КАЗ.ЯЗ_РУБЕЖКА_ТЕКСТЫ_1

28. Туберкулез – жұқпалы ауру. Бұл адам ағзасына кох таяқшасы деп аталатын қоздырғыш – микробактериясы енгенде пайда болады. Инфекция жұқтырған адамдардың бәрі бірдей ауырмайды, 5-10 пайызы ғана ауруы мүмкін. Көптеген адамдардың иммундық қорғаныс жүйелері туберкулез ауруына қарсы тұра алады. Туберкулез белгілері: жөтел, салмақ жоғалту, кеуденің ауруы, түнгі терлеу. Егер уақытында емделмесе өліп кетуге мүмкін. Туберкулез шалдыққан адам диагнозы анықталғаннан кейін тез арада емделуі қажет. Қазіргі уақытта бұл ауруды емдеп жазуға болады

29. Зәр шығару жұйесі. Зәр шығару жұйесіне: бүйрек, несепарғар, қуық және несеп шығаратын өзек жатады. Бүйрек жұп мүше, бұршақ пішінді қүшөыл коныр түсті. Ересек адам бүйрегінің ұзындығы 10-12 см, ені 5-6 см салмағы 120-200 грамм шамасында. Бүйрекке қан қолға тамыр арқылы келеді. Ағзаның тіршілігіне қажетсіз зиянды немесе улы заттар, артык су, минералды тұздар қанның құрамынан шығарылып, бүйрек арқылы сүзіледі. Несепағар қуықпен жалғасқан. Тәулігіне ересек адамда 1.5 л зәр түзіледі. Қуық пішіні толуына қарай өзгерілмелі болады. Оның ортама сыйымдылығы 500-700 мл.

30. Адам канкасы – Бас суйегы ми сауыты мен бет суйегы болымдерынен турады. Ми сауыты жумыртка тарызды.Онын ышынде ми болады.Ми сауыты озара кимылсыз байланыскан суйектерден куралады. Оларга тобе мен самай, мандай жане шуйде, жак суйектеры жатады.Бет уйектеры жуп: устынгы жанеастынгы жак суйектерден, мурын, тандай, коз уясы, тыл асты суйектерынен турады. Булардын ышынде тек астынгы жак суйек канна кимылдайды.

31. Гипертониялық криз.Ол кан қысымының өте жоғары деңгейге көтеруілінен болады. Басталу себептері: көңіл-күй күйзелістері, ауа райы өзгерістері. Криз басталғанда адамның басы айналып, қатты ауырады. Науқас мазасыз болады, аяқ-қолы дірілдеп, мұздайды. Науқастың беті, мойыны қызарады. 3түрі бар: Церебралды түрі – бастың желке тұсы ауырады, әлсіздік болады, құлақта шу естіленеді. Құрысу түрінде науқастың денесі қалтырап, тоникалық және клоникалық құрысуға ұласады. Кардиалды түрінде жүрек демікпесі байқаланады.Гипертониялық криз кезінде науқастың басың көтеріңкі етіп, төсектен тұрғызбау кере, бөлмеде тыныштық сақтауға қажет, оның ауасы таза болуы керек.

32. Адам ағзасы. Адам деген – ардақты ат, қазақ халқы ежелден құрмет тұтып, оны ерекше «кім» деп сұрайды. Адамның денесіндегі әрбір мүше белгілі қызмет атқарады. Адамның кеуде құысында тыныс алу мен қанайналымының ортақ мүшелері орналасқан, ал құрсақ қуысында – ас қорыту, зәр шығару көбені мүшелері бар. Тірек қимыл жүйесі қаңқа мен бұлшық еттен тұрады. Қанқа дегеніміз – дегенгі әр түрлі сүйектерден құралған мықты тірек. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. Ас жұтқыншақ арқылы өңекше, одан асқазанға түсіп, ас қотыру бездерінің әсерінен ішек-қарын жолында қорытылады. Тыныс алу жүйесі мүшелеріне мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе, бронхтар жатады. Зәр шығару жүйесі мүшелеріне қос бүйрек, несепағар, қуық жатады. Бүйректе қан тазартылып, несеп түзіледі. Қанқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрайды. Денені Қимыл-қозғалысқа келтіреді және ішкі мүшелерді қорғайды. Адамның қанқасы өзара буындар қалтасы және сіңірлер арқылы жалғасады. Адамның қанқасыда 220-дай сүйек бар. Сүйектер омыртқа жуасын, кеуде қуысын, бас сүйек, иық , жамбас белдеулерін, аяқ-қоп сүйектерін құрайды. Сүуйектер ұзын, қысқа, жалпақ болуы мүмкін. Ұзын сүйектер – жілік деп аталады

33. Көз-көру мушесі.көз алмасы арт жағынан бас сүйектері көз шарасымен, сырт жағынан қаспен, кірпікпен және жас безімен қорғалған, көру жүйкесі арқылы тікелей мимен байланысты. Көз бір жағынан бас сүйектегі көз шарына, екінші жағынан көз алмасының үстіңгі бетіне орналасқан алты бұлшықкттің көмегімен қимылдайды. Жарық сәулелері көзге қарашық арқылы кіреді, қасаң қабақ және көз бұршағы арқылы жиналады да торлы қабықшада бейне түзіледі. Торлы қабықшада миллиондаған жасушалар таяқшалар мен құтышалар орналасады, ол бейнені жүйке импульстарына айналдырады. Импульстар көру жүйкесі бойынша миға келеді де, көру бейнесі пайда болады.Көз – көз алмасы және қосалқы мүшелерден тұрады. Көз жанары жас безі арқылы үздіксіз суланып жуылып отырады. Көз арқылы күндіз және түнде көреміз. Түрлі түстерді ажыратамыз.көргенді есте сақтаймыз.

