ЖОСПАР

1. Кµне ‡нді философиясыныњ ерекшеліктері, философиялыќ ерекше- типтері, негізгі ±ѓымдары жєне баѓыттары.

2. Кµне Ќытай философиясыныњ идеологиялыќ-практикалыќ сипаты, негізгі мектептері жєне µкілдері.

Ежелгі ‡нді философиясыныњ ерекшеліктері

Кµне ‡нді философиясын зерттеуші ѓалымдар философия ѓылымыныњ бастауы, б‰кіл Шыѓыстыњ философиялыќ идеяларыныњ ќайнар кµзі ‡нді елі, ењ бастысы — ‡нді ойшылдары адамзатты осы к‰нге дейін толѓантып келе жатќан мєселелерді кµне заманныњ µзінде-аќ ќоя білді деп есептейді. Б±л пікірлермен жалпы алѓанда келісуге болады.

Кµне ‡нді ќоѓамы тµрт варнаѓа бµлінді: брахмандар, кшатрийлер, вайшьялар жєне шудралар. «Варна» сµзі «т‰с, ќабыќ, бояу» дегенді білдіреді жєне єрбір варнаныњ µз т‰сі болды. Варна — т±йыќ ж‰йе, адамныњ варнадаѓы орны жєне єрбір варнаныњ ќоѓамдаѓы орны ќатањ саќталынды. Мысалы, некелік ќатынастар тек бір варнаныњ щењберінде ѓана ж‰зеге асырылуы тиіс, бір варнадан екінші варнаѓа µтуге болмайды жєне єрбір варнаныњ µкілдері кєсіптіњ белгілі бір т‰рімен ѓана айналыса алады. Брахмандар — ой ењбегімен, кшатрийлер — єскерн істермен, вайшьялар — жер µњдеумен, ќолµнермен жєне саудамен, ал шудралар — ќара ж±мыспен ш±ѓылданды. Атап µтетін бір ерекшелік — варналарѓа ќатањ бµліну ќазіргі заманѓы ‡нді мемлекетінде осы к‰нге дейін ќатањ саќталып отыр. Біздіњ ойымызша, ќазіргі заманѓы ‡нді мемлекетініњ дамуын тежеуші факторлардыњ бірі осы болуы да м‰мкін.

Кµне ‡нді ќоѓамыныњ осындай єлеуметтік жіктелуі, осы ќоѓамда µмір с‰ріп отырѓан адамдардыњ т±рмысыныњ ќиындыѓы оныњ философиясыныњ негізгі таќырыбын да аныќтады: ежелгі ‡ндініњ философиялыќ пайымдау объектісі — жеке адамныњ µмірі, оныњ ішкі д‰ниесі, басќа адамдармен ќарым-ќатынасы мєселелері болды.

Кµне ‡нді философиясыныњ басты ерекшеліктері:

1. ѓылыми оймен байланысыныњ аздыѓы;

2. жеке т±лѓалыќ сипатыныњ нашарлыѓы;

3. діни-мифологиялыќ оймен тыѓыз байланыстылыѓы;

4. философиялыќ ой ескерткіштерініњ хронологиялыќ жаѓынан   ж‰йесіздігі жєне белгісіздігі;

5. негізгі философиялыќ ‰ѓымдардыњ мєн-маѓынасыныњ к‰рделілігі жєне сант‰рлілігі.

Кµне ‡ндініњ негізгі философиялыќ ескерткіштері

Ежелгі ‡нді философиясыныњ бастауы — біздіњ дєуірімізге дейінгі II жєне I мыњжылдыќтарда ќалыптасќан Ведалар, олар тек ‡нді елініњ ѓана емес, б‰кіл адамзаттыњ кµне єдеби ескерткіштері болып саналады. Кейінірек Кµне ‰нді тілі санскритте жазылып алынѓан Ведалар ‡нді ќоѓамыныњ рухани мєдениетініњ, философиялыќ ойларыныњ ќалыптасып-дамуында айќындаушы рµл атќарды.

«Веда» сµзі «білім» дегенді білдіреді, біраќ б±л ерекше білім: гимндер, д±ѓалар, ќ±рбандыќ шалу, садаќа беру формулалары. Оларда д‰ние, 3 адам, адамгершілік туралы алѓашќы философиялыќ т‰сініктер бейнеленді.

