КАЗ.ЯЗ_РУБЕЖКА_ТЕКСТЫ_1

1. Әбу Әли Ибн-Сина.

Атақты тәжіп философы, Әбу Әли Ибн-Сина дүние жүзіне белгілі дәрігер болды.Ол 1020 жылы Дәрігерлік ғылым заңы деген ғылыми еңбегін қолдырынды.Бұл дүние медицина жөніндегі ең даңқты кітап болып санылады.Ол «ә ғасырда латын тілдерінде 30 рет, араб тітлінде бірнеше рет 1593 жылы Римде басылып беркіл Шығыс Еуропа кең тарады.ғалым, пәлсапашы, астроном. Толық аты-жөні Абу Али Хусейн ибн Абдаллах Ибн Сина, еуропалық дәстүр бойынша олАвиценна деген атпен мәлім. Ибн Сина өзінен кейін зор шығармашылық мұра қалдырып кетті: ертедегі деректерге қарасақ, ол 456 жуық еңбек жазды, бірақ бізге дейін оның 240 кітабы ғана жетті, ол еңбектер поэзия мен философиядан бастап, геология және астрономиямен аяқталып, білімнің барлық саласына арналған. Үлкен атаққа Ибн Сина дәрігер, ғалым және фармацептретінде ие болды.Ол бар болғаны 57 жыл өмір сүрсе де (980-1037 жылдары), оның өмірі мен дарыны осы уақытқа дейін аңызға айналып келеді.

2.Казахстан Республикасынын Рамездеры

Қазақстан Pеспубликасының мемлекеттiк Елтаңбасы — Қазақстан Республикасының негiзгi мемлекеттiк рәмiздерiнiң бiрi.Рәмiздiк тұрғыдан ҚР мемлекеттік гербiнiң негiзi — шаңырақ.Ол — елтаңбаның жүрегi.Шаңырақ — мемлекеттiң түп-негiзi — отбасының бейнесi.Шаңырақ — Күн шеңберi.Айналған Күн шеңберiнiң қозғалыстағы суретi iспеттi, Шаңырақ — киiз үйдiң күмбезi көшпелi түркiлер үшiн үйдiң, ошақтың, отбасының бейнесi.Тұлпар — дала дүлдiлi, ер-азаматтың сәйгүлiгi, желдей ескен жүйрiк аты, жеңiске деген жасымас жiгердiң, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсiздiкке, бостандыққа ұмтылған құлшыныстың бейнесi.Қанатты тұлпар — қазақ поэзиясындағы кең тараған бейне.Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпi.Қанатты тұлпар Уақыт пен Кеңiстiктi бiрiктiредi.Ол өлмес өмiрдiң бейнесi.Бiр шаңырақтың астында тату-тәттi өмiр сүретiн Қазақстан халқының өсiп-өркендеуiн, рухани байлығын, сан сырлы, алуан қырлы бет-бейнесiн паш етедi.Бес бұрышты жұлдыз гербтiң тәжi iспеттi.Әрбiр адамның жол нұсқайтын жарық жұлдызы бар.Қазақстан Pеспубликасының мемлекеттiк Елтаңбасының авторлары — Жандарбек Мәлiбеков пен Шотаман Уәлиханов.

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк Туы – Мемлекеттік ту көгiлдiр түстi тiк бұрышты кездеме.Оның ортасында арайлы күн, күннiң астында қалықтаған қыран бейнеленген.Ағаш сабына бекiтiлген тұста — ұлттық оюлармен кестеленген тiк жолақ өрнектелген.Күн, арай, қыранжәне ою-өрнек — алтын түстi.Тудың енi ұзындығының жартысына тең. ҚР мемлекеттік туының авторы — суретшi Шәкен Ниязбеков. Көк түс түркi халықтары үшiн қасиеттi ұғым

Қазақстан Республикасының мемлекеттік Әнұраны

сөзі: Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев

әні: Шәмші Қалдаяқов

Алтын күн аспаны,Алтын дән даласы,Ерліктің дастаны,Еліме қарашы!Ежелден ер деген,Даңқымыз шықты ғой.

Намысын бермеген,Қазағым мықты ғой!Қайырмасы:Менің елім, менің елім,Гүлің болып егілемін,Жырың болып төгілемін, елім!Туған жерім менің - Қазақстаным!Ұрпаққа жол ашқан,Кең байтақ жерім бар.Бірлігі жарасқан,

Тәуелсіз елім бар.Қарсы алған уақытты,Мәңгілік досындай.Біздің ел бақытты,Біздің ел осындай!

