стилистика 2

Функцыянальна-стылістычная спецыялізацыя выражаецца на думку М.М. Кожынай, у двух момантах:

рознай ступені частаты ўжывання розных форм ў розных стылях; сувязях значэнняў асобных форм з пэўным функцыянальным стылем. Асабліва важнае значэнне надаецца даследчыцай другому моманту, бо

менавіта ў семантыка-граматычных асаблівасцях моўных адзінак выражаецца своеасаблівасць пэўнага стылю на марфалагічным узроўні.

Рознымі стылістычнымі магчымасцямі валодаюць катэгорыі і формы назоўніка, прыметніка, займенніка, дзеяслова і дзеяслоўных форм. Стылістычныя магчымасці часцін мовы закладзены ў іх лексіка-граматычных асаблівасцях.

Назоўнік

Катэг			Апісанне				Стылістычная
орыя,							прыналежнасць, прыклад
форма
род		м	ужыванне		форм		афіцыйнае маўленне		–
	.р.	-	м.р. або ж.р. у				м.р.: лабарант Кузьміч
	ж.р.		адносінах	да	асоб		размоўнае маўленне		–
			жаночага	полу		(у	ж.р.: лабарантка Кузьміч
			спалучэнні	з	імем
			уласным)
		м	паралельнае
	.р.	-	ўжыванне дзвюх форм				нейтральнае	ўжыванне
	ж.р.		роду				м.р.: зал, замш, прастор,
							салат
							стылістычныя	адценні
							ж.р.: клавіша (устарэл.),
							салата (размоўн.), прастора
							(паэтычн.)
		н	абстрактныя				навуковае маўленне
	.р.		назоўнікі
лік		м	рэчыўныя				навуковае	маўленне:
	н.л.		назоўнікі				гліны, солі, тэмпературы,
							пяскі
		м	уласныя				размоўнае	маўленне:
	н.л.		назоўнікі				болей бы Мірных на нашых
							кортах
		м	адзіночналікавы				гутарковае	маўленне:
	н.л.		я назоўнікі	ў	форме		рэхі, сонцы, волі
			множнага ліку
		а	у зборным			і	публіцыстычны стыль:
	дз. л.		абагуленым значэннях				Што хвалюе выбаршчыка?

назоўнікі – назвы асаб

мастацкае маўленне: Ці

па

прафесіі,

не багаты тут лясы і рознай

грамадскаму

птушкай, і звярамі, арэхам,

становішчу

і

ягадай, грыбамі? (К-с)

сацыяльнаму

палажэнню

склон

Т

-ыма

мастацкі

і

. скл.

публіцыстычны

стыль:

грашыма, вачыма

Т

-ою, -ѐю, -аю,

-

мастацкі стыль: вадою,

. скл.

яю

крывѐю, асінаю, хваляю

ж.р.

к

гутарковы

і

мастацкі

лічны

стыль:

Бачыш,

княжа,

склон

загоны,

лясы,

сенажаць...

(Куп.)

лексік

ужыванне

гутарковы

і

мастацкі

а-

ўласнага назоўніка

ў

стыль:

Сучасныя

гітлеры

граматычны

значэнні агульнага

мараць аб новым паходзе

разрад

Прыметнік

Катэг

Апісанне

Стылістычная

орыя,

прыналежнасць, прыклад

форма

карот

выступае

ў

кніжнае

маўленне:

кая

форме выказніка

быў грозен, нем, глух

форм

а

сцягн

мае

мастацкі

стыль:

утая форма

атрыбутыўнае

чорны бровы,

чырвона

значэнне

дзеўка

ступе

простая

утварэнне

з –

гутарковае

і

нь

форма

ей(-эй), -ш-

паэтычнае маўленне:

Ён

параўнання

вышэйшай

будзе ўсіх чыста дужэй,

ступені

Ён

будзе

ўсіх чыста

параўнання

мудрэй... (Куп.)