Ведалар 4 бµліктен т±рады:

1. Самхиттер — к±дайларѓа арналѓан гимндер жинаѓы; олардыњ ењ кµнесі Ригведалар ќ±дайларѓа арналѓан 1028 гимннен т±рады;

2. Брахмандар — діни салт µлењдер жинаѓы, философиялыќ мањызы аса зор болмаса да, Самхиттер мен Упанишадалардыњ арасын байланыстырып т±р.

3. Аранъяктар — «Орман кітаптары» — ќоѓамнан бµлектенушілерге немесе орман кењістігінде аќиќат пен табиѓат туралы ойѓа берілушілерге арналѓан ережелер жинаѓы. Ќоѓамнан бµлектенудіњ µзі «іс-єрекет жолынан» «білім жолына», терењірек пайымдау жолына кµшу дегенді білдіреді, яѓни Араньяктарда д‰ниетанымдыќ мазм±н басымыраќ бола бастайды.

4. Упанишадалар — философиялыќ мазм±ны терењ, рационалистік сипаты басым негізгі бµлім, Ведаларды аяќтаушы болѓандыќтан кейде веданта («Ведалардыњ соњы») деп аталады. Алѓашќы упанишадалар шамамен алѓанда біздіњ дєуірімізге дейінгі VII-VI ѓасырларда ќалыптасып, б±л дєст‰р ХІІ-ХІІ ѓасырларѓа дейін жалѓасты. Upani-sad («ќасында отыру»), яѓни ±стаздыњ аяѓыныњ жанында отырып, уаѓыз тындау, «ж±мбаќ білім» дегенді білдіреді. Упанишадалар — ±стаздыњ шєкіртпен диалогєњгімесі, оныњ таќырыбы — болмыстыњ алѓашќы бастауы, сол арќылы табиѓат пен адамныњ бойындаѓы ќ±былыстар т‰сіндіріледі.

Махабхарата кµне ‡ндініњ философиялыќ ескерткіштерініњ бірі болып табылады. Махабхарата — «Бхараттардыњ ±лы шайќасы туралы ањыз», діни, мифологиялыќ, философиялыќ ойлар жинаќталѓан кµне ‡нді эпосы, буддизмніњ ќасиетті т‰пн±сќаларыныњ бірі.

Кµне ‡нді философиясыныњ негізгі мектептері

Жайнизм — кµне ‡нді философиясыныњ мањызды баѓыттарыныњ бірі, аттары ањызѓа айналѓан 24 таќуа-тиртханкар дамытќан. Олардыњ соњѓысы — біздіњ дєуірімізге дейінгі VІ-V ѓасырларда µмір с‰рген, Джина (Жын) немесе, Жењімпаз деген атќа ие болѓан ойшыл Махавира болды. Жайндардыњ кµзќарастарында олардыњ µмір с‰рген кезендеріне байланысты ерекшеліктер болѓанымен, мынадай тµрт тиым салуды олар б±лжытпай саќтады: ахимса - тірі маќ±лыќтардыњ ешќайсыныныњ µміріне зиян келтірмеу; астейя - ±рлыќ жасамау; сатья - шыншылдыќ; апариграха - ‰йірсектікке (М.Єуезов µзініњ «Будда» ењбегінде осы ±ѓымды «жабыспау» деп аударѓан) тиым салу. Махавира б±л тиымдарѓа бесіншісін - брахмачаръя - некеден бас тартуды ќосты. Жайн монахтары ±станулары тиіс осы тиым салулар екі мыњ жарым жыл бойы ќатањ саќталып отырѓанын ескерте кеткен д±рыс.

Уаќыт µте Махавираныњ жолын ќуушылар екі баѓытќа бµлінді: дигамбаралар («ауа киіндіргендер») жєне шветамбаралар («аќ кигендер»).

Жайндардыњ онтологиясы туралы айтсаќ, олар заттарды санадан тыс жєне одан тєуелсіз µмір с‰реді деп т‰сінді жєне бес немесе алты субстанцияны бµліп кµрсетті: