zelenaya_belarus_2014_06_spetsvypusk_nauchnyy_seminar_cherno

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА					СТР. 21
Дадаткова адзначым, што ў беларускай гістарыяграфіі пры-	сусветную супольнасць на іх вырашэнне, закладвалі прававыя
сутнічае невялікі шэраг артыкулаў па двухбаковаму супрацо-	асновы рэалізацыі міжнародных даследчых праектаў паміж
ўніцтву з такімі краінамі як Германія, Італія, Японія.	пацярпелымі краінамі, міжнароднымі і замежнымі ўстановамі.
Такім чынам, як сама Чарнобыльская катастрофа і яе	Аднак, як высветліцца крыху пазней, надзеям, што ўскладваліся
наступствы, так і пытанне міжнароднага ўзаемадзеяння не атры-	пацярпелымі рэспублікамі на ААН і МАГАТЭ, не ўдалося
малі комплекснага вывучэння. А калі больш дакладна – амаль	спраўдзіцца у поўнай меры.
―выпалі‖ з поля зроку даследчыкаў. Таму перад беларускімі		Так, не ўсе палажэнні, прапісаныя ў Пагадненні з МА-
гісторыкамі стаіць важная навуковая задача, і ў Інстытуце гісто-	ГАТЭ, адпавядалі інтарэсам Беларусі. Ужо ў кастрычніку 1990 г.
рыі НАН Беларусі, у прыватнасці, робяцца першыя крокі ў	прадстаўнікі Дзяржаўнага камітэта БССР па праблемах наступ-
справе вывучэння Чарнобыльскай аварыі. Адзначым, што раш-	с т в а ў		к а т а с т р о ф ы н а Ч а р н о б ы л ь с к а й А Э С
энне пастаўленай задачы залежыць не толькі ад прафесійнай	(Дзяржкамчарнобыль),
арыентацыі і здольнасцей навукоўца (пераважна гісторыкі пра-	які на той час знаходзіўся
цуюць індывідуальна над тэмай у рамках планавага задання),	ў	стадыі	станаўлення,
але і ад разумення яе актуальнасці з боку асобных дзяржаўных	адзначылі яго абмежава-
ведамстваў і кіруючых асоб. У час працы прыходзіцца сутыкац-	насць. Справа ў тым, што
ца не толькі з ―натуральнымі‖, але і ―штучнымі‖ перашкодамі	ў правядзенні міжнарод-
(напрыклад, абмежаваннем або ўвогуле адмовамі ў доступах да	ных даследаванняў, дзе-
архіўных матэрыялаў пад тымі альбо іншымі падставамі з боку	ля	пошуку		найбольш
некаторых ведамасных структур).	эфектыўных			метадаў	і
Што тычыцца непасрэдна гісторыі міжнароднага	сродкаў		барацьбы		з

―чарнобыльскага‖ супрацоўніцтва, то да 1989		года навуковыя				наступствамі аварыі, быў	http://pripyat-city.ru/files/3d/pr3d-002.jpg
кантакты Беларусі ў гэтым накірунку амаль адсутнічалі. Паста-						задзейнічаны навуковы цэнтр ―Прыпяць‖ (Чарнобыльскі цэнтр,
ноўка праблемы і прызнанне неабходнасці падключэння						Украіна), які ва ўсіх без выключэння выпадках выступаў у якасці
міжнароднага супольніцтва да вывучэння і пераадолення						абавязковага ўдзельніка сумесных праектаў [9; 10, арк. 178].
наступстваў аварыі прагучалі на дзяржаўным і грамадскім						Цэнтр з’яўляўся зручным для рэалізацыі заданняў, што
узроўні ў 1989 – 1990 гг. Тут варта ўзгадаць і зварот урада СССР						тычыліся ліквідацыі наступстваў непасрэдна на АЭС. Аднак
да МАГАТЭ з просьбай правядзення міжнароднай экспертызы						згодна пазіцыі Дзяржкамчарнобыля, астатнія праекты
распрацаванай канцэпцыі бяспечнага пражывання ў забруджа-						(даследаванні медыцынскіх, экалагічных, эканамічных, сацыяль-
ных раѐнах і ацэнкі прадпрынятых ахоўных мерапрыемстваў; і						ных наступстваў) не патрабавалі ўдзелу названай установы.
зварот грамадскіх арганізацый да людзей добрай волі і суай-						Праводзіць сумесныя даследаванні планавалася таксама ў Цэн-
чыннікаў за мяжой; і зварот Вярхоўнага Савета Рэспублікі Бела-						тры радыѐмедыцыны ў г. Обнінск (Расія). Далейшае развіццѐ
русь з заклікам да ўрадаў, грамадскіх арганізацый свету аказаць						падзей прывяло да таго, што згаданыя каардынацыйныя цэнтры
дапамогу ў мінімізацыі наступстваў Чарнобыльскай катастро-						ўвогуле апынуліся на тэрыторыі незалежных дзяржаў. Пер-
фы.						шапачатковыя спадзяванні беларускіх вучоных на шырокае
Самастойна справіцца з пастаўшымі маштабнымі экалагіч-						выкарыстанне магчымасцяў гэтых арганізацый не спраўдзіліся.
нымі, медыцынскімі, сацыяльна-эканамічнымі праблемамі рэс-						Айчынныя спецыялісты былі абмежаваны ў кансультацыях
публіка не магла. Па-першае, на час аварыі на Чарнобыльскай						вядучых замежных вучоных, іх навуковых методыках, сучасным
АЭС Беларусь не мела вопыту правядзення навуковых даследа-						абсталяванні і прыборах, прадстаўленых Чарнобыльскаму цэн-
ванняў у галіне радыяцыйнай медыцыны і радыяцыйнай эка-						тру замежнымі партнѐрамі. Згодна меркаванню Дзяржкамчар-
логіі. Навуковыя цэнтры, якія займаліся адпаведнай тэматыкай,						нобыля, навуковы цэнтр ―Прыпяць‖ адмежаваў рэспублікан-
да аварыі знаходзіліся ў Маскве і ў Беларусі пачалі стварацца ў						скую навуку ад магчымасці выкарыстоўваць міжнародны наву-
канцы 80-х – пачатку 90-х гг. Па-другое, мерапрыемствы па						ковы вопыт для рашэння задач па мінімізацыі страт.
мінімізацыі негатыўнага ўплыву аварыі патрабавалі велізарных						З цягам часу такая пазіцыя камітэта яшчэ больш умацоўва-
выдаткаў, аднак Рэспубліка Беларусь у пачатку 90-х гг. апынула-						лася і прывяла да таго, што Дзяржкамчарнобыль вырашыў пра-
ся ў складаным сацыяльна-эканамічным становішчы. З улікам						панаваць агенцтву праект прамога пагаднення паміж Рэспуб-
такіх акалічнасцей прыцягненне фінансавых сродкаў і						лікай Беларусь і МАГАТЭ аб правядзенні міжнародных даследа-
матэрыяльна-тэхнічнай базы, кадравага патэнцыялу і інфарма-						ванняў на базе навуковага цэнтра НАН Беларусі. Тым больш,
цыйных магчымасцей сусветных навуковых цэнтраў з’яўлялася						што ў свой час Беларусь прапанавала ўласны праект Міжнарод-
неабходнай умовай эфектыўнага вырашэння праблем, з якімі						нага цэнтра па даследаванні радыѐэкалагічных і радыѐбіялагіч-
сутыкнуўся беларускі народ. Па-трэцяе, Чарнобыльская аварыя						ных наступстваў аварыі, які быў станоўча ацэнены ў агенцтве
паказала, што ядзерныя і радыяцыйныя катастрофы характары-						[10, арк. 179]. Аднак планы Дзяржкамчарнобыля і па прамым
зуюцца глабальнымі наступствамі, пераадолець якія магчыма						пагадненні, і па Міжнароднаму цэнтру засталіся на паперы.
пры аб’яднанні намаганняў міжнароднай супольнасці.						Першапачаткова ў якасці арганізацыйных цэнтраў
Значная частка міжнародных праектаў была рэалізавана ў						міжнароднага супрацоўніцтва па вывучэнні і пераадоленні
рамках сістэмы ААН. Сярод арганізацый, з якімі былі ўсталява-						наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС выступалі ААН і
ны кантакты, у першую чаргу, адзначым МАГАТЭ, Сусветную						МАГАТЭ. Неабходна адзначыць, што адносіны некаторых краін
арганізацыю аховы здароўя (ВОЗ), Харчовую і сельскагаспадар-						і міжнародных арганізацый да каардынацыйнай ролі ААН былі
чую арганізацыю (ФАО), Арганізацыю па прамысловаму						дастаткова скептычнымі. Адпаведную пазіцыю падчас абмерка-
развіццю (ЮНІДО). Рэспубліка, як краіна-заснавальніца і донар						ванняў чарнобыльскай тэматыкі на сесіях і сходах ААН і яе ар-
справядліва разлічвала менавіта на дапамогу ААН і яе						ганізацый займалі краіны-ўдзельніцы ЕС. Так, у выступленні
шматлікіх арганізацый. На першапачатковым этапе станаўлен-						дэлегацыі Вялікабрытаніі на пасяджэнні Эканамічнага і Са-
ня дзяржаўнага суверэнітэту і выхаду на сусветную арэну ў						цыяльнага Савета ААН у жніўні 1992 г. было пазначана, што
якасці самастойнага суб’екта Беларусь мела вопыт знешніх						дадзеныя міжнародныя інстытуты (ЭКАСАС, Генеральная асам-
зносін менавіта ў межах дзейнасці дадзенай арганізацыі.						блея ААН) ужо адыгралі сваю ролю па мабілізацыі грамадскай
	Асобнай		ўвагі		за-	думкі і ініцыіраванню міжнароднага супрацоўніцтва па Чарно-
	слугоўвае супрацо-					былю. У кулуарных размовах прадстаўнікі Вялікабрытаніі і
	ў н і ц т в а				з	Францыі пазначалі, што дзяржавы ЕС гатовы выдзяляць знач-
	М і ж н а р о д н ы м					ныя сродкі на дапамогу і супрацоўніцтва. Разам з тым, яны не
	агенцтвам па атам-					лічылі ААН здольнай выконваць ролю эфектыўнага каардыну-
	най энергіі.				У	ючага механізму, у сувязі з чым штогадовае і нават двухгадовае
	верасні		1990		г.,	абмеркаванне Чарнобыльскай праблемы на ўзроўні Генераль-
	ў	Вене		паміж		най асамблеі ААН не мела сэнсу. Функцыі каардынатара прапа-
	СССР, БССР, УССР					ноўвалася перадаць КЕС і МАГАТЭ [11]. Заклікі перавесці су-
	і	МАГАТЭ		было		працоўніцтва на двухбаковую аснову з часам гучалі ўсѐ больш
	заключана			Пагад-		настойліва [12].
http://i.artfile.ru/s/695322_090113_72_ArtFile_ru.jpg	ненне		аб	пра-		Перадача каардынацыйнай ролі КЕС мела пэўную рацыю.
вядзенні міжнародных даследаванняў наступстваў			аварыі		на Справа ў тым, што 23 чэрвеня 1992 г., напярэдадні вышэйзга-