34. Есту мүшесі. Құлақ бастың екі самай сүйектерінің ішінде орналасқан.Құлақ қызметіне, құрылысына қарай 3 бөлінеді:Сыртқы, ортаңғы және ішкі.Сыртқы құлақ 2 бөлімге бөлінеді:құлақ қалқаны (ауадағы дыбыс тебелістерін қабылдайды), сыртқы дыбыс жолы. Ортанғы құлақ дыбыс сүйкшелерінен тұрады - балғашық, төс, үзеңгі.Олар дыбыс талқаның өткізеді. Ішкі құлақ дыбысты естиді.

35. Бет сүйектері жұп: үстіңгі және астынғы жақ сүйетерден, мұрын, таңдай, көз ұясы, тіл асты сүйектерден тұрады. Бұлардыің ішінде тек астыңғы жақ сүйек қана қимылдайды.Адамның бет бөлігінде көз алмасы орналысатын екі көз шарасы, ал отралық бөлігінде мұрын қуысы орналасқан.

36. Жеделпиелонефрит - кенеттенбасталуымен, қысылуымен, несепшығуыныңбұзылуыменжәненесептіңөзгеріменсипатталады. Несеп кейде макроскопияның өзімен-ақ қою көрінеді, белок саны норма шеңберінде немесе аздап көбірек, несеп тұнбасында лейкоцидтер, бактериялар көп болады, бірлі-жарым эритроцидтер кездеседі. Несеп тұнбасынан лейкоцидтер едәуір көбірек мөлшерде табылады. Қабыну процесінің үдей түсуі нефрондар функциясының бұзылуы мен бүйрек кемістігіне әкеп соғады. Латентті ауру жағдайында пиелонефриттің симптомы азырақ болып өтеді, көбінесе бірқатар жылдар бойы анықталмай қалады. Ол кейде қайсыбір жедел ауру жағдайында кездейсоқ анықталады. Жедел пиелонефриттің диагнозын ертерек қоюдың зор маңызы бар, өйткені 90% жағдайда аурудан емдеп шығарудың және оның созылмалы формаға көшуінен сақтаудың сәті түседі.

37. Көздіңқұрылысы.Адамсыртқыортадаболыпжатқантүрліақпа-раттпрдың 80-90%-данастамынкөзбенкөріпбіледі. Көру мүшесі көз алмасы мен қосымша мүшелерден тұрады. Көз алмасы 3 түрлі қабықтан тұратын шар тәрізді мүше.Сыртқы қабығы - қалың, тығыз, дәнекер ұлпасынан тұратын ақ қабық. Бұл қабық көз алмасының алдыңғы және артқы бөліктерін қаптап тұрады. Ақ қабықтың алдыңғы жағы мөлдір әрі дөңес қасаң қабыққа айналады. Ақ қабық көз алмасына пішін береді, қасаң қабықша жарық сәулесін өткізеді.Ортаңғы қабығы - қантамырларына бай тамырлы қабық. Бұл қабықта қантамырлары көп болғандықтан, көзді коректік заттармен қамтамасыз етеді. Тамырлы қабықтың алдыңғы жағы нұрлы (бояулары түрлі түсті) қабыққа айналған. Нұрлы қабықтың дәл ортасындағы тесік - қарашық деп аталады. Қарашық арқылы көздің ішіне жарық өтеді. Көз қарашығы бірде ұлғайып, бірде кішірейіп көзге жарықтың өтуін реттейді. Жарық мол түссе, қарашық кішірейеді, аз түскенде ұлғаяды. Қарашықтың кішірейіп немесе ұлғаюы нұрлы қабықта болатын бұлшықеттердің жиырылып босаңсуына байланысты.Мөлдір қабық пен нұрлы қабық арасында көздің алдыңғы. қуысы орналасқан. Нұрлы қабық пен көз бұршағының арасында көздің артқы қуысы бар.

38. Балалардың жуқпалы аурулары. Қызылша-балаларда кездесетін жукпалы ауру. Оны ерекше микроб қоздырады. Қызылшамен 6 ай мен 5 жас аралығындагы балалар оте жиі ауырады. Аурудын қоздырғыштары түкірік,қақырық, шаң-тозаң арқылы таралады.Бір рет ауырған балада иммунитет пайда болып екінші рет ауырмайды. Эпидемиалық паротит-құлақ түбі бездерінің қабынуы. Бұнымен аурған баланың құлағының түбі ісініп, мойны шошқаның мойнына ұқсайды. Бұл ауруға 5 жас- 15 жас аралығындағы балалап шалдығады. Паротитпен ауырған балалрдың сілекей, құлақ маңайындағы бездер қабынады. Оның алғашқы белгілері білінгеге дейн 18-20 күн өтеді. Бұл кезде баланың уйқысы бұзылады, ашушаң келеді, кейн дене қызуы көтеріледі. Алдымен құлақ түбіндегі бір жағы, сосын екінші жағы іседі.

