Глоссарий Макро каз 236
.docГЛОССАРИЙ
1 |
Абсорбция
|
отандық үй шаруашылығы, фирма, үкімет сатып алатын ЖІӨ бөлігі |
2 |
Автономды инвестициялар |
ұлттық табыстың өзгерісінен тәуелсіз инвестициялар |
3 |
Автономды шығындар |
жиынтық табыс көлемінен тәуелсіз орын алатын шығындар |
4 |
Автономды шығындар мультипликаторы
|
теңдестік ЖІӨ көлемі өзгерісінің автономды шығындар өзгерісіне қатынасы, ол автономдық шығынның бір бірлікке өзгеруі ЖІӨ-ді қанша бірлікке өзгертетінін көрсетеді |
5 |
Агрегатталған шамалар |
біріктіріліп қарастырылатын макроэкономикалық шамалар |
6 |
Ағым |
уақыт бірлігіне есептелетін айнымалы шама, мыс., 1 жылдағы немесе 1 тоқсандағы жұмысынан айырылғандар саны |
7 |
Ағыс («утечка») |
табыстың елден тыс жерде өндірілген өнімді алуға жұмсалуы |
8 |
Адам капиталы |
жеке тұлғаның бойындағы табыс әкелетін құндылық, ол кәсіпкерлік қабілеттілк пен талантты, білім мен дағдыны қамтиды |
9 |
Айқын инфляция |
экономикадағы орташа баға деңгейінің ұзақ уақыт бойы өсуі |
10 |
Айналым моделі (үлгісі) |
ақшалай табыс пен шығыстардың қарама-қарсы жүретіндігін және экрнрмикалық игіліктің айналып қозғалуын көрсететін үлгі |
11 |
Акселератор |
ұлттық табыстың өсуі әсерінен жаңа инвестициялардың қанша есеге өсетіндігін көрсететін коэффициент |
12 |
Ақша |
мәміле жасауға қажетті, өтімділігі жоғары қаржылық актив түрі |
13 |
Ақша агрегаттары |
ақша массасын өлшеу үшін қолданылатын көрсеткіштер, оларға М1, М2, М3, L агрегаттары жатады |
14 |
Ақша агрегаты: М1 |
ќ±рамына банк ж‰йесінен тыс ќолма-ќол аќша, талап еткенге дейінгі депозиттер, жол чектері, таѓы басќа да чектік депозиттер кіретін агрегаттар |
15 |
Ақша агрегаты: М2 |
М1 агрегаты мен чектік емес жинаќтау депозиттерін, аса ірі емес мерзімдік салымдарды ќамтитын агрегат |
16 |
Ақша агрегаты: М3 |
М2 агрегаты мен ірі мерзімдік салымдарды, депозиттік сертификаттарды т.б. ќамтитын агрегат |
17 |
Ақша агрегаты: L |
ќ±рамында М3 агрегатымен ќатар ќазыналыќ жинаќтау облигациялары, ќысќа мерзімдік мемлекеттік міндеттемелер, акциялар, басқа да коммерциялыќ ќаѓаздар бар агрегат |
18 |
Ақша айналымының жылдамдығы |
белгілі бір уақыт аралығындағы (әдетте, бір жылдағы) ақша бірлігімен жасалынған айналым саны (яғни, ақша қатысқан мәмілелер саны) |
19 |
Ақша базасы (МВ) |
қолма-қол ақша (С) мен міндетті резервтер (R) жиынтығы, яғни MB=C+R |
20 |
Ақша мультипликаторы (m) |
ақша базасының бір бірлікке өзгеруі (артуы немесе азаюы) ақша ұсынысын (Ms) қалай өзгертетінін (арттырып немесе азайтатынын) көрсетеді, яғни m= |
21 |
Ақша ұсынысы (Ms) |
қолма-қол ақша мен депозиттердің (D) жиынтығы, яғни Ms=C+D |
22 |
Ақшаға сұраныс (Md) |
ақшаның белгілі бір қорына деген қажеттілік, ол халық пен фирмалардың қолма-қол ақша және чектік депозит түрінде сақтағылары келетін төлем құралдарының саны арқылы анықталады |
23 |
Ақшаға сұраныстың себебі: алдын-ала сақтану |
қолма-қол ақшаның болашақта орын алуы мүмкін кездейсоқ жағдай үшін қажет болуы |
24 |
Ақшаға сұраныстың себебі: спекуляциялық (немесе активтер тарапынан болатын сұраныс) |
ақшаның болашақта табыс әкелуіне байланысты сақтау |
25 |
Ақшаға сұраныстың себебі: трансакциялық |
ақшаның ағымдағы мәмілелер үшін қажет болуы |
26 |
Ақшаның нейтралдығы |
қысқа мерзімдегі ақша санының өзгерісінің нақты шамаларға әсер етпей, тек номиналды шамаға әсер етуі |
27 |
Ақшаның өтімділік қисығы немесе Хансен моделі (LM) |
ақша нарығындағы теңдестікке қол жеткізу үшін жиынтық табыстың өсуімен қатар пайыздық ставканың да өсуі керектігін көрсететін модель |
28 |
Ақшаның фидуциарлық сипаты |
банкнотаны ұстаушылардың ақшаға сенім білдіруіне байланысты ақшаның құнының болуы |
29 |
Ақырғы тауарлар мен қызметтер |
соңғы тұтынуға және экспорттауға қолданылатын тауарлар мен қызметтер |
30 |
Алтын Стандарт |
ұлттық валютаны алтынға сатып алуға болатын және алтынның бір елден екінші елге еркін ауысуына мүмкіндік бар жүйе |
31 |
Амортизация |
негізгі капиталдың тозу құны немесе өндірілген дайын өнімге берілген негізгі капитал құнының бөлігі |
32 |
Амортизация нормасы |
өндірілген дайын өнімге берілген негізгі капитал құнының пайыздық көрінісі |
33 |
Аралас экономикалық өсу |
өндіріс қуаттылықтарының қолданылатын өндіріс факторларының санын арттыру және техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде артуы |
34 |
Аралық тауарлар мен қызметтер |
