54. Рэспубліка Беларусь у міжнародным супольніцтве

Развіццё знешніх сувязей. У 1987 г. сацыялістычныя краіны удзельніцы Варшаўскага Дагавора вызначылі новыя падыходы ў ваеннай дактрыне. Яны абвясцілі аб тым, што не пачнуць ваенных дзеянняў супраць іншай дзяржавы або саюза дзяржаў, калі самі не стануць аб'ектамі іх узброенага нападу, ніколі не прыменяць першымі ядзернай зброі, не будуць мець тэрытарыяльных прэтэнзій ні да адной краіны свету і не будуць лічыць іх сваімі ворагамі. У другой палове 1980х гг. пашыраўся палітычны дыялог паміж СССР і ЗША. Савецкаамерыканскія перамовы на вышэйшым узроўні адбыліся ў Жэневе (1985), Рэйк'явіку (1986), Вашынгтоне (1987), на востраве Мальта (1989). У выніку гэтых сустрэч былі вызначаны асноўныя стратэгічныя накірункі знешняй палітыкі абедзвюх дзяржаў, якія ў далейшым прывялі да кардынальных перамен ва ўсім міжнародным супольніцтве. У 1989 г. была завершана вайна ў Афганістане. Ажыццяўляўся вывад савецкіх войск, у радах якіх было шмат ваеннаслужачыхбеларусаў, з краін Усходняй Еўропы і Манголіі. Краіна прызнала прыярытэт міжнароднага права, і перш за ўсё Дэкларацыю правоў чалавека, абавязалася прывесці ўсё ўнутранае заканадаўства ў адпаведнасць з міжнародным правам. У канцы 1980х гг. у сацыялістычных краінах Усходняй Еўропы адбыліся так званыя "аксамітныя рэвалюцыі", у выніку якіх улада перайшла ад камуністаў да іх палітычных праціўнікаў. Была ліквідавана Берлінская сцяна, адбылося аб'яднанне Германіі. Вясной 1991 г. былі распушчаны Савет Эканамічнай Узаемадапамогі і арганізацыя Варшаўскага Дагавора. Сацыялістычная сістэма спыніла сваё існаванне. Прэзідэнт ЗША Б. Клінтан павіншаваў народ сваёй краіны з пераможным заканчэннем "халоднай вайны". ЗША сталі адзінай у свеце звышдзяржавай, уступілі на шлях усталявання ў ім "свайго новага парадку". Пасля ліквідацыі СССР пачалося прызнанне Рэспублікі Беларусь як суверэннай дзяржавы. 3 сумежнымі дзяржавамі былі падпісаны дагаворы аб мяжы і абвешчана аб тым, што ў Беларусі няма тэрытарыяльных прэтэнзій да іх. 26 лютага 1992 г. Рэспубліка Беларусь падпісала Хельсінскі заключны акт. 3 гэтага моманту яна не толькі стала раўнапраўным удзельнікам хельсінкскага працэсу, але і нясе разам з іншымі дзяржавамі адказнасць за захаванне міру і бяспекі ў Еўропе. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 1994 г. вызначыла асноўныя прынцыпы знешняй палітыкі суверэннай дзяржавы. У артыкуле 18 запісана: "Рэспубліка Беларусь у сваёй дзяржаўнай палітыцы зыходзіць з прынцыпаў роўнасці дзяржаў, непрымянення сілы або пагрозы сілай, непарушнасці межаў, мірнага ўрэгулявання спрэчак, неўмяшання ва ўнутраныя справы і іншых агульнапрызнаных прынцыпаў і норм міжнароднага права". Рэспубліка Беларусь далучылася да Дагавора аб скарачэнні войск у Еўропе. Яна зменшыла колькасць агульных узбраенняў. У 1992 г. Беларусь вывела са сваёй тэрыторыі тактычную ядзерную зброю, нягледзячы на тое, што стратэгічныя і тактычныя ядзерныя ракеты ЗША і блока НАТА заставаліся нацэленымі на яе. Толькі ў чэрвені 1994 г. афіцыйныя колы ЗША інфармавалі аб перанацэленасці іх ракет. У 1996 г. ядзерная зброя была поўнасцю выведзена за межы краіны. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь 3 ліпеня 1996 г. прапанаваў стварыць у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе прастору, свабодную ад ядзернай зброі. Рэспубліка Беларусь нейтральная бяз'ядзерная дзяржаваў цэнтры Еўропы. У эканамічным супрацоўніцтве Рэспубліка Беларусь развівала сувязі з краінамі Садружнасці Незалежных Дзяржаў, першнаперш з Расіяй. 2 красавіка 1996 г. быў падпісаны Дагавор аб Супольнасці суверэнных дзяржаў Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі. Гэты дагавор забяспечыў грамадзянам абедзвюх краін роўныя правы ў атрыманні адукацыі, ахове здароўя, працаўладкаванні, аплаце працы, заканадаўстве і іншых галінах. Важным крокам у далейшым паглыбленні інтэграцыі Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі стала падпісанне 2 красавіка 1997 г. у Маскве Дагавора аб Саюзе Беларусі і Расіі. Яго неад'емнай часткай стаў Статут Саюза Беларусі і Расіі, якім прадугледжваецца забеспячэнне ўстойлівага сацыяльнаэканамічнага развіцця Беларусі і Расіі, іх бяспекі, абараназдольнасці, узаемавыгаднага супрацоўніцтва з краінамі Еўропы і свету. 