складан

утварэнні

з

кніжнае

маўленне:

ая

форма

больш, менш

больш

эканамічныя,

вышэйшай

менш пільныя

ступені

параўнання

простая

утварэнні

з

кніжнае

маўленне:

форма

най-

наймацнейшы ў свеце

	найвышэйшай
	ступені
	параўнання
скло	Р.скл.	ужыванне			мастацкае
н		канчаткаў –ае, -яе, -			маўленне: жывое вады,
		ое			этычнае культуры, лясное
					адзнакі
разра	прынал	назоўнікі		ў	афіцыйна-
д	ежныя	форме	Р.скл.		справаводчы,	навуковы і
	прыметнікі	значэнне			публіцыстычны		стыль:
	сінанімія	прыналежнасці			паведамленне	загадчыка
	з Р.скл.				кафедры, паводле загаду
	назоўнікаў				начальніка
		прыналежныя			гутарковае		і
		прыметнікі			мастацкае	маўленне,
					абмежавана ў навуковым:
					Алѐшава		сядзіба,
					матчына ласка

Займеннік (стылістычныя магчымасці выяўляюцца пераважна функцыянальна – выкарыстанне адных займеннікаў замест іншых)

Катэ			Апісанне		Стылістычная
горыя,					прыналежнасць, прыклад
форма
лік	адз.	і	плеанастычны		прамоўніцкае
	мн.		я	асабовыя	маўленне:
			займеннікі	побач з
			дзейнікам-
			назоўнікам
			пераноснае		размоўнае маўленне
			ўжыванне	асабовых	мы ў значэнні вы: як мы
			займеннікаў адных у		адпачылі?
			значэннях другіх		яна ў значэнні я: ух,
					якая яна мілая...
	мн. л.		аўтарскае		навуковае
			"мы"		маўленне:	у	выніку
					даследавання		мы
					высветлілі...
	адз. л.		пропуск		афіцыйна-
			асабовага		справаводчы		стыль:
			займенніка		загадваю...
скло	Р.	скл.	ужыванне		мастацкі,
н	адз. л.		канчатка –ае, -ое		публіцыстычны,
					гутарковы	стыль:	нашае,

такое, свае

разр

прынал

ужыванне

прастамоўны

ад

ежныя

сінанімічных да яго,

характар:

ягоны,

ейны,

яе, іх, наш

іхні, нашанскі, наскі

Лічэбнік

Катэ

Апісанне

Стылістычная

горыя,

прыналежнасць, прыклад

форма

разр

зборны

ужыванне

пераважна

вуснае

ад

я

двое,

абодва,

трое,

маўленне:

чацвѐра

чацвѐра, шасцѐра

і

хлопцаў, абодва браты,

г.д.

шасцѐра з нас

Дзеяслоў

Катэг

Апісанне

Стылістычная

орыя, форма

прыналежнасць, прыклад

іменныя

навуковае і афіцыйнае

звароты

маўленне:

аказаць

садзеянне, прымаць удзел

дзеяслоўныя

мастацкае,

формы

публіцыстычнае,

размоўнае

маўленне:

садзейнічаць,

удзельнічаць

час

ц.

дзеясловы

навуковае

маўленне:

ч.

стану

абазначаюць

вада кіпіць пры 100 С; у касе

якасць,

пастаянную

ажыццяўляецца абмен

прымету

дзеясловы

размоўнае

маўленне:

стану

абазначаюць

вада ўжо кіпіць

дынаміку

цяперашні

мастацкае

маўленне:

гістарычны

ўчора легла я спаць і бачу...

ужыванне

ў

мастацкае і размоўнае

значэнні

будучага

маўленне: летам

абавязкова

часу

едзем у адпачынак.

