3 Саты. Жылжымайтын мүлік объектісінің құнын анықтау.

4 саты. Мақұлдау. Мақұлдау – бұл бағалау объектісіңе құны туралы соңғы шешім қабылдау процесі. Бұнын алдын бағалаушы барлық ақпараттарды және есептеуледің дұрыстылығын тексеріп шығады. Барлық жорамалдар мен шектеу шарттары сенімділікке тексеріледі.

5 саты. Объектінің қорытынды құны туралы есеп. Бағалау туралы есепте мыналар көрсетiлуге тиiс:бағалаушының атауы (тегi, аты, әкесiнiң аты, (ол болған жағдайда), мүлiктi бағалау жөнiндегi қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензияның нөмiрi мен берiлген күнi, айқындалатын құнның түрi, есеп жасаудың күнi және бағалау жүргiзудiң күнi, бағалау объектiсiнiң (объектiлерiнiң) атауы және (немесе) орналасқан жерi мен сипаттамасы, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын бағалау амалдары мен бағалау әдiстерi, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын бағалау стандарттары, нақты деректердi алу көздерi көрсетiле отырып, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын нақты деректер, есеп негiздемесi, бағалау нәтижесі және жүргiзiлген бағалаудың нәтижесiн толық және айқын түсiндiру үшiн қажет өзге де мәлiметтер болуы мүмкін.

Бағалау туралы есеп екі данада жазылып, біріншісі тапсырыс берушіге ұсынылса, екінші данасы бағалаушыда қалады. Бағалау туралы есеп 5 жыл сақталады.

Қазіргі кезде Көлік құралдар нарығы жоғары қарқынды даму үстінде. Ашық нарық және қатаң бәсекелестік жағдайында Көлік құралдарын өндіруші кәсіпорындар өздерінің шығарыа жатқан өнімдерінің артықшылықтарын жарнама етіп, әлеуетті тұтынушыларды таң қалдыруда. Егер жаңа Көлік құралдарының жағдайы туралы бәрі айқын болса, бұрын қолданыста болған Көлік құралдарының жағдайы туралы көптеген сұрақтар туындайды: сатушы ұсынып отырған бағасы шынайы нарықтық құнға сәйкес келеді ма?. Сіздің сатайын немесе сатып алайын деп жатқан автокөліктің құны туралы туындаған барлық сұрақтарға жауапты бағалау қызметімен айналысатын тәуелсіз бағалау компаниялары бере алады. Көлік құралдарын бағалау – бұл көлік құралының оның физикалық, функционалды тозуын, техникалық жағдайын ескере отырып құнын анықтау.

Ол келесілерден тұрады:

• автокөліктерді бағалау (жеңіл және жүк автокөліктері, автобустар,

мототехникалар);

• әуе көлік құралдарын бағалау;

• өзен-көл көлік құралдарын бағалау;

• теміржол көліктерін бағалау және т.б.

Көлік құралдарын бағалау –тауарлар мен жолушыларды бір орыннан екінші орынға ауыстыратын объектілер, соның ішінде, контейнерлер және басқа да Көлік құралдары.

Басқа актив түрелрін бағалау сияқты көлік құралдарын бағалау компания немесе жеке адамның өмірінде болатын бірқатар мәселелерді шешу үшін қажет. Көлік құралдарын бағалау мүліктік дауларды (ажырасу, мүрагерлікке қалдыру және т.б.) шешу үшін, сатылым немесе аукцион кезінде бастапқы бағаны анықтау үшін, автокөліктердік кепілдік құнын анықтау үшін және т.б. жағдайларда қажет.

Көлік құралдары жеке немесе мүліктік кешеннің құрамы ретінде де бағаланады. Теориялық тұрғыда, көлік құраладарының құнын анықтайтын кез-келген баға белгілейтін факторлардың негізіде көлік құралдарының құнын есептеу негіздері жатыр.

Жылжымайтын мүлік объектілері келесі мақсаттар үшін бағаланады:

• үй-жай, ғимарат, құрылыс нысандары сатып алу –сату

операцияларын жүзеге асыру мақсатында;

• үй-жай, ғимарат, құрылыс нысандары жалға операцияларын беру

мақсатында;

• жылжымайтын мүлік объектілері сақтандыру мақсатында;

• жылжымайтын мүлік объектілерін кепілдікке беру мақсатында;

• жылжымайтын мүлік объектілерін ликвидациялау мақсатында;

• жылжымайтын мүлік объектілеріне салық салу үшін кадастрлық

бағалау жүргізу кезінде;

• инвестициялық жобалардың тиімділігін жетілдіру және бағалау

кезінде;

• мүліктік үлесті қайта бөлу кезінде;

• кәсіпорынның жарғылық капиталына салым ретінде жылжымайтын

мүлік объектілерін енгізу кезінде;

• сот үкімін, мүліктік дауларды шешу, мұрагерлік құқықтарды

орындау кезінде (соның ішінде неке айыру процесі);

• мүлікті конкурстар мен аукциондарда сату үшін бастапқы құнын

анықтау үшін;

• мүліктерді тәркілеу;

• айырбастау шарты және бартерлік мәмілелер;

• зақымдану кезінде зиян құнын бағалау;

• сенімді басқаруға беру, жекешелендіру мақсатында;

• меншікті мемлкеттік және муниципалды қажеттіліктер үшін меншік

иесінен өтеу мақсатында;

• жылжымайтын мүлік объектілеріне мүліктік құқықтарды жүзеге

асыруға байланысты басқа да мақсаттар үшін.