40. Бүйрек. Негізгі қызметі несеп түзу. Несеп түзілуі, оны сыртқа шығару процессі диурез(несеп шығару) деп аталады.тәуліктік диурез мөлешері сыртқы қоршаған ортаның температурасына, желінген тамақтың құрамына, ішкен судың мөлшеріне байланысты. Ересек адамда тәулігінде 1500 мл несеп түзіледі. Ауруғы шылдыққан кезде, кейде тіпті сау адамда да диурез өзгеріп отырады. Физиологиялық жағдайда оның 3 түрін байқауға болады: олигурия – тәуліктік диурездің азаюы. Полиурия – тәуліктік диурездің көбеюі. Анурия – диурездің тоқтауы. Энурез – түнде несебін ұстай алмау. Бүйрек жұп мүше. Салмағы 120-200 г. Негізгі морфофункциялық құрылымы – нефрон.әрбір бүйректе 1млнға жуық нефрон бар.

41. Бауыр – адам денесіндегі ең үлкен без. Оның салмағы ересек адамда 1,5 кг, яғни жалпы салмағының 2 пайызына тең. Жаңа туған нәрестенің бауыры 135 г болады. Оның құрылысы күрделі, қызғылт-қоңыр түсті тканьді ағза, Ол құрсақ қуысының оң жағында орналасқан. Өткен ғасырда Людвиг бауырды организмнің орталық лабораторясы деп атады. Өйткені: бауыр өт шығарып, ас қорыту процессіне қатысады. Бауыр лимфа түзілуі процессіне қатысады. Зат алмасуына, белок алмасуына, су мен тұз алмасуына қатысады. Бауыр басқа ағзалар жүйесімен тығыз байланыста болады. Денені қорғаныс қызметіне қатысады.

42. Iшкі секреция бездері. Сыртқы секреция бездері деп сөл бөліп шығаратын өзектері бар бездерді айтады. Ал ішкі секреция бездерінің сөл бөлетін өзектері болмайды.сондықтан олар сөлді қанға бөледі. Сыртқы секреция бездеріне сілекей, ұйқы безі, ішек бездері, бауыр жатады. Адамның тіршілік етіп, өсіп дамуына ішкі секреция бездерінің маңызы ерекше. Себебі бұл жүйеге жататын бездер гормон бөліп шығарады. Гормон – ішкі секреция безінің қанға бөліп шығаратын биологиялық заттары.Қан арқылы бүкіл денеге таралады.

43. Қол қаңқасы - иық белдеуі мен қол сүйектерінен тұрады. Иық белдеуіне екі бұғана мен екі жауырын сүйектері жатады.Жауырынның пішіні үшбұрышты үш қырлы, жұқа әрі жалпақ сүйек.Бұғананың бір шеті төссүйекпен, екінші шеті жауырынмен байланысады. Қол сүйектеріне жататындар: тоқпан жілік, кәрі жілік пен шынтақ сүйегі (білек), қол басы сүйектері. Кәрі жілік шынтақ сүйегімен қатарласа орналасқан.Тоқпан жіліктің ішкі қуысын жілік майы толтырып тұрады.Қол басы суйектеріне - білезік, алақан және саусақ сүйектері жатады. Білезікте (запястья) 2 қатар орналасқан 8 сүйек, алақанда 5 сүйек, саусақтарда 14 сүйек болады.

45. Тыныс алу – дегеніміз – ағза және сыртқы отра аралығында газ алмасу процесі. Ағза оттегіні сіңіріп, көмір қышқыл газын бөліп отырады.Адам оттегенсіз өмір сүре алмайды.Тыныс алу жүйесі оттегін қан айналу жүйесіне өткізеді.Ал оттегі қанның құрамындағы гемоглобинмен бүкіл денеге таралады.Тыныс алу мүшелеріне мұрын құысы, көмей, кеңірдек, өкпе және бронхылар жатады.Тыныс алу жолы мұрын қуысынан басталады.Мұрын қуысында ауа залалсызданады, ылғалданады, жылынады.Мұрын қуысынан ауа аңқаға, одан кейін көмейге барады, көмейден кейін кеңірдекке өтеді.Кеңірдектен соң 2 бронхыға бөлініп, өтеді, Бронхылар оң және сол өкпеге кіреді.Ерлердің өкпесінің биіктігі 27-30см, әйелдердікі 21-23см.Оң жақ өкпе сол жақ өкпеден үлкендеу болады.Оң өкпе 3 бөлікке, сол өкпе 2 бөлікке бөлінген. Ересек адам өкпесінің тіршілік сыйысдылығы 3500см. Адам минутта орта есептен 16-18 рет тыныс алады.