21. Термодинамика - физика ғылымындағыжылудыңжұмысжәне басқаэнергиятүрлерімен арадағы қарым-қатынасын зерттейтін тармағы.

Энтропия (грек. еntropіa – бұрылыс, айналу) – тұйық термодинамикалық жүйедегі өздігінен жүретін процестің өту бағытын сипаттайтын күй функциясы. Энтропияның күй функциясы екендігі термодинамиканың екінші бастамасында тұжырымдалады. Энтропия ұғымын термодинамикаға 1865 ж. Р.Клаузиусенгізген.

22. Радиоактивтілік (лат.radіo – сәуле шығару, actіvus – әсерлік) – орнықсызатомядроларының басқа элементтерядросынабөлшектер немесе гамма-кванттар шығару арқылы өздігінен түрлену құбылысы.Β ыдырау-атом ядросының ішінде нейтронның протонға және протоннын нейтронға айналу процессі. Процесс кезінде ядродан электрон непозитрон және электрондық антинейтрино немесе нейтрино бөлініп шығады.

Түрлері: 1 электрондық ыдырау n→p+e-+ѷ n- нейтрон е-электрон ѷ-антинейтрино

2. Позитрондық β- ыдырау атомдық ядроның ішінде бір протон р1 бір нейтронға түрленіп, қосымша позитрон және нейтрино шығады.

n→p+e++ѷ

3. Электрондық қармалау.

23. Ом заңы

Тізбек бөлігі үшін: I=– өткізгіштіктегі ток күші түсірілген кернеуге тура пропорционал және өткізгіш кедергісіне кері пропорционал

Меншікті электр кедергісі : R=

Меншікті температура:

Меншікті кедергінің өзгерісі:

ДЖОУЛЬ-ЛЕНЦ ЗАҢЫ

Электр тогы металл өткізгіштер арқылы өткенде электрондар бірде нейтраль молекулалармен, бірде электрондарынанайрылған молекулалармен соқтығысады.Қозғалыстағыэлектрон өзініңкинетикалықэнергиясын жоғалта отырып, нейтраль молекуладан жаңа электронды бөліп алады, да жаңа оңионтүзеді, немесе электронынан айрылған молекуламен (оң ионмен) қосылып нейтраль молекула кұрады. Электрондар молекулалармен соқтыққанда энергия жұмсалады, cол энергия жылуға айналады. Кедергіні жеңе отырып жүретін кез-келген қозғалыс белгілі энергия жұмсалуын қажет етеді. Мысалы, қайсы бір денені орнынан қозғалту үшін үйкеліс кедергісін жеңу керек. Оған жұмсалатын жұмыс жылуға айналады. Өткізгіштің электр кедергісінің маңызы да үйкеліс кедергісі сияқты болады. Сөйтіп, өткізгіштен ток өткізу үшін ток көзі біраз энергия жұмсайды, cол энергия жылуға айналады. Электр энерғиясының жылу энергиясына өтуі Ленц — Джоуль заңымен анықталады. Бұл заңды токтың жылулық әсер заңы деп те атайды.

Орыс ғалымы және ағылшын физигі Джоуль бір мезгілде және бір-бірінен тәуелсіз электр тогы өткізгіш арқылы өткенде, өткізгіште бөлінетін жылу мөлшері ток квадратына, өткізгіш кедергісіне және токтың өткізгіштен өту мерзіміне тура пропорционал болатындығын анықтады. Бұл ереже Ленц — Джоуль заңы деп аталады. Егер ток әрекеті жасалған жылу мљлшерін Q әрпімен өткізгіштен өтетін ток күшін I әрпімен, өткізгіш кедергісін R әрпімен және, токтың өткізгіштен ағып өту уақытын t әрпімен белгілесек, онда Ленц — Джоуль заңының өрнегін былай жазуға болады:

I=U/R және R=U/t, болғандықтан: Q = UІt = U²t/R.

24. Элементар бөлшектердің арасындағы өзара әсерлерді табу. Әсерлердегі процесстерді атау .

