(Ertek)

Bir xan qartayǵan gezde, balasınıń qanday xan bolıp, óziniń isin qalay dawam ettiretuǵının kórip kewlinde toqlıq isenim payda etiw ushın, onı taxtqa otırǵızıp xan dep járiyalaptı. Jas taxt iesi ekinshi kúninen baslap-aq tamaqqa ishteyin joǵaltıp, bir hápteden keyin ornınan zorǵa turatuǵın halǵa túsip qalıptı. Sóytip atasınıń aldına barıp:

-Maǵan ishtey ashatuǵın dári kerek,-depti.

-Xannıń ózi tawıp alıwı tiyis,-depti ǵarrı xan.

Jas xan oylanıp-oylanıp, qońsı xanlıqlardan bolsa da tawıp qaytayın dep, jolǵa rawana bolıptı. Qaladan shıqqan jerde jap qazıp atırǵan bir tanısın kórip oǵan harmasın aytıptı.

-Ullı xanımız, jol bolsın?-depti qazıwshı.

-Xanlıq taxtına otırǵanlı tamaqqa ishteyim joǵaldı, soǵan dári izlep baratırman,-deydi xan.

-Onday dári mende bar,-deydi qazıwshı.

-Olay bolsa, meni basqa xanlıqqa bas iygizip ne qılasań, sol dárińdi maǵan ber!-deydi xan.

-Boladı. Biraq úyde edi. Barıp keliwge waqıt tar, mınaw salmanı tez pitkermesem egis payıtı ótip baratır,-deydi qazıwshı.

-Sen úyińe barıp ákelgenshe ornıńa men qazıp turayın,-dep xan atınan túsip, onıń qolınan belin aladı.

Qazıwshı xannıń islegenin azmaz baqlap, bar ıqlası menen isleyjaǵına kózi jetken soń úyine ketedi.

Xan ırastan da bir tınbay qazıp kún batar isti tamamlap, mańlayınıń terin sıpırıp atırǵan waqıtta qazıwshı jetip kelipti.

-Qáne dáriń?-deydi xan.

-Qansha ákelerimdi bilmedim, úyge óziń barıp, qálegenińshe alarsań,-dep ol xandı úyine ertip aparıptı. Qazıwshınıń hayalı keshki awqatına bir qazan júweri góje pisirip, ele suwıtıp úlgere almay atır eken, xan shıdamay:

-Dáriden burın mınaw gójeńizden quyıp beresiz be?-deydi.

Kelinshek bir tabaqqa quyıp beripti. Xan: “Kútá mazalı eken…”, dep maqtap jáne bir tabaq quyıp beriwin ótinipti. Hayal dárriw quyıp beripti. Xan ekinshi tabaqtı bir nan menen jep toyǵannan keyin:

-Endi keteyin dárińdi ber,-deydi qazıwshıǵa. Ol ráhátlene eziwinen kúlip:

-Mine, dári?-dep esikke súewli beldi ákelip onıń aldına qoyıptı.

Jas xan hádiyseniń tórkinin endi túsinip, ǵarrı xanǵa qaytıp kelipti de, xanlıqtan waz keshetuǵının bildiripti…

Xanlıqtı tárk etken bul – kisi bizlerdiń túp babamız bolsa kerek. (Ertek, 306 sóz).

Bayan jobası:

1. Xannıń ishteyiniń joǵalıwı.

2. Xannıń dári izlewi.

3. Xannıń tanısına ushırasıwı.

4. Xannıń qazıw qazıwi.

5. Miynettiń tásiri.

X. Saparov. Qasqırlar menen betpe-bet (Gúrrińler). Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1996, 40-bet.

Qasqırlar menen betpe-bet

(Gúrriń)

Kúnniń kesh bolıp qalǵanın sezdik. Endi jolǵa shıqqan menen Qızılǵa jete almaymız. Nede bolsa usı jıranıń awzında túnep shıǵıwǵa bel bayladıq. Aqsham qasqırlar kelip bizdi albıratar, qoylardan ayrılıp qalmasaq bolar edi degen pikir oyımızǵa keldi. Dógerekti qarańǵılıq qapladı. Alıp shıqqan nanımızdı jep otırsaq, alısraqta bir qasqır payda boldı. Bir waqıtta qasqır tumsıǵın joqarı kóterip ulıy basladı. “Olja taptım, tez jetip kelińler!”-dep jaqın átiraptaǵı qasqırlarǵa xabar berip atırǵan shıǵar dep oyladıq.