8 снежня 1999 г. у Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. Беларускарасійская інтэграцыя ўзнялася на якасна новую ступень. На долю Расіі прыходзіцца болып паловы агульнага аб'ёму знешняга гандлю Беларусі. Рэспубліка Беларусь развівала гандлёваэканамічнае супрацоўніцтва не толькі з краінамі СНД, але і з дзяржавамі далёкага замежжа. У яе знешняй палітыцы выразна вызначыліся ўсходні і заходні вектары. Важнымі гандлёвымі партнёрамі Беларусі з'яўляюцца еўрапейскія краіны Германія, Вялікабрытанія, Польшча, Нідэрланды, Літва, Латвія і інш. У 2002 г. аб'ём гандлю з імі склаў каля 5 млрд дол. Рэспубліка Беларусь прыцягвала ў сваю эканоміку капіталы і вопыт замежных інвестараў і міжнародных валютнафінансавых арганізацый, стварала сумесныя прадпрыемствы, дазваляла замежным фірмам займацца на сваёй тэрыторыі бізнесам і прадпрымальніцтвам. Развівалася супрацоўніцтва Рэспублікі Беларусь і замежных краін у галіне навукі, літаратуры і мастацтва. Гэта сумесныя распрацоўкі беларускімі і замежнымі вучонымі навуковадаследчых тэм, пераклад і выданне за мяжой твораў беларускіх пісьменнікаў і паэтаў, гастролі майстроў беларускай сцэны і дэманстрацыя работ беларускіх мастакоў і скульптараў у іншых краінах і г. д. Адным з напрамкаў міжнароднай дзейнасці Рэспублікі Беларусь з'яўлялася вырашэнне праблем, звязаных з ліквідацыяй вынікаў аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі. У атмасферу была выкінута вялікая колькасць радыеактыўнага рэчыва, 70 % якога прыйшлося на тэрыторыю Беларусі. Забруджанай аказалася трэцяя частка плошчы рэспублікі, на якой пражывала больш за 2,2 млн чалавек. У крытычным стане апынуліся 20 % лясоў, 73 рэспубліканскія і 162 мясцовыя заказнікі, 336 помнікаў прыроды. Сярод іх Белавежская і Налібоцкая пушчы, Бярэзінскі і Прыпяцкі запаведнікі, Асвейскае возера і інш. Нягледзячы на вялікія намаганні, зробленыя кіраўніцтвам краіны па пераадоленні наступстваў чарнобыльскай катастрофы, а таксама на дапамогу ўрадавых арганізацый і грамадскасці замежных краін, праблема Чарнобыля па сённяшні дзень застаецца вострай. Патрабуюцца яшчэ немалыя сродкі і пэўны час. Наогул, пераадолець вынікі такой буйной тэхнагеннай катастрофы, як чарнобыльская, Беларусь зможа толькі з дапамогай міжнароднага супольніцтва. Удзел спартсменаў Беларусі ў Алімпійскіх гульнях. Спартсмены Беларусі ўпершыню ўдзельнічалі ў XV Алімпійскіх гульнях у Хельсінкі (Фінляндыя) у 1952 г. У складзе зборнай каманды СССР тады былі 4 беларускія лёгкаатлеты і 2 фехтавалынчыкі. Першы алімпійскі сярэбраны медаль сярод беларускіх спартсменаў заваяваў М. Крываносаў (кіданне молата) на XVI Алімпійскіх гульнях у 1956 г. у Мельбурне (Аўстралія). На XXVI Алімпійскіх гульнях у 1996 г. у Атланце (ЗША) Рэспубліка Беларусь упершыню была прадстаўлена самастойнай нацыянальнай камандай. У яе складзе выступілі 162 спартсмены. Залатыя медалі заваявала К. Хадатовіч (акадэмічнае веславанне, байдаркаадзіночка). Беларускія спартсмены на гэтых гульнях атрымалі яшчэ 6 сярэбраных і 8 бронзавых медалёў. На XXVIII Алімпійскіх гульнях у Афінах (Грэцыя) у 2004 г. у камандзе Беларусі налічвалася 147 спартсменаў па 23 відах спорту. Заваявана 15 медалёў: 2 залатыя (Ю. Несцярэнка бег на 100 м і I. Макараў дзюдо), 6 сярэбраных і 7 бронзавых. У неафіцыйным камандным заліку Беларусь заняла 26е месца сярод 202 краінудзельніц, а па колькасці медалёў 18е месца. На XXIX Алімпійскіх гульнях у Пекіне (Кітай) у 2008 г. у склад каманды Беларусі ўваходзіў 181 спартсмен. Рэспубліка Беларусь з 4 залатымі, 5 сярэбранымі і 10 бронзавымі ўзнагародамі (усяго 19 медалёў) заняла па якасці медалёў 16е месца, па колькасці 13е сярод 204 краінудзельніц. Залатыя медалі заваявалі А. Арамнаў (цяжкая атлетыка, да 105 кг), А. Мянькова (лёгкая атлетыка, кіданне молата), Р. Петрушэнка, А. Абалмасаў, А. Літвінчук, В. Махнеў (грэбля на байдарках і каноэ, байдаркачацвёрка, 1000 м), А. Багдановіч, А. Багдановіч (грэбля на байдарках і каноэ, байдаркадвойка, 1000 м). У зімовых Алімпійскіх гульнях беларускія спартсмены ўдзельнічаюць з 1964 г. Першым з беларускіх спартсменаў, які атрымаў бронзавы медаль на XV зімовых Алімпійскіх гульнях у 1988 г. у Калгары (Канада), быў канькабежац I. Жалязоўскі на дыстанцыі 100 м. На XVII зімовых Алімпійскіх гульнях у 1994 г. у Лілехамеры (Нарвегія) Беларусь упершыню выступала асобнай нацыянальнай камандай. На XIX зімовых Алімпійскіх гульнях у 2002 г. у СолтЛейкСіці (ЗША) каманда Беларусі ў складзе 62 спартсменаў у неафіцыйным камандным заліку заняла 19е месца, а хакейная зборная каманда 4е месца. На XX зімовых Алімпійскіх гульнях у 2006 г. у Турыне (Італія) Рэспубліку Беларусь прадстаўлялі 28 спартсменаў. Заваяваны толькі адзін сярэбраны медаль у спаборніцтвах па фрыстайлу.