ақырғы өнім жасауға қажетті, бірақ құндары ЖІӨ құнына енгізілмейтін шикізат, материал, отын, энергия, сайман, тұқым, жарнама агенттігінің қызметі т.б. |
35 |
Артық резервтер |
коммерциялық банктің белгілі бір жағдайлар үшін қажетті, міндетті резервтерден артық қаражаттары, ол банктерді ақшаны айналысқа жіберуден түсетін табыстан айырады |
36 |
Ашық нарықтағы операциялар |
айналыстағы ақша көлемін арттыру немесе азайту мақсатында Орталық банктің мемлекеттік бағалы қағаздарды сатуы және сатып алуы |
37 |
Ашық экономика |
ел үкіметі тауардың, қызметтің, валютаның және өндіріс факторларының сол ел мен басқа ел арасында еркін жылжуына кедергі келтірмейтін экономика |
38 |
Баға |
тауар құнының ақшалай көрінісі |
39 |
Баға индексі |
екі кезеңдегі тауар қоржынындағы тауарлар құынының өзгерісін есептеу үшін қажет индекс |
40 |
Банк |
заң шеңберінде салым қабылдап, сол салымдарды қайтарымдылық, ақылылық, мерзімділік шарттарымен несиеге бере алатын және заңда рұқсат етілген банктік операцияларды жүзеге асыра алатын мекеме |
41 |
Банкаралық сауда |
банктер арасындағы шетел валютасымен сауда жасау |
42 |
Басқарылатын валюта бағамы жүйесі
|
басқарылатын бағам – бұл валюта нарығындағы қысқа мерзімдік тұрақтылыққа қол жеткізу тәсілі, яғни Орталық Банк айырбас бағамын тұрақты етіп белгілемейді, алайда айырбас бағамының күрт ауытқуының алдын-алу үшін валюталық интервенция жүргізеді |
43 |
Баяу инфляция |
экономикадағы орташа баға деңгейінің жылына орта есеппен 3-4%-ға өсуі |
44 |
Биметаллизм |
айналыста екі металдың: алтын мен күмістің қатар жүруі |
45 |
Болжанылмаған инфляция |
тұрақты табыстардың барлық түрін азайтатын, қарыз алушылар ақшаның құнсыздануы есебінен ұтып, қарыз берушілер ұтылатын күтілмеген инфляция |
46 |
Бюджет артықшылығы |
бюджеттің кіріс бөлігінің шығыс бөлігінен артуы |
47 |
Бюджет-салық саясаты (фискалдық саясат) |
ресурстардың толық жұмыспен қамтылуын, төмен инфляцияны және төлем балансының теңдесітігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің салық және шығындар арқылы жүргізетін шараларының жиынтығы |
48 |
Бюджет тапшылығы |
бюджеттің кіріс бөлігінің шығыс бөлігінен төмен болуы |
49 |
Вагнер заңы (µспелі мемлекеттік белсенділік зањы)
|
µнеркєсібі дамыѓан елдерде мемлекеттік шыѓындар жиынтыќ табысќа ќараѓанда тезірек µсуі керек |
50 |
Валюталық бақылау |
ел мен шетел арасындағы мәмілені үкіметтің бақылауы |
51 |
Валюталық интервенция
|
валюта нарығындағы айырбас бағамы тұрақты бағамнан ауытқыған кезде Орталық Банктің шетел валютасын сатып алатынын және өзінің халықаралық резерв көздерінен шетел валютасын сататынын білдіретін шара |
52 |
Валютаның құнсыздануы (арзандауы) |
икемді валюта бағамы кезінде шетел валютасы бағасының төмендеуі |
53 |
Валютаның қымбаттауы |
икемді валюта бағамы кезінде шетел валютасы бағасының көтерілуі |
54 |
Валюта нарығы |
шетел валютасының саудасы жүзеге асырылатын нарық |
55 |
Венчурлық компаниялар |
қаржы құралдарын ғылыми-техникалық жаңалықтарды дайындаумен және таратумен айналысатын кәсіпорындарға инвестициялайтын компаниялар |
56 |
Гиперинфляция (басқаруға келмейтін инфляция) |
экономикадағы орташа баға деңгейінің жылына мыңдаған пайызға өсуі |
57 |
«Голландық ауру»
|
табиғат ресурсы мол елдердегі байлық табиғат ресурстарының әлемдік бағасының жоғарлауы есебінен болатынын көрсететін жағдай |
58 |
Градулизм |
сұранысты ынталандыру мен ұсынысты ынталандыру шараларын қатар жүргізу негізінде жүзеге асырылатын инфляциямен күресу әдісі |
59 |
Дағдарыс |
сатылмай қалған тауарлардың қорының өсуі өндіріс көлемінің қысқаруына әкелетін экономикалық цикл сатысы. Бұл сатыда инвестициялар төмендейді, жұмыс күшіне сұраныс азаяды. Шикізатқа сұраныстың төмендеуі оның ұсынысын төмендетеді, несиеге сұраныс азаяды, нәтижесінде пайыздық ставка төмендейді. Құлдыраудың ұзаққа созылуы тауар бағасының өсуін баяулатады |
60 |
Девальвация |
тұрақты бағам жүйесінде валютаның басқа валютамен берілген бағасының төмендеуі |
61 |
Дедукция (логикалық әдіс) |
априорлық аксиомалы гипотезалар негізінде ойлауды, олардың көмегімен жалпы теорияларды шығаруды және әрі қарай теориялық деректерді практикада тексеруді көздейтін ғылыми әдіс |
62 |
Дезинфляция |
инфляция қарқынының төмендеуі |
63 |
Демпинг
|
импорттық өнімді импорттаушы елдегі ішкі бағадан төмен бағамен сату |
64 |
Депозиттеу коэффициенті (cr)
|
қолма-қол ақшаның депозиттерге қатынасы: |
65 |
Депрессия |
