Мамандардың кеңестерi- Егер де пәтерге қайта жобалау жүргізіле қалса, қожайында төмендегідей құжаттар міндетті түрде болуы керек:

• ГАСКом берген және тиісті Департаменттің немесе Әділет Басқармасының тіркелім органында тіркелген қайта жобалауға рұқсат қағаз.

• Тұрғын үй пайдалы алаңын өзгерту туралы ТТБ берген қорытынды.

• Сотта дауласу орын алғанда — ғимаратты қайта жобалау күйімен сақтау туралы және (немесе) қайта құрылған жағдайына байланысты белгісімен заңдық күшіне енгендігі туралы сот шешімі.

• Бұдан басқа да жылжымайтын мүліктің нақты, дәл мекен-жайымен (орналасуымен) кадастрлық нөмірін тиянақты, ыждағатты тексеру қажет.

• Мекен-жайы өзгерген жылжымайтын мүлік объектісін сатып аларда сақ болу керек (мысалы, көше өзгерген жағдайда).

• Техникалық мінездемесі өзгерген жылжымайтын мүлікті сатып аларда Тұтас мемлекеттік құқық реестріне өзгерту енгізу талап етіледі. (мысалы, мансардты қабат салынса немесе дәліз қосылса және т.б.).

3.4 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электронды тіркеудің тиімділігі және тәртібі. Электрондық тіркеуде кездесетін мәсерелер

Қазіргі заманда кімге де болсын уақыт қымбат. Қазірге таңда, меншік құқығын тіркеу рәсімін  ықшамдау бойынша жұмыстар жүргізілуде . Басқа елдің тәжірибесіне қарап  жылжымайтын мүлікке құқықтың электрондық тіркеу мүмкіндігі енгізілген.

2012 жылы 27 сәуірде Қазақстан Республикасының Президентімен қол қойылған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әртүрлі заңнамалық актілердің құқық нормалары арасындағы қайшылықтарды, олқылықтарды, коллизияларды және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін нормаларды жою мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы бойынша,  жылжымайтын мүлікке құқықтың электрондық тіркеу мүмкіндігін  енгізу, тіркеу мерзмін бір күнге дейін  қысқарту және қағаздық  тасығыштың мүлдем болмауы.

Сонымен қатар, «Жеке меншік құқығын қорғауды күшейту, міндетті келісім шартты қорғауға кепілдік беру, және олардың бұзушылықтарына жауапкершілікті қатаңдату сұрақтары бойынша ҚР кейбір актілеріне еңгізілген өзгерістер мен толықтырулар» әзірленген Заң жобасында, «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» Заңының 20 бабының 1-1 тармағы толықтырылды – егер нотариалдық түрде куәландырылған келісімнің негізінде меншік құқығы (ауыртпалық) туындаса, меншік құқығы электрондық түрде  тіркеледі, және де Заңның 22 бабының 1 тармағы бойынша, жылжымайтын мүлікті электронды түрде тіркеу келісім қатысушылардың арызсыз жүзеге асады.

Расында да, әділет органдарының басты міндеті – төрешілдік, сыбайлас жемқорлық, қағаз әуре-сарсаңы мен әкімшілік кедергілерді жою. Бүгінгі таңда үкімет порталы арқылы әділет органдары электронды форматта 22 қызмет түрін көрсетеді. Осындай қызметтердің бірі, 2013 жылғы 1 қаңтарда енгізілген жылжымайтын мүлікті электронды тіркеу болып табылады. Ол үшін Қазақстан азаматтары нотариус­та келісім рәсімделгеннен кейін 1 күн ішінде әділет органдарында өз құқықтарын тіркей алады. Келісімге қол қойылғаннан кейін нотариус сатып алушының жазбаша келісімімен өзінің электронды цифрлы қолтаңбасымен құпталған құжаттарды электронды түрде «Е-нотариат», яғни бірыңғай нота­риалды ақпараттық жүйенің бағ­дарламасы арқылы аумақтық әділет органына жібереді.