пр

складаныя

гутарковы

стыль: яна

.ч

формы

мне пісала была

выражае

навуковае

маўленне:

пастаянная значэнне,

уявім, што газ прайшоў па

сінанімічнае

крывой

цяперашняму

выражэнне

навуковае

маўленне:

змены

паслядоўных

эксперымент

ажыццяўляўся

			дзеянняў			ў	наступных			умовах:
						спачатку		распускаўся...,
						затым да гэтага дадаваўся... і
						атрыманы такім				чынам...
						падвяргаўся...
			пераноснае				мастацкае,		размоўнае
			ўжыванне		для	маўленне: ну, я пайшла
			выражэння дзеяння ў			дахаты; так я цябе там і
			будучым			ўбачыла
		б.	сінанімічнае				навуковае		маўленне:
	ч.		ўжыванне	з формамі		памножым гэта на 2 і
			цяперашняга часу			памнажаем гэта на 2.
			сінанімічнае				мастацкае і размоўнае
			ўжыванне	з формамі		маўленне: яна глядзела,
			прошлага часу			глядзела, а потым як
						засмяецца
лад		аб	ужыванне		ў		размоўнае,		мастацкае
	весны		значэнні загаднага			маўленне: у 12.45 абавязкова
						прыйдзеш на семінар
		за					мастацкае, размоўнае і
	гадны					публіцыстычнае			маўленне:
						жыве Беларусь!
		ум	ужыванне		ў		вы б гэта яшчэ паелі!
	оўны		значэнні загаднага
від			дзеясловы				размоўнае		маўленне:
			аднакратнага		і	сказануў, папабіў.
			мнагакратнага
			дзеяння
асабов		1 і					гутарковае,		мастацкае
ыя формы	2	ас.				маўленне
	адз. л.
асабов		ад	сінанімічнае		і		мастацкае,		размоўнае
ыя формы	з. і мн.		ўжыванне	значэння		маўленне:
	л.		адной	асобы	ў		-	другая		асоба ў
			значэнні другой			значэнні		першай:		уваходзіш
						у краму – і выбіраеш!
							- першая асоба мн. л. у
						значэнні		другой		асобы
						адз.л.: як здаѐм сесію?
							- трэцяй асобы адз.л. у
						значэнні		другой		асобы
						адз.л.:
							нарэшце			яна
						прыйшла!

інфіні		ужыванне	ў	публіцыстычнае
тыў		форме будучага часу		маўленне:	не	спыніць
				прагрэсу!
		ужыванне	ў	публіцыстычнае
		форме загаднага ладу		маўленне: спыніць грып!
стан	за	значэнне		гутарковы		стыль:
	лежны	большай		зірніся, запытацца
		інтэнсіўнасці дзеяння

Граматычны троп (граматычная метафара, алеатэта) –

стылістычны прыѐм, ужыванне пэўнай граматычнай формы (формы ліку, асобы, часу, трывання, ладу) не ў прамым значэнні; выкарыстанне адной граматычнай формы для перадачы зместу іншай граматычнай формы. Пераносна могуць ужывацца, напрыклад, формы дзеяслова цяперашняга часу ў значэнні прошлага, формы дзеяслова ўмоўнага ладу замест загаднага і г.д.

§ 6. Сінтаксічная стылістыка і яе прадмет

Раздзел стылістыкі, у якім вывучаюцца стылістычныя рэсурсы сінтаксіса, называецца сінтаксічная стылістыка. Стылістычныя рэсурсы сінтаксіса дазваляюць падкрэсліць тыя або іншыя бакі думкі, выразіць тонкія адценні зместу, выказаць аўтарскія адносіны да тэксту.

Сінтаксічныя рэсурсы сінтаксіса – гэта магчымасці сінтаксічных сродкаў выступаць у якасці экспрэсіўна-стылістычных (спрыяць стварэнню выразнага эфекту выказвання) і функцыянальна-стылістычных (быць тыповымі для пэўнай сферы функцыянавання мовы).

