32 Крызіс феадальна – прыгоннецкай сістэмы. Эканамічныя рэформы 30-50 г 19 ст.

У першай палове XIX у. у Беларусі адбываліся агульныя для Расійскай імперыі працэсы, якія загадай да распаду феадальна-прыгонніцкай сістэмы, да ўзнікнення новых - капіталістычных адносін. Аб гэтым сведчыць развіццё прамысловасці, рост гарадоў і гандлю. З 1825 па 1859 гг. у пяці заходніх губернях лік прамысловых прадпрыемстваў павялічвалася з 96 да 549, а колькасць працоўных на іх - з 3310 да 6508 чалавек, сярод якіх вольнанаёмныя складалі 43%. З'явіліся першыя фабрыкі ў мястэчках Хомск і Косава Гарадзенскай губерні, дзе ўжываліся паравыя рухавікі. Сфармаваліся такія галіны, як железообрабатывающая, шкляная, папяровая, бурачнацукровая. Уладальнікамі мануфактур і фабрыкаў былі абшарнікі.

У першай палове XIX у. адбываўся прыкметны рост гарадоў і гандлю. З канца XVIII у. па 60-е гады XIX у. насельніцтва беларускіх гарадоў узрасло ў 4 разу (з 82 тыс. да 320 тыс. чал), а ўдзельная вага гараджан у агульнай колькасці насельніцтва павялічыўся з 3,5 да 10%. Рост гэты быў абумоўлены галоўнай выявай тым, што габрэйскае насельніцтва было прымусова пераселена з вёсак у мястэчкі. Развіццё прамысловасці і гарадоў стымулявала развіццё гандлю.

Прыстасоўваючыся да запатрабаванняў рынка, абшарнікі пераладжвалі свая гаспадарка, высейваючы схаднейшыя ў таварным стаўленні культуры. З'явіліся раёны з той або іншай спецыялізацыяй сельскагаспадарчай вытворчасці. Адной з доходнейших культур стаў бульбу. Ён стаў не толькі важным прадуктам сілкавання, але і асноўным сырцом броварных заводаў, якія давалі да 60% усіх прыбыткаў абшарніцкіх гаспадарак.

Да 50-м гадам XIX у. працэс распаду феадальна-прыгонніцкай сістэмы перайшоў у становішча крызісу. Яго паказчыкам з'явілася скарачэнне прыросту насельніцтва, спусташэнне сялянскай гаспадаркі, заняпад абшарніцкіх маёнткаў. Пасевы хлеба ў 50-е гг. скараціліся ў параўнанні з першым дзесяцігоддзем XIX у. у 1,4 разу. Ураджайнасць знізілася ў апошнім дзесяцігоддзі перад рэформай на 24 - 42% адносна да пачатку XIX у. Рэзка павялічыліся нядоімкі па дзяржаўных падатках і плацяжам. Да 1856 г. яны склалі 8 млн. рублёў. Перыядычна паўтараліся неўрадлівыя гады. За 1820 - 1850 гг. у Віцебскай і Магілёўскай губернях іх было дзесяць. Да 1859 г. у пяці беларускіх губернях каля 60% прыгонных сялян былі закладзеныя іх уладальнікамі З мэтай паслаблення крызісу прыгонніцкіх адносін у абшарніцкай вёсцы ўрад пахабна на правядзенне інвентарнай рэформы, пачатак якой паклаў указ 15 красавіка 1844 г. Іста яе зводзілася да рэгулявання памераў надзелаў і фіксацыі павіннасцяў прыгонных сялян.

33 Вайна 1812 на тэрыторыі Беларусі.

12 (24) чэрвеня 1812 г. 600-тысячнае войска імператара Францыі Напалеона I, у якой налічалася 120 тыс. палякаў, перайшла р. Нёман і ўварвалася на тэрыторыю Беларусі. Каб дамагчыся падтрымкі ў польскіх і мясцовых беларускіх землеўладальнікаў, Напалеон напярэдадні войны паабяцаў адрадзіць Рэч паспалітая ў межах 1772 г. Таму значная частка мясцовай шляхты не падтрымлівала абарончых мерапрыемстваў царскай адміністрацыі і, у прыватнасці, захавала харчовыя склады да прыходу напалеонаўскіх войскаў.

Маса беларускага сялянства заставалася індыферэнтнай і была заклапочаная толькі тым, як пазбегнуць жахаў вайны, захаваць свая маёмасць. У пачатку частка сялянства чакала ад Напалеона скасавання прыгоннага права (як адбылося ў Польшчы, дзе сяляне ў 1807 г. атрымалі асабістую волю) і сталі нападаць на панскія сядзібы. Але Напалеон не апраўдаў іх надзей. Ён загадаў высылаць воінскія каманды для ўціхамірвання мяцежнікаў. Шматлікія сяляне, забраўшы быдла і маёмасць, сыходзілі ў лясы, пачыналі партызанскую вайну. Напалеон змушаны быў пакінуць у Беларусі 100-тысячны атрад для дужання з партызанамі, аховы камунікацый, збору правіянта і фуражу.

Адступ французскага войска праходзіла праз тэрыторыю Беларусі. У сярэдзіне лістапада войска Напалеона падышла да Барысава і пачаткі перапраўляцца праз Бярэзіну ў раёне д. Студенки. Тут французы страцілі больш 20 тыс. салдат і афіцэраў. 22 лістапада поруч Маладзечна быў пабіты апошні атрад французскага войска. З Смаргоні Напалеон, пакінуўшы астаткі сваіх войскаў, у адзежы польскага афіцэра збег у Парыж.

Вайна прынесла беларускаму народу велізарныя бедствы. Беларусь страціла мільён жыхароў, гэта значыць кожнага чацвёртага. Віцебск, Полацак, Гародня і іншыя населеныя пункты былі разрабаваныя і спаленыя. У Менску ў 1811 г. налічалася 11200 жыхароў, а ў канцы 1812 г. - толькі 3480.

12 снежня 1812 г. Аляксандр I падпісаў маніфест, провозглашавший «Забыццё мінулага, усеагульнае прабачэнне». Улады не сталі пераследваць ні ўдзельнікаў вайны супраць Расеі, ні тых, хто працаваў пры Напалеоне ў органах кіравання.