ұлттық табыстың төмендеуі мен жұмыссыздықтың артуы баяулап, инвестиция көлемінің мәні нольге жақын болатын экономикалық цикл сатысы. Бұл сатыдағы экономика өндірістің тоқырауымен, сауданың бәсеңдігімен, бос ақша массасының көптігімен сипатталады |
66 |
Дефляция |
экономикадағы орташа баға деңгейінің төмендеуі, инфляцияға кері құбылыс |
67 |
Дефляциялық үзіліс (жұмыссыздық аралығы) |
Кейнс кресінде нақты өндіріс көлемі теңдестік деңгейден жоғары болған кезде тауарлар мен қызметтердің артық ұсынысының қалыптасуы Бұл құбылысты Дж.Кейнс “жұмыссыздық аралығы (үзілісі)” деп атады |
68 |
Дискрециялыќ емес фискалдыќ саясат
|
мемлекеттік шыѓындар мен салыќтыњ жєне мемлекеттік бюджет сальдосыныњ жиынтыќ табыстыњ циклдік ауытќуы нєтижесінде автоматты т‰рде µзгеруі |
69 |
Дискрециялыќ фискалдыќ саясат |
ж±мыспен ќамту, µндіріс, инфляция, тµлем балансы дењгейлерін µзгерту мақсатында мемлекеттік шыѓындарды, салыќты, мемлекеттік бюджет сальдосын арнайы ‰кімет шешімдерініњ нєтижесінде µзгерту |
70 |
Дотация
|
тауар мен ќызметтер нарыѓындаѓы с±раныс пен ±сынысты ±лѓайту маќсатында мемлекеттіњ µз ресурстарыныњ бµлігін кєсіпорындарѓа ќайтарымсыз беруі |
71 |
Еңбек биржасы |
жұмыс күші нарығында делдалдық қызметті, атап айтқанда, жұмыссыздар мен бос жұмыс орындарын тіркеу, жұмыссыздар мен басқа тұлғаларды жұмысқа орналастыру, еңбек нарығының конъюктурасын зерттеу, ол туралы ақпарат беру, жұмыс жасағысы келетін тұлғаларды тесттен өткізу, жұмыссыздарға кәсіби бағдар беру және кәсіби қайта дайындау, жәрдемақы төлеу жүзеге асыратын мамандырылған мемлекеттік мекеме |
72 |
Есептік ставка |
Орталыќ банктіњ коммерциялыќ банктерге несие беруі кезіндегі белгілеген ставкасы |
73 |
Жалпы ұлттық табыс |
ел ішіндегі резиденттер меншігіндегі және басқа мемлекет аумағындағы өндіріс факторларымен құрылған барлық ақырғы тауарлар мен қызметтердің ағымдық нарықтық бағасы |
74 |
Жалпы тепе-теңдік |
барлық нарықтардың, секторлар мен салалардың үйлесімде дамуы (сәйкестігі), тұтас экономиканың ұтымды жағдайы |
75 |
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) |
белгілі бір уақыт аралығында (әдетте бір жылда) елдің ішінде өндірілген ақырғы тауарлар мен қызметтердің ағымдық жиынтық өндірісінің нарықтық бағасы |
76 |
Жалпы ішкі өнім дефляторы |
экономикадағы орташа баға деңгейінің өзгерісін көрсететін баға индексі |
77 |
Жасырын инфляция |
экономикада тауарлар мен қызметтердің тапшылығының орын алуы |
78 |
Жеке жинақтау (Sp) |
тұтынуға кеткен шығындар мен салықтарды шегергеннен кейінгі үй шаруашылықтарының табысы |
79 |
Жеке табыс |
ұлттық табыстан әлеуметтік сақтандыру жарналарын, корпорация пайдасына салынатын салықты, корпорацияның бөлінбеген пайдасын шегеріп, оған трансферттік төлемдерді қосу арқылы анықталатын шама |
80 |
Жинақ |
табыстың тұтынудан қалған бөлігі |
81 |
Жинақтауға деген орташа бейімділік (APS) |
жалпы табыстың (Y) пайызбен берілген жинақталатын бөлігі. Ол табыстың қанша бөлігінің жинақталатынын көрсетеді: |
82 |
Жинақтауға деген шекті бейімділік (МРS) |
жинақтаудың өсіміне кететін табыс өсімінің үлесі: |
83 |
Жинаќтаудыњ «алтын ережесі» |
капиталдыњ кетуі (амортизация) ќолда бар капитал арќылы ќ±рылѓан шекті µнімнен (инвестициялауѓа деген шекті бейімділіктен) артыќ болмауы керек |
84 |
Жиынтыќ с±раныс |
экономикада µндірілген аќырѓы тауарлар мен ќызметтерге ж±мсалѓан барлыќ шыѓындардыњ сомасы |
85 |
Жиынтық сұраныс (AD) ќисыѓы |
‰й шаруашылығы, бизнес, ‰кімет жєне шетелдіњ жиынтыќ шыѓындарыныњ баѓа дењгейініњ µзгерісінен тєуелділігін кµрсетеді |
86 |
Жиынтық ұсыныс |
мүмкін болатын әр баға деңгейі тұсында нарықта ұсынылуы мүмкін тауарлар мен қызметтердің жалпы саны немесе экономикалыќ ж‰йеде белгілі бір баѓа дењгейінде µндірілген наќты µнім кµлемі |
87 |
Жиынтық ұсыныс (AS) қисығы |
әр баға деңгейіне сәйкес келетін нақты өндіріс көлемінің деңгейін көрсететін қисық түріндегі модель |
88 |
Жоғалту коэффициенті |
инфляциямен күресудің тиімділігін сандық жағынан бағалау үшін қолданылатын көрсеткіш |
89 |
Жұмыс күші |
жұмыссыздар мен жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны |
90 |
Жұмыс күші қатарынан кеткендер |
жұмысы жоқ және белсенді түрде жұмыс іздемейтіндер |
91 |
Жұмысбасты |
жұмысы бар және толық емес жұмыс күшімен немесе аптасымен қамтамасыз етілген адамдар |
92 |
Жұмыссыздар |
кәмелетке толған, бірақ жұмыста жоқ, дәл осы уақытта жұмысқа жарамсыз және қарастырылған уақытта белсенді түрде жұмыс іздеп жүрген адамдар |
