1-LEKCIYA. ALGORITMLER, OLARDÍŃ QÁSIYETLERI HÁM AŃLATÍW USÍLLARÍ. PROGRAMMALASTÍRÍWǴA KIRISIW. KOMPILYATOR TÚRLERI. IDENTIFIKATOR HÁM OLARDIŃ TÚRLERI
Joba:
1.Kirisiw
2.Algoritm haqqında túsinik
3.Programmalar hám programmalastırıw tiller
1
Kirisiw
Bizge belgili, programma mashina kodlarınıń sonday izbe-izligi bolıp, anıq bir esaplaw quralınıń ámel qılıwın basqaradı. Programma támiynatın jaratıw processin ápiwaylastırıw ushın kóplegen programmalastırıw tilleri jaratılǵan. Barlıq programmalastırıw tillerin eki tipke ajıratıw múmkin
-Tómen dárejedegi programmalastırıw tilleri;
-Joqarı dárejedegi programmalastırıw tilleri.
C tiliniń rawajlanǵan variantı sıpatında C++ tilin alıwımız múmkin. 1972 jılda Denis Rich hám Brayan Kernegi tárepinen C tili jaratılǵan. 1980 jılda Byern Straustrup C tiliniń áwladı C++ tilin jaratadı, onda strukturalı hám obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw texnologiyası bazasında programma jaratıw múmkinshiligi payda boldı.
2
Algoritm haqqında túsinik
Algoritm bul – berilgen nátiyjege erisiw ushın orınlanatuǵın buyırıqlardıń tártiplesken izbe- izligi.
Algoritm orınlawshısı – algoritmde kórsetilgen buyırıqlardı orınlay alatuǵın abstrakt yamasa real sistema (texnikalıq, biologiyalıq).
Algoritmniń 5 tiykarǵı qásiyeti bar. Olar: diskretlilik, túsiniklilik, anıqlılıq, ulıwmalıq, nátiyjelilik. Diskretlilik. Bul qásiyet algoritmlerdi barlıq waqıtta shekli adımlardan ibarat etip bóleklew imkaniyatı barlıǵın bildiredi. Yaǵnıy, algoritmdi shekli sandaǵı ápiwayı kórsetpeler izbe-izligi formasında ańlatıwǵa boladı.
Túsiniklilik. Algoritm onıń orınlawshısına (adam yamasa mashinaǵa) túsinikli mazmunda bolıwı kerek. Keri jaǵdayda orınlawshı ápiwayı ámeldi de orınlay almawı múmkin.
Anıqlılıq. Orınlawshıǵa berilip atırǵan buyırıqlar anıq mazmunda bolıwı zárúr. Sebebi, anıq kórsetilmegen buyırıqlar kútilgen nátiyjeni bermewi múmkin.
Ulıwmalıq. Algoritmniń baslanǵısh maǵlıwmatlarınıń ruxsat etilgen qálegen mánislerinde kútilgen nátiyjeni beriwi kerek. Basqasha aytqanda, algoritm qandayda bir klassqa tiyisli máselelerdi sheshiwge arnalǵan bolıwı hám baslanǵısh maǵlıwmatlardı ózgertiw arqalı usı klassqa tiyisli túrli máselelerdi sheshe alıwı kerek.
Nátiyjelilik. Hár bir algoritm shekli sandaǵı adımlardan soń álbette nátiyje beriwi kerek.
3
Algoritmniń ańlatılıw usılları
Algoritmniń ańlatılıw usılları hár túrli bolıp, solardan eń kóp ushırasatuǵınları menen tanısıp shıǵamız.
1.Algoritmniń sózler arqalı ańlatılıwı. Bunda orınlawshı ushın beriletuǵın hár bir kórsetpe tabiyiy til arqalı buyrıq mazmunıda beriledi.
2.Algoritmniń formulalar arqalı beriliwi. Algoritm matematikalıq (esaplaw)
formulalar sisteması arqalı beriliwi múmkin. Ádette bul usıldan matematika, fizika, ximiya sıyaqlı anıq pánlerdi úyreniwde kóplep paydalanamız.
3.Algoritmiń keste kóriniste beriliwi. Máselen, mektepte qollanıp kelinetuǵın tórt xanalı matematikalıq kesteler yamasa túrli lotoreyalardıń utıslar kesteleri.
4.Algoritmniń arnawlı tilde kórinisleri. Bunday tiller algoritmlik tiller delinedi
hám onda algoritmdi bir qıylı kóriniste hám anıq ańlatılıwı, orınlaw ushın qollanatuǵın belgilew hám qaǵıydalar tiykarında jazıw múmkin.
5. Algoritmlerdi grafikalıq formada suwretlew. Algoritmniń bul forması bizge áwelden tanıs. Sebebi, matematika kursında sızılǵan grafiklerdiń kópshiligi algoritmniń grafik usılda beriliwine mısal boladı.
