shpory_k_ekzamenu_po_IGPB2003

16. Гист.-прававая ацэнка агульназемских прывилияу 1387, 1413, 1434, 1447,1492 г. Першым агульназемским прывилием личылися тры прывилея выдадзеныя у 1387 г. Вяликим князем Ягайлам пасля заключэння з Польшай Крэуская унии, Першы быу выдвдзены 20 лютага 1387 г. Ен пачынауся са сцвярджэння, што нибыта людзи жадаюць прыняць каталицкую веру, а тым хто яе ужо прыняу, даруюць новыя правы и вольнасци. У прыватнасци, ен замацоувау за кожным рацарам ци баярынам права свабоднага распараджэнняя нерухомай маемасцю. Прывилей ад 22 лютага фактычна дапауняу першы. Галоунае яго прызначэнне заключалася у надзяленни багатыми дарами и маенками каталицкага духавенства и касцелау. У адпаведнасци з прывилием усе духавенства, касцелы, кляштары и феадальна-залежныя ад их людзи выключалися з дзяржаунай юрысдыкцыи, гэта значыць, што яны вызвалялися ад усякага роду службы, павиннасцей на карысць дзяржаве и вял. князя. Таким чынам, галоуным прызначэннем прывилеяу ад 22 и 20 лютага 1387г. Было прымусовае насаджэнне каталицкая веры. Агульназемски Гарадзельски прывилей 1413г. яшчэ больш пашырыу правы феадалау-католикау. Разам з ты ен служыу праграмай и заданнем на абмежеванне правоу и дыскрыминацыю усих некатоликау. У вынику насаджэння каталицкай веры сярод феадалау узмацнилася унутрыкласавая барацьба, што зъявиласяпадставай для прыняцця прывилияу 1432 и 1434гг.., якия заканадауча замацавали роунасць у правах праваслауных феадалау з феадалами-католиками. Асабливае месца належыць прывилею 1447г. Яго можна личыць галоуным прававым актам, яки заклау асновы юрыдычнага афармлення феадальнай залежнасци сялян. Ен забараняу ураду ВКЛ раздаваць дзяржауную маемасць и пасады иншаземцам. Апошняе было накиравана супраць праникнення польских феадалау на земли ВКЛ. Прывилием было значна пашырана кола асоб, за якими прызнавалися правы шляхты незалежна ад веравызнання и наяунасци у из гербау. Прывилей 1492г. быу накираваны на умацаванне становишча феадалау, атрыманне шляхтай яшчэ больш важких палитычных правоу и паглыбленне яе уплыву на дзяржауныя справы. Асаблива важнае дзяржауна –прававое значэнне мели нармы, якия юрыдычна замацоували абмежаванне улады вяликага князя и фактычна вызначали яго прававое становишча не як гасудара-вотчынника, а як вышэйшай службовай асобы у дзяржаве.Адсюль робицца зразумелым, чаму сучасники называли прывилей 1492г. «генеральным», а гэта значыць асаблива важным, галоуным. Прывилей Аляксандра зъявиуся важным крокам у заканадаучым афармленни асноуных прынцыпау краминальнага, админ-га,цывильнага и шлюбна-сяменага права.

17 Абласныя и валасныя граматы (1503, 1511г.і інш.)як крыніцы права феадальнай Беларусі Абласныя граматы (прывілеі) даваліся землям Б., якія увайшлі у склад ВКЛ і захоувалі свае аутаномныя правы. Таму выдача абласных прывілеяй, напрыклад Полацкай і Віцебскай землям, ставіла сваёй мэтай юрыдычна замацаваць аутаномныя правы тых ці іншых тэрыторый, абмежаваць уладу вялікага князя і яго адміністрацыі. Аутаномны характар земляу, якія атрымалі прывілеі, праяуляуся у заканадаучым замацаванні норм мясцовага звычаёвага права, права на мясцовы суд і удзел у дзейнасці органау кіравання, права на забеспячэнне аховы маёмасных і асабістых правоу насельніцтва. Выдача абласных прывілеяу і іх пацвярджэнне мелі дзяржауна-прававы характар, бо сама наяунасць гэтых прывілеяу сведчыла аб асаблівым становішчы дадзенай зямлі у ВКЛ, не адасобленасці і непадзельнай цэласнасці. Валасныя прывілеі выдаваліся па хадайніцтву жыхароу той ці іншай воласці з мэтай абароны іх інтарэсау ад самавольства адміністрацыі. Аднак трэба адзначыць, што, выдаючы валасныя граматы і тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялікі князь у першую чаргу бараніу інтарэсы не насельніцтва, а дзяржаунага скарбу, бо са збяжнелых сялян немагчыма было б збіраць падаткі. Таму змест валасных грамат у асноуным забяспечвау юрыдычнае замацаванне павіннасцей і некаторыя правы жыхароу воласці, у тым ліку права выбару старца – прадстауніка сялянскай мясцовай адміністрацыі. Ваоасныя прывілеі цікавыя і тым, што у іх змяшчалісяшматлікія водгукі яшчэ больш старажытных прававых звычаяу. Аналіз абласных і валасных грамат дазваляе зрабіць вывад аб тым што асноунай крыніцай права гэтых дакументау было мясцовае звычаёвае права.