93 |
Жұмыссыздық деңгейі |
елдегі жұмыссыздардыњ үлес, яғни, U= * 100 % |
94 |
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі (NAIRU) |
толық жұмысбастылық кезінде орын алатын жұмыссыздық, өткен он жылдағы және биылғы он жылдағы жұмыссыздықтың нақты деңгейлерінің орташа мәні, ол фрикциондық жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздық жиынтығынан тұрады |
95 |
Икемді (өзгермелі, қалқымалы) валюта бағамы
|
валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың еркін ауытқуы нәтижесіндегі теңдестік баға ретінде қалыптасатын валюта бағамы |
96 |
Икемді монетарлыќ саясат |
пайыздыќ ставканы белгілі бір дењгейде ±стап т±ру маќсатында ж‰ргізілетін монетарлық саясат, ол аќша айналысы жылдамдыѓыныњ аяќ астынан µзгеруінен саќтану ‰шін ќолданылады |
97 |
Инвестиция |
болашақта пайда табу мақсатында ағымдық кезеңде салынған күрделі қаржы |
98 |
“Инвестиция -жинақ” (ІS) моделі (Хикс қисығы)
|
кейнстік теңдестік шарты тауар нарығындағы теңдестік жағдайдың көптігін көрсететін модель |
99 |
Инвестициялауға деген шекті бейімділік
|
инвестицияның өзгерісінің ұлттық табыстың өзгеруінен тәуелділігін көрсететін көрсеткіш: |
100 |
Индукция |
фактілерді алдын-ала зерттеп, кейіннен солардың негізінде гипотеза, теория қалыптастыруға негізделетін ғылыми әдіс |
101 |
Индуцияланған инвестициялар (Іu ) |
ұлттық табыс көлемінен тәуелді инвестициялар |
102 |
Интенсивті экономикалық өсу |
жетілдірілген өндіріс факторлары мен өндіріс технологиясын қолданумен байланысты және ресурстар нарығының көлемін арттыру есебінен емес, олардың қайтарымдылығын арттыру есебінен жүзеге асатын экономикалық өсу |
103 |
Инфляция |
экономикадағы орташа баға деңгейінің өсуі |
104 |
Инфляция деңгейі |
орташа баға деңгейінің салыстырмалы өзгерісі, ол төмендегі формуламен есептеледі: , |
105 |
Инфляциялық аралық (үзіліс) |
Кейнс кресінде нақты өндіріс көлемі теңдестік деңгейден төмен болған кезде тауарлар мен қызметтердің ұсынысының аз болуы |
106 |
Инфляциялық салық |
инфляция болған кезеңнің басындағы және соңындағы ақшаның сатып алу қабілеттіліктерінің арасындағы айырма |
107 |
Инфляциямен біртіндеп күресу |
біртіндеп күресу кезінде мемлекет ақша массасының өсу қарқынын аз-аздап, бірақ бірнеше мәрте төмендету арқылы инфляция деңгейін баяу азайтады. Бұл кезде өндіріс көп қысқара қоймайды |
108 |
Инъекция |
сырттан келетін табыстың бөлігі (инвестиция, мемлекеттік шыѓындар, экспорт) |
109 |
Квази-аќша (жалѓан аќша)
|
М2 агрегаты мен М1 агрегатыныњ айырмасы |
110 |
Квоталар
|
белгілі бір уақыт ішінде, мысалы бір жылда, елге әкелуге рұқсат етілген шетел тауарларының көлеміне сандық жағынан шектеу қою |
111 |
“Кейнс кресі” |
жиынтық ұсыныс пен жиынтық сұраныстың теңдестігін көрсететін модель |
112 |
“Кепілдеме берілген” өсу қарқыны |
кәсіпкердің экономикалық өсуге қатысты жасаған болжамының орындалуы |
113 |
Коммерциялық банк |
басты міндеті халықтың жинағын және заңды тұлғалардан еркін ақша қаражатын тарту болып табылатын несие ұйымы |
114 |
Күтілетін инфляция |
бұл инфляция тұсында табыс алушы инфляцияның теріс салдарының алдын-алу немесе төмендету үшін шара қолданады |
115 |
Қаржылар
|
салыќ салу процесінде жєне мемлекеттік шыѓындарды ж‰зеге асыру нєтижесінде ќалыптасќан экономикалыќ ќатынастар |
116 |
Қаржылыќ ж‰йе |
барлыќ ќаржылыќ ќатынастардыњ жиынтыѓы |
117 |
Қарќынды инфляция |
баѓаныњ жылына ондаѓан, ж‰здеген пайызѓа µсуі |
118 |
Ќатањ монетарлыќ саясат |
аќша массасын белгілі бір дењгейде ±стап т±ру маќсатында ж‰ргізілетін саясат, ол инфляция кезіндегі аќшаѓа деген с±раныстыњ µсуі т±сында ќолданылады |
119 |
Қолда бар табыс (ҚБТ) |
жеке табыстан физикалық тұлғаларға салынатын жеке салықтарды шегеру арқылы анықталатын шама немесе жеке азаматтардың салық төлегеннен кейінгі қолында қалған табысы |
120 |
Ќормен ќаруланудыњ тењдестік дењгейі |
инвестиция амортизацияѓа тењ болѓандаѓы капитал ќорыныњ кµлемі |
121 |
Қосылған құн |
фирманың тауарды сатудан түскен табысынан оның басқа фирмалардан сатып алған шикізаттары мен жартылай фабрикаттарының құнын шегеру арқылы анықталатын шама |
122 |
Құрылымдық (технологиялық) жұмыссыздық |
жұмыс күшіне деген сұраныс пен еңбек ұсынысының сәйкес келмеуінің нәтижесінде пайда болатын жұмыссыздық түрі |
123 |
Ќ±рылымдыќ тапшылыќ
|
мемлекеттік бюджеттіњ табысы мен шыѓыстары арасындаѓы айырма |