43. Вызваленне Беларусі ад нямецка - фашысцкіх захопнікаў . У выніку стратэгічнага наступлення Чырвонай Арміі ў 1943 фронт наблізіўся да Беларусі. 23 верасня быў ​​вызвалены першы раённы цэнтр Камарын , Дваццаць воінам , якія вызначыліся пры фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына , было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза . У канцы верасня былі вызваленыя Хоцімск , Мсціслаў , Клімавічы , Крычаў. 23 лістапада 1943 быў вызвалены Гомель , куды адразу ж пераехаў ЦК КП (б ) Б , СНК БССР і БШПР . У студзені - сакавіку была праведзена Калінкавіцка - Мазырская аперацыя з удзелам Гомельскага , Палескага і Мінскага партызанскіх злучэнняў , у выніку якой былі вызваленыя Мазыр і Калінкавічы. Адной з найбуйнейшых аперацый на завяршальным этапе Вялікай Айчыннай вайны была Беларуская , якая ўвайшла ў гісторыю пад кодавай назвай «Баграціён». Немцы стварылі ў Беларусі глыбокаэшаланаванай абарону. Яе ўтрымлівала групоўка арміі «Цэнтр» , дзве армейскія групоўкі «Поўнач» і «Паўночная Украіна». Яны мелі 63 дывізіі , 3 брыгады , 1,2 млн. чалавек , 9,5 тыс. гармат і мінамётаў , 900 танкаў і штурмавых гармат, 1350 самалётаў. З савецкага боку да ўдзелу ў аперацыі « Баграціён» былі прыцягнутыя войскі 1 -га , 2-га і 3- га Беларускіх франтоў ( камандзіруючыя Маршал Савецкага Саюза К.К. Ракасоўскі , генерал арміі Г.Ф. Захараў і генерал -палкоўнік І. Д. Чарняхоўскі ) , а таксама войскі 1 -га Прыбалтыйскага фронту ( камандуючы- генерал арміі І.Х. Баграмян ) . Агульная колькасць савецкіх войскаў складала 2,4 млн. салдат і афіцэраў , 36400 гармат і мінамётаў , 5200 танкаў і самаходна - артылерыйскіх установак , 5300 самалётаў. Важная роля ў вызваленні рэспублікі адводзілася беларускім партызанам і эскадрыллі «Нармандыя - Нёман » . Раніцай 23 чэрвеня 1944 пачалася аперацыя « Баграціён». 24 чэрвені абарончая лінія нямецкіх войскаў была прарвана. 25 чэрвеня была акружаная , а затым ліквідаваная віцебская групоўка праціўніка ў складзе 5 дывізій . Чэрвень 27 была вызвалена Орша , 29 чэрвені разгромлена акружаная бабруйская групоўка ворага. Тут фашысты страцілі 50 тыс. чалавек. 1 ліпеня войскі 3 -га Беларускага фронту вызвалілі Барысаў . У Мінскім «катле» на ўсходзе ад горада апынулася акружанай 105000. Варожая групоўка . 3 ліпень 1944 г. танкісты і пяхотнікі 1 -га і 2- га Беларускіх франтоў вызвалілі сталіцу Беларусі - Мінск . У выніку першага этапу аперацыі « Баграціён» варожая групоўка армій «Цэнтр » пацярпела поўнае паражэнне , галоўныя яе сілы былі разбітыя . У ходзе другога этапа Беларускай аперацыі ў ліпені 1944 г. былі вызваленыя Маладзечна , Смаргонь , Баранавічы , Навагрудак , Пінск , Гродна . Вызваленнем 28 ліп Брэста завяршылася выгнанне нямецка - фашысцкіх захопнікаў з тэрыторыі Беларусі. У канцы жніўня савецкія войскі выйшлі да Рызе , на мяжу з Усходняй Прусіяй , на Нарву і Віслу . У ходзе Беларускай аперацыі былі разгромленыя 17 дывізій і 3 брыгады праціўніка , а 50 дывізій - страцілі больш за палову свайго складу. Агульныя страты нямецкіх войскаў склалі 500 тыс. забітымі . За мужнасць і гераізм , праяўленыя на беларускай зямлі , больш за 1600 генералаў , афіцэраў і салдат атрымалі званне Героя Савецкага Саюза , ордэнамі і медалямі ўзнагароджана больш за 400 тыс. воінаў і партызан . 747 воінскіх часцей і злучэнняў атрымалі ганаровае званне « Крычаўская » , « Мінская» і інш 16 жніўня 1945 паміж СССР і ПНР быў падпісаны дагавор аб савецка -польскай мяжы. У адпаведнасці з ім ўся Беластоцкая вобласць была перададзена Польшчы. Адышлі да Польшчы таксама Клещельский і Гайнаўскі раёны Брэсцкай вобласці. Беларускі народ унёс важкі ўклад у перамогу над фашысцкай Германіяй. Звыш 1100 тыс. воінаў- беларусаў змагаліся на франтах Вялікай Айчыннай вайны . Пасля вызвалення Беларусі больш за 600 тыс. яе жыхароў , у тым ліку 180 тыс. партызан , былі забраныя ў Чырвоную Армію і адважна змагаліся , набліжаючы поўную перамогу над ворагам. Гераічна змагаліся на польскай зямлі тысячы салдат і афіцэраў - ураджэнцаў Беларусі. 