18 Гарадскія прывілеі – важнейшая крыніца права феадальнай Б. Магдэбургскае права і яго характарыстыка Адным з найбольш распаўсюджаных вiдаў прывiлеяў з'яўляюцца прывiлеi гарадам на магдэбургскае права. Жалаванымi граматамi гарадам вярхоўная ўлада забяспечвала iх жыццяздольнасць як цэнтраў рамяства i гандлю, устанаўлiвала становiшча гараджан як саслоўя феадальнага грамадства ("мяшчане"). Першымi актамi, спецыяльна выдадзенымi толькi для гараджан, былi граматы (прывiлеi) жыхарам гарадоў Вiльнi (1387) i Берасця (1390). На працягу XV i XVI стст. граматы на магдэбургскае права атрымалi буйныя гарады Беларусi. У iх змяшчалiся найперш агульныя, характэрныя для многiх гарадоў прававыя нормы. Разам з тым, прывiлеi рэгламентавалi павiннасцi гараджан, якiя раней вызначалiся нормамi звычаевага права i якiя ў розных гарадах былi неаднолькавымi. Першаступеннае значэнне ў граматах надавалася нормам, што ўстанаўлiвалi парадак утварэння i кампетэнцыю гарадскiх органаў кiравання. Прывілеі на магдэбургскае права шэрагу гарадоў выдаваліся па некалькi разоў (у вынiку пашырэння правоў, страты арыгiнала i г.д.). Так, Магiлёў атрымаў магдэбургскае права ў 1561 г., а ў 1577 г. -- прывiлей на вялiкае магдэбургскае права. У асобных публiкацыях (напрыклад, у "Актах Заходняй Расii") змешчаны падцвярджальныя прывiлеi без спасылкi на тое, калi горад атрымаў права ўпершыню.

19 Судзебнік Казіміра 1468 г. Пашырэнне і колькаснае павелічэнне заканадаўчых актаў па розных пытаннях сацыяльна-эканамічнага і палітычнага жыцця краіны выклікала патрэбу ў сістэматызацыі і кадыфікацыі бягучага прававога матэрыялу. Першай спробай сістэматызацыі норм права ў агуль-надзяржаўным маштабе з\'явіўся Судзебнік Казіміра 1468 г. Ён быў невялікім па аб\'ёму і аб\'ядноўваў нормы крымінальнага, адміністрацыйнага і працэсуальнага права. Рукапісны тэкст Судзебніка не быў падзелены на артыкулы. Толькі пры публікацыі яго падзялілі на 25 артыкулаў. Гэта дзяленне захавана і ў сучаснай гісторыка-прававой літаратуры. Ён, як большасць заканадаўчых актаў Вялікага княства Літоўскага, быў напісаны на старабеларускай мове. Акрамя абагульнення бягучага заканадаўства, норм мясцовага звычаёвага права і судовай практыкі па названых галінах права Судзебнік увёў шэраг новых прынцыпаў і падыходаў дзяржавы да пакарання злачынцаў. Напрыклад, Судзебнік устанаўліваў адзіныя для ўсёй дзяржавы віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, абмяжоўваў адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа і бацькі. Тым самым у Судзебніку атрымала замацаванне ідэя індывідуалізацыі пакарання. Новым было і вызначэнне злачынства як супрацьпраўнага дзеяння. Быў устаноўлены новы прынцып вызвалення ад крымінальнай адказнасці дзяцей да сямігадовага ўзросту. У прыватнасці, уводзілася прававая норма, якая забараняла перадаваць пацярпеўшаму дзяцей ва ўзросце да сямі гадоў. У Судзебніку ўпершыню змешчаны артыкул, які пра-дугледжваў аналогію закону. Выявіўся ў Судзебніку і новы погляд на мэты пакарання. Так, у ім упершыню атрымала заканадаўчае замацаванне «запалохванне» як адна з асноўныў мэт пакарання ў феадальным праве, хаця не выключаліся і маёмасныя кампенсацыі. Забаранялася вызваляць злачынца ад кары. Паводле звычаёвага права, злачынец, які быў асуджаны да смяротнай кары, мог адкупіцца або быць перададзены ў няволю пацярпеўшаму ці яго блізкім. Судзебнік прадугледжваў пакаранне смерцю асоб, якія садзейнічалі ўцёкам чэлядзі нявольнай і феадальна-залежных сялян ад сваіх паноў. Прадугледжвалася таксама пака-ранне за захоп чужых зямель феадаламі, за іх міжусобіцы і зямельныя спрэчкі. Судзебнік абавязваў усіх жыхароў трымаць у належным стане дарогі і масты. Такім чынам, выданнем у 1468 г. Судзебніка быў пакладзены пачатак новаму этапу ў развіцці прававой тэорыі і практыкі заканадаўчай дзейнасці дзяржаўных органаў, з'яўленню новых прынцыпаў сістэматызацыі і кадыфікацыі феадальнага права, што завяршылася выданнем Статутаў Вялікага княства Літоўскага.