124 |
Ласпейрес индексі |
тұрақты тауар жиыны үшін анықталады, оның кемшілігі – есептеуде ағымдық кезеңде өндірілген игіліктердің көлемі () ескерілмейді: |
125 |
Лаффер қисығы |
салық ставкаларының артуы салықтық түсімдерді белгілі бір деңгейге дейін ғана арттырып, кейіннен төмендететінін көрсететін модель |
126 |
Лоренц қисығы |
қоғамдағы теңсіздік өлшемін анықтау үшін қолданылатын модель |
127 |
Макроэкономика |
тұтастай экономиканың іс-әрекетін немесе оның ірі агрегаттарын зерттейтін ғылым, бұл жерде экономика экономикалық процестер мен құбылыстардың және олардың көрсеткіштерінің жиынтығы түріндегі күрделі ірі иерархиялық ұйымдасқан жүйе ретінде қарастырылады |
128 |
Макроэкономикалық теңсіздік |
экономикада инфляцияның болуы, өндірістің құлдырауы, төлем балансының бұзылуы |
129 |
Макроэкономикалық түзету
|
экспорттық табысты арттыру немесе импорттық шығындарды азайту шарасы |
130 |
Маусымдық жұмыссыздық |
жыл мезгіліне байланысты белгілі бір салалардағы өндіріс көлеміндегі ауытқулардың салдарынан орын алатын жұмыссыздық |
131 |
Мемлекет |
экономикалық процестердің барысына ықпал ету мен экономиканы реттеуде саяси және заңды құқы бар мемлекеттік институттардың, мекемелердің, ұйымдардың жиынтығы |
132 |
Мемлекеттік бюджет |
мемлекеттік аппаратты, елдегі ќарулы к‰шті, тєртіп саќтау к‰шін ±стап т±ру, єлеуметтік-экономикалыќ функцияны ж‰зеге асыру ‰шін ќолданылатын ‰кімет ќолындаѓы орталыќтанѓан аќшалай ресурстар ќоры |
133 |
Мемлекеттік бюджеттіњ артыќшылыѓы
|
мемлекеттік бюджеттің табыстары шыѓыстарынан артыќ болѓан кезде орын алатын жағдай |
134 |
Мемлекеттік бюджеттің тапшылыѓы |
мемлекеттік бюджеттің шыѓыстары табыстарынан артып кеткен кезде орын алатын жағдай |
135 |
Мемлекеттік жинақтау (Sg)
|
мемлекеттің жиналған салық түрінде алған табыстары мен шығындарының айырмасы |
136 |
Мемлекеттік трансферттер |
б±л мемлекеттік органдардыњ тауар мен ќызмет ќозѓалысына байланыссыз тµлемдері (жєрдемаќы, зейнетаќы, єлеуметтік саќтандыру тµлемдері) |
137 |
Монометаллизм |
жалғыз металдың айналыста болуы |
138 |
Мультипикатор |
көбейту, көбейткіш коэффициент, ол ұлттық табысты белгілі бір деңгейге өсіру үшін бастағы инвестицияны қанша есе арттыру қажеттігін көрсетеді: |
139 |
Міндетті резервтер |
коммерциялыќ банктердіњ депозиттерінен алынып, пайызсыз міндетті салымдар т‰рінде Орталыќ банкте ќ±рылатын сома |
140 |
Міндетті резервтер нормасы |
коммерциялыќ банктіњ депозитініњ кµлемінен алынатын соманыњ пайыздыќ кµрінісі |
141 |
Нақты валюта бағамы |
екі елде өндірілген тауарлардың салыстырмалы бағасы |
142 |
Нақты жалақы |
номиналды жалақының сатып алу қабілеттілігі. Ол инфляциямен байланысты |
143 |
Нақты жалпы ішкі өнім |
тұрақты бағамен (базалық жыл бағасымен) берілген жалпы ішкі өнім |
144 |
Наќты пайыздыќ ставка |
пайыз түрінде алынѓан табыстыњ наќты сатып алу ќабілеттілігі |
145 |
Наќты (икемді) шамалар |
қысқа мерзімде тез өзгеретін шамалар: µндіріс, ж±мысбастылыќ, наќты пайыздыќ ставка |
146 |
Несиелік мультипликация |
коммерциялыќ банктердіњ аќша ±сынысын арттыруы |
147 |
Номиналды (атаулы) жалақы |
жұмыс берушімен тағайындалған, жұмысшылардың белгілі бір уақытта алатын еңбек ақысы |
148 |
Номиналды (атаулы) жалпы ішкі өнім |
ағымдық бағамен берілген жалпы ішкі өнім |
149 |
Номиналды (атаулы) пайыздық ставка |
несиелеу операциялары бойынша банктіњ белгіленген ставкасы |
150 |
Номиналды шамалар («т±раќты» шамалар) |
қысќа мерзімде баяу өзгеретін шамалар: баѓа, номиналды пайыздыќ ставка, номиналды жалаќы |
151 |
Нормативті макроэкономика |
экономика ‰шін ќажетті іс-єрекеттердіњ баѓытын ±сынады, яѓни экономика ќалай даму керектігін кµрсетеді |
152 |
Оливер-Танзи єсері
|
инфляция ќарќыны µскен кезде салыќ тµлеушілердің салыќ тµлеу мерзімін ќасаќана созуы |
153 |
Оукен заңы |
циклдік жұмыссыздық пен ЖІӨ арасындағы байланысты көрсететін заң, ЖІӨ қарқынының төмендеуі жұмыссыздықты қаншаға арттыратындығын көрсетеді: = − β (U-U*) |
154 |
Өмірлік цикл гипотезасы |
тұтынудың тек ағымдық қолда бар табыстан емес, тұлғаның өмірлік циклінде алынатын табысқа байланысты екендігін көрсететін тұжырым |
155 |
¤ндіріс ауќымынан болатын ‰немдеу |
µндіріс кµлемін арттырѓан сайын єр µнімге ж±мсалатын шыѓындардыњ азаюы |
156 |
Өрлеу |
бұл сатыда экономикалық көрсеткіштердің бәрі бағыттарын өзгертеді, табыс пен жұмысбастылық өсе бастайды |
157 |