Бағалаушы бағалау жұмыстарын жүргізу кезінде бағалау мақсатын анықтай отырып, оған қолданылатын бағалау әдістері, тәсілдерін және қағидаларын дұрыс таңдай алады.

«Сауранбай С.Б.» жеке кәсіпкерлігінде неғұрлым жиі кездесетін бағалау мақсаттарын қарастырайық. Бағалау жұмыстарын жүргізу процесінде бағалау мақсатын анықтау маңызды сұрақтардың бірі болып табылады. Бағалаушы Тапсырыс берушімен сұхбат жүргізу барысында:

• тапысыр беруші не бағалағысы келетіні, яғни, бағалау объектісі

материалды объектілер жиынтығы немесе құқық ретінде:

• бағалау нәтижесін Тапсырыс беруші қандай мақсаттарда

қолданатындығын анықтайды.

Бағалау процедурасы

• бағалау жүргізу шартын жасасу;

• бағалау объектісі орналасқан жерге бару, оны тексеру, суретке

түсіру;

• Республика, облыс, аудан және орналасқан орны деңгейі бойынша

объектінің нарықтық құнына әсер ететін ақпараттарды жинау, өңдеу және талдау;

• бағалау объектісіне, объект-аналогтарға, сонымен қатар сәйкес

нарықтардың ұсыныс бағаларына қатысты ақпараттарды жинау, өңдеу және талдау;

• ең жақсы және тиімді пайдалануды талдау: қорытындылар бар

шектеулер мен бағалау объектсі орналсқан ауданы үшін жылжымайтын мүмлікті пайдалану ұқсастығын ескере отырып, жиналған ақпараттар негізіді жасалады;

• нарықтық құнды анықтау мақсатында есептеулерді жүргізу үшін

тәсілдер мен әдістерді таңдау;

• бағалау әдістерін қолдану негізінде алынған нәтижелерді

қорытындылау және соңғы қорытынды құнды есептеу;

• бағалау туралы есепті рәсімдеу және оны Тапсырыс берушіге

ұсыну.

Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес бағалаушы мен тапсырыс берушiнiң арасында жасалған бағалау жүргiзу шарты бағалауды жүргiзуге негiздеме болып табылады.

Қазақстан Республикасының 2000 жылдың 30 қарашасында қабылданаған «ҚР бағалау қызметі туралы» Заңының 8 бабына сәйкес Бағалау жүргізу шартына қойылатын міндетті талаптар:

3. Бағалау жүргiзу шартына Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң өтемдi қызметтер көрсету шарты туралы нормалары қолданылады.

4. Бағалау жүргiзу шартында мыналар қамтылуға тиiс: тапсырыс

берушi мен бағалаушының деректемелерi: жеке тұлға үшiн - тегi, аты, әкесiнiң аты (ол болған жағдайда), тұратын жерi; заңды тұлға үшiн - атауы, орналасқан жерi (почталық мекен-жайы), банктiк деректемелерi; бағалау объектiсiнiң (объектiлерiнiң) атауы және (немесе) орналасқан жерi, айқындалатын құнның түрi; бағалау түрi; бағалау объектiсiнiң түрi; бағалау жүргiзудiң мерзiмдерi; көрсетiлетiн қызметтер үшiн ақы төлеудiң шарттары, тәртiбi және мөлшерi; тараптардың құқықтары, мiндеттерi және жауапкершiлiгi; тапсырыс берушiнiң бағалау объектiсiне меншiк құқығын растайтын құжаттың деректемелерi не тапсырыс берушiге бағалау туралы шарт жасау құқығын беретiн өзге де негiздемелер; мүлiктi бағалау жөнiндегi қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензияның деректемелерi (лицензия берген орган көрсетiлген оның нөмiрi мен берiлген күнi). Сонымен қатар, бағалау жүргiзу шартында осы тармақта көзделмеген өзге де талаптар болуы мүмкiн.

Қазақстан Республикасының 2000 жылдың 30 қарашасында қабылданаған «ҚР бағалау қызметі туралы» Заңының 9 бабына сәйкес Бағалау туралы есептің мазмұнына қойылатын міндетті талаптар:

1. Жүргiзiлген бағалаудың нәтижелерi бойынша екi дана етiп бағалау туралы есеп жасалады, олардың бiрi - тапсырыс берушiде, екiншiсi - бағалаушыда сақталады. Бағалау туралы есептiң нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптар бағалау қызметi саласындағы нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленедi.

2. Жеке кәсiпкер болып табылатын бағалаушы жасаған есепке ол қол қояды және оның жеке мөрiмен расталады. Бағалау қызметiн жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғаның есебiне бағалаушы-орындаушы қол қояды, заңды тұлғаның басшысы немесе ол уәкiлеттiк берген адам бекiтiп, мөрмен расталады.

