н³зкапробных публ³кацыях ³ перадачах СМ². Па гэтай прычыне ¢ грамадстве склалася некальк³ аднабокае ¢я¢ленне аб масавай культуры як аб камерцыйнай, безгусто¢най ³ амаральнай “контркультурнай” тэндэнцы³. Безумо¢на, масавая культура з’я¢ляецца “эрзац-прадуктам” спецыял³заваных, “высок³х” гал³н культуры. Яна не стварае ¢ласныя сэнсы, а тольк³ ³м³туе з’явы спецыял³заванай культуры, карыстаецца яе формам³, сэнсам ³, нярэдка парадз³руе ³х, рэдукуе да ¢зро¢ню ¢спрымання “мал а- культурнага” спажы¢ца. Тым не менш не варта ацэньваць гэту з’яву адназначна негаты¢на.
Магчыма, што масавая культура з’я¢ляецца эмбрыянальным папярэдн³кам нейкай звычайнай культуры, якая тольк³ нараджаецца ³ адлюстро¢вае сацыяльны вопыт жыцця ¢жо на пост³ндустрыяльным этапе разв³цця, ³ ¢ працэсах селекцы³ можа вырасц³ новы сацыякультурны феномен, параметры якога яшчэ невыразныя.