Sol waqıtta bizler de ózimizdi qorǵaw hám fermanıń qoyların aman alıp qalıw tuyǵısı tuwıldı. Isengenimiz aldımızdaǵı ǵıjlap janıp atırǵan ot boldı.

Jańaǵı jırtqıshtıń ulıǵan dawısın esitti me, sonıń arasında dógerekten úsh qasqır jetip keldi. Qasqırlar alıstan awızın ashıp dálpinip qasımızǵa jaqın kelgende janıp atırǵan shalanı ushınan uslap olarǵa ılaqtıra basladıq. Jırtqısh bolsa da janı tatlı eken, ottan qorqıp keyinge serpiledi. Kózleri qantalasıp, awzınıń suwı qurıp, pıshaqtay ótkir tisin kórsetip azmaz irkiledi de taǵı da bizler tárepke umtıladı. Olarǵa taǵı da janıp atırǵan shalanı ılaqtıramız. Bul háreketimiz bir neshe márte qaytalandı. Qasqırlarda hiyle kóp eken, aqırında ótkir tırnaqları menen bizler tárepke topıraq shashtı. Jer ızǵarlı hám taslı bolǵanlıqtan dógerek onsha shańǵıtpadı. Qasqırlar shashqan topıraqqa da shıdadıq. Bir waqıtları qaptalımızǵa qarasaq terip ákelgen otınımız azaya baslaptı. Waqıt yarım aqshamnan ótken shıǵar dep shamaladıq. Endi otındı únemlep jaǵıwǵa tuwra keledi. Qasqırlardıń bul jerden ókshesi kóteriler túri joq.

Men ústimdegi kókshil túsli gúpimdi sheshtim. Qaltamızǵa salıp birge alıp shıqqan shaqqınıń da paydası usı jerde tiydi. Gúpiniń bir ushın Bekpolattıń qolına uslatıp, onı shaqqı menen qayıstıń enindey etip uzınına tildim. Onıń bir ushın aldımızdaǵı janıp atırǵan otqa tiygizip jandırıp jaqın kelse qasqırlarǵa ılaqtırdıq. Tilkimlenip kesilgen gúpi tawsıla kelgende shıǵıs tárep qulan iek bolıp tań ata basladı. Qasqırlardıń kelgenin bildi me, jıraǵa qamalǵan qoylar bir-birine tıǵılıp qıymıldamastan ses shıǵarmastan tur. Bizler usılay etip óreli tańdı órre turıp atqardıq. Qasqırlar ele bul jerden daǵıyjaq emes.

Azanǵı dawıs alısqa esitiledi ǵoy. Alısta kiyatırǵan mashinanıń dawısın emeski-emeski esitkendey boldıq. Qulaq túrip tıńladıq. Bul dawıstan seziklenip qasqırlar tum-tusqa toǵay arasına kirip ketti. (Gúrriń, 316 sóz).

Bayan jobası:

1. Qoylarǵa qasqırlardıń topılıwı.

2. Balalardıń qasqırlardan qorǵanıwı.

3. Qasqırlardıń hiylesi.

4. Balalardıń gúpiden paydalanıwı.

5. Balalardıń qasqırlardan qutılıwı.

X. Saparov. Qawınnıń shiresi (Gúrrińler). Nókis, “Qaraqalpaqstan” baspası, 1987, 5-6-betler.