Стылістычныя магчымасці сінтаксіса даволі шырокія, што тлумачыццца разнастайнасцю сінтаксічных канструкцый. Асновай сінтаксічнай стылістыкі з'яўляецца сінтаксічная сінанімія, што забяспечвае магчымасць выбару найбольш эканомнай і адпаведнай кантэксту сінтаксічнай канструкцыі. Сінтаксічныя сінонімы – гэта набор розных сінтаксічных структур для выражэння аднаго і таго ж сэнсу. «Розніца паміж сінтаксічнымі сінонімамі можа быць стылістычнай або семантычнай»59.

Сказы «Возера, якое з усіх бакоў акружаў лес, здавалася зверху кропляй расы ў траве». (І.Г.) і Возера, з усіх бакоў акружанае лесам, здавалася зверху кропляй расы ў травы60 адрозніваюцца не семантычна, але стылістычна: складаны сказ з даданай азначальнай часткай характэрны размоўнай мове; адасобленае азначэнне выражанае дзеепрыметным словазлучэннем, - адметная рыса кніжна-пісьмовай мовы.

Асобныя сінтаксічныя канструкцыі атрымліваюць функцыянальнастылявую афарбоўку і ўжываюцца пераважна ў тэкстах таго або іншага функцыянальнага стылю.

59Юрэвіч А.К. Стылістыка беларускай мовы. – Мн., 1992. – С. 197.

60Юрэвіч А.К. Стылістыка беларускай мовы. – Мн., 1992. – С. 197.

Функцыянальна-стылістычная дыферэнцыяцыя сінтаксічных рэсурсаў звязана пераважна з найбольш агульным размежаваннем кніжна-пісьмовых і вусна-размоўных сінтаксічных канструкцый і форм.

Сінанімічнымі лічацца канструкцыі:

умежах аднаго стылю (Сѐння дождж = Сѐння ідзе дождж = Сѐння дажджліва);

умежах розных стыляў (выключаецца магчымасць узаемазамяняльнасці: няма наіўнай дзяўчынкі (нейтр.) – няма наіўнае дзяўчынкі (мастацк.)

паралельныя канструкцыі (сінанімічныя канструкцыі розных узроўняў, напр.: Закончыўшы працу, ѐн паехаў адпачываць. – Пасля заканчэння працы, ѐн паехаў адпачываць. – Пасля таго як ѐн закончыў працу, ѐн паехаў адпачываць).

Некаторыя словазлучэнні ўтвараюць сінанімічныя рады. Адны з іх звязаны са строга нармаваным пісьмовым маўленнем, афіцыйнасправаводчным і навуковым стылямі, іншыя ўласцівы вусным выступленням,

фельетонам, лістам і інш., напрыклад: аплаціць праезд – аплаціць за праезд.

Падобныя стылістычныя суадносіны характэрныя і для некаторых сінанімічных форм выказніка, напрыклад: аказаць уплыў – уплываць, прыняць рашэнне – рашыць.

Найбольш рэзка супрацьпастаўлены вусна-размоўныя і пісьмовакніжныя канструкцыі. Сярод спецыфічных размоўных канструкцый нямала такіх, якія ўвогуле не ўжываюцца ў пісьмовым маўленні. Напрыклад,

назоўны тэмы: “Кінатэатр “Цэнтральны” сыходзіце?”, “Ты не бачыў дзяўчынка такая маленькая?” не сустракаецца нават у мастацкім стылі.

Звычайна сінанімічныя канструкцыі больш простыя і эканомныя па структуры характарызуюцца як размоўныя або нейтральныя, а канструкцыі больш складаныя – як кніжныя: настаўнік правярае сшыткі – настаўнік займаецца праверкай сшыткаў, сшыткі ў шафе – сшыткі захоўваюцца ў шафе і інш. Варта адзначыць, што такі крытэрый нельга адносіць да ліку надзейных для вызначэння стылістычнай афарбоўкі сінтаксічных адзінак.