20 Прычыны прыняцця і агульная храктарыстыка Статута ВКЛ 1529 Крыніцамі Статута 1529 года былі ўсе папярэднія заканадаўчыя акты Вялікага княства Літоўскага, звычаёвае права, судова-адміністрацыйная практыка дзяржавы, у пэўнай ступені рымскае і царкоўнае права. Аднак перш за ўсё вучоныя адзначаюць, што галоўнай крыніцай Статута было звычаёвае права, г.зн.права старажытных беларускіх дзяржаў-княстваў. Статут 1529г. складаўся з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней у сувязі з дапаўненнямі колькасць артыкулаў павялічылася да 283. У I—III раздзелах змешчаны асноўныя нормы канстытуцыйнага права або прынцыповыя палажэнні іншых галін права; у IV і V — шлюбна-сямейнага і спадчыннага, у VI — працэсуальнага, VII — крымінальнага, VIII — зямельнага, IX — ляснога і паляўнічага, X — гра-мадзянскага і ў XI—XIII — крымінальнага і крымінальна-працэсуальнага права. У Статуце юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, станаў (саслоўяў) і сацыяльных груп насельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоцтвы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, «як убогія, так і багатыя», павінны былі судзіцца ў адпаведнасці з нормамі, якія былі выкладзены ў Статуце. Вялікі князь (гасудар) абавязваўся захоўваць тэрытарыяльную цэласнасць краіны, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады, не даваць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасць без суда, прытрымлівацца ўсіх старых законаў і звычаяў. Асаблівая ўвага ў Статуце надавалася судова-працэсуальнаму праву. Суд быў важным органам, які забяспечваў ахову правапарадку. Дзейнасць яго была накіравана на поўнае абмежаванне самавольства феадалаў, наданне праву аўтарытэту. Асаблівая ўвага надавалася парадку ажыццяўлення правасуддзя, абвяшчаўся прынцып публічнасці правасуддзя, фармальнай роўнасці старон у працэсе, права абвінавачанага на абарону з удзелам адваката. Адначасова ў Статуце абвяшчалася захаванне прывілей і льгот для феадалаў, што на практыцы замацоўвала бяспраўе простых людзей і захоўвала паўнату правоў толькі для буйных феадалаў. Ідэі гуманізму паўплывалі на нормы крымінальнага і грамадзянскага права. Так, у артыкуле 7 раздзела I абвяшчалася, што ніхто не павінен адказваць за чужую віну, а крымінальнае пакаранне трэба назначаць толькі асобам, віна якіх устаноўлена судом.Даволі поўна выкладзены нормы, якія забяспечвалі права ўласнасці феадалаў. Шмат увагі нададзена сямейна-шлюбнаму праву. Падрабязна рэгламентаваўся парадак назначэння апекуноў непаўналетнім дзецям, якія засталіся без бацькоў. Значэнне Статута пераацаніць нельга, тым больш, што ён быў напісаны на беларускай мове і быў даступным народу. Шматлікія вучоныя і палітычныя дзеячы адзначаюць, што такога закона ў той час яшчэ не мела феадальная Еўропа. Статут меў галоўнай мэтай – умацаванне адзінства дзяржавы і яе суверэнітэту. Палажэнні Статута сведчаць аб багатай прававой культуры беларускага народа, якая развівалася ў рэчышчы агульнаеўрапейскай культуры.