3. Халел Досмұхамедұлы 1883 ж. Атырау обл. Қызылқоға ауд. дүниеге келген. 1902 ж. Оралдағы Әскери-реалдық училищені үздік бітірді. 1903 ж. Санкт-Петербург императорлық әскери-медициналық академиясына түскен, оны 1909 ж. үздік дәрежелі дәрігер атағымен бітірді. 1917 ж. Ресейдегі Ақпан төңкерісінен кейін, Орынбордағы жалпықазақ съездерде қатысты. 1920 ж. Түркістан республикасы ағарту комиссары, 1922-1924 ж. Түркістан Денсаулық сақтау халық комиссариатының мүшесі. 1929 ж. ҚазМУ профессоры болып бекітілді. Келесі жылы тұтқынға алынып, Воронеж қаласына 5 жылға жер аударылды. 1938 ж. екінші рет тұтқынға алынып, әскери трибуналдың шешуімен ату жазасына кесілді. 1939 ж. түрме ауруханасында өкпе туберкулезінен қацтыс болды.

4. Нашақорлық. Есірткіге құмарлық ең қауіпті және апатты аурулардың бірі. Есірткіні пайдалану қоғамдық факторлармен байланысты болуы мүмкін. Оның ішінде ең маңыздысыөзіне таныс топтардың арасында оларға еліктеу және абырай алу болады. Есірткі – халықтың жас бөлігінің тағдыры болуы кездей соқ емес. Ағзада өзіндік ауру сезіміне қарсы жүйе болады. Оның механизмің нақты қарастылмай-ақ, негізгісін еске түсірейік. Біріншіден, жүйенің міндеті – ауру сезімдерінің болмауын қамтамасыз ету. Екіншіден, бұл міндет өзіндік морфин тәрізді заттардың бөлінуімен іске асады. Эндорфиннің жансыздандыру әсері, жасанды морфиннің және героинніің де мықты. Бірақ олардың әсер ету механизмдері бірдей. Міне осы жерде тұйыққа тіремді: сырттан морфин тәрізді заттар қабылдағасын, ағза өзіндік сондай заттарын түзбей қояды. Сырттан енген көп морфиннің әсерінен олардың түзілуі тежеледі. Морфин тәрізді заттарды енгізбегенде, өзіндік заттардың түзілуі де тез басталмайды. Және өзіндік ауру сезіміне қарсы жүйе өзінің.

5. Салауатты өмір салты. Әрбір адамның өзін-өзі кұтіп денсаулығын сақтай білуі керек. Денсаулық адамның тан-жақты дамып еңбек өтуіне жұмыс жағдайын жақсартып көңіл күйінің көтеріңні балуыма мүмкіндін береді. Медицина ауырғамдарды емдеп сауықтыруға асқанбауына кымек тесіді. Денсаулықты сақтауда медицинаның қызметі зор. Валеология латының валелло сау болу және уяқтің логос ғылым деген сөздерінен құралған сонда валеология дені сау адамдардың денсаулығын сақтау жөніндегі ғылым дегенді білдіреді. Денсаулықты сақтаудың бірден бір жалы-дене мынықтырумен айналыкап тамақтану рационын сақтау зиянды әдеттерден аулақ белу.

6. Гиппократ – 460-370 жылдар аралыгында омир сурген, ежелги грек халкынын улы даригери, «Медицина атасы». Ол- аскан шебер даригерлигимен коса данышпан философ. Гиппократ – дуние жузинде тунгыш реет адамды емдеу жолын жане адам денесинин курылымын кылыми негизинде далелдеген галым. Улы даригердин «Киели ауруы туралы», «Ауа, су жане адам мекени», «Ант», «Зан», «Айелдер ауруы туралы», «Канатты создер»