ЧАЭС у навуковым цэнтры ―Прыпяць‖. Фарміраванне сістэмы данай нарады, было заключана Пагадненне аб міжнародным міжнароднага навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва па Чарносупрацоўніцтве па пытаннях, звязаных з наступствамі аварыі на быльскай праблеме было замацавана прыняццем рэзалюцыі Чарнобыльскай АЭС, паміж КЕС, з аднаго боку, Дзяржкамчар45/190 ―Аб міжнародным супрацоўніцтве ў справе змякчэння і нобылем Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўным камітэтам Расійскай пераадолення наступстваў аварыі на ЧАЭС‖ на 45-й сесіі ГенеФедэрацыі па сацыяльнай абароне і рэабілітацыі тэрыторый, ральнай Асамблеі ААН 21 снежня 1990 г. Бясспрэчна, што прышто пацярпелі ад Чарнобыльскай і іншых радыяцыйных ката-

нятыя дакументы мелі для Беларусі выключна важнае значэнне,	строф, Міністэрствам Украіны па абароне насельніцтва ад
так як акцэнтавалі ўвагу на праблемах Чарнобыля і мабілізавалі	наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС – з другога.

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА							СТР. 22
Згодна дасягнутых дамоўленасцей была распрацавана пра-						была аказана Украіне. На думку Меркель, Беларусь з яе постчар-
грама даследаванняў па радыяцыйнай абароне [13]. Для эфек-						нобыльскімі праблемамі не атрымала неабходнай дапамогі з
тыўнага кіраўніцтва сумеснымі праектамі ствараўся Каардына-						боку заходніх краін [18, арк. 155-156].
цыйны савет.						Акрамя як знешнімі міжнароднае супрацоўніцтва па
Першая нарада Каардынацыйнага савета была прысвечана						мінімізацыі наступстваў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС
праектам		1993 г. Падчас абмеркавання быў адзначаны невялікі				было абмежавана і ўнутранымі прычынамі: недастатковай ўнут-
вопыт Беларусі ў выкананні сумесных праектаў і толькі па сель-						рырэспубліканскай каардынацыяй, слабым узаемадзеяннем з
скагаспадарчай радыялогіі. Па астатніх тэмах айчынныя вучо-						замежнымі партнѐрамі, адсутнасцю разгорнутых прапаноў Бела-
ныя прадставілі свае праекты ўпершыню. Адзначым, што						русі па многіх чарнобыльскіх праграмах [19]. Так, беларускія
нягледзячы на гэта, усе беларускія прапановы былі прыняты, у						праекты, падрыхтаваныя ў ―Зводны план ААН па міжнароднаму
тым ліку адзін з трох дадатковых праектаў па вывучэнні гене-						супрацоўніцтву з мэтай змякчэння наступстваў аварыі на Чар-
тычных наступстваў катастрофы. Сур’ѐзныя спрэчкі ўдзельнікаў						нобыльскай АЭС‖, фарміраваліся ў вельмі сціслы тэрмін і таму
выклікала		пытанне	каардынацыі. У	выніку	было прынята	былі дрэнна збалансаванымі з рэальнымі праблемамі і задачамі,
―саламонаўскае‖ рашэнне, згодна якому свайго каардынатара						што стаялі перад рэспублікай. Разам з тым ўзгадаем, што
мела кожная краіна, пры гэтым вызначаўся яшчэ і галоўны каар-						рэалізацыя ―Зводнага плану‖ правалілася, і замест неабходных
дынатар. Згодна пазіцыі Расіі і Украіны аўтарытэт беларускіх						на выканенне прадстаўленых пацярпелымі краінамі праектаў на
вучоных для выканання такой ролі быў недастаткова высокім,						суму 650 млн долараў на канферэнцыі ААН, што прайшла ў
таму гэтыя абавязкі ўскладваліся на расійскіх і ўкраінскіх спе-						верасні 1991 г. у Нью-Йорку, у Мэтавы фонд па Чарнобылю пас-
цыялістаў [14].						тупіла ўсяго толькі 1,5 млн долараў ЗША (!).
Цікава адзначыць, што аб’ѐм сумеснай працы па лініі Бела-						Нягледзячы на перашкоды, сумесная праца мела станоўчыя
русь-КЕС ацэньваўся бакамі па-рознаму. Такая акалічнасць пра-						вынікі – больш глыбокае разуменне наступстваў Чарнобыльскай
явіліся падчас 48-й сесіі Генеральнай асамблеі ААН. Напярэ-						катастрофы, рост узроўню навуковых даследаванняў, распрацо-
дадні,	па	просьбе	Каардынатара	ААН	па Чарнобылю	ўка сумесных тэхнічных рашэнняў. Паглыбіліся веды адносна
Я. Эліясана, краінамі ЕС была падрыхтавана калектыўная спра-						ўздзеяння радыяцыі, развіццѐ атрымалі радыѐэкалагічныя
ваздача аб іх удзеле ў вырашэнні пастчарнобыльскіх праблем,						даследаванні і праграмы маніторынгу. Пастаўкі сучаснага наву-
якая лягла ў аснову агучанага 28 верасня 1993 г. Генеральным						ковага і медыцынскага абсталявання, павышэнне кваліфікацыі
сакратаром ААН Бутрасам Бутрасам-Галі даклада па Чарнобы-						спецыялістаў у замежных цэнтрах садзейнічалі выкананню бела-
лю. Згодна меркаванню прадстаўнікоў Дзяржкамчарнобыля						рускімі вучонымі заданняў Дзяржаўнай праграмы па пераадо-
Рэспублікі Беларусь, агучаная інфармацыя не адлюстроўвала						ленні наступстваў Чарнобыльскай катастрофы. Сумесныя пра-
сітуацыю цалкам, а ў шэрагу выпадкаў яе скажала. Так, адзнача-						екты часта судакраналіся з тэматыкай праграмы, аднак насілі
лася, што нягледзячы на рашэнне Каардынацыйнага савета, якім						больш агульны характар і былі скіраваны не толькі на па-
прадугледжваўся роўны ўдзел Беларусі, Расіі і Украіны, як па						мяншэнне наступстваў аварыі, але і на распрацоўку прыняцця
колькасці інстытутаў, так і па аб’ѐмах							рашэнняў у выпадку любой ядзернай
фінансавання, у 1993 г., а гэта першы							катастрофы.
год удзелу Беларусі ў сумесных даследа-							Надзвычай важным прызнаваўся ўдзел
ваннях, доля асігнаванняў для рэспуб-							краіны ў агульнаеўрапейскіх прагра-
лікі склала прыкладна 10 % (!) ад агуль-							мах, асабліва ў справе ацэнкі ўплыву
най сумы [15].							радыяцыі на здароўе насельніцтва заб-
Н е а д н о й ч ы к р ы т ы к а в а л а с я							руджаных тэрыторый [20]. Акрамя таго,
кіраўніцтвам і навуковай супольнасцю							станоўчым вынікам ўзаемадзеяння Бе-
трох пацярпелых краін і пазіцыя МА-							ларусі з ЕС стала стварэнне інфарма-
ГАТЭ адносна наступстваў аварыі. Да-							цыйнай сістэмы падтрымкі прыняцця
клад агенцтва, прадастаўлены сусветнай							рашэнняў пры ядзерных аварыях і ра-
грамадскасці ў маі 1991 г. на канферэн-							дыяцыйных інцыдэнтах у Еўропе.
цыі ў г. Вена, з многімі палажэннямі							Аварыя на Чарнобыльскай АЭС стала
якога не згадзіліся беларускія, расійскія і							адной з найбуйнейшых экалагічных
ўкраінскія спецыялісты, будуць назы-							катастроф ХХ стагоддзя. Таму відавоч-
ваць	адной з прычын недастатковай http://donbass.ua/multimedia/images/news/original/2011/03/17/atomniy-vzriv.jpg						на, што важнае месца сярод міжнарод-

