- •Курс лекцый “бібліятэказнаўства. Гісторыя” лекцыя 1. Уводзіны. Прадмет і задачы курса, асноўныя падыходы і паняцці
- •Лекцыя 2. Бібліятэкі Старажытнага Свету
- •2.1. Зараджэнне бібліятэк у дзяржавах старажытных цывілізацый
- •2.2. Шумер і Акад
- •2.3. Дзяржава Хетаў
- •2.4. Асіра-Вавілонія
- •2.5. Егіпет
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю:
- •Лекцыя 3. Бібліятэкі Антычнай эпохі ў Грэцыі і Рыме
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 4. Бібліятэкі ў эпоху ранняга сярэднявечча (V – xiiі стст.)
- •4.1. Бібліятэчная справа ў Візантыі, Еўропе, Беларусі і Русі
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •4.3. Бібліятэчная справа феадальнага Усходу
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 5. Бібліятэкі эпохі Адраджэння (хііі – 1640 г.)
- •5.1. Бібліятэчная справа і еўрапейскі Рэнесанс
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 6. Бібліятэкі Беларусі (хiv – xvііі cтст.)
- •6.1. Манастырскія і царкоўныя бібліятэкі
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •6.2. Навуковыя, вучэбныя і прыватныя бібліятэкі Беларусі ў XVI – XVIII стст.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 7. Бібліятэкі Расіі (хiv – xvііі cтст.)
- •7.1. Бібліятэкі Расіі (хiv – xvіі стст.)
- •7.2. Пераўтварэнні ў галіне бібліятэчнай справы ў пачатку XVIII ст.
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •(Другая палова хvіі – пачатак xіх ст.)
- •8.1. Новы бібліятэчны светапогляд
- •8.2. Гётэ і змены ўзаемаадносін бібліятэкі, грамадства і дзяржавы.
- •8.3. Узнікненне нацыянальных бібліятэк.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 9. Бібліятэчная справа ў XIX – пачатку XX стст. Навуковыя і нацыянальныя бібліятэкі
- •Літаратура
- •Пытанні для самакнтролю
- •Лекцыя 10. Бібліятэчная справа ў XIX – пачатку XX стст. Агульнадаступныя бібліятэкі
- •10. 3. Уплыў дзвюх канцэпцый на развіццё бібліятэчнай справы
- •Літаратура
- •Пытанні для самакатролю
- •Лекцыя 11. Бібліятэчная справа ў Беларусі (хіх – пач. Хх ст.)
- •Лекцыя 12. Прыватныя кнігазборы Беларусі (хіх – пач. Хх ст.)
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 13. Асноўныя кірункі развіцця бібліятэчнай справы і міжнароднае бібліятэчна-бібліяграфічнае супрацоўніцтва ў XX – пачатку ххі стст.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 14. Бібліятэчная справа ў бсср
- •Літаратура
- •Публічныя бібліятэкі
- •Спецыяльныя бібліятэкі
- •Літаратура
2.5. Егіпет
Французскі егіптолаг Э. дэ Ружэ знайшоў у егіпецкім горадзе Гізы пахаванне высокапаўстаўленага чыноўніка IV дынастыі (2930–2759 гг. да н.ч.) Шэпсескафанга. На магільнай пліце сярод іншых тытулаў быў указаны і такі “начальнік дома пісьмёнаў”. Так што Шэпсескафанга можна лічыць першым вядомым нам бібліятэкарам.
Прыватнымі зборамі, якія хутчэй уяўлялі сабой архівы, валодалі егіпецкія фараоны Аменхатэп ІІІ (1455–1419 гг. і яго сын Аменхатэп IV (1419–1400 гг. да н.ч.).
Бібліятэкі Егіпта лічыліся сканцэнтраваннем мудрасці, месцам, дзе можна атрымаць шматлікія патрэбныя звесткі. У Егіпце ў адносінах да бібліятэкі карысталіся двумя паняццямі – “Дом кнігі”, “Дом папіруса” (або “Божы дом кнігі”) і “Дом жыцця”.
“Домам кнігі”, “Домам папіруса” называлі храмавыя бібліятэкі.
“Дом жыцця” – гэта свайго роду навуковая ўстанова пры храме, якая займалася даследаваннямі ў галіне медыцыны. Адначасова “Дом жыцця” выконваў і бібліятэчныя функцыі. Кнігамі ж карысталіся ў рэлігійных і адукацыйыных мэтах. Менавіта тут атрыманыя веды набывалі форму закончанага твора і станавіліся свяшчэннымі кнігамі. Пасада захавальніка бібліятэкі (“Дома жыцця”) была дзяржаўнай і перадавалася па спадчыне, яе маглі займаць толькі дапушчаныя да валодання “вышэйшымі ведамі”. Дакументамі карысталіся ўладары, жрацы.