7. Қазақстан Республикасы дәрігер анты. Медицина қауымдастығына өз еркіммен кіріп, мен(аты-жөні) жазбаша міндеттеме алып, оны адал орындауға салтанатты түрде ант етемін. Болашақта халқыма қалтықсыз қызмет етіп, медициналық қауымдастықты дәстүрлі мейірбандықпен дамыта отырып сақтауға және науқастың жазылып, дені сату болуы – қызметімнің басты принципі, менің жоғарғы бағам үшін ант етемін. Өзіме дәрігерлік өнерді үйреткен кісіні, оған деген ізгі ниетімді сый-құрметімді мәңгі-бақи сақтайтындығым үшін ант етемін. Кез-келген адамға дәрігерлік көмегім қажет болғанда бастартпай орындаймын; ең алдымен, аурудың қамын ойлаймын; дәрігерлік өнерге қызығушылық адамдар немесе әріптестерім менен көмек талап есте, оларға ақыл-кеңесімді, керек болса, тегін, әрі ешқандай шарт жасаспай-ақ көмектесемін деп ант етемін. Жариялауға мүлдем болмайтын дәрігерлік құпияны, сондай-ақ маған сеніп айтқан жеке сырларын ешкімге, тіпті, ол қайтыс болып кесте де жарияламайтындығым үшін ант етемін. Медицина жетістіктерімен үнемі танысып, дәрігерлік шеберлігімді үздіксіз дамытып, «адамгершілік» атты ардан өзімді жоғары ұстаймын деп ант етемін. Барлық іс-қимылдарымды Қазақстан Республикасының Дәрігерлік этика қағидаларына сай жасаймын деп міндеттеме аламын. Осы анты өз еркіммен,адал жүрегіммен беремін. Дәрігрлік парызымды ар-ожданыма сүйеніп орындаймын.

8. СанжарАсфендияров 1889 жылыТашкентқаласындатілмашотбасындадүниегекелген. 1907 жылы Ташкентегі реалдық училищені, содан кейін, 1912 жылы Петербург әскері-медициналық академиясын бітірді. Тұнғыш Дүниежүзілік соғысының майдандарда дәрігер болған. 1917 жылы Бұқар, Ташкент жұмысшы және әскери депутаттарының облыстық кеңесінің, кейін өлкелік кеңесінің мүшесі болды. 1919 жылы Түркістан Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары. 1924-1927 жылдары аралығында Мәскеунің Мемлекеттік университетінде жұмыс жасайды. Осы аталған университетте ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысып, профессор атағын алды. 1927-1928 жылы Мәскеудегі Н. Нариманов атыңдағы Шығыстану университетінің ректоры, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің профессоры болған. 1928-1931 жылы Қазақ педагогикалық институтының ректоры және тарих кафедрасының меңгерушісі. 1931-1933 жылы Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары, Алматыдағы Қазақ Медициналық Институтының ректоры. 1935-1937 жылы Кеңес Одағының Ғылым Академиясының қазақ бөлімшесі төрағасының орынбасары. Қазақстанның мемлекеттік ғылыми қоғамдық жұмыстарын жүргізгеніне, білім және денсаулық сақтау салаларына сіңірген еңбегі үшін оған 1989 жылы 11 қантарда Қазақстан Республикасының Министрлері Кеңесінің қаулысы бойынша Алматы медициналық институтына С. Ж. Асфендияров есімі берілді.

9. Қазақстан Республикасының Тіл туралы Заңы

Қазақстан Республикасындағы тiл туралы 1997 ж. 11 шiлдедегі № 151-I Қазақстан Республикасының Заңы 2008.21.11.4-бап. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi - қазақ тiлi.

Мемлекеттiк тiл - мемлекеттiң бүкiл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттiк басқару, заң шығару, сот iсiн жүргiзу және iс қағаздарын жүргiзу тiлi.

Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттiк тiлдiмеңгеру - Қазақстан Республикасының әрбiр азаматының парызы.

Үкiмет, өзге де мемлекеттiк, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар: Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiлдi барынша дамытуға, оның халықаралық беделiн нығайтуға;

Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттiк тiлдi еркiн және тегiн меңгеруiне қажеттi барлық ұйымдастырушылық, материалдық-техникалық жағдайларды жасауға;

қазақ диаспорасына ана тiлiн сақтауы және дамытуы үшiн көмек көрсетуге мiндеттi.

10. Мемлекеттік тіл.

