2. Bemorlar yaqinlariga ruhiy madad berish.

Eng avvalo shuni tushunish kerakki,nafaqat bemor balki uning yaqinlari ham ruhiy qo'llab quvvatlashlarga, axborotlarga va maslahatlarga juda muhtoj bo'ladi. Ko'pchilik hollarda ular o'z dardlari va alamlarini kim bilandir bo'lishishni istashadi. Bu paytda shifokor bemor yaqinlariga nima sababdan bemorda norozilik, tushkunlik, nafrat va boshqa negativ hissiyotlar bo'layotganini tushuntirishi zarur, chunki bu bilan bemor yaqinlarini ham azobga qo'yadi. Bundan tashqari 40% hollarda bemor yaqinlari ham, bemor o'limidan keyin, ruhiy kasalliklarga va xulq-atvor buzilishi xastaliklariga chalinadi, shuning uchun bemor yaqinlarida bularni oldini olish uchun preventiv psixologik muolaja choralar ko'rilishi zarur va shart.

Nazorat savollari:

1. O’lim tushunchasiga ta’rif.

1. Og’ir va o’layotgan bemorlar bilan muloqotning o’ziga xosligi nimaga asoslangan?

2. O'limning psixologik bosqichlariga ta’rif bering.

3. O'limning birinchi bosqichida qanday ruxiy belgilar bo’ladi?

4. O'limning ikkinchi bosqichi nimalarda namoyon bo’ladi?

5. O'limning uchinchi bosqichi qanday ruxiy belgilar va qanday namoyon bo’ladi?

6. O'limning to’rtinchi bosqichida qanday ruxiy belgilar bo’ladi?

7. O'limning beshinchi bosqichi qanday ruxiy belgilar bo’ladi?

8. O'limning xar xil psixologik bosqichlariga muloqotning o’ziga xosligi.

11-bob. DORILARNI QO'LLASH TARTIBI Zamonaviy amaliy tibbiyotda dori-darmonlar muvaffaqiyatli ishlatilmayotgan joy yo'q. Dori yordamida davolash terapiya jarayonining muhim qismidir. Dorilarni qo'llashning quyidagi usullari mavjud.

1. Ochiq rejim: • teri ustida; • quloqlarda; • ko'zning konjunktivasida, burun bo'shlig'i va vagina shilliq qavatida. Enteral usuli: • og'iz orqali (per os);• til ostida (sublingual);• yonoq orqasida (trans bukkaning) • rektum orqali (per rektum).3. Nafas olish yo'li orqali (ingalyatsion). 4.Parenteral usul:•teri ichi• Teri ostiga;• mushak ichiga;• tomir ichiga;•arteriya ichiga;• bo'shliqqa;•suyak ichiga;• subaraxnoidal bo'shliqqa. Dori moddalarni qabul qilishning umumiy qoidalari

Shifokorning xabarisiz hamshira ba'zi dorilarni boshqasi bilan almashtirishi yoki belgilashi huquqiga ega emas. Agar shifokor tomonidan dorini bemorga xato buyurilsa yoki dozasini oshirgan bo'lsa, bu haqda hamshira darhol shifokorga xabar berish lozim. Bemorlarga dori-darmonlarini qo’llash, tarqatish uchun muayyan qoidalar mavjud.

• Bemorga dori-darmon bergunga qadar qo'lni yaxshilab yuviladi, dorining yorlig’ini diqqat bilan o'qib chiqib, qo’llanish muddati, beriladigan dozasi belgilanib, bemorning dorini qabul qilib borayotganini tekshirib turadi (dori-darmon nazorati kerak). Bemor dorini qabul qilganda, dori berilgan sana va vaqt, dorining nomi, dozasi va qo’llanilish usuli kasallik tarixida qayd qilinishi kerak.• Agar dori kuniga bir necha marta qabul qilinadigan bo'lsa, qonda doimiy konsentratsiyani saqlab turish uchun to'g'ri vaqt oralig'ini kuzatish kerak. Masalan, agar bemorga kunda 4 marta benzilpenitsilin buyurilgan bo'lsa, uni har 6 soatda ta'minlash kerak.

• Ovqatdan oldin tavsiya etiladigan dori vositalar ertalab nonushtadan 30-60 daqiqa oldin taqsimlanishi kerak. Agar shifokor dorini ovqatdan oldin tavsiya qilsa, bemor ovqatdan 15 daqiqa oldin uni qabul qilishi kerak. Dorini ovqat paytida qabul qilish buyurilgan bo’lsa, uni ovqat vaqtida qabul qilishi lozim. Ovqatdan so'ng buyurilgan vositalarni bemor ovqat qabul qilganidan keyin 15-20 daqiqa ichida ichishi kerak. Uxlatuvchi vositalar uyqudan 30 daqiqa oldin bemorlarga beriladi. Bir qator dori-darmon (masalan, nitroglitserin tabletkalarini) har doim bemorning qo'lida bo'lishi kerak.