1. Күшті әсерлесу (мезон тасымалданады)

2.Әлсіз әсерлеу (лептон тасымалданады)

3.Электромагниттік (әсерлесу фотондар тасымалданады)

4.Гравитациялық әсерлесу (гравитонлар тасымалданады)

Гравитондарға бариондар жатады, бариондарга нуклондар және геперондар жатады. Табиғатта ең алғаш зерттелген электрон-тұрақты.Протон өздігінен бөлінбейді-тұрақты. Нейтрон ядроны ыдыратуға қатысаы.

25.Ферромагнетиктер дегеніміз не, оларға қандай заттар жатады? Магниттік гистерезис құбылысын түсіндір.

Ферромагнетиктер — ферромагниттік қасиеттері бар заттар тобы. Ферромагнетиктерге, негі¬зінен, темір тобыныңтаза металдарының бір тобы (Fe, Со, Ni) жәнесирекжер металдар(Gd, Tb, Dy, Но, Ег), сондай-ақ олардың балқымалары мен қосылыстары; ферромагниттік емес элементтері бар Сr және Мn бал-қымалары мен қосылыстары жатады. Жұмсақ магнитті ферромагнетиктер магнитоөткізгіштерді, ЭЕМ жады элементтерін,магниттік линзалардыжасауда қол¬данылады.

Магниттік гистерезис

Магнетиктің магниттелуінің сыртқы магнит өрісінің кернеулігінен бір мәнді емес тәуелділігі.

25,Ферромагнетиктер — ферромагниттікқасиеттері бар заттартобы. Ферромагнетиктерге, негізінен, теміртобының таза металдарыныңбіртобы (Fe, Со, Ni) жәнесирекжерметалдар (Gd, Tb, Dy, Но, Ег), сондай-ақолардыңбалқымалары мен қосылыстары; ферромагниттікемесэлементтері бар СrжәнеМn бал-қымалары мен қосылыстарыжатады. Жұмсақмагниттіферромагнетиктермагнитоөткізгіштерді, ЭЕМ жадыэлементтерін, магниттіклинзалардыжасаудақолданылады.

27,Термодинамиканыңбіріншізаңы- термодинамикалықжүйелерүшінэнергияныңсақталузаңы;бұлжүйегеберілгенжылумөлшеріішкіэнергияныңөзгерісінежәнеатқарылатынжұмысынакетеді.Q=U+A;U=Q+A_сырт

Термодинамиканыңекіншізаңы-Жылупроцесініңқайтымсыздығынжәнебағытынсипаттайтынзаңдыатаймыз. Барлықтермодинамикалықжылупроцестержоғарытемпературадағыжүйедентемпературасытөменгебағытталған.

28. Фарадей- туйық контурдағы индукциялық ток контур ауданы арқылы өтетін индукция ағыны өзгергенде ғана туады. ЭМ индукциялық электр қозғаушы күші пб.

29.Фонон-дыбыстықтолқындарэнергиясыныңкванты.Фонондарквазибөлшектер-микробөлшектерсияқтыэлементарқозуларболыпсаналады.

29.Квазибөлшектер, нақтысындафонондаркәдімгібөлшектерден (мысалы, электрондар, протондар, фотондар) күштіөзгешеленеді, өйткеніоларжүйеніңкөптегенбөлшектерініңбірлестіқозғалысыменбайланысты. Квазибөлшектервакуумдепайда бола алмайды, оларкристалдағанаөмірсүреді.

30.Ядро модельдері-Физика курсыныңсаласындағыядроныңбүгінгітаңдакездесетінбарлықмодельдерінсипаттапжатумүмкінемес. Сондықтанбізядроныңтамшыжәнеқабықшамодельдерінетоқталамыз. Ядроныңтамшымоделі. Ядроныңбұлүлгісін 1939ж. Я.И.Френкельұсынғанболатын. Кейіннен оны Н.Боржәнет.б. ғалымдардамытты. Ядроныңбұлүлгісініңпайдаболуынатүрткіболған 1938ж. НемісғалымдарыГанжәнеШтрассманашқан уран ядросының, оны нейтрондарменатқылағанда, бөлінуіжөніндегіжаңалықболатын. Сонда ядроныңқұрамындағынуклондардыұстаптұратынядролықкүштердіңосындайқасиеттерінкеңесғалымыЯ.И.Френкельге, ядронысұйықтамшысытүріндеқарауғамүмкіндікберді. Сұйықтамшылары тек қанаөзініңжақынкөршілеріменәсерлеседі. Демек, ядроныңсұйықтамшысыменұқсастығымынадаекен. Ядроныңқабықшамоделі. Қазіргікездегіядроныңқабықшаүлгісі 1948-1949 жж. пайдаболды. Осы үлгініңдамуынаелеуліүлесқосқанфизиктерМ.Гепперет- Майер (Чикаго), О.Гексель, И,Иенсен (Гейдельберг) жәнеГ.Зюссболды. Бұлүлгібойыншануклондарорталықсимметриялыөрістебір- бірінентәуелсізқозғалыпжүредідепесептелінеді. Осығансәйкес Паули принципінебағынатыннуклондарментолғандискреттіэнергиялықдеңгейлерболады.