Қазақстан республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесін 1989 жылы 22-ші қыркүйекте алды. Ал 1997 жылы 11-ші шілдеде жаңа Заңөнделіп , толықтырылып қабылданады. Жаңа Заң VI тараудан тұрады. Әр тараудан бірнеше бап бар. Республикамызда мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту – бүгінгі таңдағы өзекті мәселе. Тәуелсіз Қазақстанда тіл мәселесіне айтарлықтай көңіл бөлініп келеді. Өйткені тіл - біздің ана тіліміз - Туымыз, Ел таңбамыз, Ән ұранымыз бен қатар біздің елдігіміздің басты белгілерінің бірі болып саналады. Мемлекет болған жерде оның мемлекеттік тілі болуы да керек. 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңы қабылданғаннан бері қарай Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі болып – Қазақ тілі белгіленеді. Осы Заң Қазақстан Республикасында тілдердің қолданылуының құқықтық негіздерін, мемлекеттің оларды оқып-үйрену мен дамыту үшін жағдай жасау жөніндегі міндеттерін белгілейді, Қазақстан Республикасында қолданылатын барлық тілге бірдей құрметпен қарауды қамтамасыз етеді.

11. Әлиев, РахатМұхтарұлы — іскержәнесаясаткер.1962 ж. туған.АлматыМемлекеттікмедицинаинститутын, «Әділет» Жоғарықұқықмектебінбітірген. Медицина және экономика ғылымдарының докторы. Ағылшын тілін меңгерген. Төтенше және Өкілетті І сыныпты Уәкіл дипломатиялық дәрежесі бар.1986—93 жж. ғылыми жұмыспен айналысты.1993—96 жж. кәсіпкерлік қызметте.1996—97 жж. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық комитетінің Салық полициясы Бас басқармасы бастығының бірінші орынбасары.1997—98 жж. Алматы қаласы Салық полициясы департаментінің басқарма бастығы, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық полициясы департаментінің директоры. Нұрсұлтан Назарбаевтың 2007 жылғы мамырдың 26-сындағы № 333 Жарлығымен Рахат Әлиев Қазақстан Республикасының Австрия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен, Қазақстан Республикасының Вена қаласындағы халықаралық ұйымдар жанындағы Тұрақты Өкілі қызметінен босатылды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Өкімімен Рахат Әлиев Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйыммен ынтымақтастық мәселелері жөніндегі Қазақстан Республикасының арнаулы өкілі қызметінен босатылды.2007 ж. мамырдың 28 — Рахат Әлиевке халықаралық іздеу жарияланды. Бас прокуратураның санкциясымен оны тұтқындауға ұйғарылды.

12. ТөрегелдіШарманов 1930 ж 19 қазандаҚарағандыоблысы, Ұлытауауылындадүнигекелген. 1955 ж Қарағанды медициналық институтын бітірген. Сол жылы аталған оқу орнының Фармакология факультетінің аспирантурасына түседі. ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, мБітірген кезден бастап, 1958-1962 ж.ж. аралығында Ұлытау аудандық ауруханасының бас дәрігері қызметінде болған. 1962-1968 ж.ж. - Қазақ КСР Ғылыми-зерттеу институтының аймақтық патология бөлімінің меңгерушісі болды.1968-1971 ж.ж. - Ақтөбе медициналық институтының ректоры қызметін атқарған. 1971-1982 ж.ж. - Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі болды. Бұл кезең "Отандық медицина саласындағы алтын ғасыр" деген атауға да ие болған. Осы кезден бастап басқа да лауазымды қызметтерді атқарған. Академик Шарманов -350-ден астам еңбектің авторы, оның 22-сі монография болып табылады. Леон Бернард атындағы мәртебелі медаліне ие болды.

13. ӘбуНасырМұхаммадибнТарханибнУзлағәл-Фараби (870 - 950 ж. ш.) - әлемгеәйгіліойшыл, философ, социолог, математик, физик,астроном, ботаник, лингвист, логика, музыказерттеушісі. Абайдың Фараби еңбектерімен таныстығы жөнінде нақтылы мәліметтер жоқ. Дегенмен Сағдидық: «... философияға, даналыққа зор мән берген Абай әл-Фараби, ибн Синалармен таныс болуымен бірге осы ғақпиялар кітаптарынан да мағлұматы бар еді» (Абайдың республикалық әдеби-мемориалдық музейі. Инв. №172, 17-6.), - деп айтылған пікірі Абайдың Фараби еңбектерімен таныс болғандығын анықтай түседі. Абай өз шығармаларында нәр татқан рухани бұлақтар төркінін жасырмайды, ол қайта: «Ғылымды іздеп, Дүниені көздеп, Екі жаққа үңілдім..,» - деп ескертуінде мәні терең сыр жатыр. Фараби мен Абай шығармаларындағы пікір сабақтастығын, ақын шығармашылығы нәр алған рухани көздерінің түп-төркінін қарастырғанда, алдымен екі ұлы ойшылға ортақ «жан қуаты» немесе Абайдың өз сөзімен айтқанда «өзін танымақтық» жөніндегі көзқарасына айрықша назар аудару қажет.