Форма сказа заўсѐды звязана з яго функцыяй у розных стылях маўлення. Так, клічны або пытальны сказ заўсѐды ўплываюць на стыль выказвання. Найбольш нейтральнай застаецца станоўчая форма сказа, паколькі яна сустракаецца ў любой аб’ектыўнай форме інфармацыі.

Пэўна-асабовыя сказы з фармальнай выражанасцю суб’екта ўласцівыя размоўнаму маўленню, мастацкай літаратуры і сустракаюцца ў афіцыйнасправавых (“Загадваю...”) і навуковых тэкстах (“Мяркуем...”, “Разгледзім...”).

Суб’ект у няпэўна-асабовых сказах успрымаецца няпэўна, што і абумоўлівае багатыя выразныя магчымасці, чым можа быць падкрэслена катэгарычнасць або настойлівасць загаду, просьбы і інш.: “Маўчаць, кажуць табе”. Няпэўна-асабовыя сказы могуць ужывацца ў некаторых жанрах афіцыйна-справаводчага (інструкцыя па ўжыванні лекаў), навуковага (працэс разважанняў, фармулѐўка правілаў) стылю.

Абагульнена-асабовыя сказы з ўласна абагульненым значэннем, шырока ўжывальныя ў прымаўках, прыказках, выслоўях, устойлівых выразах, уласцівы размоўнаму маўленню і мастацкаму стылю.

Безасабовыя сказы дзякуючы сваѐй выразнасці і эмацыянальнасці шырока ўжываюцца ў размоўным маўленні і мастацкай літаратуры. Сказы з безасабова-прэдыкатыўнымі словамі (трэба, можна, нельга, варта і г.д.) без інфінітыва ўласцівы размоўнаму маўленню (мне Галю трэба), з інфінітывам

– навуковаму (варта знайсці значэнне вытворнай).

Дзякуючы разнастайным мадальным адценням інфінітыўныя сказы шырока ўжывальныя не толькі ў размоўным стылі і мове мастацкай літаратуры, але і публіцыстычным стылі (заклікі), афіцыйна-справаводчым (даручыць..., устанавіць...).

Абасобленыя члены сказа даволі шырока выкарыстоўваюцца ва ўсіх функцыянальных стылях (акрамя размоўна-бытавога), аднак функцыі іх у розных стылях неаднолькавыя. У мове мастацкай літаратуры абасобленыя азначэнні спрыяюць стварэнню цэльнага вобраза – партрэтнай характарыстыкі, замалѐўкі, абстаноўкі і інш. У навуковых тэкстах абасобленыя азначэнні ўжываюцца для пабудовы больш цэласнага лаканічнага выказвання.

Стылістычнымі функцыямі надзелены таксама і парадак слоў. У выніку змянення парадку слоў адзін і той жа сказ можа выступаць у некалькіх варыянтах згодна з актуальным чляненнем. Разам з тым парадак слоў можа служыць і для выражэння экспрэсіі і стылістычнай афарбоўкі: з фальклорна-апавядальнай (перанясенне рэмы ў пачатак выказвання), эпічнай, паэтычнай (большая свабода словараспалажэння ў параўнанні з маўленнем празаічным).

У размоўным маўленні інфарматыўна найбольш значымы член, як правіла, знаходзіцца ў пачатку выказвання: “Вакзал, хто сыходзіць?”.

Стылістыка складанага сказа абапіраецца на стылістыку простага сказа, але не абмяжоўваецца ѐй. Стылістычную значымасць у складаным сказе набывае як характар сувязей паміж простымі сказамі, так і сродкі выражэння гэтых сувязей. Немалаважную ролю адыгрываюць ступень складанасці структуры сказа, а таксама яго дліна. Так, у вусна-размоўным маўленні ўвогуле немагчымыя складаныя па структуры сказы. У навуковых і афіцыйна-справаводчых тэкстах шырока ўжываюцца складаныя і ўскладненыя простыя сказы.

Асноўныя разнавіднасці складаных сказаў нераўназначныя паводле функцыянальна-стылістычных асаблівасцей.