Өсудің “табиғи” қарқыны
|
белсенді халықтың өсуі мен техникалық прогресс нәтижесінде болатын ең жоғарғы қарқын |
158 |
Өтімділік т±заѓы (µтімділік торы) |
Орталық банктің пайыздық ставканы түсіру үшін ақша ұсынысын шексіз арттыруы пайыздыќ ставканы єрі ќарай тµмендете алмайтындығын көрсететін модель |
159 |
Пааше индексі |
ЖІӨ дефляторына сәйкес келеді және өзгеретін тауар жиыны үшін есептеледі. Оның кемшілігі – есептеуде базалық кезеңде өндірілген игіліктердің көлемі () ескерілмейді: |
160 |
Перманентті табыс гипотезасы |
тұтынудың тұрақты болуын тұтыну шығындарыныњ үй шаруашылығының ағымдық табысына емес, бірнеше жылдар бойы қалыптасқан орташа табысына тәуелді екендігін түсіндіретін тұжырым |
161 |
Позитивті макроэкономика |
наќты экономикалыќ ќ±былыстар мен олардыњ байланысын оќытады, яѓни экономиканыњ ќандай жаѓдайда екендігін кµрсетеді |
162 |
Портфельді (қаржылық) инвестиция |
бағалы қағаздарға қаражат салу |
163 |
Потенциалды жалпы ішкі өнім (немесе экономикалық әлеует) |
ресурстардың жұмыспен толық қамтылуы тұсында өндірілген өндіріс көлемі |
164 |
Протекционизм
|
отандық өндірушілерді шетел бәсекесінен қорғау саясаты, ұлттық экономиканы ынталандыру және оны сыртқы бәсекеден қорғау мақсатында жүргізілетін шаралар |
165 |
Ревальвация |
тұрақты валюта бағамы жүйесінде ұлттық валюта бағамының ресми түрде жоғарлауы |
166 |
Резиденттер |
сол елде бір жылдан артыќ тұратын немесе µндірістік ќызметпен айналысатын (азаматтыѓына байланыссыз) барлыќ экономикалыќ бірліктер (кєсіпорын, ‰й шаруашылыѓы) |
167 |
Ресурстардың жұмыспен толық қамтылуы (толық жұмысбастылық) |
экономикалық теорияда өндірістік қуатылықтардың жалпы көлемінің 80-90%-ының ғана жұмыспен қамтылуы |
168 |
Салық |
елдегі заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде алынып, мемлекеттік бюджеттіњ кіріс бөлігін құрайтын қаражаттар |
169 |
Салыстырмалы артықшылықтар тұжырымы
|
өнімді өндіру тұсында өндіріс факторларын аз жұмсайтын елдің әлемдік нарықта артықшылыққа ие болуы |
170 |
Салыстырмалы табыс гипотезасы |
тұтынудың жеке тұлға табысының жалпы табыстар шкаласындағы орнына тәуелді екендігін түсіндіретін тұжырым |
171 |
Сатып алу қабілеттілігінің паритеті |
әр валютаның сатып алу қабілеттілігін теңдестіретін айырбас бағамының деңгейі |
172 |
Сауда саясаты
|
салық, субсидия, импорт пен экспортты тікелей шектеу арқылы жүргізілетін үкіметтің бюджет-салық саясатының бір бағыты |
173 |
Сеньораж
|
аќшаны басып шыѓарудан мемлекетке т‰сетін пайда, ол аќша массасыныњ µсу ќарќыны наќты ЖІ¤ ќарќынынан асып кеткен жаѓдайда туындайды |
174 |
Синтез |
құрамдас бөліктерді жинақтауға, біріктіруге негізделген ғылыми әдіс |
175 |
Сұраныс инфляциясы (тұтынушы инфляциясы) |
жиынтық сұраныс нақты өндіріс көлемінен артып кеткен жағдайда орын алатын инфляция. Оның қалыптасуына ақша массасының өсуі, мемлекеттік шығындардың және жеке инвестицияның артуы, ақша айналысы жылдамдығының көбеюі, инфляциялық күту т.с.с. әсер етеді |
176 |
Стагнация |
жұмыссыздықтың өсуі және өндірістің құлдырауы |
177 |
Стагфляция |
стагнация мен инфляцияның қатар жүруі |
178 |
Субвенция
|
наќты бір маќсатќа баѓытталѓан субсидияның түрі |
179 |
Субсидия |
жергілікті бюджеттіњ тапшылыѓын жабу немесе белгілі бір маќсаттаѓы мемлекеттік баѓдарламаны ж‰зеге асыру ‰шін мемлекеттіњ ж±мсаѓан ќаржылыќ шыѓындары |
180 |
Сыртќы ќарыз
|
бюджет тапшылыѓын жабу ‰шін шетелден алынатын қарыз |
181 |
Сілкініс |
жиынтыќ с±раныс пен жиынтыќ ±сыныстыњ к‰рт µзгеруі |
182 |
«Сілкіністі терапия» |
қатаң монетарлық саясат арқылы жүргізілетін инфляциямен күресу әдісі, ол инфляцияның шапшаң төмендеуіне әкеледі, бірақ бұл кезде өндіріс көлемі де айтарлықтай төмендейді. Бұл әдіс тұсында баға еркіне жіберіледі, ақша массасының өсуі қатаң түрде шектеледі, бюджет, негізінен, шығындарды қысқарту есебінен балансталады |
183 |
Сэйдің заңы |
Ж.Б.Сэйдің айтуынша, “өнім басқа бір өнімдерге айырбасталады”, яғни өндіруші өз өнімін сата отырып, одан т‰скен табысына басқа өнімді сатып алады |
184 |
Таза инвестициялар |
бұл инвестициялық тауарлардың (капитал игіліктерінің) қорының өсімі |
185 |
Таза шетел активтері
|
ел резидентінің қолындағы шетел активтері сомасынан шетелдіктер қолындағы ұлттық активтердің сомасын шегеру арқылы анықталатын шама |
186 |
Таза ішкі өнім (ТІӨ)
|
жалпы ішкі өнімнен амортизация сомасын шегеру арқылы анықталатын шама |
187 |
Талдау |