14. Алшынбай Рақышев (19.4. 1931 жылы туылған, Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Т.Әубәкiров ауылы) медицина ғылмының докторы (1968), профессор (1969), Қазақстан ҰҒА-ның академик (2003).1956 Қарағанды мемлекеттік медицина институтын (қазіргі Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы) бiтiрген.1956-1964 Осы институтта аспирант, ассистент,Целиноград мемлекеттік медицина институтында (қазiргi Ақмола мемлекеттік медицина академиясы) аға ғылыми қызметкер, кафедра меңгерушісі,1964-1968 оқу істері жөніндегі проректоры. 1969-1977 қазiргi Қазақ ұлттық медицина университетiнде кафедра меңгерушiсi, оқу iстерi жөнiндегi проректоры.1994-1995 Халықаралық қазақ-түрік университетінің вице-президенті болып жұмыс iстеген.1978 жылдан Қазақ ұлттық медицина университетінде кафедра меңгерушісі қызметін атқарады.Ғылыми еңбектері «Источники формирования тазового сплетения» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Негiзгi ғылыми еңбектерi адамның жүйке клеткаларының морфологиясын зерттеуге арналған. Рақышев вегетативтiк жүйке жүйесiнiң морфологиялық-функционалдық құрылымдарын, шеткi жүйке жүйесiнiң регенеративтiк қабiлетiнiң жолдары мен ерекшелiктерiн зерттедi. Гелий-неон лазер сәулелерiнiң жүйке және тамыр жүйелерiне әсер ететiн заңдылықтарын анықтады. 30 жылдан астам ұлттық медицина терминдерi мен атауларын құрастырып, оларды бiр iзге түсiрумен шұғылданды. Рақышевтың 150-ден аса ғылыми еңбектерi мен 18 монографиясы жарық көрдi.

15. Қазақхалқыныңмедицинасынертекезден-ақдамығандепайтсақтаболады. Сол кездің өзінде ақ әр аурудың өзінің емін тауып, емдей білген. Әсіресе халқымыз мао шаруашалығымен айналысқандықтан, оның сүтімен, етімен, терісімен емдеген. Сүт – басқа ешқандай азық-түлік тең келмейтін аса бағалы тағамдық өнім. Бие сүті – қазақ халқы ерте кезден басап ақ бие сүті құрамының ана сүтінің құрамына жақын екенін білген. Сондықтан жарытпаған жас нәрестені саумал беріп баққызған. Түйе сүті – түйе сүтінен шұбат дайындалады. Шұбатты да қымыз сияқты туберкулез ауруына дәру ретінде ішкізуге болады. Шұбаттың ішек-қарынның, ұйқы безінің жұмысын жақсартуда да көмегі көп.Көптеген өсімдіктердің емдік қасиеттері бар. Оларды дәрілік өсімдіктер дейді. Осы заманғы кейбір ең таңдаулы дәрілер жабайы шөптерден жасалған. Дәрілік өсімдіктер, шипалы өсімдіктер – медицинада және мал дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер. Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық қосылыстардың болуына байланысты. Қазақстанда өсетін алты мыңнан астам өсімдік түрінің бес жүздей түрі дәрілік өсімдіктерге жатады. Мысалы, айыр, алоэ, бәрпі, дәрмене, долана, лапыз, жуа, итмұрын, рауғаш, сүйелшөп, шәңкіш, қасқыржидек, қарғакөз, шәйшөп, шықшөп, т.б. Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, қайнатынды, шай, ұнтақ, т.б. түрінде қолданылады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі. Дәріні, көбінесе, жабайы өсімдіктерден алады.