31. Магнит индукция векторы: ,Қоз-ғы зарядқа магниттік өрістің әрекеті: Магнит өрістежылдам-ғы қозғ-ы Q электрозарядынаәрекет ететін күш – Лоренц күші д.а.

33. Айнымалықозғалыстың динами-ң негізгі фор-сы.

k=const – айнымалы қозғалыстың динамика-ң негізгі заңыДенеге сыртқы күш әсер етпесе дене импульсін сақтайды.

35.Электр тогы (Э.т) – электр қозғаушы күштің әсерінен зарядтардың (зарядталған бөлшектер немесе дене) бағытталған қозғалысы. Бұл зарядталған бөлшектер: өткізгіштерде — электрондар, электролиттерде —иондар (катиондар менаниондар), газда —иондар мен электрондар, арнайы жағдайдағы вакуумда — электрондар, жартылай өткізгіштерде —электрондар мен кемтіктер (электронды-кемтіктік өтімділік) болып табылады.Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, ал телекоммуникация саласында — ақпаратты шалғайға тасымалдау үшін қолданылады

Электр тогы үшін Фарадейдің екі заңы бар.

Фарадейдің бірінші заңы бойынша, электролиз уақытында бөлініп шығатын заттың массасы М, мынаған тең болады: ,

мұндағы q — электролит арқылы өтетін электр мөлшері, К -электрохимиялық эквивалент.

Фарадейдің екінші заңы бойынша электрохимиялық эквивалент химиялық эквивалентке пропорционал болады, яғни

мұндағы А — бір кг-атомның массасы, Z — валенттілік, кг-эквиваленттің массасы, F — сан мәні 9,65 • 10⁷ к/кг-экв-ке тең Фарадейдің саны.

36.Лазер (ағылш. laser, ағылш. light amplification by stimulated emission of radiation - жарықты мәжбүрлі сәулелену арқылы күшейтуқысқашасы) — лазер, оптикалық кванттық генератор — толтыру (жарық, электр, жылу, химиялық және т.б.) энергиясын когерентті,монохроматты, поляризацияланғанжәне тар бағытталған сәулелену ағынының энергиясына түрлендіруші аспап. Лазер сәулесін беретін аспап. Оның түрлері: газ лазері, жартылай өткізгіш лазері, қатты дене лазері және сұйық зат лазері.Стоматология тәжірибесінде баяу ағынды гелий-неондық лазер қолданылады. Қанжел (пародонт) ауруларын, зақымданғантканьдерді емдеуде, организмнің әр түрлі ауруларға бейімділігін (сенсебилизаңия) кеміту, иммундық қасиеттерін күшейту т. б.клиникалық жұмыстарда жақсы нәтиже беріи келеді. Ауызқуысында болатын стоматиттерді (ауыздың уылуы) ерін мен тіл жараларын, глоссалгияны (тоқтаусыз ауыратын тіл кеселі), глосситті(тіл кабынуы) лазер сәулесімен емдеудің нәтижесі жақсы. Бұл сәулені сондай-ақ жақ сүйектері сынғанда, бетке пластикалықоперациялар жасағанда қолданады.^[1] Еріксіз сәуле шығару ,индукцияланған сәуле шығару — кванттық жүйелердің сыртқы (мәжбүрлеуші) сәуле әсерінен электрмагниттіксәуле шығаруы. Еріксіз сәуле шығару кезінде шығарылған электрмагниттік толқынның жиілігі, фазасы, полярлануы және таралу бағыты сыртқы толқынның сәйкес сипаттамаларымен бірдей болады  1916 ж. А.Эйнштейнтұжырымдаған. 37.Кванттық сандар– кванттық жүйелерді (атом ядросын, атомды, молекуланы, т.б.), жеке элементар бөлшектерді, жорамал бөлшектерді (кварктер мен глюондарды) сипаттайтын физикалық шамалардың мүмкін мәндерін анықтайтын бүтін немесе бөлшек сандар. Олар сутек атомы және сутек тәрізді атомдар үшін былайша аталады:бас кванттық сандар (n), орбиталық кванттық сандар (l), магниттіккванттық сандар (ml), магнитті спиндік не спиндік кванттық сандар(ms) l- 0 ден (n-1)-ге дейінгі (n-1)-бүтін сандарды қабылдайтын шама,сөйтіп ол орбиталық кванттық сан деп аталады да атом ішіндегі электрон импульс моментін анықтайды.Сонда l-дің мәні мынадай болады:

