2.5 Бағдарламалық қамтамасыз ету Тапсырма комплекстерін жүзеге асыру үшін пайдаланыла алатын бағдарламалық амалдардың мінездемесі

Дербес электронды машинаның бағдарламалық қамтамасыз етуі өзімен берілгендерді өңдеуге арналған бағдарламалар жиынын береді – бағдарламалау, бөлік ресурстарын жүргізу, тапсырмаларды орындау және берілгендерді өңдеу жүйесін жобалау.

Программист құралдары, диагностикалық және тесттік бағдарламалар, телекоммуникацияның, ақпарат қорғаудың бағдарламалық құралдары, функционалды бағдарламалық қамтамасыздандыру – электронды ақпарат жүйелерінің мақсаттары мен тапсырмаларын орындауға арналған бағдарламалардың үйлесімдігі, сонымен қатар операциялық жүйе, бағдараламалау жүйесі, құралдық бағдараламалық қамтамасыздандыру (АЖ және т.б.).

Ортақ БҚ – бұл АЖ БҚ-дың бөлігі, өзімен есептеуші үдерісті орындау үшін және (немесе) жиі кездесетін ақпарат өңдейтін тапсырмаларды орындау үшін құрылған, қолданушылардың арасында кең қолданыста болатын бағдараламалардың үйлесімдігін көрсетеді. Ортақ БҚ келесі компоненттерден тұрады: операциялық жүйе (ОЖ), бағдарламалық азықты шығаратын құралдар және сынақ бағдарламалары. ОЖ есептеу үдерісін оңтайлы құрады және есептеуші жүйенің (оперативті жады, процессорлер, каналдар және т.б.) ресурстарының оңтайлы жүктелуін орындайды. ОЖ-ға операциялық жүйелердің және бөлек бағдараламалардың (драйверлердің) мүмкіндіктерін арттыратын бағдараламалар жатады. ОЖ нұсқасының оңтайлы таңдауымен есептеу үдерісінің орындалуы ұйымдастырылуының әсерлілігі іске асады.

Ерекше БҚ-ға қолданбалы бағдарламалар пакеті және бөлек функцияларды орындауға арналған бағдарламалар және функционалды АЖ жүйелері үшін белгілі бір тапсырмалардың шешімі кіреді. ҚБП-ның екі классы бар: ортақжүйелік және функционалды міндетінде. Ортақжүйелік міндеттегі ҚБП кез келген АЖ-да қолданыла алады. Оларды тапсырмаларды орындаудың алгоритм мен тәсілдерінің ерекшіліктеріне тәуелділігі арқылы бөлуге болады, оларды ҚБП-да келтіруге болады: берілгендерге басшылық ету, математикалық статистиканың тәсілдеріне, үзікті бағдарламалаудың тәсілдеріне, шексіз тапсырмаларды шешуде және т.б. Белгілі бір объекттің арнайы АЖБҚ-сына функционалды ҚБП кіреді.

Функционалды ҚБП деп өзара байланысты, параметрлік күйге келтіруге және басқарушылық шешім қабылдауға арналған ақпарат алуға қалыптасуға мүмкіндігі бар бағдарламаларды айтамыз.

Бағарламалық қамтамасыздандыру техникалық қамтамасыздандырумен тікелей тәуелділікте орналасқан, жинақтау, өңдеу, анализ функцияларын жүзеге асырады және интерфейсті компьютермен сақтайды.

БҚ – программаларды эксплуатациялау үшін берілгендерді және бағдарламалық құжаттарды өңдеу жүйесінің бағдарламалардың үйлесімдігі.

Автоматты банк жүйесіндегі (АБЖ) жұмыс істеудің ерекше белгісі аз уақыт ішінде берілгеннің үлкен көлемін өңдеудің қажеттілігі болып табылады. Соның өзінде негізгі ауырлық берілгенді енгізу, оқу, жазу, таратуға түседі. Бұл ОЖ өнімділігіне, МББЖ және берілгендерді таратуға қатал талап қойылады.