16. Денсаулық сақтау мекемелері. Біздің елімізде медициналық көмекші – емхана, аурухана, шипажай, шұғыл көмек көрсететін мекемелер жүргізеді. Медицина мекемелерінің аттары емдеу жұмыстарының негізіне байланысты екіге бөлінеді: аурулар келіп-жүріп ем алатын – аурухана; датып емделетін ауруханалар. Емхана – жүргізілетін ем және сақтандыру мекемесі. Диспансерлер – аурулар емді үзіліссіз жатып және үйден келіп алатын емхана. Госпиталь - әскери қызметкелер мен сөғыс ардагерлерін емдейтін аурухана. Шипажай – табиғи жағымды, ауасы таза дерде орналасқан емдеу жұмысын жалғастыруға арналған мекеме. Аурухана – үзіліссіз және күтім керек ауруларға арналған науқастардың көп түріне байланысты немесе жеке және терапияның немесе хирургияның бөлімшелері.

17. Еңбек физиологиясы Еңбек адам организмін қалыптастыруда жетекші роль атқарады.Энгельстің айтуыншы еңбектің арқасында қол және сөйлеу мүшелердің әрекеті барынша жетілген. Еңбек адамның мұқтаждығын,қанағаттандыру үшін жасайтын мақсатты іс-әрекет. Еңбектену іс әрекеттің организмге өтетін әсерін еңбек физиологиясы зерттейді.Адамның қимыл-әрекеті өте күрделі.Ол іс жүзінде организмнің қозғалыс жүйесі бұлшық еттердің қызметі арқылы атқарылады.Бұлшықеттердің жұмысы едәуір энергия шығынын талап етеді және вегетативтік жүйелер әрекетінде өзгерістер тудырады. Эргономика-бұл еңбек физиологиясын зерттейтін ғылым саласы.Эргономика еңбектену процесінің жұмыс құралдары мен жағдайларының тиімді жолдарын іздейді. Еңбекті жағдайға байланысты және ой еңбегі деп екі топқа бөлінеді.

18.Жеделпневмониябалалардыңтынысалужүйесініңаурулардыңбірі.Ол жас сәбилерде өте жиі кездеседі. Жедел пневмонияның өтуін үш кезеңге: басталу, мендеу, сауығу бөлуге болады. Басталу кезеніңде науқас тұмауратып, түшкіреді, жөтеледі. Содаң соң тыныс алу сипаты өзгеріп, ол жиілей түседі. Төбеті төмендеп, ұйқысы бұзылады. Тексерген кезде тынысы қатан болады. Аурудың бұл кезеңі 2-3 күнге дейін созылады. Содан соң аурудың меңдеуі басталады. Дене қызуы 38-39 градусқакөтеріледі. Бұл кезең 8-10 күнге созылады. Сауығу кезеніңде науқастың жағдайы жақсарып, ауа жетіспеу белгісі жойылады. Аурудың дер кезінде анықтауда рентген арқылы диагноз қоюдың маңызы зор. Аурудың қайталану мүмкін болғандықтан емдеуді ертерек тоқтату қауіпті.

19. Тірек қимыл аурулары Рахит:тез өсіп келе жатқан ағзаның ауруы.Онымен балалар көбінесе алғашқы жылдарында ауырады, ол гиповитаминоз салдарынан пайда болады. Емшек еметін балалар рахитпен сирек ауырады. Аралас және әсіресе қолдан тамақтандырылған жағдайда балалардың онымен ауруы көбірек. Рахиттің ауруына негіз болатын Д витаминнің жеткіліксіздігінен немесе ауада аз болуы пайда болады.Витамин Д бауырда, жұмыртқаның сары уызында, балық майында, уылдырықта болады.

20. Дәрігер құпиясы. Дәрігер қупиясы ауру адамның келісімінсіз, оған қатысы бар мәліметтерді дәрігердің жарияламауы. Аурудың дәрігерге сенуі және аурудың құпиясың сақтау ісі оның негізгі борышы болып саналады. Дәрігер құпиясы туралы жалпы көзқаас әлеуметтік жағдайға және дәрігерлік жәрдем көрсету жүйесін ұйымдастыруға тікелей байланысты. Егер ауру түрі көпшілікке немесе адам денсаулығына зиянды болған жағдайға дәрігер оны жасырмай, мәдениетті түрде науқасқа немесе оның туыстарына айтуы тиіс.