l =0,1,2…(n-1).

2)Бас кванттық сан - атомдағы электрондардың энергия деңгейін анықтайды:. Шредингер теңдеуінен шығады және Бор теориясына сәйкес келеді.

3) Спиндік кванттық сан m_S=±1/2. Электрондардың ядроға қатысты z осіндегі проекциясы..

4)Магниттік кванттық сан m =0;1;2;±l;2l+1; Орьитада қозғалған электрондардың z осіндегі проекциясын анықтайды: .

5) Импульстік кванттық сан : j=l±1/2.Электрондардың толық импульс моментін анықтайды: .

6) m_J=m_L+J;m_J=-J;-J+1;…+J; Екінші кванттық сан, бағытындағы электрондардың мүмкін болатын толық импульс моментінің проекциясын анықтайды.

Паули принципі. Күрделі атомдардың орбитальдарын электрондармен толтыру үшін орбитальдардың әрқайсысында бола алатын электрондар санын анықтап алу қажет. Ол үшін 4 квант санын өзара комбинациялайдың жолын білу керек.

Швецария физигі В. Паули 1925 жылы элементтердің периодтық жүйедегі орнына қарап және спектрлерін анализдей отырып, квант сандарын электронның реалды күйін сипаттай алатындай етіп, комбинациялаудың жалпы принципін ұсынған. Паули бұл тыйым салу деп аталған принципі бойынша бір атомның ішінде барлық жағынан ұқсас екі электрон болуы мүмкін емес, яғни атомдағы 2 электронның 4 квант санының төртеуі де бірдей бола алмайды.

Атомдағы әрбір электронның басқалардан гөрі ең кемінде бір квант саны өзгеше болуы керек. Паули принципін пайдалана отырып алғашқы екі квант қабатында бола алатын электрондардың санын табайық: n = 1, l = 0 десек, ондағы электрондардың тек спиндері ғана өзгеше болады:

n l m s;1 – электрон: 1 0 0 +½; 2- электрон: 1 0 0 -½

Мұнда үшінші электрон болуы мүмкін емес, егер болған жағдайда онда Паули принципін бұзып, үшінші электрон алғашқы екеуінің біреуіне ұқсап кетер еді. n = 2 болғанда біріне бірі ұқсамайтын 8 электрон бола алады. Бір квант қабатындағы бірдей орбитальдарды электрондармен толтыру үшін Гунд ережесін білу керек. Гунд ережесі бойынша берілген қабатшадағы электрондардың спин сандарының қосындысы максималь болуы шарт.

38.Электростатика дегеніміз қозғалмайтын электр зарядтарының өзара әсерін және тұрақты электр өрісінің қасиетін зерттейтін физика бөлімі.

Электр заряды дегеніміз дененің немесе бөлшектің электромагниттік әсерге қабілетін сипаттайтын дененің ішкі қасиеті.

Электр өрісінің заряды – Кулон (Кл) – бұл ток күші 1А болған кезде өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 1 сек уақыт ішінде өтетін электр заряды.

Элементар (минимал) электр заряды дегеніміз Кл.

