41. Апавядальнае майстэрства г. Грас (“Бляшаны барабан”)

Першы раман Гюнтэра Граса «Бляшаны барабан» (1959) тэматычна працягвае папярэднюю традыцыю літаратуры ФРГ. Тут зноў уваскрашае гісторыя Германіі ад першай сусветнай вайны праз фашызм і другою сусветную вайну да пасляваеннай заходняй Германіі. Пры гэтым творчасць Граса - прынцыпова новы этап у гісторыі літаратуры ФРГ. Грасс надае свайму рамана дэманстратыўна парадыйны характар, палемічныя завастраючы яго супраць маралізатарскай пафасу сацыяльна-крытычнай літаратуры папярэдняга дзесяцігоддзі. У прыватнасці, шматлікія эпізоды і сітуацыі рамана - іранічны перыфразу тым і матываў беллевской прозы. З самага пачатку Грасс хаваецца за нечаканую маску. У самым афармленні апавядання выяўляецца рашучая тэндэнцыя да зніжэння, сцэнічнай блазанадзе, якія абумовілі явственную натуралістычныя афарбоўку рамана.

У рамане аўтар канстатуе нейкае першапачатковае, мацнейшая за страх, фундаментальнае недасканаласць светабудовы, якуюсьці «заганнасць» яго звыклага і тым самым быццам бы ўжо ці ледзь не «нармальнага» існасці. Іншымі словамі, Грасс гатовы браць у разлік наяўнасць жыццёвых абставін, якія не паддаюцца ніякаму больш ці менш істотнага паляпшэння. Сёння такі погляд на рэчы распаўсюджаны асабліва шырока, нават стаў ледзь ці не само сабою разумеецца. І называўся ён «постмадэрнісцкім».

Як аб тым сведчыць сама назва, ці ледзь не вядучая ў кнізе роля дасталася дзіцячаму бляшаным барабане. Хоць час ад часу (у нейкія пераломныя моманты) Оскар рабіў спробы з барабанам сваім разлучыцца, той так і застаўся для яго - у сэнсах прамым і пераносным - спосабам існавання. Бо, барабанячы, наш герой выказваў сваё стаўленне да быцця, якое складалася ў яго фундаментальным непрыманні.

Вакол нашага героя наогул разыгрываецца нешта накшталт антычнай «камедыі памылак». Што тут праўда, што - хлусня, так і застаецца нявысветленым.

«Бляшаны барабан» па часе сюжэтнага дзеяння ахоплівае больш за паўстагоддзя. Але, хоць тут і фігуруе ў ёй процьма персанажаў, адбываецца маса падзей, па-сапраўднаму нішто як бы і не рухаецца.

Оскар апавядае пра падзеі як аб чымсьці ўяўнага слухачу быццам ужо знаёмым, хай і ў самых агульных рысах. Ён здольны, напрыклад, выхапіць з патоку уласнага жыцця або з навакольнага яе мітусні эпізод, цікаўны, здавалася б, толькі з пункту гледжання самога апавядальніка. І, выключаючы пару-другую лёсавызначальных падзей - накшталт пачатку вайны або яе канца, - нават не спрабуе удакладняць, аб якім, уласна кажучы, адрэзку часу вядзе ў дадзены момант гаворка.

У рэшце рэшт чытач, вядома ж, пачынае ўлоўліваць, што з самага пачатку кнігі мае справу з Оскарам ўжо спелым і па невядомым пакуль прычынах зачыненым ў нейкім адмысловым лячэбнай установе. І тут мы, хутчэй, маем справу з нейкай «нядбайнасцю», тым абумоўленай, што сюжэт выдаецца аўтарам за вядомы больш ці менш наперад.

Спецыяльная лячэбная ўстанова служыць свайго роду стрыжнем. Унутрана ўсе на яго нанізваюцца або, калі заўгодна, вакол яго круціцца: чытач знаёміцца ​​з Оскарам, як з тамтэйшым насельнікам і з ім, як з тамтэйшым насельнікам, растаецца. Спрытна, нават вельмі дасціпна арганізаваўшы сваё зняволенне, герой працягвае па-сапраўднаму баяцца таго, што калі-небудзь яго выкінуць у жудасны, неймаверны, смяротна небяспечны свет, які ўсіх нас атачае. Зрэшты, героя нашага пераследуе яшчэ і нейкі недарэчны экзістэнцыяльны жах, увасоблены ў вобразе чорнай кухаркі, гераіні наіўнай дзіцячай лічылкі. Оскар палохае сябе, хоча спалохацца і не можа - неспасціжная дваістасць, злеплены з-за страху і смеху, у сутнасці, і творыць гэты дзіўны раман.

І самае, напэўна, у ім дзіўнае - яго герой. Ад Оскара ў першую чаргу адварочвае нейкая найглыбокая, непапраўная недасканаласць - фізічная і духоўная. Ніхто не бачыць свет правільней, чым зусім няправільны герой. Не, гэта не credo постмадэрнізму, - хутчэй, унутраная яго спецыфіка, якую Грасс ўлавіў з дзіўнай дакладнасцю. А з яе - гэта значыць з памянуць спецыфікі - ужо выцякае і ўсё іншае: свая паэтыка, свая эстэтыка і свая логіка. Усё, натуральна, цалкам перавернутыя.