Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw

ministrligi

K.Ubaydullaev atındaǵı Respublikalıq pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám qánigeligin arttırıw institutını

Diktantlar hám bayanlar toplamı

Nókis-2019

Kamal Palımbetov, Raya Berdimuratova

DIKTANTLAR

Jolbarıs tırnaǵında

Tekseriw diktantı

Avgust aylarınıń bir kúnleri Ámiwdáryanıń iyrimli aylanbasına qarmaq salıp otırman.

Arqam toǵaylıq, waqıt yarim aqshamnan ótti. Ay súttey jarıq. Arqadan tań samalı esip tur. Tik jardaǵı qamıslardıń sıtırlısı Ámiwdáryanıń shılpıldaǵan dawısına qosılıp, awır bir hádiyseniń aldınan shertetuǵın sazday bolıp turiptı.

Iq betten qurıp qoyǵan qarmaqlarımdı tekseriwge qamıslıqtıń arası menen júrdim. Qolımda shanıshqımda bar. Hár qarmaqtıń arası júz qádem jer edi.

Birinshi qarmaqtan ótip, ekinshi qarmaqqa barsam, bir ılaqa ilinip, shambırlap atır. Barıp jipten tartsam hesh kúsh bermeydi. Qolımdagı shanıshqım menen shanıshqanım , qaptallap tiyse kerek, zorǵa degende jańa tartıp alǵanımda oń jaǵımnan bir nárse urıldap kele pát, penen dáryanıń rashına qaǵıp jiberdi. (100 sóz) (A.Shamuratov)

Baylıq penen aqıl Tekseriw diktantı

Bir ǵarrınıń úsh balası bolıptı. Bir kúni ǵarrı balaların qasına shaqırıp alıp bılay depti:

-Men qartaydım. Bireyińniń úydiń iesi bolatuǵın waqtıń keldi. Kimniń aqılı menen baylıǵı bir-birine say bolsa sol meniń baylıǵma ie boladı. Hárbiriń maǵan baylıqlarıń menen aqıllarıńdı kórsetińler.

Úlken balası hasıl tasli júzigin alǵa sozıp:

-Mine meniń baylıǵım. Kim bay bolsa, sol aqıllı,-depti. Ekinshi ulı hasıl kiyimlerin kiyip shıǵıptı:

-Meniń bul túrimdi kórgenler baylıǵm menen aqılımnıń aldında bas iedi,-depti.

Ákesi úlken ullarına basın shayqap qoyıptı da kishkene balasına qarap: “Sen nege úndemeyseń, sóyle ” depti. Sonda kishkene balası:

Mende hasıl taslı júzik te, sulıw kiyim de joq. Tek miynet ushın jaratılǵan eki qolım, jigerge tolı júregim ǵna bar,-depti. (110 sóz) (Xalıq ertegi)

Jazlawda Kóshirip jazıw diktantı

Awıllar sáwirdiń salqın samalı elpip esip jerde kók kógerer-kógermesten-aq qıslawdan jazlawǵa kóshiw tuwralı oylasadı. Jazlaw qıslawdan onsha uzaq bolmaydı. Qısta qara úylerdiń qanatlarına qalıń kiyiz ya shıpta tutılsa, jazda olarǵa jez shiy, yamasa qoǵa, qamıs shiyler tutıladı. Jazlawda da úlken, kishkene úyler qatarlasıp tigiledi. Awıldıń sıyırları, eshkileri hám qoyları, buzaw, ılaq-qozıları ıbır-jıbır bolıp órip ketedi. Mallar kóklep jabaǵı júnlerin taslaydı. Úylerdiń aldında moyınlarında burshaǵı (jibi) dizilgen buzawlar oynaqlap ılaq, qozılar – hámmesi báhárdiń jarasıǵınday bolıp kórinedi. Buzaw, ılaq, qozılardı baǵıw balalardıń wazıypasına tiedi. Jazlawdaǵı awıl kórinisi adamnıń kewilin ayırıqsha tartadı. Qatara tigilgen terekler awıldıń kórkin kórkeytip tur. (100 sóz) (Q. Ayımbetov)

Qasharmannıń qızıgı Kóshirip jazıw diktantı

Búgingi báhár paslınıń ándiyshesi hár qashanǵıdan da bálent boldı. Awılımızda Nawrız bayramı óziniń milliy boyawları menen ayrıqsha kózge tústi.

Qaraqalpaq xalqınıń milliy oyınları bolǵan aylawlarǵa jiberilgen at shabıs, jorǵalar shabısi, ılaq oyını, palwanlar bellesiwi, qoshqar dúgistiriw, qoraz urıstırıw, átkónshek ushıw, qasharman top, shúllik oyınları jıynalǵan tamashagóylerge umıtılmas tásir qaldıradı. Ásirese sońǵı waqıtları pútkilley yadımızdan kóterilgen qasharman toptıń zawqı óz aldina boladı. Bunda awılma-awıl jarıs bolıp jigitlerdiń arasındaǵı oyinnın bul túrine súysinbegen adam bolmadı. “Qasharman top” oını jarısı baslanıp ketti. Hámme bul oyınnıń qızıǵna túsip ketti.

Eń qızıǵı Nawrız bayramı tarqaǵannan keyin “Qasharman top” oyniniń dawam etip qalǵanı boldı. (100 sóz) (B. Seytaev)

Qarlıǵash Tallaw diktantı Almasıqtı tabıw

Jaqın aralarda kúnniń suwıtatuǵının sezgen qarlıǵashlar ushıp ketken edi. Olardıń tamnıń pátigine salǵan bos turǵan uyasın gúzdiń kúnleri balanıń buzıp taslaǵısı keldi.

Uyaǵa tiyme, - dedi balanıń ákesi. Bahárde qarlıǵashlar tagı qaytıp kelgen waqıtta, ózleriniń úyrenisken uyasın tawıp alıw olarǵa da qolaylı bóladi, aqırı. Bala ákesiniń aytqanın tıńladı uyaǵa tiymedi. Aprel ayınıń aqırına taman qanatları qıyqashlanǵan, sup-sulıw kewilli bir jup qarlıǵash kelip ótken jılǵı uyasınıń átirapın aylanıp usha basladı. Qarlıǵashlar jaqın jerdegi jap-salmalardan tumsiǵı menen saz ılay tasıp, jumıstı janlandırıp jiberdi. Aradan bir neshe kúnler ótken soń, bala uyadan bir qarlıǵashtıń ushıp ketip, al qalǵan birewiniń tırp etpey jatırǵanın ańladı.

“Shaması, al endi máek tuwıp, qurıq basıp atırǵan qusaydı”, dep oyladı bala. (110 sóz) (E. Berdimuratov, Q. Allanazarov, X. Abdijabbarova)