UMK2

вучання. Змест методыкі выкладання гісторыі. Асаблівасці ўжывання прынцыпаў дыдактыкі ў навучанні гісторыі.

Важнейшыя праблемы метадычнай навукі. Устараненне перагрузкі вучняў. Даступнасць і вычарпальнасць матэрыялу, адабранага для наву" чання.

Цяжкасці, памылкі, недахопы навуковых распрацовак па праблемах методыкі выкладання гісторыі. Развіццё школьнага гістарычнага наву" чання.

Задачы выкладання гісторыі ў школе. Гісторыя як навука і як прад" мет выкладання. Прызначэнне гісторыі як навукі і прадмета выкладан" ня. Канцэпцыя гістарычнай адукацыі ў сярэдняй школе Рэспублікі Бе" ларусь. Рэформа агульнаадукацыйнай школы і выкладанне гісторыі. Адукацыйная, выхаваўчая і развіваючая задачы і мэты выкладання гісторыі.

Структура школьнага курса гісторыі. Праграма і падручнікі. Наву" ковасць і даступнасць. Ілюстрацыйны матэрыял. Метадычны апарат. Афармленне падручнікаў.

МЕТАДЫ І МЕТАДЫЧНЫЯ ПРЫЁМЫ

НАВУЧАННЯ ГІСТОРЫІ

Паняцце аб метадах навучання гісторыі. Варыятыўнасць паняцця «метад». Метад як сукупнасць правілаў, якія вызначаюць прыёмы дзе" яння. Крытэрыі азначэння метаду. Сістэма метадаў і метадычных пры" ёмаў навучання. Агульныя метады навучання гісторыі. Канкрэтныя метады: метады выкладання, метады навучання. Выбар метадаў наву" чання гісторыі. Крытэрыі выбару метаду канкрэтнага ўрока. Напаўненне метаду ўласцівай яму сукупнасцю спосабаў і прыёмаў дзеяння. Формы рэалізацыі метадаў.

АДУКАЦЫЙНА.ВЫХАВАЎЧЫ ЗМЕСТ

УРОКА ГІСТОРЫІ

Асноўныя патрабаванні да ўрока гісторыі. Спалучэнне навуковасці і даступнасці. Улік узроставых, індывідуальных і псіхалагічных асаблівас" цей вучняў. Формы арганізацыі навучання і месца ўрока сярод іх. Тэма і

11

змест урока. Патрабаванні да ўрока: дыдактычныя, да характару, да ад" бору і размяшчэння матэрыялу і інш. Паслядоўнасць, лагічнасць і аргу" ментаванасць тлумачэння настаўнікам матэрыялу ўрока. Апора на веды вучняў і іх жыццёвы вопыт. Адыход ад стэрэатыпаў і шаблонаў у наву" чанні.

Класіфікацыя ўрокаў гісторыі. Структура навучання і вынікаючая з яго структура ўрока. Фактары, якія ўплываюць на структуру канкрэт" нага ўрока. Мэта і задачы ўрока, іх вызначэнне. Адзінства задач урока: навучанне, развіццё і выхаванне. Адпаведнасць мэты і задач зместу ўрока. Тэмы ўрокаў гісторыі. Асноўныя прыпцыпы вызначэння тыпу урока. Уводны ўрок. Урок па вывучэнню новага матэрыялу. Камбінава" ны (састаўны) урок. Паўторна"абагульняючы ўрок. Урок праверкі і ўліку ведаў. Выбар тыпу урока.

Формы ўрокаў гісторыі. Выбар формы і метадычных вырыянтаў уро" ка. Неабходнасць чаргавання розных форм урокаў гісторыі. Урок"лек" цыя; урок на базе тэхнічных сродкаў навучання (ТСН); урок работы з падручнікам, дакументам; урок"гульня; урок"семінар; урок"падарож" жа (экскурсія) і інш.

Метадычныя вырыянты ўрокаў гісторыі. Падрыхтоўка вучняў да ўспрымання новага матэрыялу. Паведамленне новага гістарычнага ма" тэрыялу. Арганізацыя асэнсавання і замацавання. Выпрацоўка ў вучняў уменняў і навыкаў. Прымяненне засвоеных ведаў, уменняў і навыкаў.