Теріс таңбалы элементар зарядты тасушы – электрон. Оның массасы кг. Элементар оң таңбалы зарядты тасушы – протон. Оның массасы 

Тәжірибе жүзінде тағайындалған электр зарядының мынадай негізгі қасиеттері бар:

- Запрядтың екі түрі бар: оң және теріс. Аттас зарядтары тебіледі, әр аттас зарядтар тартылады.

- Электр заряды инвариантты – оның шамасы санақ жүйесіне байланысты емес, яғни ол қозғалады ма, әлде тыныштықта болады ма.

- Электр заряды дискретті – кез-келген дененің заряды элементар зарядқа бүтін еселі болады.

- Электр заряды аддитивті – кез-келген денелер жүйесінің заряды (бөлшек) осы жүйеге енетін денелер (бөлшектер) зарядының қосындысына тең.

- Электр заряды зарядтың сақталу заңына бағынады; кез-келген тұйық жүйедегі электр зарядының алгебралық қосындысы берілген жүйе ішінде қандай процесс жүрсе де өзгеріссіз қалады.

Берілген жағдайда тұйық жүйе деп сыртқы денелермен заряд алмаспайтын жүйені айтады.

Электростатикада нүктелік электр заряды деген физикалық модель пайдаланылады. Бұл берілген жағдайда өлшемі мен формасы елеусіз зарядталған дене.

Электр өрісінің кернеулігі.

Электростатикалық өріс дегеніміз қозғалмайтын электр зарядының жасайтын өрісі.

Электростатикалық өріс екі шамамен сипатталады: потенциалмен(өрістің энергетикалық скаляр сипаты) және кернеулікпен (өрістің күштік векторлық сипаттамасы).

Электростатикалық өріс кернеулігі – өрістің берілген нүктесіне қойылған бірлік оң зарядқа әсер ететін күшпен анықталатын векторлық шама

Электростатикалық өрістің кернеулігінің өлшем бірлігі – Ньютон /Кулон (Н/Кл); 1 Н/Кл=1 В/м, мұндағы В (вольт) – электр өрісінің потенциалының өлшем бірлігі.

Вакуумдағы нүктелік зарядтың кернеулігі (және диэлектриктегі).

мұндағы - өрістің берілген нүктесін зарядпен қосатын радиус – вектор.

Скаляр түрде

векторының бағыты оң зарядқа әсер ететін күштің бағытымен дәл келеді.

Егер өрісті оң заряд жасаса, онда векторының бағыты радиус – вектор бойымен зарядтан сыртқы кеңістікке қарай бағытталады (сыншы оң зарядты тебілу). Егер өрісті терістаңбалы заряд жасаса, онда векторы зарядқа қарай бағытталады (тартылу).

Электростатикалық өріс график түрінде кернеулік сызықтарының көмегімен бейнеленеді. Кернеулік сызықтары дегеніміз әр нүктесіндегі жанамасы векторының бағытымен дәл келетін сызық (а-суреті). Кернеулік сызықтарының бағыты кернеулік векторының бағытымен бағыттас. Кеңістіктің берілген нүктесінде кернеуліктің бір ғана бағыты болады, сондықтан кернеулік сызықтары еш уақытта қиылыспайды.

Біртекті өріс үшін (кез келген нүктедегі кернеулік модулі және бағыты тұрақты) кернеулік сызығы кернеулік векторына параллель.

Егер өрісті нүктелік заряд жасаса, онда кернеулік сызықтары радиал түзулер болады. Егер заряд оң таңбалы болса, одан шығатын, ал теріс таңбалы болса оған енетін түзу болады. (б-сурет) 

39.Оптика (гр. optіke – көзбен қабылдау жөніндегі ғылым, optas – көрінетін) – физиканың сәуле (жарық) шығару табиғатын, жарықтың таралуын және оның затпен әсерлесу құбылыстарын зерттейтін бөлімі

Жарық дисперсиясы — ) тәуелділігі) тәуелділігі; жарық толқыны фазалық жылдамдығының жиілікке () не ұзындығына (заттың сыну көрсеткішінің (n) жарық толқынының жиілігіне (. Жарық дисперсиясы нәтижесінде ақ жарық спектрге жіктеледі (қ. Оптикалық спектрлер). Осы спектрді зерттеу арқылы И.Ньютон Жарық дисперсиясын ашты (1672). Жарық дисперсиясының екі мағынасы бар: 1) дисперсия — күрделі ақ түсті спектрге ажырату құбылысы; 2) дисперсия — заттың сыну көрсеткішінің түсетін жарықтың толқын ұзындығына тәуелділігі. Бір заттың ор түрлі толқын ұзындығына сәйкес сыну көрсеткіші бар. Жарықтың жылдамдығы вакуумде 300 000 км/с екені белгілі.