21 Прычыны прыняцця і агульная храктарыстыка Другога Статута ВКЛ 1566 Причины: В 1544 Брестский сейм обратился к великому князю с просьбой доработать Статут ВКЛ 1529 г. В 1551 была создана Статутная комиссия, представившая через 10 лет проект нового Статута. Споры по отдельным статьям задержали ведение его в действие. Привилеем Сигизмунда II Августа 11 марта 1566 Статут утвержден. Он был больше по объему, чем Статут 1529, лучше по систематизации материалов и уровню кодификационной техники.Состоял из 14 разделов, 367 статей. Первые три раздела охватывали государственное право, 4-й раздел суд и судебный процесс, 5 - 10 уголовное право. Статут отражал общественно-политические изменения, происшедшие в ВКЛ в 1530-1560-е гг., закрепил новое административно-территориальное деление, новую систему судов. Видна цель заменить употребление в административной и судебной деятельности обычное право «писаным». Некоторые статьи направлены против проникновения в княжество польских панов.Самые важный, новые положения Статута касались констит., гражд., судебно-проц. и уг. права. Основные отличия: 1. Закон забараняе ўстанаўліваць у ВКЛ новыя мытні. 2. шляхце дазволена свабодна перамяшчацца па тэрыторыі дзяржавы, як па сушы, так і па вадзе, з мэтай продажу ўласнага збожжа (не купленага). 3. Ваенная рэформа: -Рэгламентуецца воінскі абавязак з пералічэннем кола асоб, якія пры дасягненні паўналецця паводле пастановы сойма павінны несці воінскую службу.- Замацоўваецца кампетэнцыя сойма адносна падаткаў і збораў на ваенныя патрэбы, а таксама абавязак усіх падданых дзяржавы без пастановы сойма, а ў адпаведнасці з вялікакняжацкім лістом ехаць на вайну ў выпадку раптоўнага нападу непрыяцеля.-духоуныя асобы таксама нясуць воінскую службу па пастанове сойма дзяржавы. 4. Вялікі князь дае прысягу (клапаціцца аб захаванні іх правоў, імкнуцца к павелічэнню правоў усіх станаў, а таксама ахоўваць суверэнітэт дзяржавы і клапаціцца аб яе узвышэнні), таксама Князь абяцае захоўваць вышэйшых службовых асоб дзяржавы пры іх пасадах і ў павазе. 5. дзейнасці павятовых соймікаў - агульных сходаў павятовай шляхты, якія склікаліся за чатыры тыдні перед пачаткам працы вальнага сойма. 6. рэгламентуецца дзейнасць сойма, які склікаецца па меры патрэбы па ініцыятыве паноў радных і шляхты. 7. забараняецца турэмнае зняволенне прызванага да суда шляхціца да таго часу, пакуль ён не будзе прызнаны вінаватым у судовым парадку. 8. Рэгламентуецца падсуднасць вялікакняжацкаму (гаспадарскаму) суду спраў, якія тычыліся шляхецкага гонару, за выключэннем некаторых спраў (крадзеж і і нш.). 9. замацоўвана у статуте заканадаўчую функцыю сойма і гаворыць, што новыя законы прымаюцца толькі на вальным сойме. 10. прынцыпы выбарнасці суддзяў і аддзялення судовай улады ад выканаўчай (упершыню гэта было замацавана на Бельскім сойме прывілеям 1564 года). 11. Закон клапаціўся аб абароне правоў жанчын. Артыкул сведчыць аб матэрыяльным забеспячэнні жанчыны. Перш чым аддаць дачку замуж бацька павінен быў патрабаваць ад зяця аформіць спецыяльным лістом на карысць сваёй дачкі пэўную частку нерухомай маёмасці. Гэта маёмасць заставалася жанчыне і ў выпадку смерці мужа. 12. Гаворыцца аб разводах, якія здзяйсняліся духоўным судом, а матэрыяльныя наступствы якіх залежалі не толькі ад віны жонкі, але і ад віны мужа. 13. Замацоўваецца права кожнага чалавека свабодна завяшчаць маёмасць. Выключэнне складалі непаўналетнія асобы, псіхічна хворыя і некаторыя іншыя.