Праверка ступені засваення. Выбар метадычных варыянтаў урока, іх змест.

Састаўленне плана і плана"канспекта ўрока гісторыі. Састаўныя часткі плана, плана"канспекта і іх паслядоўнасць. Агульныя патраба" ванні да плана, плана"канспекта. Формы плана, плана"канспекта. Рэ" камендацыі па выкарыстанню плана"канспекта на ўроках. Складанне простага і разгорнутага плана.

Аналіз урока гісторыі. Асноўныя крытэрыі ацэнкі якасці ўрока гісто" рыі. Віды аналізу ўрока гісторыі. Аналіз асобнай структурнай часткі ўрока (праверка ведаў, пастаноўка задач, тлумачэнне новага матэрыялу, ацэнка ведаў вучняў і інш.). Аналіз сродкаў, метадаў і прыёмаў работы (абсталяванне ўрока, выкарыстанне ТСН, рэалізацыя міжкурсавых і міжпрадметных сувязей, выкарыстанне метадаў развіваючага навучан" ня, арганізацыя практычнай работы і г. д.). Аналіз урока з пазіцыі су" часных патрабаванняў да яго правядзення (крытэрыяў ацэнкі).

12

ФАРМІРАВАННЕ ГІСТАРЫЧНЫХ

ВЕДАЎ ШКОЛЬНІКАЎ. ХРАНАЛОГІЯ

І ПЕРЫЯДЫЗАЦЫЯ Ў ГІСТОРЫІ

Фарміраванне гістарычных уяўленняў на уроках гісторыі. Сутнасць катэгорыі, уяўленне. Роля фактаў і вобразаў у навучанні гісторыі. Мета" дычныя сродкі і прыёмы фарміравання гістарычных уяўленняў. Роля гістарычных уяўленняў у залежнасці ад узросту вучняў. Асноўныя кры" тэрыі іх якасці.

Фарміраванне паняццяў у працэссе навучання гісторыі. Сутнасць катэгорыі «паняцце». Віды паняццяў. Прыёмы работы з гістарычнымі паняццямі. Асаблівасці і паслядоўнасць фарміравання гістарычных па" няццяў. Дыферэнцыраваны падыход да працы над гістарычнымі паняц" цямі. Афармленне і вядзенне слоўнікаў гістарычных паняццяў.

Нагляднасць як сродак фарміравання гістарычных ведаў. Роля на" гляднасці ў гістарычным пазнанні. Сродкі нагляднасці. Метадычныя прыёмы нагляднага навучання. Прымяненне выяўленчай нагляднасці: работа з карцінай і ілюстрацыяй; паказ партрэта і карыкатуры; выка" рыстанне дошкі і крэйды. Умоўная нагляднасць у навучанні. Віды умоў" най нагляднасці. Прыёмы работы з табліцамі, дыяграмамі і схемамі. Гістарычная карта, яе нагрузка і віды. Прыёмы работы з картай.

Храналогія і перыядызацыя ў гісторыі. Месца, роля і значэнне дат у гістарычных ведах школьнікаў. Асаблівасці лічэння гадоў у гісторыі. Класіфікацыя дат. Прымяненне метадычных сродкаў і прыемаў выву" чэння храналогіі і перыядызацыі. Складанне храналагічных і сінхрані" стычных табліц.

РАЗВІЦЦЁ ПАЗНАВАЛЬНАЙ САМАСТОЙНАСЦІ

ВУЧНЯЎ У ПРАЦЭСЕ НАВУЧАННЯ ГІСТОРЫІ

Роля актыўнасці і самастойнасці вучня ў навучанні. Віды засваення ведаў: засваенне гатовых ведаў, падача матэрыялу ў гатовым выглядзе. Адрозненне гатовых ведаў ад перапрацаваных. Праблемна"пошукавы шлях выкладання. Перавага засваення ведаў на аснове актыўнасці і са" мастойнасці. Прыёмы актывізацыі ўвагі вучняў у ходзе ўрока.