21. Дәрігерлік этика. Дәрігердің сырқат адаммен тіл табысып сөйлесе алуы өте маңызды болып саналады. Ауру адам психикасы өте сезімтал келеді, ол дәрігердің сөзінен не ісінен сезіктенуі мүмкін. Сондықтан науқастың көзінше түсініксіз терминдер мен сөздерді қолданбауға тырысу керек. Дәрігерлік деонтологияға дәрігерлік құпияны сақтау қажеттігі жатады. Науқас адам және оның дерті туралы мәліметтер ешкімге жарияланбауы тиіс. Сондай-ақ, дәрігердің сыртқы пішіні, киім киісі жүрістұрысы сөйлеу мәдениеті де талапқа сай болуға тиісті.

22. Венерологиялық аурулар – жыныс қатынасы арқылы таралатын жұқпалы аурулар. Бұл аурудың 5 түрі бар: мерез, соз, жұмсақ шанкр, триханнияз, төртінші венералық ауру. Әрбір аурыдың өзіне тән қоздырғыш микробы бар.10 ғасырда Әбу Әли ибн Сина мерездің белгілерін атап жазған.Тұнғыш рет мерездің белгілерін 1494 жылы Испания дәрігерлері ашқан.Венерологиялық аурулар науқас адамнан сау адамға жұғады.Аурудың микробтары тек адам ағзасында өмір сүреді.Мерез.Оның ақ спирохета деп аталатын микробы болады.Ауру микроб жұққаннан 21-28 күн өткеннен кейін ғана білінеді.Адамның ыстығы көтеріледі, денесі ауырады, басы ауырады, сүйектері сырқырайды.Соз – гонококк микробы қоздыратын және ересек адамдарда тек жыныс қатынасы арқылы жұғатын ауру.

23.Дарумендер - Витаминнің мал үшін де маңызы зор. Мал азығында витамин жеткіліксіз болса, малдың өнімі төмендейді, олар жүдеп, әр түрлі ауруларға шалдығады. Мал азығында А, Д, Е, К витаминдері жеткілікті мөлшерде болуы қажет. Мысалы, А витамині жетіспеген жағдайда сиыр не бие көз ауруына шалдығады, сүті кемиді, сондай-ақ олар қысыр қалуы, іш тастауы мүмкін. Малға қажетті витамин балауса шөпте, жоңышқада, сүрленген шөптерде, тағыда басқа болады. Қыста авитаминозға шалдыққан, тағыда басқа түрлі жағдайлармен жүдеген малға витамин концентраттарын,сәбіз, балық майы, тағыда басқа витамині мол азық беру керек. Мал азығындағы витамин мөлшерін көбейту үшін арнайы витамин препараттары мен құрғақ ашытқылар шығарылады. Тағамда витаминдердің жеткіліксіз болуы, адам организмін әлсіретеді. Мұндай жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Оған ауа райының қолайсыз жағдайы, ауасы лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқазан ісігі,гельминтоз, лямблиоз,тағыда басқа аурулар себеп болады. Витамин жетіспеушілік болғанда организмде зат алмасу процесі бұзылып, оның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті нашарлайды. Сондай-ақ, адамның көңіл-күйі күйзеліске ұшырағанда, ауа-райының құбылмалы кезеңдерінде, әйелдердің жүктілігі не сәбиін емізуі,тағыда басқа жағдайларда организмде витамин жетіспеушілік артады. Мұндай жағдайда дәрігерге қаралып, арнаулы витаминдер қабылдап, көкөніс пен жемістерді көбірек пайдалану қажет. Витамин жетіспеушілік және гиповитаминозжануарларда да болады. Мал авитаминозбен, көбінесе көктемде ауырады. Витамин жетіспеушіліктен аналық мал қысыр қалады, төл нашар өседі. Мысалы, В витамині жетіспеген жағдайда құс полиневритпен, шошқа пеллаграмен ауырады. D витамині жетіспесе, төл қатпа болады, ірі мал сүйек ауруына шалдығады.