Негізгі құралдар АБЖ – ны эксплутациялауды қамтамасыздандыру үшін, бағдарламалық құралдардың қолданбалы бөлігін шығару үшін қолданылады. ОЖ, МББЖ және басқа жүйелік міндеттегі бағдарламалық құралдар негізгі болып табылады. Олардың айналасында, олардың ықпалында қолданбалы АБЖ -ның негізгі қасиеті, қолданбалы қолдану қасиеті көзқарасынан, функционалды терудің керекті ауқымдылығы қарастырылады. Банктік жүйемен жүзеге асатын функциялардың тізбегін екіге бөлуге болады:

міндетті;

қосымша;

Біріншісіне орны бар істерді жатқызуға болады. Екіншісінің таңдауы банктің дербестеуіне байланысты.

Жүйенің ашықтылығы өзінде құралдар бар болуының дамуы мен модификациясың көздейді. Қазіргі уақыттағы әдіс-тәсіл мен аспаптық бағдарламалық құралдар осындай мүмкіндікті береді. Олар CASE құралдары деген атау иеленді, БҚ жасалуын және сүйемелдеуін дағдыландырылады.

Белгілі бір банк технологиясына бейімделуі жүйені құруға қажет. Икемдеудің қажеттілігі ЖЕҚ-ны банкте орнату кезінде пайда болады, бірақ та ол банктегі операциялардың технологиялық өзгерістерінің салдары болуы мүмкін. Икемдеушілік жүйенің процедуралық жөнге салу мүмкіндігін жорамалдайды: пайдаланушылардың реттемелеу құқығы, жұмыс орындарының үйлесімі, операциялық күннің ашылуы және жабылуына байланысты процедура қабылдау анықталуы, т. б.

Біріктірілген АБЖ, банктің барлық процесстерін біріктіріп, банктің басқару деңгейін көтереді.

Осындай жүйе банкте болған нақты барлық функционалды және ақпараттық байланыстарды дарыптайды, банктің жұмысын керекті тәптіштеу деңгейімен қадағалауға мүмкіндік алу үшін, кез-келген деңгейдегі мәліметтерга ұлықсатын қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақыттағы бағдарламалық құралдардың мінездемесі

Қолданбалы бағдарламаларды өңдеу үшін аспаптық тілдер мен жүйелік бағдарламалау керек. Delphi, C++ және т. б. тілдер осы мақсаттар үшін айрықша мол өрістей алды. Әр атап өткен тіл белгілі бір ерекшелікпен сиппаталады, соның нәтижесінде ол неше түрлі жағдайларда бағдарламалаудың негізгі құралы болып екшеуленеді. Аспаптық құралдар санатына тек жоғары деңгейдегі тіл таратушылар ғана емес, сонымен қоса ассемблерлер, үйлестірушілер, дұрыстаушылар және басқа да жүйелік бағдарламалар жатады. Аспаптық құралдар арқасында қолданбалы бағдарламалар да, жаңа аспаптық құралдар да, операциялық жүйелер де шығарылады. Солай болғандықтан, осы бағдарламалық жасақтама санаты информатикада өңдіру құралдары рөлін ойнайды.

Жүйелік бағдарламалық жасақтама жабдықтар жиынтығы және аппараттық қамтамасыздандырумен бір уақытта сатып алынады. Осы бағдарламалық жасақтама түрі аппаратура ортасын басқарады. БЖ АЖ ’маманы’ жобалау барысында өткенде шығарылған бағдарламалық құралдардың және МБ ең көп қолдануы негізгі қағидаты болған. Соңғы жылдардың іс-тәжірибесі көрсеткені бойынша, осы мақсатқа Borland фирмасымен құрастырылған Delphi бағдарламалық ортасы қолайлы үйлестіріледі.