22 Статут ВКЛ 1588 г. Статут 1588 г. законодательно оформил сохранение ВКЛ как государства вопреки акту Люблинской унии. В этом главное значение его государственно-правовых норм. Составители Статута не внесли в его ни одной нормы, которая могла бы повредить государственной самостоятельности. Нормы государственного права со Статута 1566 г. были полностью перенесены в Статут 1588 г., они были лишь чуть уточнены и дополнены. Статут 1588 г. имел 14 разделов и 488 статей. В I-ІV разделах находились нормы государственного права и судебного строя, в V-Х и, частично, в XIII - брачно-семейного, земельного и гражданского права, в ХІ-ХІІ, XIV и, частично XIII - уголовного права. Статут 1588 г., как и два предыдущих (1529 и 1566 гг.), в первую очередь защищал феодальный правопорядок и самих феодалов. Статут Великого княжества Литовского 1588 г., действовавший почти до середины XIX ст. на территории Беларуси, был в то время практическим руководством в работе судов, так как наряду с нормами конституционного, гражданского, семейного, опекунского и других отраслей права содержал нормы права уголовного и уголовно-процессуального. Самый значимый нормативный акт XVI столетия — Статут 1588 г.— пронизан идеей гуманизма. В отношении уголовного закона это проявилось в установлении относительно небольших сроков тюремного заключения, неприменении смертной казни к беременным женщинам и несовершеннолетним, установлении уголовной ответственности шляхтича (вплоть до смертной казни) за убийство простого человека, закреплении принципа презумпции невиновности и др. Важно и то, что опубликование типографским способом в XVI в. Статута 1588 г. способствовало повышению его распространенности и доступности, формированию в прогрессивном направлении общественного правосознания. Процесс эволюции уголовного феодального закона нашел отражение прежде всего во взглядах на сущность и содержание криминального деяния на разных этапах развития ВКЛ. Уголовный закон в разные периоды существования государства по-разному определял, какие деяния являются преступными и подлежат наказанию. Самым значительным вкладом в истории уголовного права было провозглашение Статутом 1588 г. принципа презумпции невиновности. Закон предостерегал от поспешного вынесения судебного приговора и предписывал судьям руководствоваться только законом и своей совестью, учитывать все обстоятельства дела, а в случае сомнений — склоняться к освобождению подсудимого. Государственное право проникнуто идеей верховенства закона как основной характерной черты, присущей правовому государству. Статутом 1588 г. закрепляется свобода распоряжения собственностью независимо от её вида. Введение в товарооборот земельной собственности без всяких ограничений взорвало феодальные экономические отношения и способствовало более быстрому развитию буржуазных отношений. Но следует иметь в виду, что наряду с нормами Статутов гражданско-правовые отношения регулировались и другими нормативными актами и даже обычным правом. Однако, исходя из анализа норм Статутов, можно предположить, что при коллизии различных норм, регулирующих гражданско-правовые отношения, преобладали нормы Статута.

23 Пытанні дзяржаунага права у Статутах ВКЛ 1529, 1566, 1588

24 Рэчавае і абавязацельственнае права у 16ст.

25 Спадчыннае права у 16ст.

26 Шлюбна-сямейнае права у 16ст.

27 Крымінальнае права у 16 ст. В УП постепенно проникают идеи гуманизма – равенство перед законом, ответственность по суду, индивидуализация наказания, освобождение от ответственности несовершеннолетних, не применение смертной казни к беременным и пр. Различаю следующие виды преступлений: против государства; религии; личности; имущества; воинские преступления; против порядка управления. Ответственности подлежали вменяемые совершеннолетние; за несовершеннолетнего платили родители и родственники из имущества, которое должно было перейти к правонарушителю по наследству. Отягчающим обстоятельством считает алкогольное опьянение, а также служебное положение. Наказание зависит от ценности украденного; рецидива; места и времени преступления; обстановки в момент совершения преступления, способа. Преступления подразделялись на умышленные и неумышленные. Существует неравенство при отправлении правосудия – за убийство шляхтича полагалась смертная казнь. Наказание под влиянием церкви считалось искуплением греха, а преступление – грехом. Виды наказаний: личное – смертная казнь, телесные наказания, лишение свободы, лишение прав и чести; имущественное – конфискация, штраф; дополнительно – изгнание; применялись также выдача в рабство и отстранение от должности. По статуту 1529 года смертная казнь применялась в 20 случаях; 1566 года – в 60 случаях; 1588 – в 100 случаях Различали простую и квалифицированную (четвертование, посажение на кол, колесование). Телесные наказания подразделялись на членовредительные и болезненные. Сроки тюремного заключения были небольшими, максимум – 1 год и 6 недель. Лишени чести и прав – наказание, предусмотренное для шляхтича, который лишался всех прав и привилегий, его жена считалась вдовой, а дети - сиротами; сам шляхтич мог быть убит. Предусматривались случаи освобождения от ответственности: смерть виновного; истечение срока давности (для тяжких – 10 лет, для нетяжких – 3 года); помилование; примирение; выкуп от наказания

