Пытанні і заданні

1. Чым, на вашу думку, абумоўлена тэндэнцыя да інтэрнацыяналізацыі ў тэрміналогіі?

2. Ахарактарызуйце ролю грэчаскай і лацінскай моў у папаўненні інтэрнацыянальнага фонду тэрміналогіі?

3. Якія грэчаскія тэрмінаэлементы актыўна ўдзельнічаюць у тэрмінаўтварэнні?

4. Якія ўсечаныя асновы лацінскага паходжання ўдзельнічаюць у папаўненні тэрміналагічнага фонду?

5. Якая арганізацыя займаецца уніфікацыяй тэрміналагічных неалагізмаў?

6. На якія групы можна падзяліць беларускую тэрміналагічную лексіку паводле паходжання?

7. Якія тэрміны адносяцца да ўласнамоўных?

8. Ад якіх фактараў залежыць працэс запазычання тэрмінаў у нацыянальных мовах?

9. Запазычанні з якіх моў прысутнічаюць у тэхнічнай тэрміналогіі?

Заданне 1. Карыстаючыся падручнікамі па тэхнічных дысцыплінах, выпішыце па дзесяць тэрмінаў з грэчаскімі і лацінскімі моўнымі элементамі.

Заданне 2. Прачытайце тэкст. Вызначце інтэрнацыянальныя тэрмінаэлементы. Абгрунтуйце свой выбар.

Кіназдымачны апарат

Кіназдымачны апарат, кінаапарат, кінакамера, оптыкамеханічная прылада для здымкі аб’ектаў на кінаплёнку (кіназдымкі). Для здымкі выкарыстоўваецца кінаплёнка шырынёй 70 мм (шырокафарматныя фільмы), 35 мм (звычайныя і шырокаэкранныя праз анамарфотную оптыку), 16 і 8 мм (аматарская здымка). (“Беларуская энцыклапедыя”)

Заданне 3. Прачытайце тэкст. Выпішыце тэрміны ўласнамоўныя і іншамоўныя.

Грэйдэр-элеватар

Грэйдэр-элеватары — гэта землярыйна-транспартныя машыны, прызна­ча­ныя для паслойнага зразання грунту пасіўным рабочым органам, выкананым у выглядзе сістэмы плоскіх нажоў, дыскавых сферычных нажоў або плужных рабочых органаў, з транспартаваннем грунту перпендыкулярна накірунку руху машыны з дапамогай сістэмы канвеераў. Раздзяленне функцый рэзання і транспартавання грунту паміж рознымі органамі значна зніжае энергаёмістасць распрацоўкі грунту і павышае прадукцыйнасць машыны.

(А.М.Карташэвіч, Я.І.Мажугін)

Заданне 4. Растлумачце адрозненні паміж беларускімі і запазычанымі словамі і тэрмінамі.

Антракт — перапынак, афіша — аб’ява, басейн — вадаём, дыплом — пасведчанне, дыскусія — спрэчка, інцыдэнт — выпадак, мемуары — успаміны, мініяцюрны — маленькі, турыст — падарожнік, асістэнт — памочнік, вакуум — пустата, імітацыя — падробка, іронія — насмешка, рэстаўрацыя — узнаўленне, аналогія — падабенства.

Заданне 5. Падбярыце да запазычаных слоў і тэрмінаў беларускія адпаведнікі.

Антыкварны, гігант, інцыдэнт, індыферэнтны, карэктны, карпарацыя, сімптом, канфідэнцыяльны, паўза, утрыраваць, прыярытэт, сэрвіс, траўма, аратар, гуманны.

Літаратура

1. Абабурка М. Культура беларускай мовы. — Мн., 1994.

2. Антанюк Л.А. Беларуская навуковая тэрміналогія. — Мн., 1987.

3. Барандеев А.В. Основы научной терминологии. — М., 1993. 

4. Беларуская мова. Мн., 1991.

5. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Мн., 1996 — 2003. Т. 1 — 17;

6. Будзько Ю.В., Добыш Г.Ф. Эксплуатацыя машынна-трак­тарнага пар­ка: Падручнік і вучэбны дапаможнік для сельскагаспадарчых ВНУ. —  Мн., 1998.

7. Бутрим В.Е. Особенности семантики терминов категории свойств // Современные проблемы русской терминологии: Сб. ст. / Акад. наук СССР. Ин‑т рус. яз.; Отв. ред. В.П. Даниленко. — М., 1986.

8. Волкова И.Н. Стандартизация научно-технической терминологии. — М., 1984.

9. Выборов Г.В. Терминологические аббревиатуры // Современные проблемы терминологии: Тез. докл. науч.-метод. конф., 3 — 5 окт. 1989 г., Владивосток / Примор. краевое правление науч.-тех. об-ва; Редкол.: С.А. Беляева и др. — Владивосток, 1989.

10. Головин Б.Н. О некоторых задачах и тематике исследования научной и научно-технической терминологии // Уч. зап. Горьк. гос. ун-та. Сер. лингвистическая. — 1970. — Т. 114.

11. Головин Б.Н., Кобрин Р.Ю. Лингвистические основы учения о терминах. — М., 1987.

12. Гонцова С.А. Словообразование в научно-технической терми­нологии. — Алма-Ата: Руан, 1990.

13. Даниленко В.П. Актуальные направления лингвистического исследования русской терминологии // Современные проблемы русской терминологии: Сб. ст. / Акад. наук СССР. Ин-т рус. яз.; Отв. Ред. В.П. Даниленко. — М., 1986. 

14. Даниленко В.П. Вопросы лингвистической нормативности терминологии // Роль теории в практике развития терминологии и упорядочения литературных языков: Сб. докл. теорет.-метод. семинара, 15 — 17 февр. 1979 г., Таллин / Акад. наук Эстон. ССР. Ин-т яз. и лит.; Редкол.: Т.Л. Канделаки и др. — Таллин, 1982.

15. Даниленко В.П. Русская терминология: Опыт лингвистического описания. — М., 1977.

16. Капанадзе Л.А. О понятиях “термин” и “терминология” // Развитие лексики современного русского языка / Акад. наук СССР. Ин-т. рус. яз.; Под ред. Е.А. Земской, Д.Н. Шмелева. — М.: Наука, 1965.

17. Кар­та­шэвіч А.М., Мажухін Я.І. Землярыйна-транспартныя машыны: Вучэбны дапаможнік для ПТВ. —  Мн., 2000.

18. Кейнис С. Словообразование и терминология // Роль теории в практике развития терминологии и упорядочения литературных языков: Сб. докл. теорет.-метод. семинара, 15 — 17 февр. 1979 г., Таллин / Акад. наук Эстон. ССР. Ин-т яз. и лит.; Редкол.: Т.Л. Канделаки и др. — Таллин, 1982. 

19. Кітуновіч Ф.Р. Электратэхніка: Пад­ручнік для студэн­таў педагагічных навучальных устаноў. —  Мн., 1997.

20. Красней В.П. Пошукі прынцыпаў і шляхоў выпрацоўкі беларускай нацыянальнай тэрміналогіі ў 20-х гг. // Беларуская мова: Зб. арт. / Гомель. дзярж. ун-т; Гал. рэд. У.В. Анічэнка. — Мінск, 1985. — Вып. 13.

21. Лепешаў І.Я. Асновы культуры мовы і стылістыкі. Практыкум. — Мн., 1989.

22. Лотте Д.С. Изменения значений слов как средство образования научно-технических терминов // Изв. Акад. наук СССР. Отд-ние. техн. наук. — 1941. — № 6.

23. Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии. Вопросы методики и теории. — М.: Изд-во. Акад. наук СССР, 1961.

24. Лукашанец А.А. Словаўтварэнне // Беларуская мова: Najnowsze dzieje językow slowianskich. — Opole, 1998. 

