Материалдық емес активтердің амортизациясы

Кәсіпорындардағы материалдық емес активтер өздерінің пайдалануы барысында біртіндеп сапалық жағынан тоза бастайды. Осы активтер тозғанға дейін, яғни кәсіпорында пайдаланылған уақыт аралығындағы пайда әкелуі қажет. Егер бұл материалдық емес активтерді пайдалануда кәсіпорын табыс таппайтын болса, оларды актив қатарында есептеудің қажеті де болмайды және бұндай жағдайда оларды сатып алуға кеткен немесе басқадай шығындар жиынтығы ұйымның зияны болып табылады.  Кәсіпорындарда материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың құнының бір бөлігі ай сайын,яғни оның пайдалану мерзімінде өндіріс шығындарына қосылып отырылады. Яғни, материалдық емес активтердің құнына амортизациялық аударым есептелініп тұрады. Амортизациялық аударым (өтелім) мөлшері материалдық емес активтердің бастапқы құнымен олардың пайдалану мерзіміне қарай анықталады. Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімі кәсіпорынның қызмет атқаратын уақытынан аспауы керек. Егер материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін анықтауға мүмкіндік болмаған жағдайда, амортизациялық аударым (өтілім) он жылға есептелінеді. Бірақ ол ұйымның қызмет атқару уақытынан (мерзімінен) аспауы керек. Жалпы материалдық емес активтердің тозуы бухгалтерлік есеп шоттар жоспарының: 2740 «Материалдық емес активтердің амортизациясы»,- деп аталатын шоттарында жүргізіледі.  Амортизациялық құн – «бастапқы құн- жойылу құны» болып айқындалады.  МЕА-рдің амортизациясын есептеу үшін негізгі құралдардың амортизациясын есептеу тәсілдері қолданылады. Олар:

• бірқалыпты тәсіл;

• қалдықты азайту тәсілі;

• сандық жиынтық және пайдалану мерзіміне қарай амортизация есептеу тәсілі;

Шаруашылық операция мазмұны	Дт	Кт
Жабдықтаушыдан МЕА сатып алынды
- сату құны көрсетілді	2730	3310, 4110
- ҚҚС зачетқа алынды	1420	3310, 4110
- жабдықтаушымен есеп айырыстық	3310, 4110	1010, 1030
МЕА жеке тұлғадан сатып алынды
- келісімді құн бойынша	2730	3390
МЕА еншілес, қауымдастырылған немесе бірлескен ұйымдардан сатып алынды
- сату құны бойынша	2730	3320, 3330
- ҚҚС зачетқа алынды	1420	3320, 3330
МЕА өтеусіз алынды	2730	6220, 6230
МЕА жарғылық капиталға жарна ретінде келісімді құн бойынша қабылданды	2730	5020
МЕА-тің құнына оны жұмыс жағдайына келтіруге кеткен шығындары кіреді, мысалы:
- МЕА-ті жұмыс жағдайына келтіруге қатысқан жұмыскерлерге еңбекақы	2730	3350
- еңбекақыдан салықтар	2730	3150, 3210
- сатып алынған МЕА бойынша профессионалдың қызмет үшін шығындар	2730	3210, 3310-3330, 4110
МЕА-ті істен шығуы
- жою құны есептен шығарылды	7410	2730
- тозу есептен шығарылды	2740	2730
Түгендеу кезінде МЕА- тердің кем шығуы
- орнын толтыруға талап етілген, МЕА қалдық құны есептен шығарылды	1250	2730
- есептелген тозу сомасы есептен шығарылды	2740	2730
- кінәлі тұлғадан талап етілген сома есептен шығарылды	7410	2730
қайта бақалау
- бастапқы құны артқан кезде қайта бақалау мөлшері кірсетілді	2730	5320
- бастапқы құны кеміген кезде қайта бақалау мөлшері кірсетілді	5320	2730
- тозу қайта есептелді	5320	2740
- қайта бақалау есептен шығарылды (қолданылған кезде – бөлігімен, ал істен шыққан кезде – толығымен)	2740  5410	5410  5320