Электронды тіркеу үшін азаматтардың электронды цифрлы қолтаңбасы қажет етілмейді. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу саласына электронды тіркеуді енгізу мемлекеттік тіркеу мерзімін 5 күннен 1 күнге дейін қысқартты, сонымен қатар жедел тіркеу үшін алым төленбейді. Бүгінгі күнде жедел тіркеу үшін алым сомасы 5 АЕК-ті көрсетеді, яғни 9260 теңге (пәтер, жер, жеке тұрғын үйлер, машне орындарына). Электронды тіркеудің жеке және заңды тұлғалар үшін ең басты ар­тық­шылығы – уақыт пен мате­риалдық шығынның азаюы. Бұл ретте, өтініш иесінің «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» Заңының 21 бабымен қарастырылғандай құжаттарды халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы  тапсыру қажеттілігі жоқ. Яғни нота­риуста келісім жасалғаннан кейін аза­­мат­тар құжаттарын ХҚКО-ға тап­сырып, әділет органдарының шеші­мін күтпейді. Электрондық тіркеу құқықты растайтын құжаттардың электрондық көшірмелері негізінде мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді өз кезегінде құжаттар құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесіне біртұтас нотариалдық ақпараттық жүйесінен автоматты түрде, шарт куәландырылған соң бір рәсім шегінде түседі.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеудің электронды түрі рәсімдеу шараларын түбегейлі жеңілдетіп, кедергілерді жойып, азаматтарға қолайлы жағ­дайлар туғызуда. Қазіргі таңда осы жеделдетілген мемлекеттік қызмет түрін қолданушылар саны күннен-күнге өсуде.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық тіркеу мынадай тәртіппен жүргізіледі:

1) нотариус мәмілені куәландырғаннан кейін өзінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен расталған электрондық түрдегі құқық белгілейтін құжатты бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеден құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесіне жібереді (ЕНИС). Жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық белгілейтін құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей нөмір туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін Қазақстан Республи­касының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді.

2) құқық иеленуші немесе оның уәкілетті өкілі жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төлеушінің деректерін және құқық белгілейтін құжаттың бірегей нөмірін міндетті түрде көрсете отырып, ақпараттандыру саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орган көздеген кез келген тәсілмен «электрондық үкіметтің» төлем шлюзі (бұдан әрі – ЭҮТШ) арқылы мемлекеттік тіркеуге алым төлейді.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төленгеннен кейін чектің деректемелері (төлеудің бірегей коды, төлемді алушының атауы, бюджеттік сыныптаманың коды, екінші деңгейдегі банктің немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның атауы, төлем төлеушінің деректері, оның ішінде оның сәйкестендіру нөмірі, алым сомасы, ақының күні мен уақыты, құқық белгілейтін құжаттың бірегей нөмірі) электрондық чек түрінде ЭҮТШ-те сақталады және құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесіне жіберіледі.

3) тіркеуші орган құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде, ал қажет болған жағдайда ЭҮТШ-те жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төленгенін растайтын электрондық чектің болуын, төленген алымның толықтығын және электрондық чек пен құқық белгілейтін құжаттың электрондық көшірмесінде көрсетілген құқық белгілейтін құжаттың бірегей нөмірінің сәйкестігін тексереді;

4) құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төленгені немесе алым төлеуден босатылғаны расталған жағдайда, жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық белгілейтін құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей нөмір туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді. Өткен жылдың 1 тамызына республика бойынша 19 000 астам электрондық тіркеу жүзеге асырылған.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық форматта  тіркеуді енгізу, Дүниежүзілік Банктің «DoingBusiness» рейтингісіндегі «Меншікті тіркеу» индикаторында және Дүниежүзілік экономикалық форумының бәсекелестік қабілеті рейтингісінде Қазақстанның ұстанымын   жоғарлатуға үлкен септігін тигізеді.

Осылайша, Қазақстан Республикасының Әділет министрлігімен көрсетілген кешенді шаралар, құжаттарды қалыптастыруда жұмсалатын шығындардың және қаражаттың қысқартылуына, сыбайлас жемқорлық фактірлерін төмендетуге және басқа да әкімшілік кедергілерді азайтуға, сонымен қатар, азаматтардың және заңды тұлғалардың  құқықтарын қорғауға қосымша тетіктерді  қарастырады.

Бұдан басқа жерді пайдалану құқығына актілерді рәсімдеу енді онлайн түрде қолжетімді болды. www.egov.kz электрондық үкімет порталында қанатқақты жобада жерді пайдалану саласындағы 5 жаңа қызметтер іске қосылды: тұрақты, уақытша өтеусіз, уақытша өтеулі жерді пайдалану құқығын және жер теліміне жекеменшік құқығын рәсімдеу және актілер мен олардың телнұсқаларын беру, жер учаскесіне кадастрлық ақпарат алу. Қызметтерді электрондық форматта алудың дәстүрлі түрден айырмашылығы құжаттардың аздаған санын ұсынуды талап етеді. Сонымен қатар қызметті алу уақыты айтарлықтай қысқартылғандықтан, төлемнің онлайн тәсілі және қорытынды актіні беру оның артықшылығы болып табылады.