3. Егер бағалауды бағаланатын бағалау объектiсiнiң құрамына кiретiн әртүрлi бағалау объектiлерi бойынша бiрнеше бағалаушы жүргiзген жағдайда, есепке әрбiр бағалаушы өзi бағалау жүргiзген бағалау объектiлерiн көрсетiп қол қояды.

4. Бағалау туралы есепте мыналар көрсетiлуге тиiс:бағалаушының атауы (тегi, аты, әкесiнiң аты, (ол болған жағдайда), мүлiктi бағалау жөнiндегi қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензияның нөмiрi мен берiлген күнi, айқындалатын құнның түрi, есеп жасаудың күнi және бағалау жүргiзудiң күнi, бағалау объектiсiнiң (объектiлерiнiң) атауы және (немесе) орналасқан жерi мен сипаттамасы, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын бағалау амалдары мен бағалау әдiстерi, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын бағалау стандарттары, нақты деректердi алу көздерi көрсетiле отырып, бағалау жүргiзу кезiнде пайдаланылатын нақты деректер, есеп негiздемесi, бағалау нәтижесі және жүргiзiлген бағалаудың нәтижесiн толық және айқын түсiндiру үшiн қажет өзге де мәлiметтер болуы мүмкін.

ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясы бағалау қызметімен айналысатын кәсіпорын болып табылады. «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясының қаржы нәтижелерiнiң динамикасының талдауы 1 кестеде көрсетілген.

Кесте 1 - ЖК «Сауранбай С.Б.» кәсіпорынның қаржылық динамикасының нәтижесі, мың тенге

Көрсеткіштер		2008ж.	2009ж.	ауытқу 2009 немесе 2008ж.ж.
				абс.	%
1		2	3	4	5
1	Тауарларды өткізуден түсетін табыстар	41188	51757	10569	79,58
2	Тауарларды өткізудің өзiндiк құны	38717	49946	11229	77,52
3	Коммерциялық шығындары	1326	1434	108	92,47
4	Басқару шығындары	0	0	0
5	Өткізуден түсетін табыстар	1145	377	-768	303,39
6	Алуға тиесілі пайыздар	0	0	0
7	Төленуге тиесілі пайыздар	0	0	0
8	Басқа ұйымдарға қатысудан түсетін табыстар	0	0	0
9	Басқа операциялық табыстар	0	2	2	0,00
10	Басқа операциялық шығындар	0	0	0	0,00
11	Қаржылық-шаруашылық қызметтен түсетін табыстар	1145	379	-766	301,79

1 кестенің жалғасы

12	Өткізілмеген басқа да табыстар	0	0
13	Өткізілмеген басқа да шығындар	692	0	-692
14	Есеп беру жылының табысы	453	379	-74	119,44
15	Корпоративті табыс салығы	118	99	-19	119,44
16	Дерексiз құралдар	0	0
17	Өте керекті табыстар	0	0
18	Төтенше шығындар	0	0
19	Есеп беру жылының (шығын) таратылмалған табысы	335	281	-55	119,44

Берілген кестеден біз, тауардың іске асуынан көмек көрсету талдау мерзіміне 10569 мың теңгеге яғни 20,42% - ға өскенін көріп отырмыз. Сатылған тауарлардың өзiндiк құны 2008 жылдағы көмек көрсетудi сомасы 96,5%-шi ал 2009 жылға 94% құрайды. 108 мың теңгеге коммерциялық шығындардың сомасы өсті. Баланстық кәсiпорын табысын 2009 жылда 2008 жылдың табысымен 19% салыстырғанда төмендедi (пайда 2008 жылы 335 мың теңге, ал 2009 жылы 281 мың теңге.

Зерттелiнетiн мерзiмде сатудан түсiмнiң өсуi қоймада қорлар өсуiмен шартталған, және клиенттеге қызмет көрсету сапасының жақсарту салдарымен шартталған (тапсырыстың алуы және оның орындауының аралығында уақыттың қысқартуы - кәсiпорын мүмкiндiгi дәл қазiр тиiстi тауарды бiрден тиеп қою (қоймада оның бар болуы шартта ), тапсырысты алу аралығында үзiлу, алдыңғы мерзiмдерде және тиеумен 10-15 күндер кемiнде құрады).

Сонымен бірге, жабдықтаушыдан сатып алынатын тауар көлемі көтерілді. Мүмкiн болар салдардың бірі, кәсiпорын өткен (алынатын тауардың көлемi бойынша жеңiлдiктердiң алуының арқасында ) мерзiмге қарағанда бағаларға аласалауларды арналған тауарлар ала бастады.

Өйткенi тауар, кәсiпорынға кiретiн бағаларды төмендетіп жiберiлетiн бағаларды да азайтты; сондықтан, 2008 жылдағы көмек көрсетудiң өсуі, кәсiпорын тапқан табысы 2009 жылға қарағанда аз алды.

2009 жылдарда кәсiпорынның коммерциялық шығындары да үлкейдi. Бұл жарнамаға шығындарының үлкеюіне байланысты.