Жарықтың дисперсиясын қалыпты және аномальді деп бөледі. Көп жағдайда ортаның сыну көрсеткіші толқын ұзындығына кері пропорционал болатынын тәжірибелер көрсетті. Мұндай дисперсия қалыпты дисперсия деп аталады. Егер ортапың сыну көрсеткіші толқын ұзындығына тура пропорционал болса, ондай дисперсия аномалъді дисперсия деп аталады. 40.Диэлектрик (dielectric) — поляризацияға қабілеттілігі негізгі электрлік қасиеті болып табылатын, металлдар мен шалаөткізгіштерге қарағанда электр тогын нашар өткізетін, үлестік электр кедергісі өте үлкен (j = 10^6/10^16 Ом • м) қатты, сұйық және газ тәріздес заттар. Диэлектриктер тобына эбонит, фарфор, сияқты қатты денелер және сұйықтармен газдар жатады. Поляризация, полярлану^[1] (француз тілінде polarіsatіon — алғашқы негізі, грек тілінде polos — ось, полюс) — 1) электрхимиялық поляризация — электр тогы өткен кезде ерітінді мен электрод арасындағы потенциалдар айырмасыныңтепе-теңдік мәнінен ауытқуы; 2) молекуланың және атомның поляризациясы — сыртқы электр өрісінде орналасқан зат молекуласы мен атомының деформациялануы; 3) биоэлектрлік поляризация — тірі жасуша мен сыртқы орта шекарасында қос электрлік қабаттың пайда болуы; 4) вакуумдық поляризация — магниттік өріс әсерінен вакуумның диэлектрлік орта тәрізді, яғни, осы ортада электр зарядтары біркелкі таралғандай әсер қалдыратын күйге ауысуы; 5)толқындар поляризациясы — көлденең толқындардағы тербелістердің таралу бағытымен салыстырғанда осьтік симметриясының бұзылуы; 6) диэлектриктердің поляризациясы; 7) бөлшектердің поляризациясы — әр бөлшектің өзіне тән қозғалыс мөлшерінің моменті — спині болуына және оның кеңістіктегі бағытталуына байланысты байқалатын бөлшектер күйінің сипаттамасы; 8) ортаның поляризациясы — қарастырылып отырған ортада көлемдік дипольдік электрлік моменттің пайда болуы; 9) Жарық поляризациясы — жарықтың полярлануы; 10) аспан күмбезінің поляризациясы — күндіз бұлт болмаған кезде, не түнде ай жарығында байқалатын оптикалық құбылыстардың бірі.

40.Диэлектрик (dielectric) — поляризацияға қабілеттілігі негізгі электрлік қасиеті болып табылатын, металлдар мен шалаөткізгіштерге қарағанда электр тогын нашар өткізетін, үлестік электр кедергісі өте үлкен (j = 10^6/10^16 Ом • м) қатты, сұйық және газ тәріздес заттар. Диэлектрик атомдар мен молекулалардан тұрады. Диэлектриктердің бірінші тобын симметриялы құрылымдардан тұратын заттар, молекулалар құрайды, яғни оң және теріс зарядтардың "ауырлық" центрлері сыртқы электр өрісі жоқ болғанда сәйкес келеді. Диэлектриктердің екінші тобын, құрылымдары ассиметриялы заттар, молекулалар құрайды, яғни оң және теріс зарядтардың "ауырлық" центрлері сәйкес келмейді. Диэлектриктердің үшінші тобын, ион құрылысына ие заттар, молекулалар құрайды. Газ тәрізді диэлектриктерге барлық газдар және ауа жатады. Көптеген газдарды газ толтырылған конденсаторларда, жоғары кернеуліктегі ауа ажыратқыштарда және басқа электртехникалық қондырғыларда диэлектриктер ретінде қолданады. Ауа барлық электрлік қондырғыларды айнала қоршайды және диэлектрик сияқты олардың жұмысының сенімділігін анықтайды. Сұйық диэлектриктерді электртехникалық қондырғыларда кең қолданады. Олармен күш трансформаторларының ішкі кеңістігін толтырады. Электрқұралдарға вакуум астында құйылатын сұйық диэлектриктер оралмалардың кеуекті изоляциясын жақсы сіңіреді. Сонымен қатар сұйык диэлектриктер жылу өткізгіш орта рөлін атқарады. Поляризация түріне қарай диэлектрик екі топқа бөлінеді: активті және пассивті. Активті диэлектриктерге сегнетоэлектриктер, пъезоэлектриктер мен электриктер жатады. Қалған диэлектрик пассивті деп аталады.