міжнароднай ініцятывы па Чарнобылю. Супрацьлеглыя ацэнкі	ных праектаў займала дзейнасць па пераадоленні яе экалагіч-
вучонымі вынікаў і наступстваў аварыі абумовілі сітуацыю, калі	ных наступстваў. Сумесная праца ў дадзеным накірунку вялася
прынятыя і ўхваленыя ААН праекты не знайшлі рэалізацыі, бо	як на ўзроўні міждзяржаўных праграм, так і на ўзроўні асобных
не атрымалі фінансавай падтрымкі з боку краін-інвестараў. Та-	грамадскіх ініцыятыў. Падзеі 1986 г. узрушылі свет і падштурх-
кой высновы прытрымлівалася Камісія Вярхоўнага Савета Рэс-	нулі міжнародную супольнасць да шырокай дыскусіі па пытан-
публікі Беларусь па праблемах Чарнобыльскай катастрофы,	нях выкарыстання атамнай энергіі і праблем аховы наваколь-
аналізуючы ў 1994 г. стратэгію міжнароднай дзейнасці Беларусі	нага асяроддзя. Аналізуючы тэматыку праектаў, рэалізаваных у
ў гэтым накірунку. Членамі камісіі нават ставілася пытанне аб	Беларусі, можна зрабіць выснову аб тым, што на розных
пераглядзе мэтазгоднасці ўдзелу Беларусі ў дзейнасці МАГАТЭ	узроўнях існавалі свае прыярытэты супрацоўніцтва. Так, калі
[16].	падтрыманыя буйнымі міжнароднымі арганізацыямі і замеж-
Крытыка з боку беларускіх улад закранала і іншыя аспекты.	нымі ўрадамі праекты былі скіраваны на стварэнне і ўдаскана-
Так, сваю незадаволенасць урадавыя ведамствы выказвалі і ме-	ленне сістэм радыяцыйнай бяспекі, то грамадскія аб’яднанні,
ханізмамі фінансавання сумесных даследаванняў. Напрыклад,	разглядаючы атамную энергію як пагрозу, ініцыіравалі рэаліза-
пад сумненне ставілася карысць ад дзейнасці замежных экспер-	цыю праектаў па альтэрнатыўных крыніцах энергіі.
таў, праца якіх аплачвалася ў рамках праектаў. На думку	У разгляданы перыяд шэраг экалагічных праектаў з удзелам
Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь (у	Рэспублікі Беларусь быў падтрыманы МАГАТЭ:
1995 г. у яго склад увайшоў Дзяржкамчарнобыль) адбывалася	- Міграцыя радыѐнуклідаў у забруджаных глебах (1995 –
пэўнае пераразмеркаванне фінансавых сродкаў, што выдзя-	1997) пры ўдзеле ФАО. Фінансаванне выдзелена па лініі МА-
ляліся рознымі міжнароднымі арганізацыямі на чарнобыльскую	ГАТЭ – 63.524 тыс. дол.ЗША;
праблематыку, паміж замежнымі фірмамі і ўстановамі [17]. Таму	- Распрацоўка новай тэхналогіі захавання радыѐактыўна
актуальным бачылася прапрацоўка з КЕС і замацаванне ў адпа-	забруджанай драўніны (1993 – 1994). Фінансаванне выдзелена па
ведных дакументах механізмаў размеркавання сродкаў, прыз-	лініі МАГАТЭ 2.888 тыс. дол.ЗША;
начэння нацыянальных са-дырэктараў заданняў і ўключэння	- Валідацыя мадэляў па пераносу радыѐнуклідаў у назем-
нацыянальных экспертаў у працоўныя групы, што дазваляла б	ным, гарадскім і водным асяроддзях (Беларусь, Украіна, Расія),
улічваць мясцовыя ўмовы і спецыфіку [18, арк. 49]. Такім споса-	(1988 – 1995). Фінансаванне выдзелена па лініі МАГАТЭ – 175.500
бам рэспубліканскія органы кіравання імкнуліся забяспечыць	тыс. дол.ЗША;
свой уплыў на ход рэалізацыі праектаў.	- Радыѐбіялагічнае ўздзеянне гарачых бэта-часціц як
У лютым 1996 г. Беларусь наведала афіцыйная дэлегацыя	наступствы аварыі на Чарнобыльскай АЭС: ацэнка рызыкі
Германіі на чале з Міністрам навакольнага асяроддзя, аховы	(Беларусь, Украіна, Расія), (1991 – 1993). Фінансаванне выдзелена
прыроды і бяспекі атамных рэактараў А. Меркель. Першачарго-	па лініі МАГАТЭ – 40.744 тыс. дол. ЗША [21].
вую задачу па мінімізацыі наступстваў катастрофы Германія	Адным з прыярытэтных напрамкаў доўгатэрміновага ўзае-
бачыла ў фарміраванні адзінага навуковага цэнтра па чарно-	мадзеяння нацыянальных і міжнародных арганізацый па чарно-
быльскіх праблемах. Галоўным матывам арганізацыі такога	быльскім пытанні з'яўлялася пераадоленне медыцынскіх наступ-
цэнтра з’яўлялася каардынацыя даследаванняў беларускіх,	стваў радыяцыйнай катастрофы, змяншэнне агульнай рызыкі
украінскіх і расійскіх вучоных па наступных напрамках: 1)	здароўя насельніцтва, дзяцей і ліквідатараў аварыі. Сумесная
бяспека саркафага; 2) радыѐэкалагічныя наступствы аварыі; 3)	дзейнасць ажыццяўлялася як на ўзроўні двухбаковага супрацо-
наступствы аварыі для здароўя людзей. Прыярытэт аддаваўся	ўніцтва, так і ў рамках комплексных міжнародных праграм,
працы па першаму накірунку, таму найбольшую падтрымка	сярод якіх найбольш выніковымі былі: «Міжнародная праграма