Қаржы талдауының бастапқы деректерi жылдық есептiң формасы №1, № 2 болып табылады. Болжам баланстың өтiмдiгiнiң коэффициенттерiнiң талдау және динамикасы төменде келтiрiлген, болжам баланстың өтiмдiгiнiң коэффициенттерi кестеде. Талдау осы кестеде баланстың активiнiң негiзгi бабы қорлардың тобы болып табылғандығын көрсетедi, баланстың активiнің еншiсiн 2009 жылдың аяғына 81,41% құрады, салыстырмалы берілген баланс 2008 жылдың басында 51% құраса (нақты мағынасы 6464 мың теңгеден 35676 мың теңгеге, яғни 29212 мың теңгеге өскен). Екiншi iрi теңгерiм баптары 2009 жылдың аяғындағы негiзгi құралдар болып табылады, 01.01.2005 жылдағы баланстың құрылымындағы БЖ еншi балансы, салыстырмалы 394% ға үлкейдi, БЖ сома абсолюттi өрнекте 5422 мың теңгеге үлкейдi. 2008 жылдың басында дебиторлық қарыз 12,4% құрады, ал 2008ж және 2009 жылы 10,42% ға дейін төмендеп (2,008% актив құрылымына дейін).

2008-2009 жылдарда кәсiпорынның пассивының құрылымының талдауының еншiсі 2008 жылдың басына баланстың құрылымында меншiктi капиталды 2, 3% құрағанын көрсеттi, 2006 жылдың аяғына 69, 68% ке дейiн үлкейдi, екi жылда меншiктi капитал сомасы абсолюттi мәнде 13880% ке үлкейдi. Меншiктi капиталдың еншiсiн өсу кәсiпорынның қаржы орнықтылығының өзгерiсiндегi оң тенденцияны көрсетедi.

Тартылған капиталды 2008 жылдың басымен салыстырғанда 67,36% төмендеген болып 30, 32% құрайды. Жалпы тыртылған капитал 143,19% ға өсті (9279 мың теңгеден 13287мың теңгеге дейін).

Меншiктi құралдардың еншiсiнің өсу «Қосымша капиталды» топтың балансының пассивының құрылымында пайда болумен жасалған. 29700 мың теңге өлшемді кәсiпорынының қосымша капиталы кәсiпорынның дамытуына ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясы құрылтайшыларының жарналары арқасында ұйымдастырылған. Қосымша капиталды бөлек кеңсе және қоймаға арналған бөлменiң түрiнде, басқа бөлек - кәсiпорын қайта сатуға арналған тауарлардың сатып алуына тауысқан қаржылармен, аспаптар және желдетудiң жүйелерiнiң монтажға арналған жабдықтың алуы, берiлген бөлменiң жөндеуiне. Кәсiпорынның қаржы күйi және оның өндiрiстiк нәтижелерiне үлкен ықпал өндiрiстiк қорлар, жұмыстар және қызметтердiң күйiнде болады.

Қорлардың қалдық талданатын кәсiпорынның екi өткен жылдарына 5,5 ретке үлкейдi (6464 мың теңгеден 35676 мың теңгеге дейін). Негiзгi қорлардың құрылымында құя түс дайын өнiм және қайта сатуға арналған тауарлар болып табылады 2008 жылдың басына - 91,87%; 2005 жылдың аяғына - 93,45%, (егер қоймада тауарларға тиеп қойылған тауарларды қосса, онда 2009-шы жылдың аяғында тауарларының еншiсi 97,2% құрайды) және 2006 жылдың аяғына 73,95%. Жоғары айтылып кеткендей, қорлардың тобының үлкен бөлiгi қайта сатуға арналған тауарлар және аспаптардың алуына бағытталған құрылтайшылардан қаржылардың алуымен байланысты.

Капиталды қаржы талдауының түрлерiнiң бiрi активтердiң айналымдылығының талдауы болып табылады, ол 2 – кестеде көрсетілген.

Кесте 2 - Айналымдылық активтердің динамикасы, мың теңге

Көрсеткіштер	2008 жыл	2009 жыл	Ауытқу 2009 және 2008
Iске асыруғакөмек көрсету	41188	51757	10569
Сыртқыактивтердiң артық-кемi	22186,5	36638	14451,5

2 кестенің жалғасы

Сыртқыактивтердiң айналымдылығы, көлемі	1,86	1,41	-0,44
Айналымныңұзақтықтығы, күндер	196,61	258,38	61,77

Мәлiметтердiң талдауы кәсiпорын активтерiнiң айналымдылығы зерттелетiнiлетiн мерзiмге 0,44 рет төмендегенде көрсетедi. Айналымдылықтың коэффициентi 2005 жылдың басына 1,86 құрады, 2006 жылдың аяғына - тек қана 1, 41. Сәйкесiнше айналымды ұзақтық 2009 жылы 258,38 күнге дейiн, ал 2008 жылы 196,61 күнге үлкейдi. Активтердiң айналымдылығының бәсеңдiгi тауарлар және қорлардағы кәсiпорынның құралдарының нақтылы мұздатуына келтiрген қоймадағы қорлардың үлкеюiнің арқасында болды.

