1 Кесте

Әр түрлі температурадағы және қалыпты атмосфералық қысымдағы судың тығыздығы

t^o C	r кг/м^3	t^o C	r кг/м^3	t^o C	r кг/м^3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	999,841 999,900 999,941 999,965 999,973 999,965 999,941 999,902 999,849 999,781 999,700	11 12 13 14 15 16 17 18 19 20	999,605 999,498 999,377 999,244 999,099 998,043 998,774 998,595 998,405 998,203	21 22 23 24 25 26 27 28 29 30	997,922 997,770 997,538 997,296 997,044 996,783 996,512 996,232 995,944 995,646

2 Кесте Әр түрлі температурадағы және қалыпты қысымдағы құрғақ ауаның тығыздығы

t^o C	l0 кг/м^3	t^o C	l кг/м^3	t^o C	l0 кг/м^3
0	1,293
1		12		24
4		14		30
6		16		40
8		18

1. Таразы табақшасы ілгішіне жіңішке жіпті бекітіңіз де, таразыларды тепе-теңдікке келтіріңіз. Жіптерге кішкентай денелерді іліңіз де, ереже бойынша өлшеп, әр түрлі салмақты кірлердің массаларын табыңыз.

2. Осы денені стақандағы суға батып тұратындай етіп ілу керек, бірақ ол стақан қабырғасына да, оның түбіне де тимейтін болсын. Сондай-ақ, дененің үстіңгі бетінде ауа түйіршіктері болмау керек. Қайтадан таразыларды тепе-теңдікке келтіріп, әр түрлі салмақты кірлер массасын М табыңыз. Осылардың массасын біле отырып, шариктің тығыздығын табыңыз. Су тығыздығының мәнін кестеден алу керек.

3. Осы өлшеуді 5 рет қайталап, оның орташа мәні мен орташа квадраттық қатесін табыңыздар.

мұндағы ₀- ауа қысымы.

Жаттығу №3 Сұйық тығыздығын анықтау

Шарикті суы бар стақаннан алыңыз да, жақсылып сүртіп құрғатыңыз. Содан кейін жіпке ілінген денені қайтадан зерттелетін сұйық ішіне батырыңыз. Дене ыдыс қабырғаларымен жанаспау керек. Сұйық бетінде ауа көпіршіктерінің болмауын қадағалаңыз. Таразыны қайтадан теңестіріп кірлер массасын М өлшеңіз. Кірлер массасын біле отырып, дене тығыздығын есептеңіз. Су тығыздығының мәнін кестеден алыңыздар.

1. Штангенциркульмен шарик диаметрін өлшеп, оның өлшенген массасын біле отырып, тығыздығын анықтау керек. Өлшеуді 5 рет қайталап, орташа мәнін табыңыз.

2. Алынған нәтижелерді салыстырыңыз.

3. Жіптегі шарикті майы немесе глицерині бар стаканға салу керек. Таразыны тепе-теңдікке келтіріп, әр түрлі салмақты кірлер массасын табыңыз. Ауада және сұйықтықта әр түрлі салмақты кірлер массасын біле отырып, сұйықтың тығыздығын табу керек. Өлшеуді 5 рет қайталаңыз.

Бақылау сұрақтары:

1. Тікелей және жанама өлшеу дегеніміз не?

2. Қандай қателік түрлері бар?

3. Нониус дегеніміз не?

4. Өлшеу дәлдігін қалай анықтаймыз?

5. Заттың тығыздығы деген не?

6. Тығыздық қандай өлшем бірлікпен өлшенеді?

7. Архимед заңын жазыңыз. Итергіш күш дегеніміз не? Кері итергіш күш түсірілетін нүкте қайда орналасқан?

№ 2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Баллистикалық маятник көмегімен оқтың ұшу жылдамдығын анықтау

Жұмыстың мақсаты: Оқтың ұшу жылдамдығын анықтау.

Қажетті құрал-жабдықтар: ЛКМ 2-1 қондырғысы, әр түрлі оқтар, таразы.

Баллистикалық маятник ауыр дене ілінген тік созылмайтын жіптерден тұрады. Оған оқ атылған кезде, ол тік жазықтықта еркін ауытқиды.

Егер маятник пен оқтың соғылу ұзақтығы маятниктің тербеліс Т периодымен салыстырғанда кіші болса, онда маятниктің соғылу уақыты ішінде өз күйінен ауытқып үлгермейді. Бұл дегеніміз, соққы алған уақыт ішінде маятникті өз күйіне қайтып әкелетіндей күштер пайда болмайды. Сондықтан «оқ- маятник» жүйесін тұйық деп қарастыруға болады және оған қозғалыс мөлшерінің сақталу заңын және қозғалыс мөлшерінің моментін қолдануға болады. t << Т шартында

mu =(M+m)U

мұндағы M - маятник массасы, m- оқ массасы, U - соққыдан кейінгі оқ тиген маятниктің жылдамдығы.

Бұл теңдеуді біреуінде қозғалмайтын айналу осі бар екі қатты денелердің соқтығысуы туралы есептерге қолдану тиімсіз болар еді. Маятниктің өлшемі ілінген жіптер ұзындығынан кіші болғандықтан, қозғалыс мөлшерінің сақталу заңын қолдану мүмкіндігі бар, яғни маятникті математикалық деп қарастыруға болады, сонда қозғалыс мөлшері моментінің сақталу заңының теңдеуі «оқ- маятник» жүйесі үшін қозғалыс мөлшерінің сақталу заңының теңдеуіне ауысады.

Соққыдан кейін маятник көлденең ось маңайында бұрылады және оның ауырлық центрі h биіктікке көтеріледі. Соққыдан кейінгі механикалық энергияның сақталу заңы мына түрде жазылады:

осыдан

Енді соққыға дейінгі оқ жылдамдығын табайық:

Тік орын ауыстыруды өлшеу қиын болғандықтан, оны көлденең орын ауыстырумен ауыстырып өлшеуге болады.

Сурет 10

Шындығында, 10 - суреттен көрініп тұрғандай маятниктің массалық центрінің көтерілу биіктігі h мынаған тең:

h=l-lcosa=l(1-cosa)=l*sin²a /2

сонда

кіші бұрыштар үшін: sin

сонда

10-суреттен көрініп тұрғандай, sina=S/l . Бұрыш аз болғандықтан,

sina » a, a=S / l

және

.

M>>m болғандықтан, соңғы нәтиже мынадай болады:

Осы жұмыста қолданған тәжірибелік қондырғы - баллистикалық маятник цилиндрден тұрады. Цилиндрдің орталық бөлігі пластилинмен толтырылған. Цилиндр маятниктің көлденең ауытқуын тудырудан сақтайтын төрт жіпке ілінген, өйткені оқ цилиндрдің осінен қырына кіруі мүмкін.