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА				СТР. 23
па памяншэннi ўздзеяння на здароўе насельніцтва наступстваў	ўнічаў з Генетычным цэнтрам г. Бірмінгем па даследаванні
чарнобыльскай аварыі» (IPHECA), каардынавалася Сусветнай	наступстваў уплыву апраменьвання на храмасомны апарат ча-
арганізацыяй аховы здароўя, Праграма «ЮНЕСКА – Чарно-	лавека метадам малекулярнай цытагенетыкі. Абмен спе-
быль», Сумесная праграма ЕС/СНД па даследаванні наступ-	цыялістамі і пастаўкі сучаснага лабараторна-дыягнастычнага
стваў чарнобыльскай аварыі.	абсталявання прадугледжваўся Мемарандумам аб супрацо-
Ўзаемадзеянне беларускага і сусветнага супольніцтваў на	ўніцтве ў галіне правядзення сумесных даследаванняў па ран-
першапачатковым этапе ў большай ступені насіла характар	няй дыягностыцы захворванняў крыві, ацэнцы ўздзеяння малых
дапамогі, і ў меншай – супрацоўніцтва. Прыкладамі апошняга	доз радыяцыі як выніку аварыі на Чарнобыльскай АЭС, падпіса-
з'яўляліся сумесныя навукова – даследчыя і эксперыментальныя	ным Навукова-даследчым інстытутам гематалогіі і пералівання
праекты ў галіне радыяцыйнай медыцыны і онкаэпідэміялагіч-	крыві і Уэльскім нацыянальным шпіталем г. Кардіф [23, c. 118-
нага маніторынгу, рэалізаваныя на двух- і шматбаковай аснове	119].
спецыялістамі Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь і	Можна і далей узгадваць прыклады плѐннага супрацо-
НАН Беларусі ў супрацоўніцтве з замежнымі калегамі Германіі,	ўніцтва (у тым ліку
Вялікабрытаніі, Японіі, ЗША.	сумесны	маштабны
Пад куратарствам спецыялістаў Радыялагічнага інстытута	праект	з	удзелам
імя О. Хуга (г. Мюнхен, Германія) праходзіла праца па стварэнні	я п о н с к і х		с п е -
Цэнтра па лячэнні захворванняў шчытападобнай залозы ў г.	цыялістаў па абсле-
Гомель. Супрацоўніцтва ажыццяўлялася ў рамках пагаднення,	даванні тысяч бела-
падпісанага ў 1991 г. паміж інстытутам і Міністэрствам аховы	рускіх дзетак з заб-
здароўя Рэспублікі Беларусь. Акрамя дапамогі ў заснаванні і	руджанай		тэрыто-
дзейнасці цэнтра Радыялагічны інстытут перадаў у забруджа-	рыі краіны), аднак
ныя раѐны радыѐметрычнае абсталяванне для кантролю заб-	такую	задачу		мы
руджвання прадуктаў харчавання і глебы, паставіў у раѐнныя	перад	сабой		не
клінікі больш за 20 ультрагукавых прыбораў, перадаў абсталя-	ставім.	Неабходна
ванне ў Мініскі гарадскі анкалагічны дыспансер. Усяго да 1997 г.	адзначыць,		што	не
дапамога была аказана ў памеры 13,3 млн ням.марак. У выніку	ўсе праекты ацэнь-
супрацоўніцтва беларускія спецыялісты далучыліся да новых	валіся нашымі вучо-
ведаў і тэхналогій у галіне радыяцыйнай медыцыны. У сваю	нымі, прычым знанымі спецыялістамі, выключна станоўча.
чаргу, сумесная дзейнасць была карыснай не толькі для бела-	Ніжэй прывядзѐм прыклад аднаго з іх.
рускага, але і для нямецкага боку. Так, у часопісе інстытута толь-	У 1993 гг. паміж Дзяржкачарнобылем Рэспублікі Беларусь і
кі да канца 1993 г. па ―чарнобыльскай‖ тэматыцы выйшла 130	Міністэрствам па экалогіі, ахове навакольнага асяроддзя і
навуковых артыкулаў [22].	бяспекі ядзерных рэактараў Германіі быў падпісаны пратакол
Навукова-даследчыя інстытуты	аб рэалізацыі Вымяральнай праграмы па вызначэнні радыя-
Міністэрства аховы здароўя Рэс-	цыйнай нагрузкі на насельніцтва і навакольнае асяроддзе на

	публікі Беларусь прымалі ўдзел у забруджаных тэрыторыях [24]. Дамоўленасць з ФРГ аб яе пра-
	праекце		―Вучоныя		дапамагаюць вядзенні ў трох пацярпелых рэспубліках была дасягнута яшчэ
	дзецям		Чарнобыля‖		Грамадскага ўрадам СССР. Арганізацыя і ажыццяўленне праекта была дару-
	камітэта		па	радыяцыйнай медычана Ядзернаму даследчаму цэнтру г. Юліх. Для рэалізацыі пра-
	цыне	Германіі. Сумесная					дзейграмы нямецкі бок прадаставіў абсталяванне, тэхналогію і спе-
	насць	ажыццяўлялася				ў	сферы цыялістаў. Ад Беларусі каардынатарам праекта выступаў Наву-
	дыягностыкі і лячэння рака шчы- кова-даследчы інстытут радыяцыйнай медыцыны Міністэрства
	тападобнай залозы ў дзяцей. Для аховы здароўя Рэспублікі Беларусь. Атрыманыя даныя пазней
	паляпшэння			аказання		дапамогі ляглі ў аснову рашэння аб бяспецы пражывання людзей у зоне 1
	пацыентам з захворваннямі крыві – 5 Кі/км.кв. Пазначым, што атрыманыя вынікі падвяргаліся
	9-й гарадской клінічнай						бальрэзкай крытыцы з боку дырэктара Інстытута радыяцыйнай
	ніцай г. Мінск дасягнута дамоўлебяспекі ―Белрад‖ члена-карэспандэнта							НАН Беларусі В.Б.
	насць з Вышэйшай медыцынскай Несцярэнка (з 1977 па 1987 гг. займаў пасаду дырэктара Інстыту-
http://www.euxpress.de/i/image4325.jpg	школай		г.	Гановер	аб	падрыхта ядзернай энергетыкі АН БССР). На		думку вучонага Вы-
тоўцы медыцынскіх спецыялістаў			са	сталічных		навуковамяральная праграма ў Беларусі паўтарыла памылкі Міжнарод-
даследчых і лячэбных устаноў у Гановерскім цэнтры транспланнага чарнобыльскага праекта, праведзенага пад эгідай МАГАТЭ
тацыі касцявога мозгу за кошт сродкаў Чырвонага Крыжа Гер- [25, c. 88]. Замеры праводзіліся ў раѐнных гарадах і толькі ў двух
маніі [23].							вѐсках Нараўлянскага і Веткаўскага раѐнаў. У той жа час больш

	З 1990 г. дынамічна развівалася ўзаемадзеянне паміж за 90 % калектыўнай дозы апраменьвання жыхары Беларусі
	Дзіцячым гематалагічным цэнтрам 1-й клінічнай		бальніцы атрымлівалі ў сельскай мясцовасці за кошт ужывання прадукцыі
	г. Мінск і Дзяцячай анкалагічнай клінікай г. Франкфурт-на- ўласных падворкаў і лесу. Несцярэнка лічыў памылкай прагра-
	Майне ў галіне лячэння злаякасных захворванняў крыві ў			мы ігнараванне даных, назапашаных беларускімі спецыялістамі,
	дзяцей. Супрацоўніцтва дазволіла ўкараніць эфектыўныя			па дозах апраменьвання жыхароў Беларусі. Не былі ўлічаны
	пратаколы лячэння рознага кшталту лейкозаў, забяспечыць			мясцовыя асаблівасці харчавання і не абследаваны жыхары Па-
	цэнтр сучасным абсталяваннем і медыкаментамі, адкрыць новае			лесся, дзе ўзровень забруджанасці і быў невялікім, аднак
	прыѐмнае аддзяленне, павысіць кваліфікацыйны ўзровень			каэфіцыент пераходу цэзія-137 ад глебы да раслін у 30 – 50 разоў
	медыцынскага персаналу. Нямецкі бок выдзеліў на патрэбы			перавышаў паказчыкі на чарназѐмах. Параўноўваючы даныя
	цэнтра больш за 4 млн ням.марак [23].			Вымяральнай праграмы 1993 г. з данымі беларускіх спе-
	Сумесныя даследаванні па	чарнобыльскай	тэматыцы	цыялістаў, вучоны зрабіў выснову, што дозавыя нагрузкі,
	вяліся на аснове міжінстытуцкіх	пагадненняў НДІ сістэмы		пралічаныя Ядзерным цэнтрам г. Юліх, у 2-5 разоў былі
				ніжэйшымі за сапраўдныя [25, c. 84-90].
	Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь і ўстаноў
				Зразумела, міжнароднае супрацоўніцтва з’яўляецца важ-
	Вялікабрытаніі. З 1991 г. па пытаннях скрынінгу цяжарных для
	ранняга выяўлення храмасомных захворванняў плода наладжа-			най умовай навуковага прагрэсу як у нацыянальных, так і ў су-
	ны абмен вопытам (у тым ліку спецыялістамі) паміж Навукова-			светных межах. У той жа час неабходна разумець, што сам сабой
	даследчым інстытутам спадчынных і прыроджаных захворван-			―міжнародны праект‖ не заўсѐды забяспечвае парытэт яго
	няў і Універсітэтам г. Лідс. З 1992 г. інстытут інтэнсіўна супрацо-			ўдзельнікаў, адзінства інтарэсаў бакоў, часам не пазбаўлены

своеасаблівай запраграмаванасці чаканых вынікаў. Відавочна, што на маштабы, напрамкі і тэматыку супрацоўніцтва ўплывае міжнародная палітычная і эканамічная кан’юктура, а замежныя арганізацыі ўдзельнічаюць у тых праектах, у якіх найперш зацікаўлены як уласна яны, так і інстытуцыі, што аказваюць ім фінансавую і іншага кшталту падтрымку. Таму любая краіна, якая арыентуецца ў сваім развіцці на навуку і перадавыя тэхналогіі павінна мець распрацаваную каротка- і доўгатэрміновую стратэгію міжнароднага ўзаемадзеяння, забяспечаную стабільнымі фінансавымі, тэхнічнымі, дыпламатычнымі інструментамі. Інакш, той альбо іншай дзяржаве і яе навуковатэхнічнай сістэме паграджае заўсѐды заставацца на другасных пазіцыях у партнѐрстве і рэалізоўваць свае інтарэсы і патэнцыял у паўмерах.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Birmingham_Business_School.jpg