Оралымды басқарулар активтер үшiн активтердiң әрбiр түрi бойынша айналымдылықтың толық талдауды жасауға керек. Активтердiң негiзгi еншiсiн зерттелетiн кәсiпорындағы (жеке алғанда - сатымдықтың тауарлары) қорларды құрайды, онда қоймалық есепке алудың мәлiметтерiнiң негiзiнде жүрмейтiн, жатып қалған тауарларды қойма анықтауы керек.

Тауарлық өнiмнiң үлкен меншiктi салмағы шаруашылықтың субъекттерiнiң аласа сатып алушы қабiлеттiлiгi, биiк өнiмнiң өзiндiк күнi, тиеудi ырғақтылықпен артынан өткiзу нарықтарының бәсекелестiктiң өсуiн жоғалту мен сұраныстың төмендетуiмен байланған және т.б. Қоймаларда тауарлардың қалдықтарының үлкеюi жабдықтаушыларға, бюджетке, кәсiпорынның қызметкерлерi кредиторлық қарыздың оған, өсуi бойынша айналым капиталының ұзақ мұздатуына, қарызғаларды ақшалай ақша, қажеттiктiң жоқтығы және пайыздардың төлеуiне келтiрдi. Кәсiпорынның жеткiлiксiз төлеу қабылетiнiң негiзгi себептерi бұл бiрлер дәл қазiр.

Тауарлардағы капиталды табылуды ұзақтық сатып алушыларға түсудi моменттен тиеуге дейiн қоймаларындағы тауарлардың сақтауды уақыты тең.

3-шi кестеде осы жұмыстарды талдау және қызметтердiң айналымдылығының коэффициентi 2,057 ден 1,709ға дейiн төмендегенін көрсетедi, жұмыстар және қызметтердiң айналымын мерзiм демек 177 күндерден 213, 5 күндерге дейiн үлкейдi.

Кесте 3 - Қызметтердің айналымдылығын және көрсетілетін қызметтерді талдау, мың теңге

Көрсеткіш	2008 жыл	2009 жыл
Жұмыстар және қызметтердiң орташа қалдықтары, мың теңге	18987,5	29210,5
Талданатынынатын мерзiмге көрсеткен қызметтерiнiң өзiндiк құны, мың теңге	39062	49946

3 кестенің жалғасы

Жұмыстар және қызметтердiң айналымдылығының коэффициентi	2,057	1,709
Жұмыстар және қызметтердiң қалдықтарындағы құралдардың айналымын ұзақтық, күндер	177	213,5

Қорытынды: кәсiпорынның мүлiктiк жағдайының талдауының баланстың активiнiң негiзгi бабы қорлар болып табылғанын көрсеттi, пассив - 81,41%, меншiктi капитал - 69,68% және қарыз капиталы - 30,32%. Зерттелетiнiлетiн мерзiмге кәсiпорын активiнiң айналымдылығы 1,2 ретте төмендедi, және 213,5 күндердi құрады.

Серiктестiктiң қаржы менеджментiнiң жүйесiнiң зерттеуiнiң шеңберiнде және кәсiпорынның көз капиталын талдауды өткiзуге келесi кестенiң мәлiметтерiн қолданылады.

Кесте 4 - Кәсіпорынның капитал көзінің көз капиталын құрылымын талдау мың теңге

р/н	Көрсеткіш	Есептеу	2008 жыл			2009 жыл			өзгерісі 2008 и 2009жж.
			жыл басы	жыл аяғы	өзгерісі	жыл басы	жыл аяғы	өзгерісі
1.	Кәсіпорынның қаржылық автономды коэффициенті	Меншікті капитал/ баланс валютасы	0,0232	0,6879	0,6647	0,6879	0,6968	0,0089	0,6736
2.	Қаржы тәуелдiлiгiнiң коэффициентi	Қарыз капиталы/ баланс валютасы	0,9768	0,3121	-0,6647	0,3121	0,3032	-0,0089	-0,6736
3.	Ағымды қарыз коэффициенті	Қысқы мерзімді кар.салымдар/ ба- ланс. вал	0,9768	0,3121	-0,6647	0,3121	0,3032	-0,0089	-0,6736
4.	Ұзақ мерзiмдi қаржы тәуелсiздiгiнiң коэффициентi	меншiктi ұзақ мерзiмдi капитал/ баланс валютасы	0,0232	0,6879	0,6647	0,6879	0,6968	0,0089	0,6736
5.	Меншiктi капиталдың алашақтың жабуыларын коэффициент	меншiктi капитал, қарыз капиталы	0,0237	2,2040	2,1803	2,2040	2,2983	0,0943	2,2746

4 кестенің жалғасы

6.

Қаржылық леверидж коэффициенті

қарыз капитал, меншiктi капитал

42,177

0,4537

-41,723

0,4537

0,4351

-0,0186

-41,7422

Қаржы автономиясының коэффициентi баланстың валютасына жалпы алғандағы меншiктi капиталдың еншiсiн көрсетедi. 2008 жылдың басында кәсiпорынның автономиясының коэффициентi 2008 жылдың аяғымен, салыстырғанда 66%-ға өсiрдi және баланстың ортақ жинағының 68,79% құрады. Көрсеткiш мәлiметі 2009 жылдың аяғына 0,8%-ға өсті, және баланстың жинағы 69,68% құрады. Бұл 50134521976 рет активтердiң кәсiпорынында меншiктi капиталмен қамтамасыз еткенін бiлдiредi.