28 Працэсуальнае права ВКЛ Па Статуту 1588 года працэсуальнае права было адзіным для крымінальных і грамадзянскіх спрау. Панавау іскавы характар працэсу, згодна з якім ісцец сам павінен быу збіраць доказы, прад’яуляць іх суду і падтрымліваць абвінавачанне. На любой стадыі працэсу ісцец мог адмовіцца ад іску ці абвінавачання, заключыць міравое пагаднене або памілаваць злачынца. Калі абвінавачанне не знаходзіла пацвярджэння, ісцец мог быць працягнуты да адказнасці. Па Статуту 1588 суб’екты працэсу мелі розную працэсуальную праваздольнасць. Поунай працэсуальнай праваздольнасцю карысталіся найбольш багатыя феадалы. Чэлядзь дворная і феадальна-залежныя сяляне былі пазбаулены праваздольнасці. За іх у судах павінны былі выступаць паны або адвакаты ці іншыя прадстаункі феадалау. Асноуным працэсуальным абавязкам старон было добрасумленнае вядзенне працэсу. Працэсуальныя правы старон былі даволі шырокімі і давалі ім магчымасць актыуна уздзейнічаць на увесь ход працэсу. У працэсуальным заканадаустве першараднае значэнне надавалася выяуленню сродкау, з дапамогай якіх суд мог рабіць вывад аб правах і абавязках старон і прымаць пэунае рашэнне. Тэорыя фармальных доказау, што панавала у феадальным працэсуальным праве, грунтавалася на устаноуленай к законе сіле доказау, кія дзяліліся на дасканалыя і недасканалыя. Колькасць і якасць доказау вызначалася для кожнай катэгорыі спрау асобна. Асноунымі відымі доказау лічыліся тлумачэнні старон, іх прызнанне, паказанні сведак, прысяга, пісьмовыя і рэчавыя доказы, вывады і тлумачэнні экспертау. Тлумачэнне істца або адказчыка займала адно з цэнтральных месцау у сістэме судовых доказау. Прызнанне адказчыкам іску, зробленае у судзе, разглядалася як поуны доказ і было дастатковай падставай для прыняцця судовага рашэння. Самымі распаусюджанымі доказамі былі паказанні сведак. Статут 1588 года вызначау, хто мог быць сведкам і рэгламентавау працэсуальную працэдуру атрымання паказанняу. Прысяга і клятва лічыліся дапаможнымі доказамі і звычайна выкарыстоуваліся, калі паказанняу сведак ці іншых доказау для вырашэння справы было недастаткова. Найбольш вартымі веры лічыліся сведчанні духоуных асоб або служачых дзяржунай адміністрацыі. У працэсе разгляду грамадзянскіх спрау важнае значэнне надавалася пісьмовым доказам, бо закон патрабавау заключаць многія пагадненні, дагаворы куплі-продажу, пазыкі і інш. у пісьмовай форме. У адпаведнасці з заканадауствам ВКЛ вышук, следства і суд былі абавязковымі. Папярэдняе следства па найбольш цяжкіх і небяспечных злаынствах ажыццяулялася службовымі асобамі дзяржаунага апарату, звычайна старастымі, іх намеснікамі ці замкавымі суддзямі. Пасяля выступлення старон, іх адвакатау, даследвання доказау, прыняцця прысягі старон і сведак суд прыступау да вынясення рашэння. Адкладваць вынясення рашэння суд мог не больш як на 3 дні.