Барлық қызметтер egov.kz-те «Жылжымайтын мүлік» санатындағы «Жер қатынастары» салымында қолжетімді. Портал арқылы қажетті актіні немесе телнұсқаны алу үшін электрондық өтінімді толтыру және қызметтердің сипаттамасында көрсетілген құжаттарды қоса тіркеу қажет. Осыдан кейін өтініш электрондық цифрлік қолтаңбаның көмегімен куәландырылады. Пайдаланушының Жеке кабинетіне екі күннің ішінде өтінішті өңдеу туралы хабарлама түседі. Одан кейін мақұлданған жауап келген жағдайда мемлекеттік баж салығын төлеу қажет. Оны кез келген қазақстандық банктің төлем картасымен egov-те жасауға болады. Дайын акті төлем жүргізілгеннен кейін 6 жұмыс күні ішінде Жеке кабинетте, ал телнұсқа - 4 күннен кейін қолжетімді болады. Бүгінгі күні аталған қызметтер Астана қаласы бойынша қанатқақты жобада ұсынылады. Жақын арада бұл қызметпен Қазақстанның басқа өңірлерінің тұрғындары пайдалана алатын болады.

Нотариалдық палатамен жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық түрде тіркеуде құқықтүсіндірушілік жұмыстарын жүргізу бойынша  іс-шаралар жоспарының 2 тармағын және жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімінің 2 тоқсанға арналған жоспарын орындау барысында 2013 жылдың 20 маусымында Ақтөбе облысының Әділет Департаментінде, Ақтөбе облысы бойынша Нотариалдық палатаның төрағасы және жеке нотариустардың қатысуымен семинар жүргізілді.

Семинарды өткізудің мақсаты – жылжымайтын мүлікке құқықтарды электронды түрде мемлекеттік тіркеу кезінде туындайтын мәселелерді шешу болды.

Әділет Департаменті басшысының орынбасары Шарипова Наталья Ивановна «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әртүрлі заңнамалық актілердің құқық нормалары арасындағы қайшылықтарды, олқылықтарды, коллизияларды және сыбайлас жемқорлық, құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін нормаларды жою мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар еңгізу туралы» Заңына сәйкес, 2013 жылдың 1 қаңтарында жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық тіркеу іске қосылғандығын атап өтіп, осы жүйені жақсарту үшін өзара іс-қимылды жақсарту, жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық түрде тіркеуді дамыту арқылы мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыру үшін жұмыс жасау қажет екендігін атап өтті. Жаңа тәсілімнің артықшылығы – мемлекеттік аппаратпен байланыстың болмауы, тіркеу мерзімінің 1 күнге дейін қысқартылуы және мемлекеттік қызмет көрсетуде қағаз жүзіндегі құжаттардың болмауы, яғни азамат нотариусқа келіп келісім жасап алып, Әділет органдарында тіркелінген сатып алу-сату шартымен шығатын болады.

Осылай, жылдың басынан бастап, Ақтөбе облысының Әділет бақармаларымен он-лайн режимінде 1 күн ішінде ЕНИС нотариат  арқылы 519 электрондық тіркеу өткізілді.

Электрондық тіркеудің жайлылығын бағалап, аудандық Әділет басқармаларының нотариустары жұмыста белсенді қолдана бастады, талдау сараптамасы бойынша Ақтөбе қаласы, Мұғалжар, Мартук, Қарғала аудандары бірінші орында болды. Сондай-ақ, қазіргі кезенде Ақтөбе қаласы бойынша жұмыс істеп тұрған нотариус саны 114 болса,  Ақтөбе қаласы бойынша тек 144 электрондық тіркеу өткізілгендігін атап өтті.

Сонымен бірге, жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік электрондық тіркеу кезінде туындайтын мәселелер айтылды. Мәселен жасалған келісім шарттағы құқық иеленушінің саны бір ғана адаммен шектелген. Яғни бірнеше құқық иеленуші немесе некедегі ерлі зайытылар электрондық тіркеуге өтініш бере алмайды. Сонымен қатар кәмілетке толмаған балаларға және қоныстауға арналған ықтияр хатпен жүрген азаматтардың жылжымайтын мүлікті рәсімдеу де бір шама қиындықтарға әкеліп соқтырады. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төлеу де, төлеушінің екінші деңгейдегі банктің карточкасы және оның ішінде төлем жүргізу үшін қажетті сомадағы ақшасы жеткілікті болуы тиіс. Алайда, каточка төлеушінің өзініңкі болуы міндетті емес. Сондықтан жоғарыды аталған электрондық тіркеу кезінде туындайтын мәселелер уақытша және олар уақыт өте келе шешіледі деп сенеміз.