61 воіну- беларусу за гераічныя подзвігі , здзейсненыя пры вызваленні Польшчы , было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза . Тысячы нашых землякоў ўдзельнічалі ў баях на тэрыторыі Германіі. 70 з іх былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза . Тысячы беларусаў вызначыліся ў баях пры разгроме Японіі , многія беларусы ўдзельнічалі ў еўрапейскім руху Супраціўлення. Яны змагаліся ў антыфашысцкіх атрадах Італіі , Францыі , Югаславіі , Польшчы , Славакіі і Чэхіі. Вышэйшым ордэнам Францыі узнагароджаны ураджэнец Магілёўшчыны лейтэнант Ф. Кажамякін. Вядома ў Еўропе імя В. Мяшкова , партызанскі атрад якога знішчыў нямецкую радыёлакацыйную станцыю пад Клермон і інш Звыш 300 тыс. воінаў- беларусаў былі ўзнагароджаны ўрадавымі ўзнагародамі СССР. 443 беларуса сталі Героямі Савецкага Саюза . Двойчы вышэйшую ўзнагароду атрымлівалі беларусы генерал -маёр авіяцыі П.Я. Галавачоў і Маршал Савецкага Саюза І.І. Якубоўскі. Сотні тысяч беларусаў самааддана працавалі ў тыле , забяспечвалі Чырвоную Армію зброяй , боепрыпасамі , харчаваннем і г.д. Дзесяткі тысяч нашых суайчыннікаў за працоўны подзвіг у час Вялікай Айчыннай вайны былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.

49.Культура БССР у сярэдзине 1950- 1980 За першыя пяць пасляваенных гадоў у БССР была ў асноўным адноўлена даваенная сетка агульнаадукацыйнай школы. А ўжо к 1956 г. колькасць школ амаль падвоілася. Палепшылася іх матэрыяльная база, узрос адукацыйны ўзровень настаўнікаў, практычна быў завершаны пераход да ўсеагульнага сямігадовага навучання, пашырылася сярэдняя адукацыя. Далейшае развіццё агульнаадукацыйнай школы разглядалася як неабходная перадумова паслядоўнага ўздыму ўсёй навукі і культуры. Павышэнне якасці адукацыі звязвалася з правядзеннем рэформы, якая павінна была забяспечыць ажыццяўленне політэхнічнага навучання і працоўнага выхавання. Ужо з 1959/60 навучальнага года сямігадовыя школы былі пераўтвораны ў васьмігодкі, а сярэднія дзесяцігадовыя - у агульнаадукацыйныя адзінаццігадовыя. Васьмігадовае навучанне станавілася ўсеагульным. Аднак рэформа праводзілася непаслядоўна: у большасці школ узровень вытворчага навучання заставаўся нізкім, адсутнічалі адпаведныя навучальныя праграмы і кваліфікаваныя выкладчыцкія кадры. Паколькі прадугледжаныя рэформай планы ў цэлым не былі рэалізаваны, то з 1964 г. адзінаццацігадовыя школы пачалі зноў пераўтвараць у дзесяцігадовыя, а праз два гады прафесійная падрыхтоўка ў школах перастала быць абавязковай. Новы этап перабудовы школьнай адукацыі разгарнуўся ў 1970-х гг. Спачатку на трохгадовы тэрмін навучання перайшла пачатковая школа. Затым была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя, што можна разглядаць як значны крок у развіцці адукацыі ў цэлым. Між тым перамены ў грамадска-палітычным і сацыяльным жыцці другой паловы 80-х гг. ("перабудова") закранулі і сістэму адукацыі. Адметнай рысай канца 80-х гг. стала з'яўленне навучальных устаноў новага тыпу - гімназій і ліцэяў. Ужо ў 1990/91 навучальным годзе акрамя 5429 дзяржаўных агульнаадукацыйных школ (з іх 2647 сярэдніх) у рэспубліцы працавалі першыя 12 гімназій і 5 ліцэяў. Ва ўстановах ўсіх тыпаў навучалася 1 млн. 507,7 тыс. дзяцей. Адносна паспяхова развівалася сістэма сярэднеспецыяльных і вышэйшых навучальных устаноў, што дазволіла палепшыць падрыхтоўку кадраў сярэдняга і вышэйшага звяна. Для дзяржаўнага кіраўніцтва гэтым працэсам у 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі. Увага дзяржавы да гэтага сектара адукацыі, падмацаваная арганізацыйна і матэрыяльна, дазволіла павялічыць колькасць ССНУ са 107 у 1951 г. да 147 у 1990 г. Адпаведна колькасць навучэнцаў узрасла з 35 тыс. да 143,7 тыс. чалавек. Развівалася і сетка ВНУ: за 1950-1990 гг. іх колькасць павялічылася з 29 да 33, а колькасць студэнтаў з 