41.Кирхгоф заңы.Тәжірибеде тарамданған тізбектер жиі кездеседі, олардың токтарды, кернеу және кедергілерді Ом заңдары арқылы есептеу қиындық тудырады. Міне, осындай күрделі тізбектегі есептеуді жеңілдету үшін Кирхгоф ережелерін пайдаланады. Кирхгофтың бірінші ережесі түйінге арналған. Түйін деп ең аз дегенде үш өткізгіш кездесетін нүктені айтады. Түйінге келгенде ток оң таңбамен, ал түйіннен аққан ток теріс таңбамен алынады.Бірінші ереже былай оқылады: түйінде тоғысатын токтардың алгебралық қосындысы нольге тең болады: Кирхгофтың екінші ережесі күрделі тізбектен бөліп алған кез келген тұйықталған контурға арналған. Омның жалпыланған заңына жатады. Бұл ереже былай оқылады: кез келген тұйықталған контурдағы кернеу түсуінің алгебралық қосындысы осы контурға қосылған ЭҚК-тің алгебралық қосындысына тең болады.

42.Инерция моменті — айналмалы қозғалыстағы қатты дененің инерттілігінің өлшемі. I=mR²-қатты дене үшін инерция және қуыс цилиндр; I=1/4*m₀P₀²-маятник өсінің моменті; I=1/12*ml²-стерженнің инерция моменті; I=1/2*mR²-цилиндр үшін; I=2/5*mR²-шар үшін; I=2/3*mR²-қуыс шар үшін; I=1/3*ml²-стержен.

43.Изопроцестер. Термодинамикалық жүйелерде болатын, тепе-тең процестер арасынан күйдің негізгі параметрлерінің бірі тұрақты сақталатын, изопроцестер бөлінеді. Изохоралық процесс. V=const кезіндегі идеал газ күйінің параметрлері арасындағы тәуелділік графигі изохор деп аталады. Изохоралық процесс кезінде газ сыртқы денелердің үстінен жұмыс жасамайды V=0 A=pV=0 .Изобаралық процесс. p=const кезіндегі идеал газ күйінің параметрлері арасындағы тәуелділік графигі изобар деп аталады. процесс. T=const кезіндегі идеал газ күйінің параметрлері арасындағы тәуелділік графигі изотермдік деп аталады. .

44.Элементар бөлшектер – заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелетін бөлшектері.Элементар бөлшектерді көбіне төрт класқа бөледі. Сол кластың біріне тек бір ғана болшек фотон жатады. Екінші класын лептондар, үшіншісін-мезоңдар, тортіншісін-бариондар түзеді. Көпшілік жағдайда мезондар мен бариондарды өте күшті өзара әсерлесетін болшек-тер қатарына жатқызады. Бүл болшектерді адрондар деп атайды (грекше "адрос" ірі, массивті дегенді білдіреді).1. Фотондар-электромагниттік орістің 7-кванттары, бүлар электромагниттік озара әсерлесулерге қатысады, бірақ күшті және әлсіз озара әсерлеспейді.2. Лептондар өзінің атын гректің "лептос", аударғанда жеңіл де-ген мағынаны беретін созінен алған. Олардың қатарында күшті езара әсерлесулерге араласпайтын бөлшектер жатады.Барлық лептондар әлсіз өзара әсерлеседі. Олардың ішіндегі электр зарядтары барлары (яғни мюондар және электрондар) электромагниттік өзара әсерлеседі.3. Мезондар-бариондық зарядтары болмайтын, күшті өзара әсерлесуші, тұрақсыз бөлшектер. Олардың қатарларына π –мезондар немесе пиондар, К-мезондар немесе каондар және эта-мезон жатады. Мезондардың лептондардан айырмашылығы, олар өздерімен-өздері өзара әсерлескенде, тек әлсіз (егер олардың заряды болса, электромагниттік) өзара әсерлесіп қоймай, сол сияқты күшті өзара эсерлесулерге де қатысады. 4. Бариондар класына нуклондар (р,п) және массалары нуклон-дар массасынан үлкен, гиперондар деп атала-тын тұрақсыз бөлшектер кіреді. Барлық бариондар күшті өзара әсерлеседі, демек, атомдар ядроларымен белсенді түрде өзара әсерлеседі.