Мемлекеттік қызметтерді электрондық қызмет арқылы оңайлату, бұл рәсімді алу халыққа және кәсіпкерлерге барынша  жеңіл, әрі халықтың уақытын үнемдейді және де халықтың компьютерлік сауатын ашуына септігін тигізеді. Әділет органдарының жұмысы осы тұрғыда жалғасуда және жұмысты одан әрі жетілдіруде, ал қарапайым халық мемлекеттік қызметті алудағы жаңалықтарды қарқынды меңгеруде.

Қорытындылай келе, көкейде жүрген қосымша сұрақтар талқыланды және де ұсыныстар тыңдалды деп ойлаймын.

ҚОРЫТЫНДЫ

Осы жылжымайтын мүліктерге құқықты мемлекеттік тіркеуге қатысты дипломдық жұмысымды қорытындылай келе мынадай шешімдерге келдім.

Мемлекеттегі айқын ситуацияны сипаттау артық болады деп ойлаймын. Мемлекетіміз экономика жағдайынан, құқықтық проблемалардан, әлеуметтік қатынастардан өтіп жатқаны бірінші жыл емес. Бүгінгі қоғамның құрылу моделінің өзі, экономика және құқық жүйесінің тығыз байланыстылығын дәлелдейді.

Мүлік және оларды құқықтық реттелуі аумағындағы мемлекеттік саясаттың стратегиялық мақсаты, қоғам мен азаматтардың жылжымайтын мүлікті қолдану және дамытуды тиімді пайдалануға қатысты талаптарын қанағаттандыру жағдайын қамтамасыз ету және осы мүдделерді құқықтық қорғау болып табылады.

Осы тақырыпты зерттей келе, мен осындай ұсыныстар енгізілгенін қалаймын:

1. Мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың негізгі нәтижелері келесілер болуы керек.

- азаматтық айналымға жерді және басқа да жылжымайтын мүлікті тарту;

- жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік қорғауды қамтамасыз ету және құқықтық қатынас субъектілерінің мүдделерінің балансын қамтамасыз ету;

- жылжымайтын мүлік рыногының құқықтық реттеу жүйесінің тиімді жұмыс істеді.

2. Жылжымайтын мүлік объектілерінің азаматтық айналымдағы құқықтық мүмкіншілігін қамтамасыз ету және мемлекеттік немесе муниципиалды жерде орналасқан құрылысты сатып алған кездегі сатып алушының құқығын қорғау қажет, ол былайша жүзеге асады:

• Сату (басқа да кепілді иеліктен айыру) актісінің алдында қатысушының меншігіне құрлысты, мекемені, өнеркәсіпті алу үшін құқықты іске асыру туралы сатушыға (сыйға берушіге, мүлікті иеліктен айыратын тұлғаға, кепіл берушіге) заңды талаптар;

• Жылжымайтын мүлік объектілеріне құқықты қамтамасыз ету және бекіту жүйесінің құрылуы мына жолмен жүзеге асырылсын;

• Біртұтас есепке алуды заң негізінде бекіту және осыған жер учаскесін, оларда орналасқан жылжымайтын мүлік объектілерін есепке алу да енеді.

3. Кадастрлік есепке алуға байланысты азаматтар мен кадастрлік органның құқықтары мен міндеттерін жазып қою керек және жылжымайтын мүлік қамтамасыз ету қажет.

4. Муниципалды білім беру аумағындағы жылжымайтын мүлік объектілерін біртұтас кадастрлік есепке алуды бір орган жүзеге асырғаны дұрыс. Бұл орган жер учаскесін, құрлысты, мекемені жіне басқа да жылжымайтын мүлік объектілерін (орман, су объектілері, құнарлы учаскелер жіне басқалары) есепке алуды жүзеге асыруы тиіс.

5. Біртұтас мемлекеттік құқықтық реестерінің жазуына сену, жылжымайтын мүлікке құқықты тіркеудің сенімділік кепілін қамтамасыз ету.

6.Жылжымайтын мүлікті пайдалану және дамыту құқығының барлығын анықтау.

7. Жылжымайтын мүлік меншік иелерінің меншікті пайдалану және құрлысты өзгерту құқығын көпшілікке танымал және ерікті өзгеруін қорғап, оны бекіту керек. Аппараттық сол кезде шешілген емес, заңдылық актілерімен алдын-ала анықталған жер учаскесімен иемдену ережелері алдын-ала белгілі болғаны керегі жоқ. Олар учаскелерді қолдану және пайдалану кезінде толық бақылау ережелерін қанша болса да жиі өзгертуіне толық бақылауды орнатқысы келеді.