31,6 тыс. да 184,6 тыс. чалавек. Агульнапрызнаным цэнтрам універсітэцкай адукацыі ў рэспубліцы з'яўляўся Беларускі дзяржаўны універсітэт, на факультэтах якога ў 80-х гг. вучылася каля 15 тыс. студэнтаў. Буйным цэнтрам падрыхтоўкі інжынерных кадраў стаў Беларускі політэхнічны інстытут (зараз Беларуcкі нацыянальны тэхнічны універсітэт), у якім набывалі адукацыю звыш 27 тыс. студэнтаў. Агульны лік выпускнікоў рэспубліканскіх ВНУ ў 1990 г. ў параўнанні з 1950 г. вырас больш чым у 3 разы. Аднак рост колькасных паказчыкаў не заўсёды суправаджаўся адпаведнымі якаснымі зменамі. Адметнай для Беларусі была дэнацыяналізацыя навучальна-выхаваўчага працэсу. Звязана гэта было з паступовым выцясненнем беларускай мовы і стратай нацыянальнай кампаненты ў сістэме адукацыі і выхавання ў цэлым. Безумоўна, тут праявіўся пэўны адбітак гістарычных фактараў. Аднак галоўная прычына каранілася ў той палітыцы русіфікацыі, актыўным правадніком якой да канца 80-х гг. быў ЦК КПБ. У рэспубліцы мэтанакіравана ўкараняўся тэзіс аб тым, што чым хутчэй адбудзецца зліццё моў (на карысць рускай мовы), тым хутчэй краіна наблізіцца да камунізму. Інтэн-сіўнае скарачэнне школ з беларускай мовай навучання, адсутнасць беларускамоўных навучальных устаноў сярэдняга звяна і ВНУ, выцясненне беларускай мовы з ўжытку ў дзяржаўных установах у спалучэнні з адпаведным выхаваннем і прапагандысцкім уздзеяннем сталі прычынамі нацыянальнага нігілізму, які нарастаў у беларускім грамадстве. Значныя крокі ў сваім развіцці зрабіла беларуская навука. Вядучая роля тут належала Акадэміі навук БССР. Шэраг інстытутаў акадэміі распрацоўвалі самыя новыя перспектыўныя накірункі навукі ў асобных галінах фізікі, хіміі, матэматыкі. Акадэмічныя навукова-даследчыя падраздзяленні былі створаны ў абласных гарадах Беларусі, пабудаваны спецыяльныя навуковыя гарадкі для інстытутаў ядзернай энергетыкі, анкалогіі і медыцынскай радыялогіі, інстытута земляробства. Адначасова ўмацоўвалася галіновая навука і навуковая база ВНУ, вучоныя якіх актыўна распрацоўвалі важныя тэарэтычныя і прыкладныя праблемы. З мэтай інтэграцыі навукі з вытворчасцю ў рэспубліцы былі створаны навукова-вытворчыя аб'яднанні. Сярод іх першым у СССР з 1974 г. стала аб'яднанне "МАЗ-БПІ". Увага да навукі прыносіла свае вынікі. Дасягненні беларускіх навукоўцаў на шэрагу напрамкаў атрымалі прызнанне не толькі ў СССР, але і за мяжою. Працы ў галіне матэматыкі, оптыкі, спектраскапіі, паўправаднікоў і г. д. былі адзначаны высокімі дзяржаўнымі ўзнагародамі. На працягу 50 першай паловы 80-х гг. прадстаўнікі беларускай навукі атрымалі 35 прэмій СССР і 57 Дзяржаўных прэмій БССР. Шэраг беларускіх навукоўцаў былі ўшанаваны званнем Героя Сацыялістычнай Працы. Абнаўленчыя працэсы ў савецкім грамадстве сярэдзіны 50-х гг. садзейнічалі таксама ажыўленню беларускай літаратуры. Вярнуліся да творчасці былыя вязні сталінскіх лагераў С. Грахоўскі, А. Звонак, Я. Пушча, Я. Скрыган і інш. Працягвалі плённую працу пісьменнікі і паэты, імёны якіх асабліва загучалі ў пасляваенныя гады. У асяроддзі літаратараў пачало фарміравацца новае бачанне праблем савецкага грамадства і месца пісьменніка ў ім. Лаўрэатамі саюзных (Ленінскіх) сталі П. Броўка (зборнік паэзіі "А дні ідуць..."), I. Мележ (трылогія "Палеская хроніка"), М. Танк (зборнік вершаў "Нарачанскія сосны"). Шырока вядомай у СССР і за яго межамі стала творчасць В. Быкава. Яго аповесць "Трэцяя ракета" (1962) была ўшанавана Дзяржаўнай прэміяй БССР. Тэма вайны, адна з галоўных для беларускай прозы, раскрываецца ў творах пісьменніка праз трагічны лёс асобных людзей, якія часта аказваюцца перад маральным выбарам. Афіцыйным прызнаннем яго заслуг у савецкія часы сталі званні Героя Сацыялістычнай Працы, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі СССР. Адметнай з'явай стала творчасць У. Караткевіча. Ён звярнуўся да новага для беларускай літаратуры жанру - гістарычнай прозы, які фактычна быў