Қаржы тәуелдiлiгiнiң коэффициентiнiң қалай кәсiпорын активiнiң еншiсi қарыз капиталының арқасында қаржыландыратынын көрсетедi.

Қаржы тәуелдiлiгiнiң көрсеткiшi 2008 жылының басына 97,68% құрады 2009 жылдың аяғына 0,67-ге яғни 30,32% төмендедi. Бұл 30,32% кәсiпорын активтерi қарыз құралдарының арқасында алатыны туралы айтады.

Ағымдағы қарыз коэффициентiнiң қалай кәсiпорынның капиталдағы еншiсiн қысқа мерзiмдi қаржы салуларында орналасатынын көрсетедi.

Зерттелетiнiлетiн мерзiмге бұл көрсеткiш 67,36%-ға төмендедi, және 2009 жылдың аяғында 30,32%-ды құрады.

Ұзақ мерзiмдi қаржы тәуелдiлiгiнiң коэффициентi баланстың ортақ валютасына меншiктi және ұзақ мерзiмдi капиталды қатынастың көрсетедi.

Барлық зерттелетiн мерзiмге ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясының ұзақ мерзiмдi кредиторлық қарызды алмады, онда коэффициент мәлiмет кәсiпорынның қаржы автономиясының коэффициентiне тең бол болады.

Коэффициент (немесе керiсiнше) қарыз алашақтың жабуы меншiктi капитал көрсетiп, қаншалықты меншiктi капитал асатынын көрсетеді. Кәсiпорынның 2008 жылының басына тек қана қарыз капиталы 2,37%-ға жаба алды. Күйдi 2009 жылдың аяғына жақсарды - қарыз капиталының жамылғысынан кейiн кәсiпорында 54,62% меншiктi капиталда қалды.

Коэффициент 2009 жылдың соңында 9,43%ке үлкейдi және қарыз капиталының жамылғысынан кейiн кәсiпорында меншiктi капиталдың сомасынан 56,45% қалған, яғни 229% құрады.

Ол ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясы мүлiктiк күйiн талдау, құрылымын, кәсiпорынның қаржы тәуелсiздiгi туралы қорытындыны растайды, орнықты жағдай жеткiлiктi. Осы жақсарту қосымша капитал еншiсінің үлкеюі арқасында болды, және зерттелетiн кәсiпорынның меншiктi құралдарының өсуi салдары арқасында.

Кәсiпорынның толық қаржы орнықтылығы өте баланстың актив және пассивы баптардың арасындағы тепе-теңдiктiң зерттеуiн негiзде әйгiлендi алады. Демек, қолданудың мерзiмдерi бойынша актив және пассивтердің салмақтылықтардың жанында және циклдер бойынша құйылу және қаржылардың қайтуын тепе-теңдiк қамтамасыз етедi, кәсiпорынның төлеу қабылетi және оның қаржы орнықтылығы. Өзара актив және пассив байланысы айналымнан тыс активтердiң қаржыландыруының негiзгi көзi (меншiктi және ұзақ мерзiмдi) тұрақты қапитал болып табылғанда көрсетедi. Меншiктi капиталдың арқасында да сырт кәсiпорын активтерi қысқа мерзiмдi қарыз құралдарын құрастырады. Олар меншiктi капиталдың арқасында шала ұйымдастыру үшiн лазым шала - қысқа мерзiмдi қарыз капиталының арқасында. Сыртқы парыздың өтеуiн кепiлдiк және өтiмдiктiң коэффициентiнiң ұтымды мәнi сонда қамтамасыз етiледi. Баланстардың активiнiң топтауы кестеде келтiрiлген. Кестенiң талдауының айналымнан тыс кәсiпорын активтерi 2009 жылдың аяғына меншiктi капиталдың арқасында 100%-ға ұйымдастырылғанын көрсетедi, сырт активтер меншiктi капиталдың арқасында 63,66%ке ұйымдастырылған және 36,34%-ға - талдаудың мәлiметтерi қарыз, демек арқасында зерттелетiн мерзiмнiң аяғына кәсiпорын орнықты қаржы күйiнде болатыны туралы қорытынды iстеп растайды.

Қаржылық жағдайының тұрақтылығы мына жағдайлар арқылы күшеюі мүмкін:

• ағымдағы активтердегi капиталды айналымдылығының үдеулерi

нәтижесінде айналымды теңгеге салыстырмалы қысқартуында болады;

• қорлардың қисынды кiшiрейтулерi;

• толықтыру меншiктi айналым капиталы арқасында iшкi көз.