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

	ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА		СТР. 24
	Што тычыцца сумесных навуковых праектаў па мінімізацыі		13. Соглашение о международном сотрудничестве по вопро-
	наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС, то іх выкананне		сам связанным с последствиями аварии на Чернобыльской АЭС
	праходзіла ва ўмовах адсутнасці міжнароднай навукова-		от 23 июня 1992 г. / Белорусский правовой портал Pravo.BY.info.
	тэхнічнай стратэгіі Беларусі. Справядліва адзначыць, што гэта		– Рэжым доступу: http://www.pravoby.info/megdoc-/part4/
	акалічнасць абумоўлена многімі аб’ектыўнымі для таго часу		megd4528.htm. – Дата доступу: 23.06.2009.
	фактарамі, пэўнай аўральнасцю сітуацыі. Аднак сѐння такія		14. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	―апраўданні‖ ўжо не працуюць.		Спр. 160. Документы о международном научно-техническом
			сотрудничестве Республики Беларусь в области минимизации
	Спiс выкарастаных крынiц.		последствий аварии на Чернобыльской АЭС (информации, све-
			дения, перписка и др.) за 1992 г. – Т. 8. – Арк. 36–37.
	1. Лыч,	Г.М. Чернобыльская катастрофа: социально-	15. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	экономические проблемы и пути их решения // Г.М. Лыч,		Спр. 307. Документы о международном научно-техническом
	З.Г. Патеева. – Минск: НАН Беларуси, БРФФД, Ин-т экономики		сотрудничестве Республики Беларусь в области минимизации
	НАН Беларуси, 1999. – 292 с.;		последствий аварии на Чернобыльской АЭС и получении гума-
	2. Бабосов, Е.М. Социальные последствия Чернобыльской		нитарной помощи (ноты, информации, переписка и др.) за 1993
	катастрофы, пути их преодоления // Е.М. Бабосов. – Минск:		год. – Т. 3. – Арк. 209.
	"БТН-информ", 2001. – 220 с.;		16. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	3.Бабосов, Е.М. Социальное эхо чернобыльской катастрофы:		Спр. 551. Переписка Министерства иностранных дел с Верхов-
	двадцать	лет спустя // Е.М. Бабосов. – Гомель: РНИУП	ным Советом, Советом Министров Республики Беларусь по про-
	"Институт радиологии", 2005 – 134 с.		блемам Чернобыльской катастрофы за 1994 г. – Арк. 16–19.
	4. Демичев, Д.М. Чернобыльская катастрофа: государственно		17. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	-правовые проблемы преодоления последствий (По материалам		Спр. 1184. Документы о международном сотрудничестве Респуб-
	Республики Беларусь. 1986 – 1996 гг.) // Д.М. Демичев. – Минск:		лики Беларусь в связи с 10-й годовщиной Чернобыльской ката-
	Экоинформ, 1997. – 270 с.		строфы (информации, ноты, переписка) за 1995 – 1996 гг. – Арк.
	5. Демичев, Д.М. Органы государственного управления в		48.
	минимизации последствий чернобыльской катастрофы (По ма-		18. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	териалам Республики Беларусь, Украины и Российской Федера-		Спр. 1184. Документы о международном сотрудничестве Респуб-
	ции) // Д.М. Демичев. – Минск: Право и экономика, 2006. – 215		лики Беларусь в связи с 10-й годовщиной Чернобыльской ката-
	с.		строфы (информации, ноты, переписка) за 1995 – 1996 гг. – Арк.
	6. Ляхович, Л.В. Франция и Беларусь: экономические, научно		49.
	-технические и культурные связи в 1971 – 1999 гг.: дис. … канд.		19. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	ист. наук: 07.00.03 / Л.В. Ляхович; БГУ. – Минск, 2001. – 130 с.		Спр. 52. Документы о международном научно-техническом со-
	7. Короленок, Л.Г. Беларусь и Великобритания: экономиче-		трудничестве БССР, Республики Беларусь в области минимиза-
			ции последствий аварии на Чернобыльской АЭС (записи бесед,
	ские, научно-технические и культурные связи в 1970 – 2003 гг.:		информации, переписка и др.) за 1991 год. – Т. 4. – Арк 67.
	дис. … канд. ист. наук: 07.00.15 / Л.Г. Короленок; Минск, 2004. –
	138 с.		20. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –
	8. Русакович, А.В. Белорусско-германские отношения в 1990-		Спр. 551. Переписка Министерства иностранных дел с Верхов-
	ые гг.: политика, экономика, культура / А.В. Русакович. –		ным Советом, Советом Министров Республики Беларусь по про-
			блемам Чернобыльской катастрофы за 1994 г. – Арк. 16–19.
	Минск: Тесей, 2003. – 264 с.		21. Чернобыль: проекты в Беларуси // Организация Объеди-
	9. Соглашение о проведении международных исследований
			ненных Наций в Беларуси [Электронны рэсурс]. – Рэжым досту-
	последствий аварии на Чернобыльской атомной электростан-
			пу: http://un.by/chernobyl/initiatives. – Дата доступу: 12.11.2013.
	ции в научном центре ―Припять‖ // ООН и Чернобыль
	[Электронны рэсурс]. – 2006. – Рэжым доступу: http://		22. Русакович, А. Белорусско-германское сотрудничество в
	www.un.org/russian/ha/chernobyl/pripiat.htm. – Дата доступу:		1990-х гг. по преодолению последствий Чернобыльской ката-
	17.06.2009;		строфы // Белорусский журнал международного права и меж-
	10. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –		дународных отношений. – 1999. – № 4. [Электронны рэсурс]. –
			1996. – Рэжым доступу: http://evolutio.info/content/
	Спр. 55. Документы о международном научно-техническом со-
	трудничестве БССР, Республики Беларусь в области минимиза-		view/325/50/ – Дата доступу: 14.08.2013.
	ции последствий аварии на Чернобыльской АЭС (записи бесед,		23. Крывічаніна, К.А. Навукова-тэхнічнае супрацоўніцтва
	информации, переписка и др.) за 1991 год. – Т. 7.		Беларусі з краінамі ЕС і СНД (1991 – 2000 гг.) / К.А. Крывічаніна.
	11. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –		– Мінск: Беларуская навука, 2014. – С. 112.
	Спр. 158. Документы о международном научно-техническом		24. Беларусь и Чернобыль: приоритеты второго десятилетия
	сотрудничесвте Республики Беларусь в области минимизации		после аварии / МЧС Республики Беларусь; под ред. И.А. Кени-
	последствий аварии на Чернобыльской АЭС (информации, све-		ка. – Минск, 1998. – 92 с. // PROGETTO HUMUS – MONDO in
	дения, переписка и др.) за 1992 год. Т. 6. – Арк. 158–159.		CAMMINO: Chernobyl and nuclear portal [Электронны рэсурс].
	12. Архіў МЗС Рэспублікі Беларусь. – Фонд. 907. – Воп. 2. –		2003–2009. – Рэжым доступу: http://www.progettohumus.it/
	Спр. 305.	Документы о международном научно-техническом include/bielorussia/docs/reportkom/Pub98Ru.pdf – Дата доступу:
	сотрудничестве Республики Беларусь в области минимизации		29.06.2009.
	последствий аварии на Чернобыльской АЭС и получении гума-		25. Нестеренко, В.Б. Чернобыльская катастрофа: радиацион-
	нитарной помощи (ноты, информации, переписка и др.) за 1993		ная защита населения // В.Б. Нестеренко. – Минск: ИООО
	год. – Т. 1. – Арк. 107.		"Право и экономика", 1997. – 172 c.

РЕСУРСЫ БИБЛИОТЕК БЕЛАРУСИ И ИНФОРМАЦИОННЫХ ЦЕНТРОВ ПО ЧЕРНОБЫЛЬСКОЙ ПРОБЛЕМЕ: КРАТКИЙ ОБЗОР

Е.А. ШИШКОВА

ГУ «Центральная научная библиотека им. Я. Коласа НАН Беларуси»

C момента аварии на Чернобыльской АЭС прошло уже дваработать Национальная библиотека Беларуси. Еще в начале 1990 дцать восемь лет, но до сих пор она привлекает внимание между- -х годов началась работа по созданию библиографического уканародной и белорусской общественности. В призму рассмотрезателя «Чарнобыль», первый выпуск которого увидел свет в 1993 ния проблем, связанных с Чернобылем, входят экологические, году. В том же году была создана проблемно-ориентированная биологические, исторические, социальные и другие вопросы. база данных «Чарнобыль» (http://www.nlb.by/portal/page/portal/ Учитывая широкий резонанс негативных последствий катастро- index/resources/subject_bases/ch), которая на сегодняшний день фы на Чернобыльской АЭС, библиотеки и информационные содержит более 26 тысяч библиографических записей докуменцентры Республики Беларусь обеспечивают всестороннюю интов о чернобыльской аварии и минимизации ее последствий в формационную поддержку населению и всем заинтересованным Республике Беларусь и за ее пределами. Наиболее полно в ней организациям. представлены сведения о документах по социальным и гумани-

Одной из первых в Беларуси по данному направлению стала тарным наукам (социологии, статистике, демографии, экономи-

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА

ке, политике, государству и праву, художественной литературе, литературоведению, религии, психологии и др.). Также в базу данных включена информация по общим вопросам природоведения, техники, сельского хозяйства, медицины.