25. Лука­шэвіч М.М. Машыны і абсталяванне для механізацыі скормлівання кармоў жы­­вёле і птушкам: Даведачны дапаможнік для навучэнцаў СПТВ. — Мн., 1997.

26. Лукашэвіч М.М. Машыны і абсталяванне жывё­ла­гадоўчых ферм: Вучэб­ны дапаможнік для сярэдніх спецыяльных вучэбных устаноў. — Мн., 1990.

27. Ляшчынская В.А. Беларуская мова. Тэрміналагічная лексіка. — Мн., 2001.

28. Метадычныя рэкамендацыі да практычных заняткаў па курсу “Беларуская мова. Спецыяльная лексіка”. Мн., 2001.

29. Паневчик В.В. Делопроизводство. — Мн., 2000.

30. Плотнікаў Б. А., Антанюк Л.А. Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум. — Мн., 2003

31. Практыкум па беларускай мове. — Мн., 1993.

32. Практыкум па дысцыпліне “Беларуская мова. Спецыяльная лексіка” для студэнтаў І курса ФТС. — Мн., 2003.

33. Реформатский А.А. Что такое термин и терминология? / Акад. наук. СССР. Ин-т языкознания. — М., 1959.

34. Суперанская А.В., Подольская Н.В., Васильева Н.В. Общая терминология. — М.: Наука, 1989.

35. Сучасная беларуская літаратурная мова. Практычныя заняткі. —Мн., 2001.

36. Трактары і аўтамабілі: Вучэбны дапаможнік для навучэнцаў ПТВ. Пад рэд. І.К. Русецкага. — Мн., 1998.

37. Цікоцкі М. Я. Стылістыка тэксту. — Мн., 2002.

СЛОЎНІКІ 

1. Копко В.М., Хрусталев Б.М. Русско-белорусский словарь по теплотехнике и санитарной технике. — Мн., 1995. 

2. Краевская Н.П., Гринберг Б.В., Красней В.П. Русско-белорус­ский словарь электротехнических терминов. — Мн., 1993. 

3. Ласкавнев А.П., Немкович Н.Н., Волочко А.Т. Русско-белорус­ский терминологический словарь по металлургическому произ­водству. — Мн., 1998.

4. Люшцік У.В. Руска-беларускі слоўнік тэрмінаў нафта- і газаздабычы. — Мн., 1997. 

5. Политехнический словарь. — М., 1998. 

6. Русско-белорусский политехнический словарь: В 2 т. Под ред. И.Л. Бу­­рак и др. — Мн., 1997 — 1998. Т. 1 — 2.

7. Сцяцко П.У., Гуліцкі М.Ф., Антанюк Л.А. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. — Мінск: Выш. школа, 1990. 

8. Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы. — Мн., 1999. 

9. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5 т. — Мн., 1977 — 1984.

ЗМЕСТ

РАЗДЗЕЛ І МОВА Ў ГІСТОРЫІ НАРОДА………………………………3

Роля мовы ў жыцці чалавека і грамадства………………………….….....3

Функцыі мовы………………………………………………………………5

Формы беларускай нацыянальнай мовы………………………………….9

Мова ў гісторыі народа…………………………………………………….14

РАЗДЗЕЛ ІІ. СТЫЛІСТЫКА. КУЛЬТУРА МАЎЛЕННЯ........................26

Функцыянальныя стылі сучаснай беларускай мовы.................................26

Маўленчы службовы этыкет. Культура маналагічнага і дыялагічнага

маўлення........................................................................................................43

Камунікатыўныя якасці маўлення. Праяўленне камунікатыўных якасцей

у розных стылях мовы..................................................................................54

Правільнасць маўлення................................................................................55

Дакладнасць маўлення.................................................................................58

Лагічнасць маўлення....................................................................................59

Дарэчнасць маўлення...................................................................................61

Чысціня маўлення.........................................................................................62

Багацце і выразнасць маўлення...................................................................63

Маўленчыя памылкі.....................................................................................65