4
Algoritmlerdi jazıwda blok-sxema dep atalıwshı grafikalıq kórinisten paydalanıw múmkin. Blok-sxemada algoritmniń hár bir adımı arnawlı geometriyalıq formalar menen belgilenedi hám onıń ishine ápiwayı ámeller jazıladı. Algoritmniń orınlanıw baǵıtın baǵıtlawshı sızıqlar járdeminde belgilenedi.
algoritmniń baslanıwı yamasa tamamlanıwın ańlatadı
baǵıtlanǵan sızıq, blok-sxemadaǵı háreket baǵıtın kórsetedi.
Tórtmúyesh, mánis beriw yamasa tiyisli kórsetpelerdi orınlaw processin belgileydi
romb, shártti tekseriwdi belgileydi, onıń
bagıtlawshıları bolıp, tarmaqlar boyınsha biri ‚ awa (shárt orınlaǵanda), ekinshisi‚ yaq (shárt orınlanbaǵanda) háreket baǵıtların beredi.
parallelogramm, maǵlıwmatlardı kiritiw yamasa shıǵarıwdı bildiredi.
5
Programmalar hám programmalastırıw tilleri
Kompyuter programmaları (software) - bul kompyuterge ne islew kerek ekenligin aytıwshı instrukciyalar esaplanadı. Kompyuterler insan tilin túsinbeydi, sonıń ushın programmalar dúziw ushın kompyuter tillerinen (programma tillerinen) paydalanıladı.
Kompyuterdiń óziniń tili bul – mashina tili delinedi. Mashina tili hár túrli kompyuterlerde hár túrli boladı. Mashina tili eń ápiwayı instrukciyalar toplamı esaplanadı. Bul instrukciyalar tek ǵana binar kodlardı (0 hám 1) túsinedi. Mashina tilinde programmalastırı júdá zerigerli. Sonday-aq, programmalar oqıw hám ózgertiw ushın júdá qıyın. Máselen eki sandı qosıw ushın tómendegishe instrukciya jazıwıńız múmkin: 1101101010011010
Assembler tili bul tómen dárejeli programmalastırıw tili hám onda mashina tili instrukciyaların jazıw ushın simvollardan paydalanıladı. Máselen eki sandı qosıw ushın tómendegishe instrukciya jazıwıńız múmkin:
ADD F3 R1, R2, R3
Assembler tili programmalastırıwdı ańsatlastırıw ushın oylap tabılǵan. Biraq kompyuter assembler tilinde jazılǵan programmanı túsinbeytuǵın bolǵanlıǵı ushın assembler kompilyatorları oylap tabılǵan.
6
Assambler
Assambler |
Mashinalı kod |
MOV DL, ‘c’ |
|
10110010 01100011 10111000 10110000 |
MOV EAX, 432 |
|
00000001 00000000 00000000 10111011 |
MOV EBX, 571 |
|
00111011 00000010 00000000 00000000 |
ADD EAX, EBX |
|
00000001 11001100 |
|
|
|
7
Assembler tili mashinaǵa ǵárezli til hám tek ǵana belgili bir mashinalarda ǵana isleydi. Sonıń ushın platformalardan ǵárezsizlikti támiynlew hámde insan tiline jaqın komandalardı orınlatıw maqsetinde joqarı dárejeli tiller oylap tabılǵan.
Joqarı dárejeli tiller bular inglis tiline uqsas hámde yadlap qalıw hám programmalastırıw ańsat tiller esaplanadı. Máselen joqarı dárejeli programmada, radiusı 5 ke teń bolǵan dóńgelektiń maydanın tabıwdı tómendegishe jazıw múmkin:
maydan = 5 * 5 *3.1415;
Búgingi kúnde dúnyada júzlep joqarı dárejeli tiller bar, máselen: C, Visual Basic, Delphi, C++, C#, Python, PHP, Java
8
Joqarı dárejeli tillerde jazılǵan programma source program yamasa source code dep ataladı. Source code ti kompyuter túsinbeydi. Onı mashina tilindegi programmaǵa awdarmalaw ushın kompilyator isletiledi. Mashina tilindegi programma kóbinese qollap quwatlawshı kitapxana kodları menen baylanıstırıladı. Nátiyjede orınlanıwshı fayl (executable file) payda boladı. Orınlanıwshı fayldı aqırında kompyuterde islete alamız. Windows ta orınlanıwshı fayllar .exe keńeytpege iye boladı.
9
Java virtual mashina
Java hár qanday platformalarda isley alatuǵın etip islep shıǵılǵan. Java kodtı bir márte jazılıp derek programma mashina tili kodınıń arnawlı túri bolǵan baytkod qa kompilyaciya etiledi. Al baytkod bolsa JVM (Java Virtual Machine) bar bolǵan barlıq kompyuterde isleydi. JVM bul Java baytkodın awdaramalawshı programma.
10
C++ programmalastırıw tilinde dáslepki kodtı jazıw
std atlar keńisligin qosıw
Shıǵarıw potoki
Programma qátesiz juwmaqlandı
#include using
int main()
cout<<"Salem dunya!"; return 0;
Kiritiw shıǵarıw potoki, kitapxanasın qosıw
Programmada eń keminde 1 funkciya, main() funkciyası bolıwı shárt
11