забаронены ў 30-40-х гг. На жаль, толькі пасля смерці таленавіты майстар беларускага слова, знайшоў афіцыйнае прызнанне: у 1984 г. за раман "Чорны замак Альшанскі" ён пасмяротна быў удастоены Дзяржаўнай прэміяй. На працягу 60-80-х гг. да вядомых творцаў беларускай прозы і паэзіі годна далучыліся А. Адамовіч, Р. Барадулін, Г. Бураўкін, А. Вярцінскі, Н. Гілевіч, А. Дудараў, С. Законнікаў, В. Іпатава, У. Някляеў, А. Разанаў, Б. Сачанка, I. Чыгрынаў, Я. Янішчыц і іншыя. Многія з іх заявілі аб сабе не толькі як літаратары, але як і грамадскія дзеячы, людзі актыўнай жыццёвай пазіцыі ў змаганні за нацыянальную культуру і дэмакратычныя перамены ў грамадстве. Іх уплыў на нацыянальна-культурнае развіццё краіны мог быць большы, калі б не русіфікатарская палітыка. У сярэдзіне 80-х гг. наклад беларускамоўных кніжных выданняў быў амаль у 10 разоў меншы, чым рускамоўных. Штучна стваралася незапатрабаванасць беларускамоўнай творчасці, што ператварылася ў адну з пагроз нацыянальнага развіцця.

33. Культура Беларусі ў пачатку 20 стагоддзя. Газета “Наша нива” Культура Беларусі ў пачатку 20 стагоддзя праходзіла ў іншых умовах , у параўнанні з 60-90 гадамі 19 стагоддзя , у гісторыі Беларусі якія былі адносна спакойнымі . Усяго за 14 гадоў для Расіі , і , адпаведна для Беларусі , перажылі 2 вайны , тры рэвалюцыі . Таксама краіна знаходзілася на шляху капіталістычнай індустрыялізацыі. У пачатку 20 стагоддзі расейскія ўлады працягвалі палітыку русіфікацыі , што знайшло адлюстраванне ў выбарчым законе ў 1907 годзе і увядзенні ў 1911 земстваў (у заходніх губернях ) . Для таго , каб падарваць беларускі нацыянальны рух , Саланевіч было створана « Беларускае таварыства » і выпускалася газета « Беларускае жыццё » . Польскія арганізацыі таксама ставіліся з пагардай да нацыянальнага адраджэння Беларусі. У перыяд з 1901 года па 1914 колькасць друкаваных выданняў павялічылася з 15 да 109. Газеты выдаваліся ў асноўным на рускай мове. Выдаваліся такія друкаваныя выданні , як: "Наша доля" ( была заснавана БСГ , выдавалася ў перыяд з верасня па снежань 1906 г. , «Наша ніва » ( выдавалася з 1906 па 1915 ) , «Беларус " (1913 - 1915 ) . Асноўнае прызначэнне гэтых газет было данесці да народа пачаць барацьбу за раўнапраўе , за сваю культуру. Адукацыя ў культуры Беларусі пачатку 20 стагоддзя ўяўлялася ў выглядзе : пачатковая адукацыя - царкоўна -прыходскіх школ і народных вучэльняў , сярэдняе - вучылішча тэхнічнага профілю , гімназіі. Да 1914 годзе агульная колькасць усіх школ складала 7682 адзінак. У 1909-1916 гадах для навучання педагогаў былі адкрыты 3 настаўніцкіх інстытута - у Мінску , Магілёве і Віцебску , і 5 настаўніцкіх семінарый . Працягвала развівацца і прафесійнае адукацыю. Ствараліся розныя публічныя і школьныя бібліятэкі. Да 1914 годзе ў Беларусі мелася 851 адзінка бібліятэк , з 423 тысячах асобнікаў кніг. Самая буйная з усіх бібліятэк - Менская публічная бібліятэка імя Пушкіна , якая была створана ў 1900 годзе. Працягвалася вывучэнне гісторыі Беларусі , яе культуры і этнаграфіі . У 1914 году мелася каля 50 культурных і навуковых таварыстваў . Такія вядомыя даследчыкі , як: М.Федоровский , Е.Романов , А. Багдановіч займаліся вывучэннем побыту , культуры і гісторыі Беларусі. Навука і тэхніка ў культуры Беларусі 20 стагоддзя звязана з імёнамі такіх навукоўцаў - фізікаў , як Е.Сняткова , А.Садоўскі , А.Наркевич -Ёдкі . У паўсядзённы ўжытак гарадскога насельніцтва ўваходзілі такія тэхнічныя навіны , як: тэлефон , аўтамабіль , радыё . У літаратуры было пераважна рэалістычнае кірунак , якое было прадстаўлена творчасцю Я.Купалы , М.Багдановіча , Ц.Гартнага , К.Каганца , М.Гарэцкага , З.Бядулі і інш Літаратура таго часу адлюстроўвала жаданне зрабіць беларускі народ шчаслівым і свабодным , прышчапіць любоў да радзімы . Найбольшай папулярнасцю карысталіся такія драм . Творы , як « Паулинка » , « Прымаки » , « Раскиднае гняздо» Я.Купалы , «моднага шляхцюк » К.Каганца . У прафесійнай музыкі вядомыя такія дзеячы , як А. Грневич , Л.Роговский , Н. Чуркін , В.Теревский і іншыя. У выяўленчым мастацтве быў рэалізм , развіваўся стыль мадэрн. Мастакі маглі навучацца ў Маскоўскім вучылішчы скульптуры і дойлідства , Пецярбургскай акадэміі мастацтваў . У архітэктуры ў культуры Беларусі пачатку 20 стагоддзя назіраўся пераломны момант у гісторыі дойлідства Беларусі. Змянялася тыпалогія будынкаў , будаўнічая тэхніка. На змену эклектызму прыходзіць мадэрн. З ўвядзення мадэрна з'яўляюцца новыя тыпы пабудоў ( прамысловыя будынкі , масты. «Наша ніва » (Гомельская вобласць Наша Ніва ) - штотыднёвая дарэвалюцыйная беларуская газета.   Выходзіла ў Вільні з 10 (23 ) лістапада 1906 па 7 Жніўні 1915 на беларускай мове кірыліцай і з першага нумара да № 42 , 18 ( 31) кастрычніка 1912 г ) таксама беларускай лацінкай , з загалоўкамі «Наша Ніва» і « Nasza Niwa » .   Рэдактары - выдаўцы З. Вольскі , А. Уласаў , І. Луцкевіч . Друкавалася ў друкарні Марціна Кухты .   Гуляла важную ролю ў развіцці беларускага нацыянальнага руху і беларускай літаратурнай мовы . Газета публікавала творы членаў Беларускага выдавецкага таварыства Янкі Купалы ( паэмы «Курган» , « Бандароўна » і інш) , Якуба Коласа (урыўкі паэмы "Новая зямля" і інш ) , Максіма Багдановіча , Алеся Гаруна , Змітрака Бядулі , Ядвігіна Ш. і многіх іншых беларускіх пісьменнікаў . Значэнне выдання ў развіцці беларускай літаратуры дазваляе гісторыкам літаратуры вылучаць адмысловы « нашенивский » перыяд у гісторыі беларускай літаратуры.   Выхад газеты быў спынены ў сувязі з набліжэннем руска -нямецкага фронту да Вільні .    У 1920 году выхад газеты быў адноўлены , у перыяд з 28 кастрычніка па 20 снежань 1920 г выйшла 9 нумароў , пасля чаго газета была забаронена польскай вайсковай цэнзурай.    У 1991 г. газета адраджаецца пад рэдакцыяй журналіста Сяргея Дубаўца . Газета зноў становіцца галоўным выданнем нацыянальна -дэмакратычнай інтэлігенцыі , публікуючы разам з навінамі літаратурныя творы , эсэ . У 1996 г. рэдакцыя газеты пераехала ў Мінск , з літаратурна - інтэлектуальнага выданьня " Наша Ніва» паступова трансфармуецца ў грамадска -палітычнае .

34. Палитыка беларусизацыи.Культурнае жыцце БССР у 1920-1930гг. Па меры станаўлення сістэмы новай эканамічнай палітыкі ў палітыцы Палітыка беларусізацыі камуністычнай партыі мела месца новы напрамак , якое атрымала назву - палітыка беларусізацыі . Асноўнай мэтай палітыкі беларусізацыі з'яўлялася прыстасаванне дзяржаўнага апарату БССР да мовы большасці насельніцтва , а менавіта: да беларускага . Але беларусізацыя закранула не толькі вышэйзгаданы сектар , але і іншыя сферы нацыянальна - культурнага будаўніцтва БССР . Што з'яўлялася перадумовамі да беларусізацыі ?     новая эканамічная палітыка     амністыя палітычных зняволеных , якая праводзіцца ў 1923 годзе. Аднак дадзены акт тычылася толькі тых паліт. зняволеных , якія не выступалі супраць улады са зброяй у руках     дзейнасць такіх вышэйшых навучальных устаноў , як БДУ і даследчых - Інбелкульт ( інстытут беларускай культуры )     павелічэнне тэрыторыі БССР дзякуючы яе ўз'яднання, правядзенне якой было ў сакавіку 1924 года Этапы палітыкі беларусізацыі 1) 1921-1924 - перадумовы беларусізацыі 2) 1924 - 1928 - ажыццяўленне 3) з 1929 - згортванне гэтай палітыкі Прычынамі згортвання дадзенай палітыкі быў той факт , што дзяржава паступова пачатак вяртацца да ідэалогіі сусветнай рэвалюцыі , да уніфікацыі , цэнтралізацыі ў кіраванні і культуры , а таксама адмова ад НЭПа . 2 сесія ЦВК БССР у ліпені 1924 вызначыла палітыку беларусізацыі як афіцыйны кірунак . Была створана спецыяльная камісія , якая займалася ажыццяўленне гэтай палітыкі. Кіраўніком цэнтральнай камісіі быў прызначаны А.