Бяззлучнікавыя сказы ў найменшай ступені прадстаўлены ў навуковым, афіцыйна-справаводчым маўленні. Аднак даволі актыўна выкарыстоўваюцца ў размоўным маўленні, мове мастацкай літаратуры, асабліва ў вершаваным тэксце, паколькі менавіта ў ім павышаецца роля інтанацыі, што служыць асноўным сродкам сувязі паміж часткамі сказа.

Складаназлучаныя сказы праз спецыфіку адносін (злучальныя, далучальныя і інш.) ужываюцца пры апісанні і апавяданні, але з’яўляюцца недастатковымі пры разважанні. Таму такія канструкцыі абмежавана

выкарыстоўваюцца ў навуковым маўленні і пашыраныя ў мове мастацкай літаратуры і публіцыстыцы.

Складаназалежныя сказы шырока прадстаўлены ва ўсіх функцыянальных стылях, аднак некаторыя іх тыпы найбольш ужывальныя ў пэўных функцыянальна-маўленчых сферах. У навуковым маўленні асабліва высокі працэнт ужывання сказаў з залежнымі прычыны і ўмовы ў навуковым маўленні з яго падкрэсленай строгай лагічнасцю. Найбольш поўна ўсе разнастыйныя тыпы складанага сказа прадстаўлены ў мове мастацкай літаратуры, што абумоўліваецца пераважна індывідуальным стылем пісьменніка.

Такія разнавіднасці чужога маўлення, як прамая і ўскосная мова, сустракаюцца ва ўсіх функцыянальных стылях, аднак у кожным з іх яны праяўляюцца своеасабліва і служаць розным мэтам. Напрыклад, цытацыя ў навуковым творы ўяўляе даслоўную перадачу з навуковага тэксту іншага аўтара. Перадача чужога маўлення з мастацкага твора выразна вылучаецца на фоне аўтарскай мовы.

Ужыванне прамой мовы сустракаецца часцей за ўсѐ ў маналагічнай і дыялагічнай форме выкладу. Формы прамога і ўскоснага маўлення перакрыжоўваюцца і аб’ядноўваюцца ва ўнатраным маналогу аўтара або персанажа. Ускосная мова сустракаецца ў афіцыйным, навуковым, публіцыстычным маўленчых стылях і ва ўсіх стылях выкладу ў мастацкай літаратуры.

У адрозненне ад названых разнавіднасцей няўласна-простая мова – характэрная толькі мове мастацкай літаратуры і некаторым жанрам публіцыстычнага стылю.

Структурна-семантычныя асаблівасці перыяда выклікаюць яго розныя стылістычныя якасці. Рытмічна-інтанацыйная напружанасць надае прыяду эмацыянальны, прыўзняты характар, што знаходзіць выкарыстанне ў прамоўніцкім маўленні, у эмацыянальна афарбаваных творах мастацкай літаратуры і публіцыстыкі.

Звышфразавыя адзінкі з ланцужковай сувяззю ўжываюцца ў тэкстах усіх стыляў. Аднак іх розныя тыпы ўласцівыя розным функцыянальным стылям. Так, ЗФА з ланцужковай сінанімічнай сувяззю асабліва ўжывальныя ў публіцычтычных тэкстах, што забяспечвае выражэнне эмацыяльнаацэначных адценняў. У навуковым тэксце з яго тэндэнцыяй да адназначнасці, а таксама афіцыйна-справаводчым пашыраныя ЗФА з лексічным паўторам, ланцужковая сувязь ажыццяўляецца, як правіла, на сутыкненні сказаў, дзякуючы чаму дасягаецца паслядоўнасць разважання.

У мове мастацкай літаратуры ўжываюцца ўсе віды ланцужковай сувязі. Прыярытэт ужывання той або іншай сувязі вызначаецца творчай індывідуальнасцю аўтара.