29 Судовая рэформа 1529-1588 гг. Прычыны1)Імкненне шляхты да ўдзелу ў палітычнай сіс-тэме, у тым ліку і судовай; 2) Палітыка-прававая думка (беларускія дзеячы выступалі за рэфармаванне судовай сістэме па буржуазных прынцыпах). Больш за усіх высту-паў Літвін.Звярнуў увагу на стварэнне незалежных ад ад-міністрацыі выбарных судоў. Ставіў задачу аб стварэнні апеляцыйных судовых інстанцый,прынцып роўнасці су-доў.Праблема рэфармавання судовага працэсу. Спабор-насць і галоснасць судовага працэсу.Выступае рэзка суп-раць панскіх судоў. Ставіць пытанні аб судовых падат-ках.У 1550 выйшаў яго зварот да Жыгімонта Аўгуста. Ас-ноўныя этапы судовай рэформы. 1 этап. 1529г.(1 ста-тут ВКЛ). Першы нарматыўны акт, дзе былі замацаваны судовыя змены: 1)Змены ў фарміраванні замкавых (грод-скіх) судоў(раздзел 6 артыкул 2); 2)норма працэсуаль-ная:ўвядзенне інстытута абароны, удзел аддваката (пра-куратара); 3) судовае рашэнне можна выносіць толькі па-водле закона дзяржавы.2этап.Прывілей Жыгімонта Аў-густа 1555г.Аб стварэнні судоў для шляхты:земскія,павя-товыя, шляхецкія суды. З дазвалення паноў-рады Жыгі-монт перадае вядзенне судовых спраў абранай шляхце, суддзе і пісару. Суддзі прызначаліся князем( Троцкі, Сло-німскі паветы). 3 этап. Прывілей Бельскі 1564г. Уводзіла-ся абавязковая падпарадкаванасць усёй шляхты земскім павятовым судам. Земскія павятовыя суды выводзіліся з адміністрацыйнага падпарадкавання.Кіраўнікі адміністра-цыі адмаўляліся ад даходаў на карысць земскіх судоў. 4 этап. Статут 1566г. 1) Ввёў парадак абрання суддзі, пад-судка і пісара. Акрэсліў іх прававое становішча. Вывіў па-мер судовых пошлін – артыкулы 1-3, 27-28. 2) Уводзілася пасада вознага, судовага прыстава – арт.4-6. 3) Уводзі-лася забарона абірацца на судовыя пасады служачым дзяржаўнага апарату і духоўным асобам – арт.8.4) Пара-дак рэгламентавання дзейнасці адваката, адказнасць ад-ваката і г.д.–арт 34-37.5)Вызначаецца падсуднасць спраў земскім павятовым судом.Вырашае усе грама-дзянскія і крымінальныя справы, належныя да шляхты. 6) Выключаў з агульнай падсуднасці шляхты земскіх па-вятовых судоў выводзіць главы мясцовай адміністрацыі. 7)Уводзіліся падкаморскія суды(суды спецыяльнай юрысдыкцыі, шляхецкія). Вызначаўся парадак фарміра-вання гэтых судоў. Выбарны суд.арт 63-65.8)Вызначаўся парадак разгляду спраў на апеляцыі на рашэнні і прысу-ды мясцовых. Выпадкі немагчымасці падання скаргаў у апеляцыйны суд:-Калі справа вырашалася судом на пад-ставе пісьмовага абавязку,які не аспрэчваецца; - Калі ад-казчык у судзе дабравольна прызнаў іск. арт.65. 9)Заба-ранялася звяртанне да звычаёвага права. арт.30. 5 этап. Статут 1588г. 1) Падцвярджаліся усе нормы па утварэнні новай судовай сістэмы да гэтага часу і замацоўваліся но-выя: уводзіўся вышэйшы суд, які базіраваўся на буржу-азных прынцыпах – Літоўскі трыбунал(Галоўны суд). 1581 г. – пастанова Варшаўскага сойма “Спосаб правоў трыбунальскіх”. 2)Абавязковая прысяга для судовых па-сад.Прысутнасць адваката пры .Пры немагчымасці за-плаціць за адваката – бесплатна(удовы,сіраты,убогія лю-дзі). А калі адвакат адмаўляўся ад бясплатнай працы – пазбаўленне адвакатскай пасады.