13

Метадычная сістэма самастойнай работы вучняў з крыніцамі інфар" мацыі. Шляхі выпрацоўкі ў вучняў здольнасцей да работы з крыніцамі інфармацыі. Выпрацоўка ўменняў распазнаваць характэрныя элемен" ты ў тыповых падзеях і з’явах. Веданне асноўных відаў крыніц, іх спе" цыфікі і формы. Авалоданне прыёмамі работы з рознымі крыніцамі. Памятка вучням да самастойнай работы. Выкарыстанне дамашніх за" данняў веернага тыпу.

Развіццё самастойнасці вучняў у аднаўленні гістарычных ведаў. Шляхі выпрацоўкі ў вучняў здольнасцей да аднаўлення гістарычных ведаў. Просты пераказ. Перапрацаванае аднаўленне. Спосабы пера" ўтворанага аднаўлення. Складанне табліцы, графіка, схемы па сюжету. Арганізацыя пошукавай работы вучняў на ўроках гісторыі. Прыёмы ак" тывізацыі самастойнай пазнавальнай дзейнасці вучняў. Развіццё сама" стойнасці вучняў пры тлумачэнні гістарычных з’яў. Выкарыстанне роз" наўзроўневых заданняў.

Раскрыццё настаўнікам сутнасці гістарычнага працэсу. Заахвочван" не, разбор і карэкціроўка самастойнасці тлумачэння вучнямі гістарыч" ных з’яў. Роля эўрыстычнай гутаркі. Этапы фарміравання здольнасцей тлумачыць гістарычныя з’явы: сцісласць адказу, самастойныя вывады, тэарэтычныя вывады, самастойнае выяўленне і тлумачэнне нераскры" тых настаўнікам праблем. Спосабы развіцця самастойнасці вучняў у тлумачэнні гістарычных з’яў. Роля свядомасці ў развіцці пазнавальнай самастойнасці вучняў. Работа «малымі групамі» і г. д.

ПАЗАЎРОЧНАЯ РАБОТА ПА ГІСТОРЫІ

Навучальна"выхаваўчае значэнне пазаўрочнай работы. Урок і пазаў" рочная работа: пераемнасць і адметныя рысы. Магчымасці пазаўроч" най работы па гісторыі. Асноўныя віды пазаўрочнай работы.

Змест пазаўрочнай работы па гісторыі. Кіраванне пазакласным чы" таннем вучняў. Палітычныя інфармацыі. Гістарычныя канферэнцыі, тэматычныя вечары і алімпіяды па гісторыі. Прадметныя тыдні і дэка" ды. Гістарычныя гурткі і таварыствы. Экскурсіі. Стварэнне музеяў. Вы" карыстанне камп’ютэра ў пазаўрочнай рабоце па гісторыі.

Факультатывы па гісторыі. Пазакласная работа старшакласнікаў. Конкурсы эрудытаў: «Што? Дзе? Калі?», «Поле цудаў», «Турніры цікаў" ных» і інш. Аукцыён ведаў. Палітклубы. Краязнаўчая работа. Паходы.

14

ПРАВЕРКА, АЦЭНКА І ЎЛІК ВЕДАЎ,

УМЕННЯЎ І НАВЫКАЎ ВУЧНЯЎ

Сутнасць праверкі і ацэнкі ведаў вучняў. Неабходнасць праверкі і ацэнкі ўменняў і навыкаў. Першапачатковая і адтэрмінаваная праверкі. Крытэрыі выяўлення ведаў вучняў. Розніца ў ацэнках пры першапачат" ковай і адтэрмінаванай праверках. Улік праграмных патрабаванняў пры праверцы ведаў і ўменняў. Нормы ацэнак па гісторыі.

Арганізацыя праверкі вынікаў навучання. Сістэматычнасць праверкі ведаў. Характар праверкі ведаў. Патрабаванні да праверкі. Асаблівасці праверкі на ўроках, яе колькасныя магчымасці. Праверка ведаў вучня, які прапусціў урок.

Метадычныя прыёмы праверкі ведаў. Неабходнасць авалодвання методыкай праверкі. Спецыфічнасць прыёмаў праверкі ў залежнасці ад зместу матэрыялу, яго ўспрымання, самастойнасці адказаў, індывідуаль" нага ці калектыўнага кантролю, сістэматычнасць праверак. Выбар пры" ёмаў, іх характарыстыка. Арганізацыя заліковай праверкі ведаў. Тыпы і віды залікаў. Сістэма работы па падрыхтоўцы вучняў да экзамена па гісторыі. Віды і формы правядзення экзамену. Асаблівасці правядзення экзамену па гісторыі Беларусі ў 9"м класе.

