Лінгваметадычны каментарый да разбору іпрыназоўнікаўі

Пры аналізе прыназоўнікаў цяжкасці выклікаюць выпадкі з сінкрэтызмам адносін у спалучэннях прыназоўніка з назоўнікам (займеннікам). У прыведзеным вышэй тэксце, акрамя прааналізаванага вытворнага прыназоўніка побач з, такую ж з’яву сінкрэтызму назіраем і ў іншых прыназоўніках: пакідае на зямлі (дзе? і на чым? ― прасторавыя і аб’ектныя адносіны), след рук на зямлі ( і які?, і дзе?, і на чым? ― атрыбутыўныя з адценнем прасторавых і аб’ектных адносін), памяць пра сябе (якую? і пра каго? ― атрыбутыўныя і аб’ектныя) і інш. Прыназоўнік на ў прыведзеным намі тэксце ў словазлучэнні пакідае на адно пакаленне выражае часавыя адносіны, але яго можна прааналізаваць таксама і як прыназоўнік з атрыбутыўнымі адносінамі, калі вылучыць яго ў складзе іншага словазлучэння з гэтага ж сказа: памяць хоць на адно пакаленне.

Пры аналізе падобных выпадкаў варта ўказваць усе выяўленыя значэнні.

Цяжкасці другога характару звязаны з неразмежаваннем вытворных прыназоўнікаў і аманімічных з імі знамянальных часцін мовы, асабліва калі прыназоўнік аддзелены ад назоўніка іншымі словамі, напрыклад: сядзела побач з дзядулем (прыназ .) і сядзела побач (прыслоўе); прайшлі міма цяністага саду (прыназ .) і прайшлі міма (прыслоўе); у сувязі з гэтым адзначым (прыназ .) і ў сувязі гэтай праявіўся…(назоўнік сувязі з прына­зоўнікам ў ).

Для адрознення такіх вытворных прыназоўнікаў ад знамянальных слоў прапануюцца ў метадычнай літаратуры і прыём элімініравання (апушчэння) знамянальнага слова, і прыём замены сінанімічнымі прыназоўнікамі. Але практыка паказвае, што найбольш эфектыўным, на нашу думку, з’яўляецца прыём праверкі склонавым пытаннем: калі аналізуемае слова ўключаецца ў склонавае пытанне, то гэта сведчанне яго несамастойнасці, незнамянальнасці, сведчанне таго, што перад намі прыназоўнік, а не прыслоўе, не назоўнік, не дзеепрыслоўе і інш. Напрыклад: сядзела побач з калегам (сядзела дзе? і сядзела побач з кім?); прайшлі міма саду (прайшлі дзе?, кудою? і прайшлі міма чаго?); у сувязі з гэтым адзначым (адзначым як? і адзначым у сувязі з чым?); дзякуючы вам удалося даехаць (удалося даехаць чаму? і дзякуючы каму?) .

З Л У Ч Н İ КІ

П а р а д а к р а з б о р у

1. Часціна мовы.

2. Разрад паводле функцыянальнага значэння:

1) злучальны: спалучальны, супастаўляльны (уласна супастаўляльны ці супраціўны), пералічальна-размеркавальны, далучальны;

2) падпарадкавальны: тлумачальны, часавы, умоўны, мэтавы, уступаль­ны, выніковы, параўнальны;

3) паясняльны.

3. Разрад паводле паходжання: невытворны ці вытворны; ад якой часціны мовы паходзіць.

4. Разрад па структуры: просты, састаўны, парны.

5. Разрад паводле спосабу ўжывання: адзіночны ці паўторны.

6. Якія сінтаксічныя адзінкі звязвае: члены сказа, часткі складаназлуча­нага сказа, часткі складаназалежнага сказа.

У з о р ы р а з б о р уі

( Тэкст гл. на с. 26 – 27 )

1. ( İ нішто не можа абудзіць, ) як ( бацькаўшчына ) ― злучнік; падпарадкавальны (параўнальны); вытворны, паходзіць ад прыслоўя; просты; адзіночны; звязвае параўнальны зварот з выказнікам.

2. (…нельга быць чалавеку шчаслівым , ) калі ( ідзе ён… ) ― злучнік; падпарадкавальны (умоўны); вытворны, утвораны ад прыслоўя; просты; адзіночны; звязвае даданую частку з галоўнай у складаназалежным сказе.

3. (…страшна паміраць , ) бо ( ён ведае… ) ― злучнік; падпарадка­вальны (прычынны); невытворны; просты; адзіночны; звязвае даданую частку з галоўнай у складаназалежным сказе.

4. (…бо ) калі ( памірае чалавек, ) то (ён ведае… ) ― злучнік; падпа­рад­кавальны (умоўны); вытворны, утвораны з двух слоў ― прыслоўя калі і займенніка тое ва ўсечанай форме; састаўны; парны; адзіночны; звязвае часткі складаназалежнага сказа.

5. (…ведае, ) што ( пакідае і радасць…, і след… ) ― злучнік; падпа­радка­вальны (тлумачальны); вытворны, паходзіць ад займенніка; просты; адзіночны; звязвае даданую частку з галоўнай у складаназалежным сказе.