егжей-тегжейлі зерттеу мақсатында зерттеу пәнін (затын) құрамдас бөліктерге ойша бөлу негізінде жүргізілетін ғылыми әдіс |
188 |
Тариф
|
импортқа салынатын кедендік баж салығы |
189 |
Теңдестік қарқын |
барлық өндіріс қуаттылықтары толық қолданылған тұстағы экономикадағы нақты табыстың өсімі |
190 |
Тиімді сұраныс |
тауар және ақша нарықтарындағы теңдестік тұсына сәйкес келетін тауар нарығындағы жиынтық сұраныстың шамасы |
191 |
Төлем балансы
|
елдің резиденттері мен шетел арасындағы белгілі бір уақытта жүргізілетін экономикалық мәмілелер нәтижесін жүйелі түрде жазу |
192 |
Төлем балансының артықшылығы (профицит) |
инвестиция мен жинақтың айырмасы және таза экспорттың қосындысы оң сан болған жағдайда орын алады, яғни |
193 |
Төлем балансының бабы:дебет |
сырттан келген құндылықтар көрсетілетін төлем балансының бабы |
194 |
Төлем балансының бабы: кредит |
елден кететін құндылықтар көрсетілетін төлем балансының бабы |
195 |
Төлем балансының есеп сальдосы |
кредит пен дебет арасындағы айырма |
196 |
Төлем балансының тапшылығы (дефицит) |
инвестиция мен жинақтың айырмасы және таза экспорттың қосындысы теріс сан болған жағдайда орын алады, яғни |
197 |
Тұрақтандыру саясаты |
сілкіністерді «залалсыздандыру» мен экономикадағы ауытқуларды жоюға бағытталған макроэкономикалық саясат |
198 |
Тұрақты валюта бағамы
|
Орталық Банкпен белгіленген ұлттық валюта бағамы, ОБ кез-келген көлемдегі шетел валютасын белгіленген бағам бойынша сату және сатып алу міндеттемесін өз мойнына алады |
199 |
Тұтыну (С) |
белгілі бір уақыт аралығында үй шаруашылығымен тұтынылған тауарлардың жалпы саны немесе төлемқабілетті сұраныстың көрінісі |
200 |
Т±тыну баѓаларыныњ индексі |
тауар мен ќызметтер ќоржынына кіретін орташа табысы бар қалалық жанұялар тұтынатын тауарлар мен қызметтердің орташа баѓа дењгейініњ µзгерісін кµрсететін көрсеткіш |
201 |
Тұтынуға деген орташа бейімділік (АРС) |
табыстың қанша бөлігі тұтынуға жұмсалатындығын көрсететін көрсеткіш немесе тұтынуға жұмсалатын жалпы табыстың пайызбен берілген үлесі: |
202 |
Тұтынуға деген шекті бейімділік (МРС) |
табыс өзгерген кездегі тұтынудың қаншаға өзгеретініндігін көрсететін көрсеткіш немесе тұтыну өзгерісінің табыс көлемінің өзгерісіне қатынасы:
|
203 |
Ұлттық есеп жүйесі (ҰЕЖ) |
бір жылдағы ЖІӨ-ді өндіру, бөлу және ақырғы қолдану процесін сипаттайтын бухгатерлік шоттар нышанындағы кестелер жүйесі |
204 |
Ұлттық жинақтау |
тұтыну мен мемлекеттік сатып алу көлемдерін шегергеннен кейінгі қалатын экономикадағы жиынтық табыс |
205 |
Ұлттық табыс (ҰТ) |
таза ішкі өнімнен жанама салықтарды шегеру арқылы анықталатын шама немесе өндіріс факторларын жеткізушілердің ағымдағы өндіріске қатысудан алатын жалақы, рента, пайыз және пайда түріндегі табыстары (немесе өндіріс факторларының нарықтық бағасының құны) |
206 |
Үй шаруашылығы |
өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған ел ішіндегі барлық жеке шаруашылық бірліктерін қамтитын, дербес, ұтымды әрекет жасаушы макроэкономикалық агент |
207 |
Үлкен экономика |
экономикалық конъюнктурасының өзгерістері әлемдік саудаға тартылған басқа елдердің экономикасына ықпал ететін экономика |
208 |
“Үнемділік парадоксы” |
қоғамның жинақтауға тырысуы кейіннен жинақтың қысқаруына әкеледі. Жинақтаудың өсуі кезінде инвестиция көтерілмесе, жалпы ішкі өнім азаяды, бұл ұлттық табысты азайтады |
209 |
Филлипс қисығы |
жиынтық ұсыныстың басқаша көрінісі және ол қысқа мерзімде инфляция динамикасы мен жұмыссыздық арасындағы байланысты көрсетеді |
210 |
Фирмалар |
экономикалық іс-әрекетінің мақсаты пайданы және сұранысты барынша арттыруға бағытталған дербес, ұтымды әрекет ететін макроэкономикалық агент |
211 |
Фискалдық рестрикция (тежеуші бюджет-салық саясаты) |
экономикалық циклдың өсуін шектеу мақсатында мемлекеттік шығынды төмендетіп, салықты арттыру немесе екі шараны қатар жүргізу арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттің фискалдық саясаты |
212 |
Фискалдық экспансия (ынталандырушы бюджет-салық саясаты)
|
экономиканың циклдық құлдырауын жою мақсатында мемлекеттік шығындарды арттыру, салықты төмендету немесе екі шараны қатар жүргізу арқылы жүзеге асырылатын үкімет саясаты |
213 |
Фишер индексі |
Ласпейрес индексі мен Пааше индекстерінің кемшіліктерін жою үшін қолданылады: |
214 |
Фрикциондық жұмыссыздық |