Ацэнка, каменціраванне і ўлік ведаў вучняў. Элементы ацэнкі. Улік аб’ектыўных і суб’ектыўных фактараў пры ацэнцы ведаў школьнікаў. Спалучэнне адзнакі з пахвалой або ўшчуваннем. Ацэначнае меркаван" не аб узроўні ведаў вучня, спосабы яго захавання. Журнальная адзнака. Методыка выстаўлення ацэнак за чвэрць і за год. Экзамен па гісторыі, яго методыка і разнавіднасці. Спрэчныя сітуацыі пры выстаўленні адз" нак і іх вырашэнне.

ПРАФЕСІЙНЫЯ І АСАБІСТЫЯ ЯКАСЦІ

НАСТАЎНІКА ГІСТОРЫІ

Кіруючая роля настаўніка ў вучэбным і выхаваўчым працэсе. Пазі" цыя настаўніка гісторыі ў сучаснай школе. Настаўнік гісторыі і яго роля ў грамадскім жыцці школы. Магчымасці ўзмацнення кіруючай ролі на" стаўніка па выхаванню вучняў, арганізацыі іх навучання і па кіраўніцт" ву пазнавальнай дзейнасцю. Змест работы класнага кіраўніка.

15

Павышэнне прафесійнай кампетэнтнасці настаўніка гісторыі. Веды і ўменні, неабходныя настаўніку гісторыі: валоданне канцэптуальнымі прынцыпамі гістарычнай адукацыі; добрае веданне гісторыі, філасофіі, эканомікі, паліталогіі, сацыялогіі; шырокі агульнакультурны кругагляд; валоданне методыкай навучання, уключаючы веды па педагогіцы і псіха" логіі. Валоданне асобнымі раздзеламі вучэбных праграм па літаратуры, геаграфіі, біялогіі, фізіцы, хіміі, астраноміі для ажыццяўлення міжпрад" метных сувязей. Сутнасць сістэмы павышэння кваліфікацыі настаўні" ка"гісторыка. Курсы павышэння кваліфікацыі. Метадычнае аб’яднан" не настаўнікаў гісторыі. Стажорская практыка маладога спецыяліста. Самаадукацыя. Аналіз і абагульненне перадавога вопыту. Курсавое на" вучанне.

Паводзіны настаўніка ў педагагічным і вучнёўскім калектывах. Кры" тэрыі годнасці і пераймання для вучняў. Сутнасць педагагічнага такту і ўменне яго прытрымлівацца.

Педагагічная тэхніка, уменне выкарыстоўваць яе ў практыцы. Знешні выгляд і агульная культура настаўніка. Яго асабісты прыклад у выха" ванні. Экстрэмальныя педагагічныя сітуацыі. Характэрныя недахопы пачынаючага настаўніка.

ПАЧАТАК ПРАФЕСІЙНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ

Прыезд маладога спецыяліста на месца працы. Гутаркі з кіраўніцт" вам аддзела адукацыі і школы. Знаёмства з школай, дакументацыяй, літаратурай і кабінетам гісторыі. Праграмы па гісторыі. Метадычныя рэкамендацыі да новага навучальнага года. Падручнікі і метадычная літа" ратура. Сродкі навучання. Патрабаванні адзінага моўнага і арфаграфіч" нага рэжыму.

Работа з дакументацыяй. Класны журнал. Асабістыя справы вучняў. Журнал гуртковай работы. Каляндарна"тэматычныя планы. План ра" боты кабінета гісторыі.

Метадычная вучоба. Распрацоўка плана праходжання стажорскай практыкі. Узаемаадносіны маладога спецыяліста з кіраўніком стажорс" кай практыкі. Справаздача аб праходжанні стажорскай практыкі. Вы" вучэнне перадавога вопыту работы настаўнікаў гісторыі і знаёмства з вопытам работы лепшых настаўнікаў іншых прадметаў. Падрыхтоўка да ўдзелу ў першым метадычным аб’яднанні настаўнікаў гісторыі. Зна" ёмства з планам работы метадычнага аб’яднання.

