3-lekciya

Identifikatorlar, ózgeriwshiler hám turaqlılar. Sanlı maǵlıwmatlar tipleri hám literallar

Joba:

1.Identifikatorlar hám ózgeriwshiler

2.Konstantalar

3.Ózlestiriw operatorları

4.Sanlı maǵlıwmatlar tipleri hám ámeller

5.Sanlı literallar

6.Sanlı tiplerdi keltiriw

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Identifikatorlar

Identifikatorlar	programmadaǵı	klasslar,	metodlar	hám
ózgeriwshilerdi bildiretuǵın atlar.

Barlıq identifikatorlar tómendegi qaǵıydalarǵa boysınıwı shárt:

•Identifikator bul háripler, sanlar, astınǵı sızıqlar (_) hám dollar belgilerin ($) óz ishine alıwshı simvollar izbe-izligi esaplanadı.

•Identifikator hárip, astınǵı sızıq (_) yamasa dollar belgisi ($) menen baslanıwı múmkin, biraq san menen baslawǵa bolmaydı.

•Identifikator sıpatında rezervlengen (gilt) sózlerden paydalana almaymız.

•true, flase yamasa null identifikator bola almaydı.

•Identifikator hár qanday uzınlıqta bolıwı múmkin.

Máselen, $2, MaydandiEsapla, maydan, radius sıyaqlı sózler identifikator bola aladı, al 2A hám d+4 sıyaqlılar identifikator bola almaydı, sebebi bular qaǵıydaǵa boysınbaǵan. Java kompilyatorı ruxsat etilmegen identifikatorlardı anıqlaydı hám sintaksislik qáte sıpatında kórsetedi.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Esletpe. Javada úlken hám kishi háriplerdiń parqı bar bolǵanlıǵı ushın maydan, Maydan hám MAYDAN úshewi úsh túrli identifikator esaplanadı.

Másláhát. Identifikatorlar programmadaǵı ózgeriwshi, metod, klass hám basqa obyektlerge at qoyıw ushın isletiledi. Túsinikli identifikatorlar programmanı oqıwdı ańsatlastıradı. Identifikator sıpatında qısqartpalardan paydalanbań. Tolıq atlardan paydalanıw túsiniklilew boladı. Máselen, studentlerUliwmaSani dep qoyǵanımız stSan, studUlSan hám stUlSan sıyaqlılardan jaqsıraq. Bizler programmalarda tolıq túsindirmeli atlardan paydalanamız. Biraq bazı waqıtları qısqalıq ushın kod fragmentlerinde ózgeriwshilerdiń atların i, j, k, x hám y sıyaqlılar etipte paydalanamız.

Másláhát. Identifikatorlardı $ belgisi menen baslaw múmkin bolsa da onnan ilajı barınsha paydalanbań, sebebi kelisim boyınsha $ belgisi tek ǵana mexanik kóriniste jaratılǵan kodlarda isletiledi.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Ózgeriwshiler

Ózgeriwshiler programma ishinde ózgeriwi múmkin bolǵan mánislerdi kórsetiw ushın isletiledi.

Aldınǵı bólimlerdegi programmalarda kórgenińizdey ózgeriwshiler programmada saqlap keyin isletiliw ushın paydalanıladı. Olar ózgeriwshiler dep atalıwınıń sebebi olardıń mánisleri ózgertiriliwi múmkin.

1 // birinshi maydandi esaplaw

2 radius = 1.0;

3 maydan = radius * radius * 3.14159;

4 System.out.println(“Maydan = ” + maydan); 5

6 // ekinshi maydandi esaplaw

7 radius = 2.0;

8 maydan = radius * radius * 3.14159;

9 System.out.println(“Maydan = ” + maydan);

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Ózgeriwshiler konkret bir tiptegi maǵlıwmatlardı ańlatıw ushın isletiledi. Ózgeriwshilerden paydalanıw ushın siz kompilyatorǵa onıń atın hám qanday tiptegi maǵlıwmat saqlay alatuǵınlıǵın aytıp járiyalaysız. Ózgeriwshilerdi járiyalaw kompilyatorǵa ózgeriwshi ushın aytılǵan maǵlıwmat tipinen kelip shıqqan halda sáykes orın ajıratıp qoyıw kerekligin aytadı.

Ózgeriwshilerdi járiyalawdıń sintaksisi:

maǵlıwmatTipi ózgeriwshiAtı;

Ózgeriwshilerdi járiyalawǵa mısallar:

int sana;	//sana ozgeriwshisinin putin san ekenin jariyalaw
double radius;	//radius ozgeriwshisinin haqiyqiy san ekenin jariyalaw

Bul mısallar int hám double sıyaqlı maǵlıwmatlar tiplerin isletken. Keyinirek siz qosımsha byte, short, long, float, char hám boolean sıyaqlı ózgeriwshiler menen tanısasız.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Eger ózgeriwshiler bir tipte bolsa, olardı tómendegishe birge járiyalaw múmkin: maǵlıwmatTipi ózgeriwshi1, ózgeriwshi2, … , ózgeriwshiN;

Ózgeriwshiler útir menen ajıratıladı. Máselen:

int i, j, k; //i,j,k lardi putin ozgeriwshi dep jariyalaw

Ózgeriwshiler kóbinese dáslepki mániske iye boladı. Siz bir qatardıń ózinde ózgeriwshini járiyalap hám onı inicializaciyalawıńız (dáslepki mánis beriw) múmkin:

int sana = 1;

Bul ańlatpa tómendegi eki ańlatpa menen birdey: int sana; sana = 1;

Birdey tiptegi bir neshe ózgeriwshilerdi de birden inicializaciyalawıńız múmkin. Máselen: int i = 1, j = 2;

Másláhát. Ózgeriwshi mánis qabıllamasınan aldın járiyalanǵan bolıwı shárt. Metodta járiyalanǵan ózgeriwshi isletilmesinen aldın mániske iye bolıwı kerek.