Delphi – бұл заманауи бағдарламалық өнім, Microsoft Windows ортасы үшін кең шоғыр үстемелерін шығаруға жағдай туғызады. Object Pascal тілінің жоғары өнімді құрастырушыны өзінде бірлестіреді, объектілік-хабардар өрістетуінің Pascal құрылымдық тілдің үшінші буыны болып табылатын, көрнекті (көзбен шолу) бағадарлама жасалуының және МБ басқарудағы ауқымдалатын технологияларының құралы болып табылады. Delphi негізгі тағайындауы – Windows үстемелерін кең тобын тез жасалуы үшін құрал болып қызмет етеді, үлестірілген мәліметтерді жөндеу үшін жауап беретін технологиялар, клиент-сервер технологиясы деп аталады.

Delphi Windows үстемелерін жетілдіру үшін келесі құралдарға ие:

- жоғары өнімді құрастырушы

Object Pascal тілінен Delphi құрастырушының құрамында бар, әлемдегі ең тез өндірімділердің біреуі болып, минутта 120 000 жолға дейін жылдамдықпен үстемелерді құрастыруға мүмкіндік береді. Delphi ортасы өзінде кіріктірме құрастырушыны енгізеді. Ділгерлік жағдайда DCC.EXE пакеттік құрастырушымен қолдануға болады.

- объектілік-хабардар құраушы моделі

Delphi моделінде құраушы негізгі қолданудағы белгілеуі құрамдастар және жаңа құрауыштардың жасалуының көпеселі қолданудағы мүмкіндігін қамтамасыз етуі болып табылады. Delphi жарыққа шығарған кезде жеткізілім құрамына кіретін құрауыштар қолданылған. Дегенмен, объектілік модельге енгізілген өзгерістер, алғашында, көзбен шолу технология бағдарламалауына демеу көрсету үшін енгізілген болған. Осының өзінде Pascal тілімен үйлесімді болып қалды, Borland Pascal 7.0 құрастырушымен демеуленген.

• тез өңдеу ортасы (RAD)

Delphi ортасы үстемелердің тез жасалуы үшін, пайдаланушылардың интерфейстерің жаратудағы қолдауы, бірлескен мәліметтерді талдауын да (керекті құралдардың қолдануымен) өзінде көзбен шолу құралдарының толық жиынтығын кіргізеді Көзбен шолу құрастырушылардың кітапханасы (VCL) мен көзбен шолу нысандарының қолдануы мәліметтермен жұмыс істеу үшін үстемелерді ең төмен деңгейдегі тікелей кодтауға мүмкіндік береді. Сонын өзіңде Delphi құрамына кіретін құрастырушылар барынша Windows API атқарым шақыруларын тетіктеп береді. Сөйтіп бағдарлама жасауды оңайға түсіреді.

• кеңейгіштік

Delphi ашық архитектура жүйесі болып табылады, осының арқасында оны жаңа құралдармен толықтырып және әр түрлі платформаға ауыстыруға болады. Алғашында Windows-қа арналған МБ құрауға арналған құралдар ретінде Delphi нұсқасы шыққан,.

Қазіргі реляциондық кестелердің барлық пішіндерін Delphi қолдайды. Delphi-де МБ объектілері SQL негізделген және өзінде Borland DataBase Engine толық қуатын кіргізеді. Delphi құрамына тағы да Borland SQL Link кіреді, сол үшін МББЖ Oracle, Sybase, Informix және InterBase ұлықсаты жоғарғы тиімділікпен өтеді. Осыдан басқа, Delphi өзінде жергілікті сервер InterBase, SQL серверлерін онлайн тәртіптемесінде ұстайды. Ақпараттық жүйені нұсқалаған Delphi ортасындағы әзірлеушілер жергілікті машина үшін .dbf (dBase және Clipper ретінде) немесе .db (Paradox) пішіндерін ақпаратты сақтау үшін қолдана алады. Егер де ол жергілікті InterBase for Windows 4.0 (бұл қамсыздандырушылыққа жататын максимал SQL сервер) қолданса, онда оның үстемелері еш өзгерусіз үлкен жүйенің құрамында клиент-сервер архитектурасымен жұмыс атқарады.