16

Падрыхтоўка да класнага кіраўніцтва. Знаёмства па класным жур" нале з паспяховасцю і сямейнымі абставінамі вучняў свайго класа. Вы" вучэнне асабістых спраў. Гутаркі з псіхолагам, сацыяльным педагогам і былым класным кіраўніком у мэтах знаёмства з індывідуальнымі асаб" лівасцямі вучняў. Распрацоўка плана выхаваўчай работы класнага кіраў" ніка.

Першы ўрок гісторыі. Праграмныя патрабаванні да ўводнага ўрока. Знаёмства з вучэбным матэрыялам. Адбор сродкаў навучання. Састаў" ленне плана і плана"канспекта ўрока гісторыі. Паводзіны настаўніка на яго першым самастойным уроку.

ЛІТАРАТУРА

Асноўная

Актуальные вопросы методики обучения истории. — М., 1984. Багдановіч І. І. Методыка выкладання гісторыі ў школе. — Мінск, 2009. Вагин А. А. Методика преподавания истории в школе. — М., 1968. Вагин А. А. Методика обучения истории в школе. — М., 1972.

Вяземский Е. Е., Стрелова О. Ю. Методические рекомендации учителю ис" тории. Основы профессионального мастерства. — М., 2000.

Вяземский Е. Е., Стрелова О. Ю. Теория и методика преподавания истории. Учебник для студентов ВУЗ. — М., 2003.

Короткова М. В. Наглядность на уроках истории. — М., 2000. Методика преподавания истории в средней школе. — М., 1986.

Степанищев А. Т. Методика преподавания и изучения истории: учебное пособие для студентов ВУЗ. В 2 ч. — М., 2002.

Студеникин М. Т. Методика преподавания истории в школе. Учебник для студентов ВУЗ. — М., 2000.

Шогин В. В. Методика преподавания истории в школе: новая технология личностно"ориентированного исторического образования: учебное пособие. — Ростов"на"Дону, 2007.

Дадатковая

Абдулаев Э. Н., Морозов А. Ю., Сухов В. В. Рабочая книга по истории. — М., 1995.

Внутрипредметные и межпредметные связи в обучении истории / под ред. А. Г. Колосова. — М., 1990.

Гончарова Т. И. Исторические вечера в школе: Книга для учителя. Из опыта работы. — М., 1992.

17

Грицевский И. М. Работа учителя с учебником при подготовке к уроку исто" рии: Из опыта работы. — М., 1987.

Губарев В. К. Всемирная история: справочник школьника и студента. — Ростов"на"Дону, 2009.

Калечыц І. Л. Дапаможныя гістарычныя дысціпліны: вучэб."метад. дапа" можнік. 2"е выд. — Мінск, 2009.

Каплан С. Б. Я делаю уроки: методика преподавания истории. Методиче" ское пособие. — Минск, 1991.

Короткова М. В., Студеникин М. Т. Практикум по методике преподавания истории в школе. — М., 2000.

Кулагина Г. А. Сто игр по истории: пособие для учителя. — М., 1983. Лебедева И. М. Организация и проведение исторических олимпиад в 6—9

классах. Книга для учителя: Из опыта работы. — М., 1990.

Озерский И. З. Начинающему учителю истории: из опыта работы. — М., 1987.

Осмоловская И. Н. Наглядные методы обучения: учеб. пособие для студен" тов. — М., 2009.

Современные тенденции в исследовании и преподавании новой и новей" шей истории зарубежных стран. — Рязань, 2008.

Степанищев А. Т. Методический справочник учителя истории. — М., 2000. Теория и методика обучения истории. Словарь"справочник. — М., 2007.

ТЕМАТИКА СЕМИНАРСКИХ ЗАНЯТИЙ

Т ема 1 . СОДЕРЖАНИЕ И ЗАДАЧИ КУРСА «МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИСТОРИИ»

1.Сущность концепции школьного исторического образования в Республике Беларусь.

2.Задачи преподавания истории в школе.

3.Структура школьного курса истории.

4.Требования к школьным учебникам (пособиям). Построение учебника.