8. Жылжымайтын мүлік туралы азаматтық заңды жетілдіру керек. 9.Жылжитын мүліктен жылжымайтын мүлік туралы біртұтас азаматтық заң құру қажет.

10. Азаматтық заң нормаларының жылжымайтын мүлік туралы сұрақтарына қайшы келетін жайларды шығарып, жер заңнамасына өзгеріс енгізілуі тиіс.

11. Жылжымайтын мүлік элементінің негізгісі ретінде жер учаскесіне қатысты қолданып жүрген заңнамаға өзгерістер енгізіп, жаңа заң жобасын дайындау, ал оның құрылыстық өзгерістері – жер учаскелерін жақсару сияқты болуы дұрыс.

12. Шектеулі заттың құқық категориясын қоса алғанда (соның ішінде, басқа тұлғаның учаскеде құрлыс салу меншік құқығы, сервитуттар), жаңа құқықтық түсініктерді енгізу және оларды анықтау қажет.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 Постановление Правительства от 4 декабря 2001 года №1560 «О концепции совершенствования и развития системы государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ним в Республике Казахстан» Казахстанская правда №18 стр.2.

2 Жылжымайтын мүлікті тіркеуде кедергі жоқ.// Заң газеті, 2004ж., 30сәуір, №34, 1 бет.

3 Л.Д. Хамзин. // Казахстанская правда №34 2002год

4 Закон РК "О приватизации жилищного фонда в РК".

5 Абрамов В.А. "Сделки и договоры". Комментарий. - Алматы.: Жан, 1999 г. Адлингтон.Г. Регистрация недвижимости и прав собственности. Алматы: Жетi-Жаргы, 2001 г.

6 Инструкция по ведению книги учета документов, поступающих на регистрацию. Утвержденная директором Министерства юстиции РК от 16 июля 1998 г. Специальная литература.

7 Головин Ю. Земля – как предмет залога. // Рос. Юстиция. 1997. №2.

8 Жариков Ю.Г., Масевич М.Г. Недвижимое имущество: Правовое регулирование.- М.: БЕК, 1998.

9 Калашникова А.Е. Сделки с жилыми помещениями. – М. 1999.

10 Осипов Е.Б. Некоторые аспекты залоговых правоотношений//Алматы, Адилет/ В сб. "Комментарии гражданского законодательства", том 1-3, 1996-1997 г.г.

11 Гришаев С.П. Все о недвижимости. Изд "БЕК"., 2002 г.

12 Жирков. В. Государственная регистрация прав и сделок с недвижимостью // Хозяйство и право. 1999. № 6

13 Ильясова. К. "Регистрация прав на недвижимость в РК". Эдилет, Алматы, 2000 г.

14 Ким Е.П. Техническая инвентаризация и оценка недвижимости. М.: Экспертное Бюро, 1997 г.

15 Коваленко Г.П. Нарық недвижимого имущества в РК. Алматы: 2002 г.

16 Колотинская Е.Н. Правовые основы земельного кадастра в СССР М.: Издательство Московского университета, 1968 г.

17 Покровский. Б.В. "Проблема права собственности" // Гражданское законодательство. 19Получичик. М.Недействительные сделки. //Хозяйство и право. / 1999 г. -№ 15. - С.140-144.

18 ҚР Заңдары және де басқа нормативтік актілер.

19 Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.

20 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы

21 Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 26 шілдедегі N 310 Заңы.

22 Жылжымайтын мүлікке қатысты мәселелер. Дата: 27.01.2012 №3 Вестник Фемиды.

23 Автор: Руслан Ғаббасов. Наурыз 2014.Kn.kz Ақпарат қызметі.

24 Электрондық түрде жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу саласы бойынша семинарлық сабақ өткізілді. Дата: 24.06.2013. Ақтөбе облысы Әділет департаментінің Баспасөз қызметі.

25 Автор: Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ. Электронды тіркеу уақытты үнемдеп, материалдық шығынды азайтады. Дата: 18.07.2013.

26 3 января 2013, С ян­ва­ря 2013 го­да вве­де­на элек­трон­ная ре­ги­стра­ция прав на недви­жи­мое иму­ще­ство. Источник: Информационная служба ZAKON.KZ

27 http://adilet.zan.kz

А-қосымшасы

Сатып алу-сату шартының мемлекеттік тіркеуге өтініш беру бланкісі.