2. 1. Specyfika graficznego zapisu nazwisk.

“W języku polskim już od Średniowiecza zadomowiło się sporo nazwisk obcego pochodzenia, zazwyczaj silnie spolonizowanych za pomocą procesów substytucyjnych. Kiedy różnice w wymowie były minimalne, wystarczała adaptacja graficzna. Najczęście wyprzedzała ją adaptacja fonetyczna i morfologiczna.”[5, s.70]

Niekiedy dodawano do obcych form typowe przyrostki nazwiskotwórcze polskie lub nazwiska wyraziste znaczeniowo swobodnie tłumaczono. Adaptacja i tłumaczenie nazwisk była kiedyś dość częstym zjawiskiem.

To samo etymologicznie nazwisko może wystąpić w różnych postaciach graficznych, a każda z nich jest współcześnie traktowana jako odrębna jednostka nazewnicza, odrębne nazwiska.[16, 70]„Odbiegająca od literackiej normy jest też pisownia nazwisk zachowująca gwarowe cechy ich wymowy.”[16, 60]

Nazwiska polskie, oraz nazwiska ukraińskie na tyrenach Ukrainy Zachodniej, powstawały w okresie gdy pisownia polska była jeszcze w wielu szczegółach nie ustalona. Obowiązujące dziś przepisy ortograficzne zostały ustalone w roku 1936, to jest później niż były zapisane te nazwiska, opracowane przeze mnie. Dla tego fiksujemy wielką wariantność zapisania nazwisk, wpływy alfabetów różnych języków, błędy ortograficzne i wpływy gwarowe na pisownę nazwisk.[18, 59-60]

Formalny zapis metrykalny nazwisk wsi Dzwyniacz był poddany wpływu pisowni polskiej oraz łacińskiej. Większe wpływy były pisowni polskiej, chociaż jeszcze pod koniec XIX wieku spotykamy się z elementami łacińskojęzycznymi. To są długie i krótkie samołgłoski, spółgłoski x, v, zamiana polskich znaków łacińskimi,wykorzystanie łacińskich dygrafów i dyftongów.

17

Na przykład: Cachnow, Jukǒwlek, Hladysz, Hnativ, Iwancow, Lenow, Łucǎk, Maxymow, Olexyn, Pankowycz, Savicki, Semkow, Skicǎk, Stephanow, Wasylow, Bohuslawec, Bohuslawow, Ohłabow, Haurylkow, Hauryłkow, Ivanus, Sauczyn, Watamanaik, Procopyszyn . Na ogół, takiej pisowni stosowano do połowy XVIII wieku i im dalej, tym rzadziej fiksujemy podobnie zakisane wyrazy.

Też jest sporo nazwisk o pisowni lub elementach pisowni czeskiej. To znaczy, że wykorzystane są spółgloski typowe dla czeskiego alfabetu, czasem nawet występują oni w połączeniu z literami polskimi w jedmym wyrazie: Jačko, Jačkow, Magaš. Te spółgłoski spotykamy rzadko i nie zrozumiałe są przyczyny ich wykorzystania.

Odnajdujemy nazwiska o pisowni z elementami niejasnymi, niezrozymiałymi czy takiej, która się uważa błędną z dzisiejszej perspektywy: Bruncžak, Bruncz͠ak, Kuźiw, Wołoczij.

Charakterystyczną też jest wariantność pisowni nazwisk. Niektóre nazwiska miały nawet pięć wariantów zapisu. Najczęściej to było do 1945 roku. W zapisie w języku ukraińskim wariantność nazwisk stała się bardzo rzadką: Brunczak, Bruncžak, Bruncz͠ak, Cachnow, Cachnów, Firtas, Firtaš, Firtaszów, Fertasiów, Janczyk, Janczak, Hladysz, Hładysz, Haurylkow, Hauryłkow, Hnatiuk, Ihnatiuk, Humeniak, Humeniuk, Humeniek, Iwanków, Iwankiw, Kałyniak, Kałyniuk, Karabanowicz, Karabinowicz, Kicmen, Kecmen, Krechowska, Krychowska, Luciów, Luciw, Magas, Magaš, Maxymow, Maximiw, Maksymiw, Maksymów, Maxymów, Mechajłyszyn,Mychajłyszyn; Mielnyk, Mełłnyk, Melnyk; Papojłyk, Papujłyk; Prokopyszyn, Procopyszyn; Rakowecki, Rakoweckyj; Savicki, Sawicki; Watamaniuk, Watamanaik, Atamaniuk; Wiznowicz, Wieznowicz; Папойлик, Попойлик.

Rodzime ukraińskie nazwiska najczęściej adaptowano do pisowni polskiej: Babecki, Błyźniak, Demków, Diakunów, Iwanków, Łemczak, Łeśko, Małanczuk, Małanczyn, Maksymów, Mechajłyszyn, Rakowecki, Sliwocka,

18

Wołoczij, Wołoczański. Czasem nazwisko mieściło w sobie cechy polskiej oraz ukraińskiej fonetyki jednocześnie.

Odnajdujemy używanie protetycnych i lub j; też napisanie j zamiast i na początku wyrazu: Jwankowycz, Ihnatiuk. Podane formy istniały jednocześnie z wariantami bez głosek protetycznych:Hnatiuk.

Od końca XIX wieku spotzkamy się z zapisem ukraińskich nazwisk za pomocą polskiej pisowni bez adaptacji fonetycznej: Fedakiw, Iwankiw, Luciw, Luniw, Maksymiw, Matijewycz, Melnyk, Rakoweckyj, Semkiw, Slywocka, Prociw. Paralelnie fiksujemy adaptowane językiem polskim nazwiska.

Od 1945 rokuwykorzystywano zapis ukrainskojęzyczny wszystkich nazwisk. Używano literyґw niektórych nazwiskach, gdzie teraz piszemy literęг: Ґерин.

Widoczny jest ikawizm, nawet w większości tych nazwisk, gdzie w miejscu samogłoski i teraz piszemyo lub e: Левіцький, Явірська (zamiast dzisiejszychЛевицький, Яворська), Яцків, Семків, Максимів, Сенів, Лесіцька.

Widoczna jest zmiana wielu nazwisk od roku 1945 w porównianiu do teraźnijszości. Moim zdaniem było to zrobione z celem przybliżyć ich do języka rosyjskiego czy zlikwidować cechy języka, z którego pochodzą. Robiono to w czasach byłego Związku Radzieckiego i tylko czasem można spotkać ludzi z nazwiskiem o dawniejszej jego postaci, jak jest na przykład z nazwiskiem Karabanowycz, które najczęściej spotykamy o nowej pisowniKarobinowyczi rzadko w dawniejszej formieKarabanowycz, ale współczesne językoznawstwo traktuje ich jako dwa odrębne nazwiska. Wszystkie inne, które podległy zmianom funkcjonują wyłącznie w jednej niwej postaci.

Dawniej	Dziś
Ґерин	Герин
Карабанович	Карабінович, Карабанович (rzadko)
Левіцький	Левицький
Папойлик	Попойлик
Сая	Саїв
Явірська	Яворська

Otóż, w XIX wieku pisownia nazwisk była poddana wpływu języka polskiego, a częściowo laciny. Wszystkie nazwiska zapisywano w języku polskim, chociaż oni były elementami lacińskich tekstów. Fiksujemy formy niepoprawne z punktu widzenia współczesnej ortografji, też niezrozumiałe, niejasne elementy. Odnajdujemy paralelne zapisy nazwisk. Od 1945 roku stosowano zapisu w języku ukraińskim, a wszystkie obce elementy były adaptowane do tego języka.

20