РАЗДЗЕЛ ІІІ. САМАСТОЙНЫЯ І СЛУЖБОВЫЯ ЧАСЦІНЫ

МОВЫ Ў НАВУКОВЫМ СТЫЛІ..............................................................75

Вы­карыс­танне тэрмінаў-назоўнікаў ў навукова-тэхнічных тэкстах…...75

Асаблівасці ўжывання прыметнікаў у навуковых тэкстах......................83

Адметнасць і роля дзеяслова ў мове навукі і тэхнікі...............................86

Ужыванне дзеепрыметніка ў навуковым стылі........................................91

Службовыя часціны мовы ў навуковым стылі (прыназоўнік, злучнік,

часціца)........................................................................................................95

РАЗДЗЕЛ ІV. ТЭХНІЧНАЯ ТЭРМІНАЛОГІЯ........................................100

Гістарычныя вытокі фарміравання беларускай тэрміналогіі.................100

Гісторыя развіцця беларускай навуковай тэрміналогіі ў 20-80-я

гады ХХ ст. .................................................................................................103

Сучасны стан беларускай тэрміналогіі.....................................................108

Тэрмін і тэрміналогія..................................................................................114

Марфалагічны спосаб утварэння тэрмінаў...............................................120

Семантычны спосаб утварэння тэрмінаў..................................................127

Словазлучэнне як спосаб утварэння тэрмінаў......................................... 133

Тэндэнцыя да інтэрнацыяналізацыі ў сучаснай тэхнічнай тэрміналогіі.135

Тэрміны беларускай мовы паводле паходжання.......................................141

ЛІТАРАТУРА...............................................................................................145

СЛОЎНІКІ.....................................................................................................148

 Красней В.П. Пошукі прынцыпаў і шляхоў выпрацоўкі беларускай нацыянальнай тэрміналогіі ў 20-х гг. // Беларуская мова: Зб. арт. / Гомель. дзярж. ун-т; Гал. рэд. У.В. Анічэнка. — Мінск, 1985. — Вып. 13. — С. 38.

 Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. У 5 т. Т. 5, кн. 1, с. 582.

 Сцяцко П.У., Гуліцкі М.Ф., Антанюк Л.А. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў. — Мінск: Выш. школа, 1990. — С. 153.

 Головин Б.Н., Кобрин Р.Ю. Лингвистические основы учения о терминах. — М.: Высш. шк., 1987. — 103 с.

 Капанадзе Л.А. О понятиях “термин” и “терминология” // Развитие лексики современного русского языка / Акад. наук СССР. Ин-т. рус. яз.; Под ред. Е.А. Земской, Д.Н. Шмелева. — М.: Наука, 1965. — С. 75 — 85.

 Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии. Вопросы методики и теории. — М.: Изд-во. Акад. наук СССР, 1961. — С. 106.

 Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии. Вопросы методики и теории. — М.: Изд-во. Акад. наук СССР, 1961. — С. 15.

.

 Реформатский А.А. Что такое термин и терминология? / Акад. наук. СССР. Ин-т языкознания. — М., 1959.— С. 13.

 Лукашанец А.А. Словаўтварэнне // Беларуская мова: Najnowsze dzieje językow slowianskich. — Opole, 1998. — С. 296.

 Суперанская А.В., Подольская Н.В., Васильева Н.В. Общая терминология. — М.: Наука, 1989. — С. 155.

 Лотте Д.С. Изменения значений слов как средство образования научно-технических терминов // Изв. Акад. наук СССР. Отд-ние. техн. наук. — 1941. — № 6. — С. 74.

 Даниленко В.П. Русская терминология: Опыт лингвистического описания. — М.: Наука, 1977. — С. 32.

 Там жа. С. 33.

 Кейнис С. Словообразование и терминология // Роль теории в практике развития терминологии и упорядочения литературных языков: Сб. докл. теорет.-метод. семинара, 15 — 17 февр. 1979 г., Таллин / Акад. наук Эстон. ССР. Ин-т яз. и лит.; Редкол.: Т.Л. Канделаки и др. — Таллин, 1982. — С. 91.

149