5. Omów twórczość Daniela Naborowskiego jako przykład poezji metafizycznej polskiego baroku.

Nurt poezji metafizycznej powstał na przełomie XVI i XVII wieku, w okresie nazywanym wczesnym barokiem. Poezję metafizyczną tworzyli między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski, czy Sebastian Grabowiecki. Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, metafizykę jego poezji można przedstawić na przykładzie dwóch utworów. Pierwszym z nich jest Sonet IV "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem". Poeta w tym utworze poruszył temat, który towarzyszy ludziom od wieków, temat odwiecznej walki człowieka z szatanem. Stawką w tej walce jest życie wieczne i zbawienie. Po stronie szatana stoją wartości ziemskie, złudne pokusy, "świata łakome marności". Po stronie człowieka może stanąć jedynie miłość, ogromna nadzieja i wiara w Boga. W utworze podmiot liryczny woła o pomoc do Boga, ponieważ wie, że sam jest nikim, jest "wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie". Pomoc Boga jest mu bardzo potrzebna, aby odnieść zwycięstwo nad "srogim ciemności hetmanem". W Sonecie IV Mikołaja Sępa Szarzyńskiego ujawnia się jeszcze jedna cecha poetyki metafizycznej - jej motoryczność. Odkrywamy ją poprzez składnię wiersza. Jest ona przepełniona najróżniejszymi środkami stylistycznymi, które w ogólnym odbiorze dają wrażenie dynamiki i ruchliwości tego utworu. Ale to na marginesie. Drugim reprezentatywnym utworem Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest Sonet V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego". W utworze tym nastąpiła opozycja dwóch wartości: ziemskich i wyższych. Poeta w wierszu ukazuje nam trzy miłości. Pierwsza z nich jest trwała, a jej celem jest Bóg. Druga natomiast jest nietrwała, kierujemy ją ku rzeczom ziemskim, które może i są piękne, ale nie dają spokoju, ani bezpieczeństwa, jedynie wyznaczają perspektywę bytu skończonego. Poezja Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest to poezja intelektualna. Poeta próbuje odnaleźć w niej osobisty stosunek każdego człowieka do rzeczy wyższych, poszukuje odpowiedzi napytanie "kim jest człowiek?". Mikołaj Sęp Szarzyński uważał, że każdy człowiek drogą nadzwyczajnego skupienia intelektualnego jest zdolny do odróżnienia istotnych wartości od pozorów.

Innym poetą metafizycznym jest Daniel Naborowski. Wśród jego utworów na uwagę zasługuje "Krótkość żywota". Utwór ten mówi o przemijalności ludzkiego życia. Z utworu można wnioskować, że dla człowieka nie istnieje świat teraźniejszy, co tylko świadczy o znikomości naszego życia. W innym utworze "Marność" poeta proponuje prowadzenie życia w cnocie, uczciwości oraz wielkiej miłości i harmonii z Bogiem. Podmiot liryczny tego utworu te właśnie cechy najbardziej ceni w drugim człowieku. W utworze "Do Anny" podmiot liryczny bardzo odważnie mówi, że wszystko przeminie, jednak jego miłość do Anny nigdy nie ustanie. Poezja Naborowskiego porusza takie tematy jak czas, jego niszczące przemijanie. Człowiek u Naborowskiego zadaje sobie pytanie "kim jestem?" i odkrywa swoje stosunki z Bogiem. Poezja Daniela Naborowskiego to po prostu refleksje filozoficzne na temat stosunków Boga z człowiekiem - "Marność"; człowieka ze światem - "Krótkość żywota"; człowieka z człowiekiem - "Do Anny".

Poezję dworską tworzył Jan Andrzej Morsztyn. W jednym z najbardziej znanych swoich utworów zastosował chwyt charakterystyczny dla poetów barokowych, czyli koncept. W utworze "Do trupa" koncept realizuje się na trzy sposoby. Pierwszym z nich jest kunsztowna forma, odpowiednio dobrana ilość zwrotek, strof i sylab w każdej linijce wiersza. Drugim jest bardzo nietypowe skierowanie wypowiedzi poetyckiej do trupa. Trzecim wyznacznikiem konceptu w utworze jest przedstawienie uczuć za pomocą nietypowej analogii miłości i śmierci. W baroku wprost obsesyjne było łączenie miłości ze śmiercią. W wierszu celowo zostało wyolbrzymione uczucie, które przynosi człowiekowi cierpienie. Podmiot liryczny mówi, że trup jest w o wiele lepszej sytuacji, niż on sam - zakochany. Trup jest spokojny, nie musi troszczyć się o codzienność. Natomiast zakochany człowiek jest niespokojny, płacze, pali go wewnętrzny płomień uczucia. W innym utworze Jana Andrzeja Morsztyna również została zastosowana technika konceptu. "Niestatek" - w tym utworze pointa jest konceptualna. Taka mianowicie, że takie paradoksy jak "wiatr w worku" czy "słońce w kieszeni" mogą prędzej się urzeczywistnić, niż stałe uczucia kobiety. W wierszu "Do panny" koncept realizuje się poprzez porównanie "twardej panny" do rzeczy naprawdę twardych - diamentu, skały, żelaza. W "Cudach miłości" pojawia się antynomiczne zestawienie płaczu i ognia, które mają duże wartości w tradycjach kultury. W tym utworze płacz to nieszczęście zakochanego, a ogień to siła jego uczucia. Poezja Jana Andrzeja Morsztyna inspirowana była nurtem marinizmu, którego założycielem był Giambattista Marino, włoski poeta, który uważał, że celem poezji jest zaskakiwać czytelnika właśnie poprzez koncept. Koncept stosował również Hiszpan Ludwik Gongora, stąd nazwa nurtu zwanego gongoryzmem.

Teza Czesława Hernasa, która została przedstawiona na początku pracy jest bardzo słuszna. Istotnie w barokowej poezji wyodrębniły się dwa główne nurty - poezji metafizycznej i dworskiej. Te rozgałęzienie wynikało z mentalności ludzi baroku, którzy zachwycali się poezją światowych rozkoszy, miłością dworską, ale jednak nigdy nie zapominali o tym, że Bóg istnieje i że muszą dążyć do zbawienia, a życie przemija i jest tylko okresem przejściowym w drodze do życia wiecznego.