В БД представлена библиографическая информация о документах из фонда Национальной библиотеки Беларуси, документах, выявленных с помощью изданий национальной библиографии Беларуси, России,

Украины, других библиографических источников, ресурсов Интернет. База данных «Чарнобыль» включает сведения о документах, изданных в 1991-2005 гг. В ней представлены монографии, сборники и тезисы докладов, материалы конференций, съездов и симпозиумов; справочные, картографические, нотные, изобразительные издания; диссертации (с 1994 г.), авторефераты диссертаций; периодические издания; главы и разделы из книг, сборников, статьи из журналов, газет (до 1995 г.), рецензии и др. Материал в базе сгруппирован согласно специально разработанному локальному рубрикатору.

Сведения о документах из фондов Национальной библиотеки Беларуси и крупнейших библиотек страны, а также выявленных по библиографическим источникам представлены на белорусском, русском, иностранных языках. Библиографические записи в базе частично аннотированны.

С 2007 г. сведения о белорусоведческих документах по тематике базы данных «Чернобыль» отражаются в базе данных «Беларусь: от прошлого к настоящему». Национальная библиотека Беларуси предоставляет возможность удаленного поиска информации по URL-адресу: http://www.nlb.by/portal/page/ portal/index/resources/subject_bases/blrpp, а так же он-лайн заказа, при условии регистрации на сайте.

На сайте Национальной библиотеки Беларуси открыт доступ к постоянно пополняемому списку литературы по теме «Авария на Чернобыльской АЭС», который содержит библиографические описания документов, находящихся в фондах библиотеки, также сайт кумулирует интернет ссылки по данной тематике.

Центральная научная библиотека им. Я. Коласа НАН Беларуси ведет две базы данных собственной генерации: «Природа Беларуси» и «Экология и природопользование в Беларуси». Данные электронные информационные ресурсы включают сведения о более 55680 документах периода 1991-2014 гг. издания.

База данных «Экология и природопользование в Белару-

си» была создана в 2010 году и включает материалы с 2002 года по настоящее время. В ней отражены сведения о документах по экологии, эколого-правовым вопросам, природопользованию в Республике Беларусь, охране природы, международному сотрудничеству, геологическому строению, полезным ископаемым, климату, водным ресурсам, почвам, растительному и животному миру, природному ландшафту, антропогенному воздействию на окружающую среду, последствиям аварии на Чернобыльской АЭС и другим чрезвычайным ситуациям техногенного и природного характера, системе мониторинга, экологическому образованию и информированности населения.

В базу данных включены монографии, авторефераты диссертаций, сборники научных работ и материалы научных мероприятий, препринты, источники вторично-документальной информации, главы из книг, имеющие самостоятельное заглавие и авторство, статьи из сборников научных работ и материалов научных мероприятий (в т.ч. докладов и тезисов докладов), многотомных, периодических и продолжающихся изданий и их электронных вариантов. Материалы, содержащиеся в базе

СТР. 25

данных, созданы как на территории Беларуси, так и за ее пределами.

БД «Экология и природопользование в Беларуси» постоянно пополняется и, на сегодняшний день, содержит более 25 тысяч библиографических записей. Каждая запись отражает расширенные аннотации или рефераты, предметные рубрики, ключевые слова, многие из которых включают гиперссылки на полные тексты документов. Данный электронный ресурс предоставлен пользователям в режиме удаленного доступа по адресу: http://libcat.bas-net.by/ecology/index.html.

База данных «Природа Беларуси» содержит сведения обо всех видах документов, изданных на территории Беларуси и за рубежом по природопользованию и охране природы, геологическому строению, полезным ископаемым, климату, водам, почвам, растительному и животному миру, ландшафту, экологии. На основе базы данных были созданы печатные библиографические указатели «Природа Беларуси», отражающие документы за период с 1990 по 1995 гг. Рассматриваемая база носит локальный характер, доступна только с автоматизированных рабочих мест экологического информационного центра «Эко-Инфо» и читального зала естественных наук. С 1996 года ресурс имеет свое продолжение в базе данных «Экология и природопользование в Беларуси».

Еще одним локальным ресурсом, включающим вопросы чернобыльской тематики, является база данных «Белорусское Полесье». База содержит информацию о документах по региональной экологии, охране окружающей среды, природопользованию, геологическому строению, полезным ископаемым, климату, водам, почвам, биоразнообразию, эколого - экономическим проблемам мелиорации, проблемам сельскохозяйственного землепользования в постчернобыльский период и др. Продолжается пополнение записей в объединенной базе данных «Экология и природопользование в Беларуси».

Ретроспектива за период 1986-1990 гг. включена в специальный раздел «Чернобыльская катастрофа на Полесье» библиографического указателя «Полесье». В том же указателе ретроспектива с 1991 по 1995 гг. отражена в разделе «Последствия на Чернобыльской АЭС».

В связи с широким ис-
пользованием	сети Интер-
нет библиотеки		Беларуси	КНИГИ	СТАТЬИ
стараются	максимально
использовать	возможности
своих веб-ресурсов. На биб-
лиотечных сайтах и порта-
лах все чаще размещаются
различного рода		виртуаль-

ные проекты, ресурсы, выставки. Так ежегодно к годовщине аварии на Чернобыльской АЭС на сайте эко-

логического информационного центра «Эко-Инфо» Центральной научной библиотеки им. Я. Коласа НАН Беларуси демонстрируются виртуальные выставки, на которых представлены ресурсы, посвященные проблеме ЧАЭС. Ресурсы раскрыты краткой аннотацией и содержанием документа с возможностью прямого заказа через электронный каталог ЦНБ им. Я. Коласа НАН Беларуси. Некоторая часть ресурсов предоставлена в полнотекстовом доступе. Виртуальные выставки включают в себя документы, носящие самостоятельный характер, а также статьи из сборников, периодических и продолжающихся изданий и веб-ресурсов.

Виртуальная выставка «Реабилитация и устойчивое развитие регионов, постра-

давших при аварии на ЧАЭС»

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА				СТР. 26
Гомельская областная универсальная библиотека им. В.И.	банк «Пост-Чернобыльские эффекты в Беларуси, России и
Ленина генерирует базу данных «Исчезнувшие, но не забы-	Украине». Этот банк стал основой для разработки междисци-
тые». База данных носит фактографический характер. Она со-	плинарного бюллетеня чернобыльской информации на рус-
держит сведения об исчезнувших после Чернобыльской аварии	ском и английском языках «Чернобыль дайджест» / «Chernobyl
населенных пунктах; знаменитых уроженцах; библиотеках; па-	Digest».
мятниках природы, истории, культуры в окрестностях и на тер-	В «Чернобыль-дайджест» предоставлена реферативная ин-
ритории населенных пунктов Брагинского, Буда-Кошелевского,	формация из малодоступной отраслевой периодики, отдельных
Ветковского, Добрушского, Ельского, Кормянского, Лельчицко-	брошюр и книг.
го, Наровлянского, Хойникского и Чечерского районов Гомель-	С 1991 по 2000 гг. подго-
ской области. База ведется с 2007 года, включает документы,	т о в л е н о	5 в ы п у с к о в
изданные с 1986 года, пополняется эпизодически.	«Чернобыль дайджест» /
Экологические вопросы последствий аварии на ЧАЭС куму-	«Chernobyl Digest» (выпуски
лируются в разделе «Чернобыль» базы данных собственной	1, 3–5 опубликованы, выпуск
генерации «Экология и современность». В настоящее время	2 – в электронной форме
раздел «Чернобыль» содержит около 400 полнотекстовых доку-	только на русском языке). В
ментов, за период с 2005 по настоящее время.	2001 г. подготовлены выпуск
В 2011 году к 25-летию аварии на ЧАЭС библиотекой был	6 и приложение к нему, в
создан тематический указатель «Чернобыль 25 лет спустя», где	2008 г. – выпуск 7. В 2008 г. в
тема Чернобыльской трагедии раскрывается в произведениях	рамках Программы Союзно-
литераторов Гомельщины. Тематический указатель содержит	го государства по ЧАЭС собраны, проанализированы и переда-
перечень произведений поэзии, прозы, драматургии и публици-	ны в Белорусское отделение Российско-Белорусского информа-
стики, созданных поэтами и писателями Гомельщины на тему	ционного центра по проблемам катастрофы на Чернобыльской
Чернобыля. Представлены произведения более шестидесяти	АЭС материалы по публикациям 2006–2008 гг. В 2009 г. собрана
авторов. Из-за высокой востребованности указателя, был создан	информация за 2004–2005 гг., которая представлена в виде вы-
онлайн проект «Чернобыль 25 лет спустя: тема Чернобыля в	пуска 8 (http://igc.bas-net.by/ChD).
произведениях литераторов Гомельщины » (http://	«Чернобыль дайджест» / «Chernobyl Digest» отражает ис-
ggcbs.gomel.by/greensteps/index.html), который активно ведется биб-	ключительно белорусскую, российскую и украинскую литерату-
лиотекой по настоящее время.	ру чернобыльской тематики по разделам «Общие радиоэколо-
	гические проблемы», «Природа» (включая «неживая природа»,
	т.е. «почва» и «вода» и «живая природа», т.е. «флора и фауна»,
	« м и к р о о р г а н и з м ы » ,		« р а с т е н и я » ,	« ж и в о т н ы е » ) ,
	«Человек»	(включая	«общие вопросы	радиационной
	«медицицы», «взрослые», «дети») и «Общество». Документы
	реферируются на русском и английском языках.