ЛИТЕРАТУРА

Праграма па гiсторыi ў сярэдняй школе. — Мінск, 2009. Настаўніцкая газета. 15 жніўня 2002. С. 2—4.

Беларусь — страна твоего будущего. Книга для выпускника: учебное посо" бие для 11 класса общеобразовательных учреждений / авт."сост.: Н. Г. Ванина, Н. Н. Ганущенко, В. И. Ивченков. — Минск : Пачатковая школа, 2007.

Великая Отечественная война советского народа (в контексте Второй ми" ровой войны): учеб. пособие для 11 класса учреждений, обеспечивающих полу" чение общего среднего образования / под ред. А. А. Ковалени, Н. С. Сташкеви" ча. — Минск, 2004.

Гісторыя Беларусі, другая палова ХІІІ — першая палова ХVІ ст.: вучэб. дапа" можнік для 7 класа агульнаадукацыйных устаноў / пад рэд. Ю. М. Бохана. — Мінск: Народная асвета, 2009.

Багдановіч І. І. Методыка выкладання гісторыі ў школе. — Мінск, 2009. Грицевский И. М. Работа учителя с учебником при подготовке к уроку исто"

рии: из опыта работы. — М., 1987.

Довгялло М. С. Роль курса методики преподавания в подготовке преподава" телей"историков // Подготовка педагогических кадров в условиях классиче" ского университета. Могилев, 28—29 апреля 1999. Тезисы докладов и выступле" ний. — Могилев, 1999. — С. 188—190.

История Древнего мира: учебное пособие для 5 класса общеобразователь" ных учреждений / под ред. В. С. Кошелева. — Минск : Народная асвета, 2009.

19

Кушнер В. Дэкрэт Прэзідэнта трэба выконваць // Беларускi гiстарычны часопiс. — 2008. — № 8. — С. 3—11.

Методика преподавания истории в средней школе: Учебное пособие для студентов педагогических институтов. — М., 1986.

Ракуць В. Альтэрнатыўныя падыходы да методыкi выкладання гiсторыi Беларусi (VI клас) // Беларускі гістарычны часопіс. — 1997. — № 3. — С. 74—84.

Сусветная гісторыя ХІХ—ХХ ст.: падручнік для 11 класа агульнаадукацый" ных школ / пад рэд. У. С. Кошалева. — Мінск : Народная асвета, 2002.

Тема 2 . УРОК ИСТОРИИ. ТИПЫ УРОКОВ

1.Основные требования к уроку истории.

2.Определение цели урока истории.

3.Связь целей урока с методикой его проведения.

4.Современная типология уроков истории. Характеристика различ" ных типов урока.

5.Альтернативные/нетрадиционные формы проведения занятий (проекты, технологии, игры и др.).

ЛИТЕРАТУРА

Аринина Е. В. Степан Разин — вождь казацкой и крестьянской вольницы (план"конспект урока) // Преподавание истории в школе. — 2000. — № 2. — С. 46—48.

Багдановіч І. Метадычныя ўмовы павышэння эфектыўнасці ўрока гісторыі // Гісторыя: праблемы выкладання. — 1997. — № 2. — С. 18—23.

Багдановіч І. І. Методыка выкладання гісторыі ў школе. — Мінск, 2009. Всемирная история Новейшего времени, 1945 г. — начало ХХІ в.: 11"й кл.:

хрестоматия: пособие для учащихся образоват. учреждений с белорус. и рус. яз. обучения / под ред. Г. А. Космача. — Минск: Народная асвета, 2009.

Ганущенко Н. Н., Краснова М. А. Всемирная история: История Беларуси: 5— 10 классы: Тематическое планирование: пособие для учителей общеобразов. учрежд. — Минск, 2008.

Гаўрылкевіч Л. Паўторна"абагульняючыя урокі // Беларускі гістарычны ча" сопіс. — 1999. — № 1. — С. 101—109.

Гісторыя Беларусі са старажытных часоў да сярэдзіны ХІІІ ст.: вучэб. дапа" можнік для 6 класа агульнаадукацыйных устаноў / пад рэд. Г. В. Штыхава, Ю. М. Бохана. — Мінск : ВЦ БДУ, 2009.

Гора П. В. Повышение эффективности обучения истории в средней шко" ле. — М., 1988.

20