- •Вводный курс
- •Надо знать!!! Татарский алфавит
- •§1. Фонетика
- •Упражнения
- •Мәк, рәт, шәп, фән, бәлеш, тәртә, чәйнек, тәлинкә, эшләпә, кәбестә;
- •Упражнение
- •§ 2. Типологические особенности татарского и русского языков
- •Упражнения
- •§ 3. Имя существительное
- •Упражнение
- •Күзлек – күзлекләр – очки; капка – капкалар – ворота.
- •1. Присоедините нужные окончания и переведите (обращайте внимание на фонетические изменения):
- •2. Правильно присоедините аффиксы и переведите:
- •§ 5. Имена прилагательные. Наречия.
- •Яхшы машина. – Хорошая машина. Яхшы эшли. – Хорошо работает.
- •Упражнение
- •§ 6. Основа глагола. Глагол изъявительного наклонения
- •Эшлә – эшләгез (работайте); сана – санагыз (считайте);
- •Упражнения
- •1. Найдите основы глаголов и поставьте их во временные формы:
- •2. Скажите, какую форму прошедших или будущих времен Вы бы использовали в татарском языке в следующих предложениях:
- •3. Переведите глагольные формы (используйте дополнительные слова для передачи определенности-неопределенности):
- •Упражнение
- •§ 7. Другие формы глагола: желательный глагол, условный глагол, причастие, деепричастие. Вспомогательный глагол «иде»
- •Упражнения
- •Причастие будущего времени
- •3) Третья форма деепричастия образуется путем присоединения к основе глагола аффикса -гач/-гәч/-кач/-кәч.
- •Упражнение
- •Упражнение
- •Упражнение
- •§ 8. Вспомогательные глаголы. Категория залога
- •Модальные формы глаголов
- •Прошедшее время чаще образуется при помощи вспомогательного глагола иде: бармакчы иде.
- •Основной глагол ставится в первой форме деепричастия, и все изменения в подобных случаях берет на себя вспомогательный глагол.
- •Упражнение
- •Вот основные значения, которые передаются при помощи вспомогательных глаголов:
- •§ 9. Служебные части речи
- •1) Они более частотны в разговорной татарской речи, нежели в русской. При переводе Вы их можете опускать, теряя при этом лишь оттенки смысла:
- •2) Татарские частицы, как правило, имеют два фонетических варианта: твердый и мягкий: гына/генә; -мы/-ме и т.Д.
- •2) Требующие от впереди стоящего слова формы направительного падежа: ... Таба (к ...) – Казанга таба (к Казани, в сторону Казани); ... Каршы (против ...) – сугышка каршы (против войны).
- •3) Требующие от впереди стоящего слова формы исходного падежа: ... Бирле (с ...) – апрельдән бирле (с апреля); ... Соң (после ...) – эштән соң (после работы).
- •Как видим, аффикс -чы/-че присоединяется как к исконно татарским, так и к заимствованиям и новым словам. И в настоящее время процесс образования новых слов за счет этого аффикса продолжается:
- •Аффикс -лык/-лек может обозначать место, материал, прибор, приспособление, духовные качества человека или название объединения людей в зависимости от того, что указано в производящей основе:
- •Аффикс -лык/-лек, образуя существительные, присоединяется к прилагательным и глаголам. Главное для Вас: постараться уяснить смысловое отношение между производящей основой и производным словом:
- •Кунегуләр
- •Второй урок
- •Антонимнар: керә ↔ чыга; утыра ↔ басып тора; башлана ↔ бетә; бар ↔ юк; әйе ↔ юк; калын ↔ нечкә. Кунегуләр
- •1. Сузләрне куплек санда языгыз:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •3. Сузләрне ике баганага языгыз:
- •4. Тәрҗемә итегез:
- •5. Татар теленә тәрҗемә итегез:
- •1. Рус теленә тәрҗемә итегез (сүзлек кулланыгыз):
- •4. Сүзләрне үрнәк буенча килешләр белән төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •5. Сүзләрне үрнәк буенча төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •6. Нокталар урынына антонимнар куегыз:
- •Четвёртый урок Алмашлыклар
- •Пятый урок
- •1. Сүзләрне язып бетерегез:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •Шестой урок Фигыль
- •2. Өстәл сыйныфта тора. Укытучы аудиториядә басып тора. Монда кем басып тора.