Ilajı barınsha ózgeriwshini járiyalap hám dárhal inicializaciyalań. Sebebi bul programmanıń oqılıwın ańsatlastıradı hám qátelerdiń aldın aladı.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Konstantalar

Konstantalar bul ózgermeytuǵın mánislerdi ańlatıwshı identifikatorlar esaplanadı.

Programma islewi dawamında ózgeriwshilerdiń mánisi ózgerip barıwı múmkin, biraq konstantalardıń mánisi hesh qashan ózgermeydi. Bizlerdiń MaydandiEsapla programmamızda π bul turaqlı yaǵnıy konstanta. Eger siz bunı jiyi paydalanbaqshı bolsańız, siz qayta-qayta 3.14159 terip otırmastan, onıń ornına π ushın konstanta járiyalaysız.

Konstanta (turaqlı) járiyalaw ushın sintaksis:

final maǵlıwmatTipi KONSTANTA_ATI = mánis;

Konstanta járiyalanıwdan dárhal mánis beriliwi kerek. final sózi konstantanı járiyalaw ushın isletiletuǵın Javanıń gilt sózi. Máselen π di konstanta etip járiyalap tómendegishe jazıwımız múmkin:

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

		MaydandiEsaplawKonstantaMenen.java
1 import java.util.Scanner; // Scanner java.util paketi ishinde
2
3	public class OrtashaniEsaplawKonstantaMenen {
4		public static void main(String[] args) {
5		final double PI = 3.14159; //Konstantani jariyalaw
6
7		//Scanner tipindegi obyekt jaratiw
8		Scanner input = new Scanner(System.in);
9
10		//Paydalaniwshiga ush san kiritiwdi usinis etiw
11		System.out.print(“Radius = ”);
12		double radius = input.nextDouble();
13
14		//Maydandi esaplaw
15		double maydan = radius * radius * PI;
16
17		//Natiyeni shigariw
18		System.out.println(“Radiusi ” + radius + “ bolgan ”
19		+ “ dongelek maydani = ” + maydan);

20}

21}

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Atamalar boyınsha kelisim

Javanıń atamalar boyınsha kelisim qaǵıydalarına tolıq boysınıw siziń programmańızdıń oqılıwın ańsatlastıradı hám qátelerdiń aldın aladı.

Siz programmańızda ózgeriwshi, konstanta, klass hám metodlarǵa at qoyǵanda tuwrı mánisin bildiriwshi túsinikli atlardan paydalanıwǵa háreket etiń. Aldın aytqanımızday atlardaǵı úlken hám kishi háriplerdiń parqı bar. Tómende ózgeriwshi, metod hám klasslarǵa at qoyıw ushın atamalar kelisimi keltirilgen:

Ózgeriwshiler hám metodlar ushın kishi háriplerden paydalanıń. Eger at bir neshe sózlerden ibarat bolsa olardi bir sózge biriktiriń. Bunda birinshi sóz kishi hárip penen al keyingi sózler bas hárip penen baslansın. Mısalı: shenberRadiusi, deneninTezligi.

Klass atlarında bolsa hár bir sózdi bas hárip penen baslań. Mısalı: MaydandiEsapla yamasa System.

Konstantalarda sózdiń barlıǵın bas háripler menen jazasız. Eger bir neshe sózlerden ibarat bolsa aralarına astınǵı sızıq (_) qoyasız. Mısalı: PI hám MAX_MANIS

Esletpe. Java kitapxanasında aldınnan bar klass atlarınan paydalanbań. Máselen, System Javanıń óziniń klassı bolǵanlıǵı ushın siz ózińizdiń klassıńızdıń atın System dep qoyalmaysız.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>

Ózlestiriw operatorları

Ózlestiriw operatorı ózgeriwshige mánisti ózlestirip beredi.

Ózgeriwshi járiyalanǵannan keyin oǵan ózlestiriw ańlatpası arqalı mánis ózlestiriwińiz (menshiklestiriwińiz) múmkin. Javada teńlik belgisi (=) ózlestiriw operatorı sıpatında isletiledi. Ózlestiriw ańlatpası ushın sintaksis:

ózgeriwshi = ańlatpa;

Ańlatpa óz ishine mánisler, ózgeriwshiler hám operatorlardı alıp qandayda bir esaplawlardan keyingi aqırǵı qalǵan mánis esaplanadı. Máselen:

int y = 1;	//1 di y	ózgeriwshisine ózlestiriw
double radius = 1.0;	//1.0 di	radius ózgeriwshisine ózlestiriw
int x = 5 * (3 / 2);	//ańlatpanıń mánisin x ózgeriwshisine ózlestiriw

Ańlatpanıń ishinde siz ózgeriwshiden de paydalanıwıńız múmkin. Sonday aq bir ózgeriwshiniń ózi ózlestiriw operatorınıń (=) eki tárepinde de isletiliwi múmkin:

x = x + 1;

Bul ózlestiriw ańlatpasında x + 1 diń nátiyjesi x ke ózlestiriledi. Eger aldın x tiń mánisi 1 ge teń bolǵan bolsa mına ańlatpa isletilgennen keyin onıń mánisi 2 ge teń boladı.

</TITUNF></PI></PROGRAMMALASTIRIW></A.B.ORINBAEV>