Сонымен, Delphi – Windows үшін кең шоғыр үстемелерін шығаруға жағдай туғызатын өнім. Delphi ортасы өзінде көзбен шолу құралдарының толық жиынтығын кіргізеді, пайдаланушылардың интерфейстері мен МБ кестелерін үстемелердің тез жасалуы үшін қолдайды. Delphi кіретін кітапхана сыныбы Windows API әр түрлі пішінін тетіктейтін 140-қа жуық сыныптан тұрады. Delphi ашық архитектура жүйесі болып табылады, осының арқысында оны жаңа құралдармен толықтырып және әр түрлі платформаға ауыстыруға болады. АЖ құрамына кіретін МБ ОС Windows аясында жұмыс істеу үшін, Object Pascal тілінің қолданумен Delphi үстемесі сияқты жазылған «инфестициялық қатер-менеджер» қажет.

МБ негізгі 2 бөлімнен тұрады:

• модуль басқарушы;

• экран пішінің модульдері.

Ары қарай Delphi көшу тиесілі болады, Tools (аспаптық құрал) мәзірінен Database Desktop (МБ жұмыс үстелі) жүргізу керек. File (Файл) мәзірінен DBD –ге, көрсетілген файл пішін жинағынан Windows арналған New/Table (жаңа кесте ) және dBase таңдау керек. Осыдан кейін ашылған Create Table (кесте жасау) диалогы жазық өзгешелігі арқылы кестені анықтауға көмектеседі.

Кесте жазықтығында индексті құру үшін Define (анықтау) кнопкасын басу керек, осынын арқасында экранда Define Index (индексті анықтау) диалогы пайда болады. Өріс тізімінен индекстелген өріс таңдалады, оған 2 рет басу керек, сосын Unique (бірегей) индикаторын белгілеу керек, себебі бұл жолдағы индекс 'бірегей’ мінездемесіне ие болу керек. Барлық өрістер мен индекстерді толығымен айрықшаландырылып, Create Table диалогына Save as (... ретінде сақтау) кнопкасын басу керек және C: \ BOXLOGHT \ TEMP каталогына файлды жазу керек.

Delphi көмегімен әзірлемеген өнім тез қолжазбалық аспаптық құралдарға айналып кете алмайды. Ең жақсы утилиттардың бірі DBMemo‑объектіні тұтыну керек, оған қоса мемо өрісімен байланысу керек. Сосын утилитаны қайтадан құрастырып, мәліметтерді барлық жазу өрісіне енгізу керек. Осындан соң жалпы ақпарат кестесіне көшуге болады және сол жерде мемо-өрістерді өңдеуге болады. Екінші утилита DBImage объектісін ұстау керек, оны BLOB өрісімен кестеде байланыстыру керек. Осыдан кейін кезекпен графикалық бейнелеудің биттік карталарын ақпарат дәнекер айырбасына (қалта) енгізуге болады және сосын оны DBImage-ге қоюға болады.

Бірінші утилитаны тек бір пішінді қолдана беру арқылы бірден жасауға болады.

