3. Пачатак эры еўрапейскіх універсітэтаў(12-17 ст.).

Першыя універсітэты паўсталі ў XII стагоддзі - часткова з біскупскіх школ, якія мелі найбольш буйных прафесараў ў галіне багаслоўя і філасофіі, часткова з аб'яднанняў прыватных выкладчыкаў - спецыялістаў па філасофіі, праву (рымскае права) і медыцыне. Найбольш старажытным універсітэтам у Еўропе лічыцца Парыжскі універсітэт, які існаваў у якасці «вольнай школы» яшчэ ў першай палове XII і ў пачатку XIII стагоддзя (ўстаноўчай граматай Піліпа II жніўня 1200 г. аб правах Сарбоны). Роля універсітэцкіх цэнтраў, аднак, яшчэ ў XI стагоддзі пачалі гуляць італьянскія вышэйшыя школы - Балонская юрыдычная, якая спецыялізавалася на рымскім праве, і Салернская медыцынская школа. Найбольш тыповы Парыжскі універсітэт, статут якога лёг у аснову іншых універсітэтаў Еўропы, складаўся з чатырох факультэтаў: артыстычнага, медыцынскага, юрыдычнага і багаслоўскага (ўключаў у сябе і выкладанне філасофіі ў царкоўным асвятленні). Іншымі найбольш старадаўнімі універсітэтамі Еўропы былі Оксфардскі і Кембрыджскі ў Англіі, Саламанкскі у Іспаніі і Неапалітанскі ў Італіі, заснаваныя ў XIII стагоддзі. У XIV стагоддзі былі заснаваныя універсітэты ў гарадах Празе, Кракаве, Гейдэльберга. У XV стагоддзі лік іх хутка павялічыўся. У 1500 годзе ва ўсёй Еўропе было ўжо 65 універсітэтаў.

Выкладанне ў сярэднявечных універсітэтах вялося на лацінскай мове. Асноўным метадам універсітэцкага выкладання былі лекцыі прафесараў. Распаўсюджанай формай навуковых зносін з'яўляліся таксама дыспуты, або публічныя спрэчкі на тэмы багаслоўска-філасофскага характару. У дыспутах прымалі ўдзел галоўным чынам прафесара універсітэтаў. Але таксама ўладкоўваліся дыспуты і для схалароў (схалары - студэнты, ад слова Schola - школа). У агульнай масе сярэднявечных універсітэтаў вылучаюцца так званыя "матчыны". Гэта - універсітэты Балонні, Парыжа, Оксфарда і Саламанцы. На думку некаторых даследчыкаў, гэта былі свайго роду факелоносцы і астатнія універсітэты толькі пераймалі ім. Асабліва пераймалі Парыжскаму універсітэту, які нават празвалі ў сярэднія стагоддзя "Сінаі вучонасці".

У эпоху Адраджэння гуманістычныя ідэі паступова распаўсюджваліся па Еўропе, дасягнуўшы Англіі ў перыяд царкоўнай Рэфармацыі. Пад уплывам новых ідэй універсітэты пачалі рыхтаваць студэнтаў не толькі да царкоўнага, але і да актыўнага свецкага жыцця і свецкай культуры. На першым этапе (3-4 гады) навучанне складалася ў авалоданні сям'ю «свабоднымі мастацтвамі»: граматыка, рыторыка і логіка (так званы Трывіум), арыфметыка, геаметрыя, музыка і астраномія. У эпоху Вялікіх геаграфічных адкрыццяў і заваёвы, асабліва іспанцамі, шырокіх каланіяльных уладанняў ва універсітэтах абмяркоўвалі пытанні правоў карэннага насельніцтва і міжнароднага права. Вынаходства кнігадрукавання прывяло да папулярызацыі друкаванага слова. У прыватнасці, ужо ў XV ст. сталі папулярнымі навуковыя часопісы, і да XVIII ст. кожны універсітэт звычайна выпускаў уласны часопіс .

4. Адукацыя ў старажытнай Русі і вкл.

Старажытная Русь

У абавязак кожнай сям'і ўваходзіла навучыць сваіх дзяцей грамаце. Археолагамі знойдзена мноства берасцяных грамат, на якіх вучыліся пісаць нашы продкі: дзеці трэніраваліся адлюстроўваць асобныя літары, потым запаміналі ўсю азбуку, затым яны пісалі словы. Часам бацькі адчувалі, што іх дзіця вельмі таленавіты,такога маляняці аддавалі ў вучэнне да чалавека, які валодаў кніжнай мудрасьцю. Ад сучаснага вышэйшай адукацыі адрознівалася тым, што ў настаўніка быў толькі адзін вучань, а значыць, усё каштоўныя веды, увесь свой вопыт настаўнік імкнуўся ўкласці ў прытомнасць адзінага чалавека. Вучань пад кіраўніцтвам настаўніка асвойваў рэлігійныя тэксты і свецкія кнігі, вучыўся тлумачыць іх, бачыць за іншасказання схаваны сэнс. Цар Іван Грозны для ўмацавання цэнтралізаванай ўлады ў 1551 г. сабраў сабор - прадстаўнікоў царкоўнай іерархіі з удзелам баярскай думы для складання спецыяльнага выкладзенай. Зборнік рашэнняў складаўся з 100 раздзелаў.

ВКЛ Адукацыя ў ВКЛ захоўвала свой канфесіянальны характар. У 2-ой палове 16 ст. існавалі праваслаўныя школы з пашыранай праграмай адукацыі, дзе вывучаліся царкоўнаславянская граматыка, матэматыка, філасофія, тэалогія. Значны ўклад у развіццё, а часткова і ў секулярызацыю школьнай асветы зрабілі брацтвы праваслаўныя — віленскае Святадухаўскае, магілёўскае, слуцкае, брэсцкае, пінскае, полацкае і інш.

Каталіцкая сістэма школьнай і калегіумнай адукацыі таксама адпавядала тагачасным тэалагічным, царкоўна-рэлігійным і грамадскім патрэбам. Паводле пастаноў віленскіх сінодаў каталіцкія школы павіны былі стварацца пры кожным прыходзе (плябаніі). Пасля ўтварэння Рэчы Паспалітай і перамогі контрэфармаццыі на тэрыторыі ВКЛ пачалі пашырацца сярэднія каталіцкія навучальныя ўстановы еўрапейскага ўзроўню — калегіумы, якія існавалі ў многіх гарадах княства. Большасць з іх знаходзілася пад апекай езуіцкіх, піярскіх і іншых каталіцкіх ордэнаў. Шырокай праграмай адукацыі вылучаліся пратэстанцкія школы, якія ўзначальвалі дэмакратычныя дзеячы рэфармацыйнага руху. Менавіта ў рэфармацыйных колах у 1560-я гады ўзнікла ідэя стварэння першага ў ВКЛ універсітэта. Аднак пад уплывам каталіцкага духавенства такая навучальная ўстанова была падначалена езуітам).

Побач з царкоўна-рэгілійнымі формамі школьнага навучання, у ВКЛ заўсёды існавалі прыватныя формы адукацыі. Многія беларускія, літоўскія і ўкраінскія феадалы, частка заможнага мяшчанства, духавенства папаўнялі сваю адукацыю ў розных заходнееўрапейскіх універсітэтах (пераважна ў Кракаўскай і Кёнігсберскай акадэміях, у Германіі, Чэхіі, Італіі). Пад уплывам еўрапейскага Асветніцтва ў ВКЛ з сяр. 18 ст. пачаліся рэформы ў школьнай калегіумнай адукацыі, у 1773—1775 распачала сваю дзейнасць Адукацыйная камісія.