І. Хацкевіч , асноўнай задачай якой ён бачыў у тым , каб прыстасаваць школы , літаратуру , дзярж. апарат да мясцовага насельніцтва . Пры ажыццяўленні гэтай палітыкі асноўны акцэнт рабіўся на колькасныя паказчыкі , а менавіта: паказчык таго , хто авалодаў беларускай мовай , пераклад на мову мясцовага насельніцтва вайсковых статутаў , друку , справаводства . Акрамя гэтага назіралася павелічэнне карэннага насельніцтва ў складзе камандавання Чырвонай Арміі . Многія палітычныя дзеячы бачылі ў ажыццяўляецца палітыкі эвалюцыю савецкай улады , паступовае змяненне напрамкі ў бок дэмакратыі. У сувязі з гэтым многія палітычныя дзеячы вярнуліся на радзіму , каб садзейнічаць яе культурнага і палітычнага дабрабыту . У выніку на Берлінскай канферэнцыі праведзенай ў 1925 годзе, Рада БНР прызнала БССР і заявіла аб самароспуску . Цяжкасці ў ажыццяўленні палітыкі беларусізацыі:   -  насельніцтва БССР на той час было , пераважна , шматнацыянальным . Хоць беларусаў і было на той час каля 80 % ад агульнай колькасці насельніцтва , аднак пражывалі яны ў вёсцы , а рускія і габрэі - у мястэчках і гарадах.   -  нізкі ўзровень эканамічнага развіцця    - палітыка паланізацыі    - разруха , выкліканая вайной    - неразвітасць нацыянальнай формы культуры . Беларуская мова лічыўся як мова халопаў .   -  у партыйных савецкіх органах было вельмі мала карэннага насельніцтва Такім чынам , палітыка беларусізацыі абудзіла да свядомай нацыянальнага жыцця шырокія пласты насельніцтва Беларусі. За вельмі малы час было створана тое, што ў іншых краін займала вельмі шмат часу , а менавіта: тэатр , кіно , нацыянальнае асвету. Цяжкасці ў гэтай палітыкі былі выкліканыя тым , што яе ажыццяўленне праводзілася камуністычнай партыі , якая была далёка не беларусізаваць . Развіццё культуры Заходняй Беларусі , як і ў БССР , прайшло ў два этапы: 1) 1921-1928 года 2) 1929-1939 года Адрозненне паміж імі было ў тым , што ў Савецкай Беларусі нацыянальна - культурнае адраджэнне падтрымлівалася савецкім кіраўніцтвам , а Заходняй Беларусі адбывалася барацьба за тое , каб дзецям было дазволена вучыцца на роднай мове. Таварыства беларускай школы (ТБШ ) , якое было заснавана ў 1921 годзе , цэнтр якога быў у горадзе Вільні , выступіла супраць полонизационных працэсаў. ТБШ была легальнай арганізацыяй , якая мела права падтрымліваць бібліятэкі , школы і настаўніцкія семінары. Да таго , як дзейнасць ТБШ была забароненая , што было ў 1937 годзе, яна была самай масавай арганізацыяй Беларусі. Для Заходняй Беларусі таго часу была характэрная яркая публіцыстычная думка . Газеты і часопісы выдаваліся такімі арганізацыямі , як: « ТБШ » , « змагання » , Беларуская сялянска - рабочая грамада і іншыя арганізацыямі , у тым ліку сялянскімі і хрысціянска - дэмакратычнымі . Адным з найбольш вядомых публіцыстаў таго часу быў Антон Луцкевіч . Найбольш галоўны жанр літаратуры ў Заходняй Беларусі быў паэтычны , які дазваляў эмацыйна і хутка рэагаваць на падзеі ў палітычным і грамадскім кірунку. У 1920-я гады ў Заходняй Беларусі пераважаў рамантызм , самымі галоўнымі прадстаўнікамі якога былі : В.Жилка , Г.Левчик , К.Сваяк і іншыя. Другая палова 1920 -х гадоў - пачынаюць вызначацца новыя жанры: публіцыстычны і сатырычны . У камуністычным падполлі вызначыліся новыя таленты , сярод якіх быў Е.Скурко , які стаў вядомы пад імем М.Танка. У Заходняй Беларусі існавалі таксама таленавітыя і выбітнае мастакі. Выяўленым патрыятычным пафасам ў 1920- х гадах звярнуў на сябе ўвагу Я.Драздовіча . Гэта самы першы з усіх жывапісцаў Беларусі , які стварыў цыкл карцін на касмічныя тэмы. У музычнай культуры Заходняй Беларусі ў 1920-1930 гг . сваёй дзейнасцю сталі вядомыя , такія імёны , як: К.Галковский , Л.Роговский і іншыя. Працу па зборы народных песень і арганізацыю народных хораў праводзілі Г.Цітовіча , А.Гриневич , Р.Шырмы і іншыя. Сярод спектакляў у драматычных калектывах найбольшай папулярнасцю карысталіся : « Паулинка » , «моднага Шляхцюк » і іншыя. Мы бачым , што не толькі палітычныя партыі і руху ў Заходняй Беларусі падвергліся ўплыву , але і розныя напрамкі ў культуры .