Асаблівую ролю як сродак сувязі паміж сказамі ў складзе ЗФА адыгрываюць пабочныя словы, злучнікі, далучальныя канструкцыі: значыць, напрыклад, такім чынам, па-першае, а таксама прыслоўныя словы: таму, тады, спачатку, затым

і інш. Мастацкаму маўленню найбольш уласцівыя экспрэсіўна-мадальныя словы: магчыма, верагодна, хто ведае і інш.

Традыцыйна да стылістычных рэсурсаў сінтаксіса далучаюць з’явы паэтычнага сінтаксісу (анафара, эпіфара, антытэза, градацыя, паралелізм і інш.), якія шырока выкарыстоўваюцца ў мастацкай літаратуры і публіцыстыцы і вельмі рэдкія ў навуковых, афіцыйна-справаводчых тэкстах.

Анафара – стылістычная фігура, звязаная з паўторам асобных гукавых спалучэнняў, слоў ці зваротаў напачатку выказвання; сінтаксічная - некалькі сказаў або абзацаў пачынаюцца аднолькавым словам або групай слоў: Здаецца,

там лечацца раны чалавечай душы. Здаецца, тут усѐ існуе на вялікую радасць

(К.Ч.)61.

Эпіфара – стылістычная фігура, звязаная з паўторам асобных гукавых

спалучэнняў, слоў ці зваротаў у канцы выказвання: А яшчэ запрашае на хутар!

На той самы хутар! (К.Ч.)62.

Антытэза – моўны зварот, у якім супрацьпастаўлены процілеглыя паняцці: Ты да чалавека з душой, а ѐн да цябе спіной; Гаворыць, як спявае, а за пазухай камень трымае (прыказкі)63.

Градацыя – стылістычная фігура, заснаваная на размяшчэнні слоў, пры якім кожнае наступнае змяшчае больш моцнае значэнне, за кошт чаго ўзрастае агульнае ўражанне ад усѐй групы слоў: Ішлі сівыя ветэраны і бязвусая моладзь. Плячо да пляча, локаць да локця. Сябры. Паплечнікі (з газеты)64.

Паралелізм – аднолькавая сінтаксічная пабудова суседніх сказаў; аднолькавае размяшчэнне членаў сказа ў іх: Калі вораг сарве яблык, паспеўшы ў нашым садзе, то яблык разарвецца ў яго руках гранатай! Калі ѐн сажне жменю нашых цяжкіх каласоў, зерне вылеціць і паразіць яго свінцовым дажджом! Калі ѐн падыдзе да нашых чыстых, сцюдзѐных крыніц, яны перасохнуць, каб не даць яму вады (Куп.)65.

Кальцо страфы – стылістычны прыѐм, калі сказ пачынаецца і заканчваецца аднолькавымі словамі або словазлучэннямі:

Часцей, часцей прыпамінай Імѐны паўшых смерцю храбрых За родны край, наш мілы край, -

Каб над зямлѐй, што млела ў ранах, Плыў гэты сіні-сіні ранак, Цвіў гэты белы-белы май –

Часцей, мой друг, прыпамінай!... (Гіл.)66.

Рытарычнае пытанне – сродак эмацыянальнага пацвярджэння думкі: Рыбачко, Хадосечко!.. Што ж ето ты, галовачко, удумала!.. Ці ж мы не глядзелі цябе, як вока сваѐ! Не любілі, не шкадавалі хіба?! (І.М.)67.

Перыяд – сінтаксічнае і рытміка-інтанацыйнае ўтварэнне, якое складаецца з дзвюх частак, што адрозніваюцца аб ѐмам (першая значна пераўзыходзіць

61Прыклады ўзяты з Цікоцкі М.Я. Стылістыка беларускай мовы. Мн., 1995. – С. 211.

62Тамсама. С. 212.

63Тамсама. С. 214.

64Тамсама. С. 214.

65Тамсама. С. 58.

66Тамсама. – С. 213.

67Тамсама. – С. 215.