Интернет-страница «Чернобыль дайджест» зарегистрирована в качестве информационного ресурса в Государственном регистре информационных ресурсов Республики Беларусь в 2005 г., отдельно там же в 2009 г. зарегистрирован выпуск 7. Реализация электронного варианта «Чернобыль дайджест» началась в 2000 г. по инициативе доктора биологических наук С.Е. Дромашко.

	Уникальное реферативное собрание белорусской, русской
	и украинской	литературы		кумулирует		база	данных
	«Медицинские аспекты аварии на Чернобыльской АЭС».
	База создана Отделом информационного обеспечения здраво-
	охранения Белорусского центра медицинских технологий, ин-
Отдел информационных ресурсов Могилѐвской областной форматики, управления и экономики здравоохранения Мин-
библиотеки имени В.И. Ленина к 25-летию годовщины аварии здрава Республики Беларусь. Отражает не только медицинские
на ЧАЭС создал виртуальный проект «Под чернобыльским аспекты проблемы, но и социальные,					психологические,		органи-
пеплом» (http://library.mogilev.by/chernobyl/). Основная цель проек- зационные и даже технические вопросы, при условии их отне-
та – расширить представления об аварии на Чернобыльской сенности к состоянию здоровья радиационно облученного насе-
АЭС, ее последствиях и масштабах, рассказать об усилиях госу- ления. База содержит более пяти тысяч подробно детализиро-
дарства по преодолению последствий аварии и их результаты. ванных рефератов за период с 1991 года по настоящее время.
Сайт состоит из разделов, которые содержат материалы о пер- Основные разделы базы:			«Общие проблемы радиационной»,
вых днях трагедии, ее масштабах и ликвидации, последствиях «Медицинские		аспекты	аварии		ядерных	электростан-
катастрофы для области, ликвидаторах – уроженцах Могилев- ций» (включая «радионуклиды в пище», «состояние здоровья
щины, официальные сообщениях об аварии, а также методиче- облученного населения и			ликвидаторов», «механизм воздей-
ский материал, включающий памятки, сценарии, фото- и видео- ствия радионуклидов			на	человеческий		организм»),
материал.	«Клинические аспекты радиационного воздействия на челове-

ка» и т.д. База данных «Медицинские аспекты аварии на Чернобыльской АЭС» носит локальный характер и доступна широкому кругу пользователей с автоматизированных рабочих мест Республиканской научной медицинской библиотеки.

Специалистами ГУ «Республиканский научно - практический центр радиационной медицины и экологии человека» ведутся три фактографические базы данных локального доступа. «Уровень экспрессии маркеров апоптоза у лиц, пострадавших в результате аварии на ЧАЭС» - молекулярно-

иммунологическая база, содержащая данные клиниколабораторных исследований по оценке экспрессии маркеров апоптоза и частоте клеток с гиподиплоидным содержанием ДНК. Данные комбинируются с результатами иммунологических исследований. Отражаются материалы с 1996 года по настоящее время. База обновляется ежедневно и на сегодняшний день содержит 467 записей. База данных «Иммунологический статус лиц, пострадавших в результате аварии на ЧАЭС» со-

держит данные клинических исследований по оценке иммунного статуса 2-го уровня и результаты иммунофенотипирования

Для сбора Чернобыльской информации и ее распростране- лимфоцитов периферической крови, включающие следующие ния среди всех заинтересованных лиц, отделом научной инфор- параметры: абсолютное и относительное содержание лейкоци- мации и информатики Института генетики и цитологии НАН тов, лимфоцитов, иммуноглобулинов, ЦИК, поверхностных СDБеларуси (теперь – лаборатория моделирования генетических маркеров субпопуляций лимфоцитов. База ведется с 1990 года, процессов) был создан междисциплинарный информационный содержит около 420 записей, обновляется ежедневно.

СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК, ИЮНЬ, 2014 GREEN BELARUS - ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ

СТР. 27

ЧЕРНОБЫЛЬ КАК ВЫЗОВ НАУКЕ: МАТЕРИАЛЫ СЕМИНАРА

База данных «Цитогенетический статус лиц, пострадав- катастрофе на Чернобыльской АЭС и о ходе ликвидации ее ших в результате аварии на ЧАЭС» ведется с 1990 года и на последствий, об основных экологических, медицинских и социсегодняшний день содержит более 1200 записей. Ресурс отража- ально-экономических последствиях катастрофы для Республи-

ет данные клинических исследований по оценке цитогенетичеки Беларусь.

ского статуса лиц, пострадавших в результате аварии на Черно-	Заслон Чернобыля (http://www.chernobil.ru). Сайт создан
быльской АЭС, включает сведения об анамнезе обследованных	общественной организацией инвалидов Чернобыля. Содержит-
лиц, уровнях дозовой нагрузки, числе метафаз, количестве оди-	ся информация об аварии и ее ликвидации: хронология разви-
ночных и парных фрагментов, дицентриков, полиплоидных и	тия аварийной ситуации, ликвидационные мероприятия пер-
абберантных клеток и другие параметры. База обновляется еже-	вых дней катастрофы. Представлены полные тексты официаль-
дневно.	ных документов чернобыльской тематики.
Одним из наиболее исчерпывающих ресурсов, посвящен-
ных аварии на Чернобыльской АЭС, является официальный
сайт Департамента по ликвидации катастрофы на Черно-
быльской АЭС (http://www.chernobyl.gov.by). Сайт всесторонне
освещает проблему Чернобыльской катастрофы и ее послед-
ствий. Представлен материал об экологических, социальных,
медицинских и других последствиях катастрофы. Ресурс содер-
жит полные тексты официальных документов чернобыльской
тематики, комментарии к ним, информационные материалы
(публикации комитета, памятки для населения, публикации
ООН по чернобыльской проблеме и т.д.). Сайт ведется на рус-
ском и английском языках.

						Припять (http://pripyat.com). Сайт города Припять создан
					и поддерживается инициативной группой из числа бывших
					жителей города. Содержится информация о городе, его исто-
					рии и нынешнем состоянии, а также о ЧАЭС и прилегающей к
					ней	территории.
					Представлен			фото-
					архив города и его
					жителей,		полные
					тексты стихов, про-
					зы,	изоматериалы о
					Чернобыле. Приво-
					дятся публикации в
Департамент выпускает информационный		бюллетень			средствах		массовой
«Единый банк данных по основным аспектам чернобыль-					информации			по
ской катастрофы». Единый информационный банк данных					проблемам		Черно-
представляет собой информационную основу для проведения					быля на русском и
социально-реабилитационных мероприятий на пострадавших					английском языках.
территориях Республики Беларусь и Российской Федерации.						Чернобыль.BY (http://www.chernobyl.by). Сайт посвящен
Информационное взаимодействие осуществляется на основе					аварии на Чернобыльской АЭС, представлен на русском и ан-
протокола обмена данными между организациями России и глийском языках.
Беларуси по радиационно-гигиенической, медико-
демографической и социально-экономической обстановке на
территориях радиоактивного загрязнения.
С целью экологическо-
го воспитания подрас-
тающего		поколения
Департаментом				по
ликвидации			катастро-
фы на Чернобыльской
АЭС выпускается жур-
нал о	возрождении и
с о ц и а л ь н о -
экономическом разви-
тии районов, постра-
давших	в	результате				Сhernobyl.info (http://chernobyl.info/index.php). Междуна-
катастрофы на Черно-
б ы л ь с к о й				А Э С	родная коммуникационная платформа, посвященная долговре-
«Возрождаем родную землю», а также детский журнал по ос-					менным последствиям Чернобыльской катастрофы, представ-
новам радиационной безопасности для младшего школьного					ляет сайт, на котором размещены наиболее важные факты о
возраста «Капелька».					Чернобыльской атомной аварии в виде коротких обобщающих
Проблеме аварии на Чернобыльской АЭС посвящены так-					глав, а также полезные данные об источниках информации,
					ссылки, сведения об организациях и проектах по преодолению
же и самостоятельные веб-ресурсы, которые отражают те или					последствий Чернобыльской катастрофы.
иные вопросы данной тематики.
Возрождаем				род-
ную	землю вместе
(http://www.rbic.by).
Сайт		Российско-
Белорусского				ин-
ф о р м а ц и о н н о г о
центра		по	пробле-
мам	последствий
к а т а с т р о ф ы				н а
ЧАЭС.		Содержит
наиболее			актуаль-
ную информацию о