Бір уақытта тек бір кестеге ұрықсат керек, сол себепті Ttable/DataSource құрауыштар пайда болады. Осыдан басқа PRD_NAME өрісімен байланыстырылып, кестемен жұмыс істеген кезде істің қаңдай өнім екені көрінуі үшін DBText құрауышы қосылады. Алғашында алғашқы 4 кнопка көрінуі үшін, DBNavigator VisibleButtons (көрінетін кнопкалар) қасиеті түрлендіріледі. Бәрін орнына тұрғызғаннан кейін, кестемен жұмыс істеуге арналған объекттердің кейбір қасиеттері түрлендіріледі. Ары қарай Table шертіп, МБ каталогына жолды көрсетіп, кестелерді - C:\BOXLIGHT\TEMP, орнын, жасалған жерін енгізетін, DataBase_Name (МБ атауы) орнату керек. Сосын, Table (кесте атауы) шертіп, PRODUCTS.DBF таңдалады, ақыры IndexName (индекс атауы) шерткеннен кейін, PUD_STKNUМ көрсетіледі. Осы жолмен – DataSouce (мәліметтер көзі) және Table (кесте) бір-біріне жалғанған болып саналады. Тек с DataSoure – DBNavigator, DBtext и DBMemo бір-бірімен байланыстыру ғана қалады. DBText үшін DataField ретінде PRD NAME көрсетіледі. Ең басында PRD_DEST үшін DBMemo үшін DataField таңдалады.

Барлық қасиеттерді орнатудан кейін, оны PRODUCT.DBF- мен біріктестіру үшін, Table – де 2 рет Active шерту керек. Өйткені жасырын жолмен барлық объектілер, мәліметтерді ақпараттандыру (data aware objects), DBText-те ’ColorShow 1200’ бірден пайда болып, барлық өрістердің өзгертулері жіберіледі. Мәліметтерді енгізіп болғаннан кейін бағдарламаға қайтадан оралып, DNMemol –гі DataField қасиетін RD_SPECS - қа өзерту керек. Сосын қайтадан – компиляция және орындалу. Енді өнімнің техникалық спецификасы енгізіледі. Бағдарламаның, компиляцияның, орындалудың және мәліметтердің түзету процессы PRD_TIPS және PRD_ACCESS өрістері үшін қайталанады. Кестені толтырған соң, ’ортақ мағлұмат’ кестесін қарау керек және жалғыз мемо-өрісті түзету керек. Сол үшін мемо өрісімен жалғау үшін DBMemol –ді өзгерту керек, ал категория атауын көрсету үшін DBText құрауышын орнату керек. Осыдан басқа, TableName және IndexName қасиетін өзгерткен кезде, Truе ішінде Active құрауышы орнатылады.

МБ-мен пайдаланушы интерфейсі орыс тілінде орындалған және лайықты жолмен құрылымдалған. МБ сыртқы экономикалық әрекет бөлімінде жүргізіледі, бірақ айырбас бекетіндегі кассирде көшірмесі бар. МБ жұмысы модемді байланыс көмегімен орындала алады, яғни комьютердің желілік дискінде сервер ретінде қолданылған ақпарат файлы сияды, ал машинадағы айырбас бекетінде басқару ядросы орнатылады. Сервермен байланыс орнатқаннан кейін айырбас пунктіндегі кассир МБ файлына жол көрсету керек. Осының өзінде МБ барлық өзгерту операциялары сақталды. Осыған орай, әр түрлі айырбас пунктіндегі кассирлер МБ-мен бір уақытта жұмыс істей алады, рұқсаты бар кестелерді толықтырып, өзгерте алады.

МБ бірлескен ОС Windows үйреншікті шығарушы құралдарды және диск тасымалдаушыларды қолдауды қадағалайды.

МБ жұмыс істеу жылдамдығы, басқа бағдарламалық өнімдер сияқты, айтарлықтай деңгейде қолданалынатын жабдықтардан тәуелді болады. Іс-тәжірибе көрсеткендей, Pentium IV процессорынын база негізінде компьютердің қолдануы қазіргі уақыттағы жұмысқа толық жеткілікті. Осы жұмыста МБ тізімінін сипаттамасы және МБ массивының сипаттамасы айқындалады.

Бағдарламалық қамсыздандырудың құрылымы

“Банк жұмысының тиімділігі көрсеткішін есептеу және талдаудың ақпараттық жүйесін құру” АЖ бағдарламалық қамсыздандыру ортақ (жүйелі) қамсыздандырудан, бағдарламалық модульдер жиынтығынан, оператордың және экономисттің жұмыс істеу барысында, негізгі операцияның автоматты түрде орындалуын қамтамасыз етуден құралады.