30 Сістма агульнадзярж. судовых органау ВКЛ у 14-16стст. Характарыстыка кампетэнцыі і дзейнасці Вялікакняжацкага суда Да канца 15 - пачатку 16 ст. у ВКЛ дзейнічаў тыповы для раннефеадальнага права прынцып, згодна з якім органы дзяржаўнай улады адначасова выконвалі і судовыя фун-кцыі. Але на працягу 16 ст. назіраецца адыход ад такога парадку вядзення спраў і ў выніку складваецца дзве сіс-тэмы судовых органаў: агульнасаслоўныя, што былі за-снаваныя на звычаёвым праве і законе(гаспадарскі, га-лоўны, замкавы), і саслоўныя (для духавенства, шляхты, мяшчан, сялян і інш.)(земскі, падкаморскі, каптуровы) су-ды. Саслоўныя суды для шляхты былі аддзелены ад ад-міністрацыі і дзейнічалі на падставе закону ў адпавед-насці з тэорыяй аб падзеле ўлад. Астатнія саслоўныя су-ды дзейнічалі на аснове Бібліі,Карана, спецыяльных нар-матыўных актаў ці старажытнага копнага права. Таксама суды падзяляліся: 1) па дзейнасці судоў на тэрыторыі – агульнадзяржаўныя; земскія(мясцовыя). 2) У залежнасці ад парадку разгляду спраў – суды першай інстанцыі; су-ды другой апеляцыйнай інстанцыі(Гаспадарскі, Трыбу-нал). 3)У залежнасці ад прынцыпаў, на якіх будаваўся і дзейнічаў суд: на падставе феадальных прынцыпаў (замкавы, вялікакняжацкі); па прынцыпу буржуазных су-доў(земскі, павятовы, падкаморскі). Вышэйшы агульна-саслоўны суд - вялікакняжацкі (гаспадарскі) суд, існавалі таксама суд паноў-рады і камісарскі суд, якія з’яуляліся разнавіднасцю гаспадарскага суда. У якасці суда першай інстанцыі ён разглядаў справы аб дзяржаўных злачынст-вах, “споры, затрагивающие интересы государственной казны”,аб прыналежнасці да саслоўя шляхты,аб палітыч-ных злачынствах і інш.Выключна да падсуднасці гаспа-дарскага суда адносіліся справы аб злачынствах суп-раць паноўрады,ваявод, кашталянаў, старастаў, суддзяў у час выканання імі сваіх службовых абавязкаў. У якасці суда другой інстанцыі ён разглядаў любыя справы, якія прыходзілі ў парадку апеляцыі на рашэнні з мясцовых судоў. Разгляд спраў вёўся пры ўдзеле вялікага князя і радных паноў. Рашэнні гаспадарскага суда абскарджан-ню не падлягалі.Суд паноў-рады мог разглядаць па да-ручэнні вялікага князя справы,якія паступалі на імя гас-падара. Яго рашэнні мелі сілу незалежна ад колькасці членаў Рады, якія прысутнічалі на судовым пасяджэнні. камісарскі ўтвараўся для рашэння спраў, якія паступалі на імя вялікага князя і тычыліся толькі зямельных спрэ-чак феадалаў, што закраналі інтарэсы вялікакняжацкіх уладанняў.Спецыяльна прызначаныя камісары выязджа-лі на месца і там разглядалі спрэчку па сутнасці справы і прымалі па ёй рашэнне. У ВКЛ існаваў і Соймавы суд. Ён першапачаткова праводзіўся вялікім князем і панамі-ра-дай у час склікання соймаў.Адной з разнавіднасцей гас-падарскага суда быў маршалкаўскі суд. Яго мог узна-чальваць 1 ці 2 маршалкі. Гэты суд разглядаў справы па даручэнні гаспадара. Месцам правядзення яго пасяджэн-няў звычайна быў гаспадарскі двор,але мог пераязджаць і ў іншыя месцы. З мэтай разгрузіць гаспадарскі суд, гра-матай караля Стэфана Баторыя ад 1 сакавіка 1581г. быў утвораны Галоўны суд(трыбунал) – найвышэйшы суд ВКЛ. З яго ўтварэннем судовая ўлада вялікага князя і па-ноў-рады абмяжоўвалася. Трыбунал ВКЛ ствараўся для апеляцыйнага перагляду спраў, але асобныя справы мог разглядаць у парадке першай інстанцыі.Яго пастановы мелі сілу пастаноў сойма. складаўся з 46 суддзяў-дэпу-татаў, якія выбіраліся на сойміках з мясцовай шляхты, па 2 ад кожнага павета, тэрмінам на 1 год. Галоўны суд раз-глядаў апеляцыі на рашэнні земскіх,замкавых і падка-морскіх судоў, скаргі на рашэнні павятовай адміністра-цыі, панскіх судоў у адносінах служылых шляхціцаў, пры-гавораных да пакарання смерцю, турэмнага зняволення ці буйных грашовых штрафаў. У якасці першай інстанцыі Галоўны суд разглядаў справы,якія раней былі у кампе-тэнцыі вялікакняжацкага суда. Асобныя катэгорыі спраў складалі скаргі на незаконныя дзеянні і злоўжыванні мяс-цовых службовых асоб і суддзяў. Пад юрысдыкцыю тры-бунала падпадалі справы духоўных асоб. Не прымалі ўдзелу ў разглядзе справы члены суда з таго павета, што і бакі ў спрэчцы. Рашэнні Галоўнага суда мелі сілу соймавых пастаноў, таму яны не маглі быць абскарджа-ны і адменены нават вялікім князем. Выкананне рашэн-няў праводзілася павятовымі судамі або павятовымі ста-растамі.Месцам работы сесій былі Вільня(штогод),Менск і Навагародак(па чарзе праз год). Галоўны суд выконваў і натарыяльныя абавязкі:завяраў завяшчанні,дагаворы пазыкі, куплі-продажу маёнткаў і інш.