Кесте 5 - Қаржылық жағдайының тұрақтылығын талдау, мың теңге

12.03.2007 балансы	актив	сома	Қаржы көзі (пассив)	сома	Қаржылық көзінің меншікті салмағы
	ОС	1844	Меншікті капитал	220	11,93%
			Қысқы мерзімді Кред.қарыздар	1624	88,07%
	Айналымактивтері	7655	Қысқа мерзімді Кред.қараздар	7655	100%
	Барлығы:	9499		9499
01.01.2008 балансы	ОС	7266	Меншікті капитал	7266	100%
	Айналым активтері	36718	МеншіктіКкапитал	22990	62,61%
			Қысқы мерзімді Кред.қарыздар	13728	37,39%
	Барлығы:	43984		43984
01.01.2009 балансы	ОС	7266	Меншікті капитал	7266	100%
	Айналым активтері	36558	Меншікті капитал	23271	63,66%
			Қысқа мерзімдіКред.қарыздар	13287	36,34%
	Барлығы:	43824		43824

Қорытынды: кәсiпорынның қаржы орнықтылығының талдауының ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясы орнықты қаржы күйiнде болатынын көрсеттi: кәсiпорындарда 2009 жылдың аяғында қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыздың жамылғыға арналған өтiмдiлiк активтер өте жеткiлiктi. Бұл еншiнiң өсуімен байланған кәсiпорынның пассивының құрылымындағы қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыздың еншiсiн төмендетудiң арқасында дайын өнiмнiң өтiмдiлiк тобы және кәсiпорынның балансының активiндегi қайта сатуға арналған тауарлар, сонымен бiрге жеткiлiктi.

Баланстың өтiмдiгiнiң талдауы олардың өтеуiн жеделдiктiң дәрежесi бойынша топталатын пассив бойынша қысқа мерзiмдi мiндеттемелермен актив бойынша кемитiн өтiмдiктiң дәрежесi бойынша шумақталған құралдардың салыстыруында болады.

Баланстың активтерiнiң топтауы кестеде көрсетілген, олардың құрылымы және динамиканың талдауын тура келедi, 6 кестеде көрсетілген.

А1 тобқа абсолютті өтiмдiлiк активтердi жатады : ақшалай ақша және қысқа мерзiмдi қаржы салулары. Кәсiпорын активі бұл топ меншiктi салмақ 2008 жылдың басына 0,105% құрады, 2008 жылдың басымен салыстырғанда 0, 101% төмендеген, 298%, және 2009 жылдың соңында, 005%.

Кесте 6 - Кәсіпорынның активтер балансының өту дәрежесін топтастыру, мың теңге

Өту дәрежесі	Белгі	құрылымы	2008 ж. сомалар		2009ж. сомалар
			Жыл басы	Жыл соңы	Жыл басы	Жыл соңы
Ең өтімді	А1	Қаржы қаражат	10	131	131	2
		Қысқы мерзімді қаржылық салымдар	0	0	0	0
		Барлығы:	10	131	131	2
Тез іске асырылатын	А2	Қысқы мерзімді дебиторлық қарыздар	1081	2304	2304	880
		Дайын өнім және қоймадағы тауарлар	5939	32036	32036	35394
		Өзгеде активтер	0	0	0	0
		Барлығы:	7020	34340	34340	36274
Жай іске асырылатын	А3	Қорлар	494	2199	2199	253
		Қосылған құнға салық	31	48	48	29
		Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар	0	0	0	0

6 кестенің жалғасы

		Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар	100	0	0	0
		Барлығы:	625	2247	2247	282
Қиын іске асырылатын	А4	Айналымнан тыс активтер	1844	7266	7266	7266
		Болашақ мерзім шығындары	0	0	0	0
		Барлығы:	1844	7266	7266	7266
Барлығы:			9499	43984	43984	43824

А2 тобына асырылатын активтер жатады: дайын өнiм тауарлары, тиеп қойылған және т.б. Бұл топтың өтiмдiгi өнiмнiң тиеуiн уақытылы болудан тәуелдi болады, ЖШС банктегі айналым қаражаттары жақсы. Баланстың активiндегi бұл топ меншiктi салмақ 2008 жылдың басына 73,903% құрады, 78,074%-шi 2008 жылдың басымен салыстырғанда 8,869% үлкейген аяғына, және 2009 жыл соңында 82,77%.

Үшiншi топқа А3 баяу жүзеге асырылатын кәсiпорын активтерiн жатады - олар өндiрiстiк қорлар. Бұл тобының меншiктi салмағының 2009 жылының аяғына 2008 жылдың басына көрсеткiштермен 5,936% төмендеген, салыстырғанда 0,343% құрады.

А4 топқа қиын жүзеге асырылатын активтер жатады : кәсiпорынның негiзгi құралдары. 2009 жылдың аяғына баланстың активiнiң құрылымына меншiктi салмақты 2,833%-ға 2008 жылға қарағанда 16,58% төмірек құрады.

П1-ші топқа өте жедел мiндеттемелердi жатады - қысқа мерзiмдi кәсiпорын берешектері. Бұл топтар меншiктi салмақ 2008 жылдың басында 53,86%-ды құрады, 2009 жылдың аяғында 26,92%-шi құрап 26,94% -ға төмендеген.

Екiншi топқа П2 кәсiпорын банктiң қарыздары, зерттелетiнiлетiн мерзiмдерге жатады ал қарыздар мен заемдерды өз капиталының құрамдарына алмады.