45.Газдардағы электр тогы. Газ разрядтарын атаңыз, мысал келтір

Қалыпты жағдайдағы газдар бейтарап атомдар мен молекулалардан тұрады. Сондықтан да олар диэлектриктер қатарына жатады. Басқаша айтқанда, газдар еркін электрондар мен иондар жоқ. Сондықтан газдар электр тогын өткізбейді. Газдардан ток өту үшін оларды иондау керек.

Электр тогының пайда болуын газ разряды деп атайды.

Газ рязрады: тәуелді және тәуелсіз.

Тәуелді газ разряды ионизатордың комегімен іске асады. Мысалы: рентген, ультракүлгін, гамма, ғарыш сәулелері.

Егер сыртқы ионизаьор дың әсерін тоқтатқаннан кейін де газдардағы токтың жүруі тоқтап қалмай, әрі қарай жүре берсе , онда ол тәуелді разрядтан тәуелсіз разрядқа айналады. Түрлері: тәж, солғын, ұшқынды және доғалық деген түрі бар.

46.Максвелл теңдеулерінің жүйесін жазыңыз және түсіндір.

Максвелл теңдеулері:

1. Қозғалмайтын тұйық контур арқылы ток жүргенде пайда болатын индукцияның ЭҚК мынаған тең:

Бұл теңдеу айнымалы магнит өрісі құйынды электр өрісін туғызады.

2. Толық ток заңдылықтарын жалпылай келіп Максвелл оның теңдеуін мына түрде ұсынды

3 электр өрісіне арналған

4) Айнымалы магнит өрісіне арналған Гаусс теоремасы түрінде берілген

Жалпы теңдеуі:

Айнымалы электромагниттік өрістің бос нүктесінде таралуы электромагниттік толқын деп аталады. Ол Максвелл теңдеуіне бағынады.

47.Бөлшектік толқындық дуализм. Де Бройль гипотезасы Гейзенбергтің анықталмағандық принципі

Әрбір фотонның бөлшектік және толқындық қасиеттері бір мезгілде байқалады. Сондықтан осы екі бағытты бірдей дамыту нәтижесінде, кейбір оптикалық құбылыстар, мысалы, жарықтың қысымы, фото-құбылыс, Комптон құбылысы, жарықтың толқындық және түйіршіктік теориясы тұрғысынан ойдағыдай түсіндіріледі. Осындай жарықтың табиғатына екі түрлі көзқарасты, оның түйіршіктік, толқындық дуализмі деп атайды.

1924 жылы француз физигі де Бройль жарықтың екі жақтылық табиғатына, заттың екі жақтылық табиғаты сәйкес келуі керек, яғни зат бөлшектерінің тек түйіршіктік қасиеті ғана емес, олардың толқындық қасиеті болуы керек деген болжам айтты.

Фотонның импульсін

өрнегі бойынша анықтағанбыз, осыдан

Луи де Бройль формуласы

Осы (47.2) қатынастарын ең алғаш рет 1927 жылы неміс физигі Гейзенберг ұсынған болатын, сондықтан бұлар Гейзенберггің анықталмағандық қатынастары деп аталады.

Бұл қатынастарға қарағанда, мысалы, координаттың дәл мәні болса, онда импульстің белгілі мәні болмайды, (себебісондай-ақ импульстіңдәл мәні болса, координатаның белгілі мәні болмайды (себебі)).