• Inyeksiyani amalga oshirayotganda qo'llarni dezinfektsiyalovchi eritma bilan yaxshilab yuviladi, aseptika qoidalariga rioya qilish (steril qo'lqop va niqob kiyish kerak), yorliqdagi yozuvni tekshirib, so'nggi foydalanish tarixini tekshiring, steril shishaning ochilish sanasini ko'ring. Dori kiritilgandan so'ng kasallik tarixida (retsept ro'yxati) sana va vaqt, dori nomi, uning dozasi va yuborish usulini belgilash kerak. • Dori-darmonlarni faqat paketda saqlanadi, eritmalarni o’zining idishidan boshqasiga solinmaydi. Dori vositalarining qadoqlash yorlig'ini yozish mumkin emas; dori-darmonlarni alohida javonlarda (steril, ichki, tashqi, A guruhi) saqlash kerak.

• Agar bemorda anafilaktik shok belgilari bo'lsa, shoshilinch holatda 1) navbatchi xodimlar orqali shifokorni chaqiriladi; 2) bemorni gorizontal yotqizilib oyoqlarni ko'tariladi; 3) teri ostiga darhol 0,1-0,5 ml 0,1% efedrin yoki 2 mlni ketamid eritmasini in'ektsiya orqali yuborish kerak;

4) 2 ml 2,5% prometazin eritmasi (yoki 2 ml 2% eritma xloropyramin yoki difengidramin 2 ml 1% eritma); 5) tomir ichiga yuborilganda, dorini darhol to'xtatiladi va ninalarni olib tashlamasdan yana 2-3 ml prometazin (xloropirramin, difenhidramin) 0,9% natriy xlorid eritmasida suyultirilib alohida qilinadi; 6) bemorga issiq grelka oyoqlarga qo’yiladi ;7) qon bosimini o'lchanadi; 8) bemorni kislorod-havo (kislorod yostig’i yordamida, markaziy kislorod bilan ta'minlanmagan holda) aralashmasi bilan ta'minlanadi; 9) bemorni shifokor kelguniga qadar doimo kuzatib boriladi.

Dori vositalarining tashqi qo’llanishi

Dori vositalaridan tashqi foydalanish asosan o'zlarining mahalliy mo'ljallangan harakatlariga asoslangan. Faqat moyda eriydigan moddalar buzilmagan terida, asosan, yog' bezlari va soch follikullarini ajratuvchi kanallari orqali so'riladi.

Dorilarni teri ustiga qo'llash

Dorilarni teriga dori-darmonlarni surtish, emulsiyalar, eritmalar, damlamalar, boltushkalar kukunlar, pastalar shaklida qo'llaniladi. Dorini teriga qo'llashning bir necha usullari mavjud.

Dori surtish (teri kasalliklari uchun keng qo'llaniladi). Kerakli miqdordagi dori - darmon bilan paxta namlanadi va bemorning soch va tuklar yo'nalishi bo’yicha ko’ndalang yo’nalishda teriga surtiladi.

• Uqalash - massaj yordamida (suyuqlik va malhamlarning teri orqali kiritish). Sochlar va tuklar kam bo’lgan tananing terisining qalinligi yupqa sohalarida (elkaning bukilgan tomoni yuzasi, sonning orqa tomoni, ko’krak qafasining yon lateral devori sirti) atrofida amalga oshiriladi. Dorining yetarli miqdori teriga surtiladi va yengil aylanma harakatlar bilan teri qurigunigacha uqalanadi. • Plastirni qo’yish. Tananing mos keladigan maydonida plastirni (quyuq konsistensiyali malham asosiga ega dori suvni o’tkazmaydigan qobiq marli bilan qoplanadi) qo’yishdan oldin, tuklar qirib olinadi va teri 70% spirtli eritma bilan yog 'sizlantiriladi.

• Purkash va sepish - terida quritish uchun ishlatiladi. Dori vositalari har doim toza teriga, toza uskunalar va yaxshilab yuvilgan qo'llar yordamida qo'llanilishi kerak. Dezinfeksiya maqsadida ifloslanadigan teri tozalanib, ijobiy ta'sir qilish uchun yodning yoki 70% spirt eritmasi bilan surtiladi. Buni amalga oshirish uchun, yodning spirtli eritmasida namlangan va moylangan paxta bilan steril tayoqcha yordamida teriga surtiladi. Paxta ho’l tog’orada, stakanni yod bilan shishaga botirish mumkin emas, shishaning tarkibini paxta bilan ifloslanishini oldini olish uchun oz miqdorda yod damlamani tekis idishga solib qo'yishingiz kerak. Yod damlamasini uzoq vaqt yopiq to’q rangli idishda saqlash lozim, agarda uni og’zi ochiq idishga saqlansa bunda yodning konsentratsiyasi spirtni bug'lanishi natijasida ortishi mumkin, yuqori konsentriyali yod nozik terini kuyishga olib keladi, shuning uchun buni qo’llab bo’lmaydi.