- •3. Җөмлә сүзләрдән тора. Китап битләрдән тора. Хәзер без ничәнче биттә укыйбыз? 89 нчы биттә. Машина детальләрдән тора.
- •4. Син сәгать ничәдә торасың? Мин һәр көнне сәгать җидедә торам. Сез сәгать ничәдә ятасыз? Без сәгать унбердә ятабыз. Ул кайчан тора? Ул сәгать сигездә генә тора.
- •Фразеологизмнар
- •1. Җөмләләрне тутырыгыз:
- •Седьмой урок Ничек?
- •Диалоглар
- •Восьмой урок
- •Девятый урок Кабатлау
- •Десятый урок
- •1) Син эшеңне эшләдеңме инде? Эшләдем шул.
- •2) Кем эшләми, шул ашамый.
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Одиннадцатый урок
- •Алмашлыклар
- •Кунаклар
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Двенадцатый урок
- •Билгеле киләчәк заман
- •1. Нокталар урынына сүзләр языгыз:
- •2. Фигыльләрне билгеле киләчәк заман формасына куегыз:
- •Тринадцатый урок
- •Четырнадцатый урок Сыйфат
- •Пятнадцатый урок
- •Шестнадцатый урок
- •Семьнадцатый урок Кабатлау
- •Восемьнадцатый урок
- •Хәл фигыль
- •Девятнадцатый урок
- •Двадцатый урок
- •Двадцать первый урок
- •Казанга килгәч
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Двадцать вторй урок
- •Двадцать третий урок Диалоглар
- •Бәйлекләр (бәйләү – связывать)
- •Татар телендә бәйлекләр өч төрле булалар:
- •Двадцать шестой урок
- •Рецептлар
- •1) Яшел кыяр салаты
- •2) Тиз пешә торган гади аш
- •Двадцать седьмой урок Ярдәмче фигыльләр
- •Чыгарга
- •Бәхетле кеше
- •Двадцать восьмой урок Хуҗаның «акыллы» куяннары
- •Күрергә
- •Двадцать девятый урок
- •Кемнең нәрсә эшлисе бар?
- •Хуҗа ни өчен хат язып бирмәгән
- •Тридцать первое задание
- •1. Җөмләләр төзегез:
- •Тридцать второй урок
- •Фигыль юнәлешләре
- •1) Мин авырыйм, чөнки минембашым авырта.
- •Тридцать третий урок Кабатлау
- •Тридцать четвёртый урок Татар теле
- •1. Алексей: Кичә «Чаллы» биш туп кертте…
- •2. Марина семинарда бик авыр сөйләде. Аңа әйбәтрәк әзерләнәсе калган.
- •3. Искәндәрнең икенче лекциядә үк ашыйсы килгән. Аңа иртә белән күбрәк ашыйсы калган.
- •Тридцать шестой урок
- •Сүз турында сүз
- •Тридцать седьмой урок
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Тридцать восьмой урок Кабатлау
- •Шәһре Болгар
1. Җөмләләр төзегез:
а)
Педиатр Отоларинголог Терапевт Стоматолог Дерматолог окулист |
- янына кешеләр йөрәк, ашказаны, үпкә һәм башка эчке әгъзалары авыртканда киләләр - сезгә кирәкле күзлек сайлар - кешенең тешләрен дәвалый - кешенең колагын, тамагын һәм борынын дәвалый - муенына гадәттә фонендоскоп элеп йөри - махсус җиһазлары һәм бормашинасы бар - кешенең тире авыруларын дәвалый |
б)
1) Хәбир, килмәде, институтка, нигә, икән, бүген.
2) Марат, өйдән, курка, көне, чыгарга, көз, дә.