ИНФОРМАЦИОННЫЕ РЕСУРСЫ ЭКО-ИНФО

На сайте экологического информационного центра Эко-Инфо в открытом доступе пред-

ставлены

электронные

ресурсы

по

чернобыльской

проблеме

в

разделе

«Чернобыльская трагедия». Полный

список:

http://ecoinfo.bas-net.by/books/

index.html#chernob

Международный

Э к о л о г и ч е с к и е

Разработка,

совершен-

последствия аварии на

ствование и практиче-

экологический бюллетень

Чернобыльской АЭС и

ское внедрение новей-

их преодоление: два-

ших технологий в рос-

«ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ»

д ц а т и л е т н и й

сийских и белорусских

http://ecoinfo.bas-net.by/ecology-belarus/

опыт:

доклад эксперт-

медицинских

центрах

ной группы "Экология"

для

диагностики

и

Бюллетень

был создан в 2003

Чернобыл. форума .—

лечения

граждан,

по-

страдавших от аварии

Вена:

Международное

на

Чернобыльской

году как

ресурс

свободного

агентство по атомной

АЭС / сост. А. В. Баши-

доступа для информирования и

энергии, 2008.—180 с.

лов, С. В. Ворсина. –

просвещения

всех

заинтересо-

Минск: Институт ра-

ванных в экологической инфор-

диологии, 2010. – 42 с.

мации пользователей. Он пред-

ставляет собой дайджест основ-

Беларусь и Черно-

Радиация,

эколо-

ных событий и новостей, полу-

быль: 25 лет спустя /

гия

и

техносфера

:

ченных

как

из официальных

Департамент по ликви-

материалы

междунар.

дации

последствий

источников, так и выявленных в

науч. конф. (Гомель, 26

катастрофы

на Черно-

–27 сент. 2013 г.) / НАН

СМИ. Периодичность выхода —

быльской

АЭС

МЧС

Беларуси,

институт

один раз в месяц.

Респ. Беларусь, Ин-

радиобиологий,

ред-

форм.-аналит.

центр

кол. : А.Д. Наумов (гл.

при

Администрации

ред.) [и др.]. – Минск :

Президента

Респ.

Бела-

Ин-т радиологии, 2013.

русь [и др.]; [сост.: В.

В.

—220 с.

Антипенко и др.; под

ред. Н.Н. Цыбулько]. —

Минск: Ин-т радиоло-

Международный экологический

гии, 2012. — 103 с.

бюллетень

КНИГИ И СТАТЬИ ПО ТЕМЕ

КНИГИ И СТАТЬИ ПО ТЕМЕ

GREEN BELARUS

ЧЕРНОБЫЛЬ: ПОСЛЕДСТВИЯ РАДИОАКТИВНОГО

«РЕАБИЛИТАЦИЯ И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ

РЕГИОНОВ, ПОСТРАДАВШИХ ПРИ АВАРИИ НА

ЗАГРЯЗНЕНИЯ

"ЗЕЛЕНАЯ БЕЛАРУСЬ"

ЧЕРНОБЫЛЬСКОЙ АЭС»

Экологического информационного

Боровой, А. А. Работы Курчатов-

Мирончик,

А.

Ф.

Переработка

ского института по ликвидации

радиоактивно

загрязненной про-

центра

последствий аварии: к 25-летию

дукции / А. Ф. Мирончик ; М-во

«Эко–Инфо» ЦНБ НАН Беларуси

аварии на Чернобыльской АЭС /

образования

Респ.

Беларусь, УО

"Могилевский гос. ун-т продоволь-

им. Я. Коласа

А. А. Боровой, Е. П. Велихов; НИЦ

"Курчатовский ин-т". – Москва :

ствия". — Могилев : МГУП, 2012. —

Специальный выпуск, Июнь, 2014

403 с.

НИЦ "Курчатовский ин-т", 2011. –

Перепечатка со ссылкой на GB

131 с.

Радиация, экология и техносфера :

http://ecoinfo.bas–net.by

материалы международной науч-

ной конференции (Гомель, 26-27

Выходит на русском языке

Горбачева, Н. В. Методика рас-

сентября 2013 г.)

*Электронный

ресурс+ / *редкол.: А. Д. Наумов (гл.

Интернет-версия бюллетеня

чета радиационного риска при

ред. и др.)+. — Минск : Институт

http://ecoinfo.bas-net.by/ecology-

чрезвычайных

ситуациях

на

радиологии, 2013. — 201 с.

объектах

использования атом-

belarus/index.html/

ной энергии. Хранилища отра-

Сборник нормативных правовых

ботавшего

ядерного

топлива

актов по вопросам преодоления

АЭС / Н. В. Горбачёва, Н. В. Ку-

последствий катастрофы на Чер-

нобыльской АЭС / Департамент по

лич, З. П. Минюк. – Минск :

ликвидации последствий катастро-

ОИЭЯИ – Сосны НАН Беларуси,

фы на Чернобыльской АЭС МЧС

В специальном

выпуске использованы

2012. – 38 с.

Республики Беларусь. — Минск :

Ин-т радиологии, 2013. — 159 с.

материалы научного семинара «Чернобыль

как вызов науке», проходившего 24 апреля

Логинов,

В.

Ф. Радиационные

Современные проблемы радиа-

2014 года в

экологическом информационном

факторы и доказательная база

ционной медицины: от теории к

центре «Эко-Инфо» Центральной

научной

практике (г. Гомель,

31 января

современных

изменений кли-

б и б л и о т е к и

и м е н и

Я к у б а

К о л а с а

2013

г.) : материалы Междунар.

мата :

* моногр афия +

/

Национальной академии наук Беларуси.

науч.-практ. конф. / под общ. ред.

В.Ф. Логинов; Национальная

А. В. Рожко. — Гомель : РНПЦ

академия наук Беларуси, Инсти-

РМиЭЧ, 2013. — 113, *5+ с.

Над выпуском работали: Лапицкая Г.И.

тут

природопользования.

–

Минск: Беларуская навука, 2012.

Стрикель, Н. И. Защита населения и

Шишкова Е.А.

– 265, *1+ с., *2+ л. цв. ил.: ил.,

объектов от чрезвычайных ситуа-

Дизайн и вѐрстка: Шишкова Е.А.

табл.

ций. Радиационная безопасность :

практикум : метод. пособие для

Комплексные рекомендации по

студентов экон. и юридич. спец. / Н.

регулированию водного режима

И. Стрикель, И. Н. Марцуль ; УО

и эффективному использованию

Федерации

профсоюзов Беларуси

"Междунар. ун-т "МИТСО". —

"Эко-Инфо" ЦНБ НАН Беларуси

загрязненных

радионуклидами

Адрес для корреспонденции:

осушенных

земель /

Департа-

Минск : МИТСО, 2013. — 171 с.

Научные основы

реабилитации

Сурганова, 15, ком. 501

мент по ликвидации последствий

220072 Минск, Беларусь

сельскохозяйственных

террито-

катастрофы

на

Чернобыльской

e–mail: [e-mail]

рий,

загрязненных

в

результате

Сайт: http://ecoinfo.bas-net.by/

АЭС Министерства по чрезвычай-

крупных радиационных аварий /

Twitter: https://twitter.com/#!/ecoinfo_by

ным ситуациям Республики Бела-

Facebook: http://www.facebook.com/CSL.by

*Н.Н. Цыбулько и др.+; Департа-

Тел.: [phone]

русь [и др.]; *под ред. Н.Н. Цы-

мент по ликвидации последствий

булько; подгот.: А. А. Зайцев и

катастрофы на Чернобыльской АЭС

др.+. – Минск: Институт радиоло-

МЧС Республики Беларусь, РНИУП

гии, 2012. – 60 с. : ил., табл.

"Ин-т радиологии". — Минск: Ин-т

радиологии, 2012. — 436 с.