У другой палове XIV ст. да н.ч. узнікла тэакратычная форма кіравання: царква і дзяржава аб’ядналіся, палітычная ж улада належала непасрэдна жрацам. Адной з найбольш вядомых храмавых бібліятэк у Егіпце была бібліятэка пры храме Рамесеум паблізу Фіваў, старажытнай сталіцы Егіпта, заснаванай каля 1300 г. фараонам Рамсэсам ІІ. Пры ўваходзе ў бібліятэку быў надпіс – "Аптэка для душы". У Егіпце матэрыялам для пісьма служыў папірус, кнігі з яго захоўваліся пераважна ў скрынках і трубкападобных сасудах, пазней ў нішах сцен. Шматлікія папірусы дайшлі да нашых дзён, але цэласных бібліятэк не захавалася, бо папірус быў недаўгавечным матэрыялам. Адзін з самых доўгіх скруткаў папіруса захоўваецц ў Брытанскім музеі – гэта летапісны звод часоў Рамсэса ІІ. Яго даўжыня 46 метраў, а шырыня – 40 см. Папірус быў дарагім матэрыялам і таму з’яўляўся выключна манаполіяй фараонаў. Вынайдзены ў IV – ІІІ тысячагоддзях да н.ч. ён ужываўся да 1022 г., якім датуецца папская була, адрасаваная аднаму з манастыроў у Германіі, – апошні дакумент на папірусе. Аб складзе фондаў і аб каталогах егіпецкіх бібліятэк ёсць толькі няпоўныя звесткі. Так, на сцяне храмавай бібліятэкі (“Дома папірусаў”) у Эдфу захаваўся не столькі каталог, колькі тэматычны спіс, высечаны на адной са сцен храма, азаглаўлены як “Пералік куфраў, якія змяшчаюць кнігі на вялікіх скрутках скуры”, па якім можна скласці ўяўленне аб яго змястоўным напаўненні: культава-рэлігійныя творы, апісанні дзейнасці храма, а таксама астранамічныя трактаты. Па змесце бібліятэчныя калекцыі складаліся з рэлігійнай і свецкай літаратуры. Фонды розных бібліятэк – храмавых (“Дамоў папірусаў”), палацавых, бібліятэк “Дамоў жыцця”, школаў пісцоў, служачых – адрозніваліся па складу. Бібліятэкі Старажытнага Егіпта, па тым часе рознапляменнай дзяржавы, на працягу тысячагоддзяў служылі захавальнікамі дасягненняў навуковай думкі, поспехаў літаратуры.
Такім чынам, што ж такое бібліятэка Старажытнага Усходу?
1. Бібліятэка Старажытнага Усходу – гэта свайго роду прабібліятэка.
2. Гэта адначасова і бібліятэка, і архіў, бо большая частка дакументаў захоўвалася ў адным экземпляры.
3. Гэта установа, якая выконвала функцыю збору і захоўвання дакументаў.
4. З’яўляюцца элементы сістэматызацыі дакументаў і раскрыцця іх праз пэўныя формы каталагізацыі: сістэматычны і алфавітны каталогі, тэматычныя спісы.
5. Аднак такая функцыя бібліятэкі, як забеспячэнне доступа да фондаў бібліятэкі або функцыя абслугоўвання практычна не існавала. Абслугоўванне было нацэлена на забеспячэнне доступу да дакументаў вельмі абмежаванаму колу карыстальнікаў (у Старажытным Усходзе – самаго правіцеля і вельмі абмежаванага кола яго набліжаных, у Старажытным Егіпце – жрацоў і вузкага кола пасвечаных).
6. У адносінах да бібліятэк Старыжнага Усходу няма падставы гаварыць аб іх і як аб інстытуце, які садзейнічаў развіццю навукі ў тым выпадку, калі мець на ўвазе навуку ў сучасным разуменні. Гаворка можа ісці пра навуку, якую можна ахарактарызаваць як “данавуковая навука”. Аднак у дзейнасці бібліятэкі на гэтым этапе ужо праяўляюцца пэўныя элементы служэння навуцы і культуры.
7. З’яўляецца пасада бібліятэкара, захавальніка бібліятэкі (“начальніка дома пісьмёнаў”).
8. Бібліятэка – сімвал улады і адначасова яе інструмент. Бібліятэка з’яўлялася складовай часткай сістэмы кіравання дзяржавай.
9. Асноўныя тыпы бібліятэк – палацавая бібліятэка, храмавая бібліятэка, бібліятэка пры храмавых школах. У Старажытным Егіпце – гэта “Дом кнігі” або “Дом папіруса”, а таксама бібліятэка навуковай установы пры храме – “Дом жыцця”.