Delphi бағдарламасының интеграцияланған аумағы интерфейс арқылы бір жағынан ОЖ, екінші жағынан ДБ қолданбалы бағдарламаларын қамтамасыз ете алады.

Delphi бағдарламасының аумағы бағдарлама құрады, ол үшін ерекше қондырғыны пайдалана отырып, соған лайықты мәтінін жаза алады. Бұл ретте Delphi өз бағдарламасы бойынша дайындалған керекті үзіндіні әзірлеушіге жібереді. Алынған нәтижелер бірден монитордың экранында көрініс табады.

“Банк жұмысының тиімділігі көрсеткішін есептеу және талдаудың ақпараттық жүйесін құру” " АЖ бағдарламалық кешені Microsoft компаниясы әзірлеген Windows XP ОЖ-де жұмыс істеуге лайықтанған. Windows 2000 түрі – жаңартылған, жетілдірілген бағдарламасы мен құрылғы аспаптарының мүмкіндігі мол.

АЖ жобалау жұмысында мынадай операциялар маңызды болып табылады: енгізу/шығару, оқу, жазу, деректерді табыстау. Windows XP ОЖ-ні және осы жүйеге ұқсас интерфейсті қолдану арқылы, дербес компьютерде осы операцияларды орындайтын болса өнімділігі арта түседі.

Бағдарламашы көзімен алып қарасақ, пайда қолданушы ортаға байланысты. Windows-ті қолданғанда осы операцияның орындалуы дербес компьютердің өндірімділігін арттырады, ақпаратты жылдамырақ өңдеуді қамтамасыз етеді, талдау жұмыстарын жасау үшін көптеген мүмкіндіктерге ие және құжат пен есептемені жоғарғы сапада рәсімдеп бере алады, мұның айтарлықтай маңызы бар.

“Банк жұмысының тиімділік көрсеткішін есептеу және талдаудың ақпараттық жүйесі”БҚ АЖ-тің құрылымы

4-сурет

Windows 2000-нің пайдаланушылар сапасына әсер ететін қасиеті бойынша толығырақ алып қарасақ, оның ОЖ-мен жұмыс істейтін тұтынушыларының кімдер екенін анықтауға болады:

- Windows XP ОЖ-сі Microsoft фирмасының соңғы ОЖ-сі болып табылады, ол дербес компьютерде кәсіби меңгерушілік үшін жобаланып жасалған;

- Windows-тың басқа нұсқаларымен толық үйлесімділікті қамтамасыз ету үшін 32 дәрежелі ОЖ-нің құрылымы жобаланған болатын. Windows 2000 – бұл 32 дәрежелі ОЖ;

• Интерфейстің қолданбалы түрін жетілдіріу, бұл пайдаланушының компьютермен өзара әрекетін ықшамдайды және тездетеді;

• жүйелі және қолданбалы бағдарламалық құралдардың (соның ішінде желілік және коммуникациялық) көп болуы, бұл бұрын-соңды болмаған, маңызы бағдарламалық өнімдерді сатып алуды қажет етеді;

• жұмыста қолайлы тұрақтылық (соның ішінде қорғампаздық);

• оңайлатылған күйттеу және жаңа шет құрылымдардың қосылуы;

• бұрын жинақталған АҚЕ-мен және қолда техникалық құралдармен жеткілікті жоғары үйлесімділік.

Осылайша, Windows XP ОЖ-ін бастапқы (жүйелі) түрде қамтамасыз ету қолданбалы бағдарламаларды әзірлеуді ықшамдайды, бағдарламалық құралдардың жайлы түрде кеңеюіне мүмкіндік береді, өнімділікті өсіреді және АЖ функциялық мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Бағдарламаның негізгі аясы 5-суретте бейнеленген.