24. Жүректің құрылысы оның атқаратын қызметіне сай келеді. Ол тұтас арқылы екі — сол жақ және оң жақ бөлікке бөлінген. Ал жүректің әр бөлігі бір-бірімен жалғасқан екі бөлімнен: жоғарғы — құлақшадан және төменгі — қарыншадан тұрады. Сонымен, адамның жүрегі бүкіл сүтқоректі жануарлардікі сияқты төрт камералы: ол екі құлақшадан және екі қарыншадан тұрады.Қарыншаға қарағанда құлақшаның қабырғасы әлдеқайда жұқа. Бұл құлақша жұмысының оншалықты көп болмауына байланысты.Ол жиырылған кезде қан қарыншаларға өтеді.Қарынша бүкіл тамырларды бойлай қан айдап, көп жұмыс атқарады.Көп жұмыс істейтіндіктен, сол жақ қарыншаның бұлшық еті оң жақ қарыншаның қабырғасынан қалың болады.Әрбір құлақша мен қарыншаның шекарасында жақтаулы қақпақшалар болады, олар сіңір талшықтары арқылы жүректің қабырғасына бекінеді.Бұл жақтаулы қақпақшалар.Құлақша жиырылғанда қақпақшаныыңы жақтаулары қарыншаның ішіне қарай салбырап, босап қалады.Сондықтан қан құлақшадан қарыншаға еркін өтеді.Қарынша жиырылғанда қақпақшаның жақтаулары тығыз жабылып, құлақшаның кіре беріс жолын бітейді, сондықтан қан тек бір бағытта — құлақшадан қарыншаға қарай ағады, одан қан тамырларына барады.

25. Тері аурулары- адам терісінде және оның өсіндірінде кілегей қабығында әр түрлі жағдайларға байланысты пайда болатын патологиялық өзгеріс. Тері ауруларына қотыр тері туберкулезі есекжелі темірекі аурулар жатады. Тері үш қабыттан құралады. Үстіңгі қабаты эпидермис деп аталады. Бұл түлеп өзлерін отырады. Ортаңғасы өсу қабаты. Ол теріні жетілдіріп отырады. Осы қабатта жүйке лимфа жоолдары шаш түк қалташығы май және тер бездері орналасады. Терінің үшінші қабатты шек май қабатты. Ол өзінің астындығы мүшелерді жарақаттан қорғайды ағзаданы зат алмасу процесіне тікелей қатысады. Тері түрлі физикалық механикалық биологиялық және химиялық факторлар әсерінен жарақтануы мүмкін.

26.Қант диабеті — бұл қанда қант мөлшерінің көбейіп кетуінен пайда болатын дерт. Бұл аурумен жас та, кемел жастағылар да, кәрі де ауырады. Әсіресе жасөспірім кездегі диабет ауруы өте қиын, мұндай жаста диабетпен ауырғандарға арнаулы дәрі (инсулин) қолдану ұсынылады. Әйтсе де бұл ауру 40-тан асқан, тамақты шектен тыс ішіп, толыса бастаған адамдарға тән болып келеді. Қант диабеті - көмірсутек, май, ақуыздың зат алмасуының созылмалы бұзылуы, яғни қанға көп мөлшерде қант түйіршегінің бөлінуі болып табылады. Диабет инсулиннің асқазан асты безінен жеткілікті мөлшерде бөлінбеуі салдарынан басталады. Инсулинсіз ағза қант түйіршегін өңдей алмайды. Соның салдарынан қанның құрамында қант мөлшері артады.

27. Ас қорыту жүйесі. Ас қорыту өте күрделі процесс.Ол ас қорыту жолынан және бездерден құралады. Ауыз қуысы жұтқыншақ өңеш асқазан немесе қарын он екі ішек, аш ішек, тоқ ішек бұлар ас қорыту жолы болып табылады. Асқазанның шырышты қабығының бездері асқазан сөліп бөліп шығарды. Қоймалжаң ас бұдан кейін ас қорыту жүйесініің келесі бөлімі аш ішекке біртіндеп өтіп отырады. Он екі ішекте бауыр мен ұйқы безінің сөл шығару өзектері ашылады. Бауырдан бөлінетін өт сарғыш жасыл түсті. Оттәң эсерімен май уақ тамшыларға ыдырайды. Бауыр ағзадағы ұлы заттарды зарарсыз дандырып отырады. Қоймалжақ ас ботқасы аш әшектәң келесі бөліміне өтеді де, ең соңғы қорытылуға түседі. Аш ішектегі қорытылған кенеулі заттардың ері тіндісі қыл тамырлар арқылы қанға өтеді майдың ерітінділері негізінен лимфаға арқылы бүкіл ағзаға тайды. Аш ішекте қорытылмаған заттар тоқ ішекке өтеду. Ал қорытылмаған қалдық заттар тік ішекке түседі.