П3-ке кәсiпорын пассивтерінің осы тобын балансқа алмауға зерттелетiн ұзақ мерзiмдi қарыздарды жатқызады. П4 тобына пассивтердің құрылымында меншiктi капитал 2008 жылдың басына 277%, 2008 жылдың аяғында 59,344%, 2009 жылы 57,619% еншiге меншiктi капитал жатады, талданатын мерзiмге 56,341%ке үлкейдi.

Кәсiпорынның актив және пассивтерінің топтарының байланысын талдауы 7 кестеде келтірілген. Талдаудың мәлiметтерi кәсiпорынының зерттелетiн мерзiмдерiн бiрлерiнде де (П1) пассивтердің салыстырылатын жеделдiктерiнiң жамылғысына арналған (А1) өтiмдiлiк активтерiнiң тапшылығы абсолюттi өтiмдiлiк артықшылығы абсолюттi болмайтынын көрсетедi. 2008 жылдың аяғы және баланстың өтiмдiгiнiң 2009 жылдың аяғына өңге топтардың байланысында нормалы болып есептеле алады.

Кесте 7 - Мiндеттемелердi өтеу жеделдiк дәрежесi бойынша кәсiпорынның балансының пассивтерін топтау, мың теңге

Өту дәрежесі	Белгі	Құрамы	2008 ж. сомалар		2009ж. сомалар
			Жыл басы	Жыл соңы	Жыл басы	Жыл соңы
Ең керектісі	П1	Несиелік қарыздар	9279	13728	13728	13287
		Қайтару мерзімі келген, банктер несиесі	0	0	0	0
		Барлығы:	9279	13728	13728	13287
	П2	Қысқа мерзімді банк несиесі	0	0	0
		Басқа да қысқы мерзімді міндеттемелер	0	0	0	0
		Барлығы:	0	0	0	0
Ұзақ мерзімді	П3	Ұзақ мерзімді банк несиесі	0	0	0	0
		Басқа да ұзақ мерзімді міндеттемелер	0	0	0	0
		Барлығы:	0	0	0	0
Меншікті капитал	П4	Жарғылық капитал	9	10	10	10
		Қосымша капитал	0	29700	29700	29700
		Үлестірілмеген пайда (шығын)	211	546	546	827
		Барлығы:	220	30256	30256	30537
Барлығы:			9499	43984	43984	43824

Қысқа мерзiмдi мерзiмдегi өтiмдiк және төлеу қабылетiнiң бағалары үшiн келесi көрсеткiштер есеп айырылысады :

- ағымдағы өтiмдiктiң коэффициентi;

- аралық өтiмдiктiң коэффициентi;

- абсолюттi өтiмдiктiң коэффициентi.

Коэффициенттердiң мәлiметтерiнiң есептеуi 8-ші кестеде келтірілген.

Кесте 8 - Кәсіпорынның өтімділік көрсеткіші

Көрсеткіш	Есептеме	2008			2009			2008 – 2009 ж өзгері.
		Жыл басы	Жыл соңы	Өзгеріс	Жыл басы	Жыл соңы	Өзгерісі

8 кестенің жалғасы

Абсолюдті өтімділік көрсеткіш	А1/П1	0,0011	0,0095	0,0085	0,0095	0,0002	-0,0094	-0,0009
Тез өтімділік көрсеткіш	(А1+А2)/П1	0,7576	2,5110	1,7534	2,5110	2,7302	0,2192	1,9726
Ағамды өтімділік көрсеткіш	(А1+А2+А3)/П1	0,8250	2,6747	1,8497	2,6747	2,7514	0,0767	1,9264

Абсолюттi өтiмдiктiң коэффициентiнiң кәсiпорынның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiнiң бөлiгi дереу өтей алғанын көрсетедi (бар ақшалай ақшаның арқасында). 2009 жылдың аяғына абсолюттi өтiмдiктiң коэффициентiнiң көрсеткiшi 0,2 - 0,3%; коэффициенттiң мәлiметiнiң нормативында 0, 0002% құрады.

0,7 - 1-шi аралық өтiмдiктiң коэффициентiнiң нормативі. Зерттелетiн кәсiпорында бұл коэффициент мынаны құрады :

- 2008 жылдың басында = 0,75

- 2008 жылдың соңында =2,51

- 2009 жылдың соңында =2,73

Демек бұл, ЖК «Сауранбай С.Б.» тәуелсіз бағалау компаниясының 2009 жылының аяғына өз қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн сөндiру үшiн жеткiлiктi өтiмдiкке ие екендігін көрсетеді.

Ағымдағы өтiмдiктiң коэффициентi сырт активтерде қысқа мерзiмдi пассивтерді жаба алатын дәрежесін көрсетедi. Нормативы мәлiметтің Коэффициенттiң – 2 – ден көбiрек. Ағымдағы өтiмдiктiң коэффициентi зерттелетiн кәсiпорында құрады :

- 2008 жылдың басында = 0,82

- 2008 жылдың аяғында = 2,67

- 2009 жылдың аяғында = 2,75