3) Рәис, гел, көне, борчый, көз, минем, абыемны, йөрәге.
4) җыйганда, гөмбәләрне, белгән, гөмбә, генә, алырга, кирәк.
5) Иң, әйбәт, йокы, дөньяда, бу, дару.
6) Бер дә, булганда, авырмыйм, авылда.
7) Яшьлек, дүрт, минем, йотты, ручкамны, улым!
8) Бит, сезнең, әле, мин, орынмадым, тешегезгә.
9) Минем, сез, бит, бастыгыз, аягыма, ләкин.
10) Кешенең, эчке, табиб, караучы, терапевт, авыруларын.
2. җөмләләрне башкача әйтегез:
а) Үрнәк: Алексей мәктәптә укыган чакта татарча өйрәнмәде.
Алексей мәктәптә укыганда татарча өйрәнмәгән.
1) Бакчада эшләгән чакта Хәбиргә салкын тиде.
2) Марат автобуста барган чакта йоклап китте.
3) Хәбир, авырган чакта, күп китаплар укып чыкты.
4) Әлфия сөйләгән чакта елмаеп куйды.
5) Дәрес башланган чакта, студентлар, гадәттә, басалар.
б) Үрнәк: Миңа Казанга кадәр билет бирегез әле.
Миңа Казанга кадәр билет бирегезче.
6) Алексейга парацематол бирегез әле.
7) Мин әйткәнне Хәбиргә әйт әле.
8) Әлфия сөйләгәнне Рәмзиягә әйтмәгез әле.
9) Аңа укол кадагыз әле.
10) Сез аны, табиб әфәнде, әйбәтләп дәвалагыз инде.
3. Сорауларга җавап бирегез:
1) Сезнең туганнарыгызның сәламәтлеге ничек?
2) Хәбиргә кайда һәм ничек салкын тигән?
3) Рәис абыйның кәефе кайчан начарлана?
4) Марат фикере буенча, бу дөньяда иң яхшы дару нәрсә?
5) Марат нәфесле кеше турында нинди мәзәк сөйләде?
6) Рәмзия авылда яшәгәндә нигә авырмый?
7) Стоматолог нәрсә дәвалый? Ә отоларинголог?
8) Терапевт, гадәттә, эшендә муенына нәрсә элеп йөри?
9) Сез соңгы вакытта хастаханәдә кайчан булдыгыз?
10) Сез иң яхшы дару дип нәрсәне саныйсыз?
4. җөмләләрне дәвам итегез:
1) Хәбиргә салкын тигән, чөнки ул (салкын су эчкән,; җылы киенмәгән; бакчага барган; үзен сакламаган).
2) Стоматолог кешеләрнең тешләрен дәвалый, һәм аның (махсус бормашинасы бар; фонендоскопы бар; нәфескә каршы махсус таблеткасы бар).
3) Марат физкультура белән шөгыльләнми, чөнки (аның вакыты юк; аның күп физки эшләре бар; спортны яратмый).
4) Марат көз көне өйдән чыгарга да курка, чөнки (урамда машиналар күп; көзен салкын җилләр һәм салкын яңгырлар ява; көзен көчле бозлавык була).
5) Фәриткә табиб пенициллин эчәргә кушкан, чөнки (аның эче авырткан; аның тамагы авырткан; аны кулы сынган; аның башы әйләнгән).
6) Отоларинголог … дәвалый.
7) Фонендоскоп терапевтның … ….
8) «Вәлиев!» – дип кычкыра шәфкать туташы, – әйдәгез уяныгыз тизрәк, … …!
5. Табика баруыгыз турында инша языгыз. Языгыз, табиб булыр өчен, нинди сыйфатлар кирәк? Сез нинди табиб янына соңгы мәртәбә барган идегез? Бу дөньяда иң яхшы дару нинди?
Инша язганда, түбәндәге сүзләрне кулланыгыз:
Сәламәтлек, хәлсезләнергә, кәеф, хастаханә, дәвалану, борчылырга, кушарга, куркырга, авырганда.