адамдардың бір аймақтан басқа бір аймаққа көшуімен, мамандығының ауысуымен, кәсібін ауыстырғысы келетіндердің жұмысқа орналасудағы қиыншылықтармен, оқуымен, бала к‰туімен байланысты орын алатын жұмыссыздық түрі |
215 |
Фритрейд
|
мемлекеттің еркін сауда саясаты, яғни шетелдік тауарлар мен қызметтер және шетел валютасы жолындағы барлық кедергілерді жоюы |
216 |
Халықаралық еңбек бөлінісі |
нарықтық айырбасқа негізделген белгілі бір тауарлар мен қызметтер өндірісіне елдер мен аймақтардың мамандануы |
217 |
Халықтың экономикалық белсенділігінің деңгейі |
халықтың жалпы санындағы экономикалық белсенді адамдар санының үлесі |
218 |
Хеджерлік қорлар |
бағаның мүмкін болатын ауытқуларынан келетін зиянды қысқарту мақсатында валютаны, бағалы қағаздарды, тауарларды параллельді түрде сату-сатып алу көмегімен валюталық және бағалық тәуекелдерді сақтандыруға маманданған кәсіпорындар |
219 |
Хикс (IS) қисығы |
тауар нарығындағы теңдестік қисығы, оның кез-келген нүктесінде инвестиция мен жинақ тең болады |
220 |
Хикс-Хансен үлгісі (IS-LM үлгісі) |
жиынтық сұраныс функциясын анықтайтын экономикалық факторларды табуға мүмкіндік беретін тауар-ақша теңдестігінің үлгісі ол экономиканың нақты нарығында және ақша нарығында қалыптасқан жағдайларға байланысты пайыздық ставка мен табыс деңгейінің теңдестік мәндерін анықтайды |
221 |
“Храповик єсері” |
с±раныс азайѓанымен шикізат баѓасы, т±раќ-жайды жалѓа алу баѓасы, жалаќы кµлемі туралы келісім-шарт жасасып ќойѓандықтан баѓаның б±рынѓы к‰йінде ќалатынын көрсететін құбылыс |
222 |
Циклдік жұмыссыздық |
экономикалық конъюнктураның ауытқуымен байланысты, құлдырау сатысында тауарлар мен қызметтерге деген сұраныстың азаюы нәтижесінде болатын жұмыссыздық түрі, ол жұмыссыздық деңгейі мен жұмыссыздықтың табиғи деңгейі арқылы анықталады: U-U* |
223 |
Циклдік тапшылыќ
|
салыќтыќ т‰сімдердіњ тµмендеуі жєне єлеуметтік тµлемдердіњ µсуі кезінде орын алатын жағдай |
224 |
Шағын ашық экономикалы ел |
әлемдік пайыздық ставканы, әлемдік баға деңгейін берілген шамалар ретінде қабылдайтын және олардың өзгерістеріне ықпал ете алмайтын экономика |
225 |
Шетелдік сектор |
басқа әлем елдерін біріктіретін және осы елмен өзара іс-әрекетті жүзеге асыратын дербес, ұтымды әрекет ететін макроэкономикалық агент. Ол елден тысқары, тұрақты орналасқан барлық экономикалық субъектілерді, шетелдік мемлекеттік институттарды біріктіреді |
226 |
Шығындар (ұсыныс) инфляциясы |
өнім бірлігіне жұмсалатын орташа шығындардың көтерілуі және жиынтық ұсыныстың төмендеуі салдарынан туындайтын инфляция |
227 |
Шың |
экспансия сатысының жоғары нүктесі |
228 |
Ығыстыру әсері |
мемлекеттік шығындар артуы мен салықтың төмендеуі нәтижесінде орын алатын ынталандырушы бюджет-салық саясатының басты проблемасы |
229 |
Ішкі мемлекеттік ќарыз
|
бюджет тапшылығын жабу үшін халықтан алынатын қарыз, бұл халыќтыњ арасындаѓы табыстыњ ќайта бµлінуіне єкеледі |
230 |
Экономикалық белсенді емес халық |
жұмыс күшінің құрамына кірмейтіндер: 16 жасқа дейінгі адамдар, күндізгі оқу орындарының оқушылары мен студенттері, еңбекке қабілетсіз адамдар, зейнеткерлер, үй шаруасындағы адамдар, жұмыс іздеуін тоқтатқан адамдар, жұмыс жасауды қажетсінбейтін адамдар (табыс көзінен тәуелсіз адамдар) |
231 |
Экономикалық белсенді халық |
тауарлар мен қызметтер өндірісі үшін жұмыс күштерін ұсынатын еңбекке қабілетті азаматтар бөлігі |
232 |
Экономикалық мәміле |
кез-келген құн айырбасы, бір ел резиденттерінің екінші ел резиденттеріне тауарларға, түрлі активтерге деген меншік құқығын беріп, экономикалық қызмет көрсетуі |
233 |
Экономикалық өсу |
нақты ЖІӨ-нің артуының ұзақ мерзімді тенденциясы немесе экономикадағы нақты табыстың артуы, сонымен қатар жан басына шаққандағы нақты өндіріс көлемінің өсуі |
234 |
Экономикалық цикл |
жұмысбастылықтың, өндірістің және инфляция деңгейлерінің белгілі бір уақыт сайын ауытқуы |
235 |
Экспансия |
жаңа кәсіпорындардың іске қосылып, ескілерінің жаңартылуымен, өндірістің, жұмысбастылықтың, инвестиция көлемінің, жеке табыстың өсуімен басталатын экономикалық цикл сатысы, бұл сатыда сұраныс пен баға көтеріледі. Саты жоғары деңгейде жұмыспен қамтылып, өндіріс қуаттылықтарының шамадан тыс жүктелуімен аяқталады. Сатының соңында баға деңгейі, жалақы ставкасы, пайыздық норма жоғары мәнге жетеді |
236 |
Экстенсивті экономикалық өсу |
қосымша ресурстарды тарту есебінен жүзеге асырылып, қоғамдағы орташа еңбек өнімділігін өзгертпейтін экономикалық өсу |