Хх ғ. 20-30 ж.Ж. Мәдени құрылыс: жағымды және келеңсіз жақтары
Жоспар:
Êiðiñïå.
20-30 жылдарда¹ы м¸дениеттi» жалпы жа¹дайы……..(2)
Íåãiçãi á¼ëiì.
à) ̸äåíè ò¼»êåðiñ……………………………………………(4)
¸) ²азаº м¸дениетiнi» келе»сiз жаºтары…………….(6)
á) Мәдениетіміздің жåòiñòiêòåði………………………….(9)
²орытынды.
Қазақстан мәдениетінің болашағы………………………….(16)
Êiðiñïå
20-30 Жылдарда¹ы м¸дениеттi» жалпы жа¹дайы
20-шы жылдардыњ екінші жартысынан бастап И. В. Сталинніњ басќаруымен ќалыптасќан тоталитарлыќ ж‰йе Ќазаќстанныњ мєдениетініњ дамуына ‰лкен кеселін тигізді. Оныњ ‰стемдік етуі нєтижесінде Ќазаќстандаѓы мєдениет салалары коммунистік партияныњ саясатына сєйкес ж±мыс істеуге тиіс болды. Єсіресе б±л халыќќа білім беру саласында ерекше кµрініс тапты.
Б±л кезде халыќќа білім беру ісінде, соныњ ішінде оќу орындарында партиялыќ ємір к‰шейді. Оќу-тєрбие процестерін идеологияландырудыњ ‰стіне жалпы кµрсеткішті ќудалау, оќу процестерін формальды ж‰ргізу µрістеді.
Тоталитарлыќ ж‰йеніњ к‰шеюі халыќќа жоѓары білім беру саласында да µз єсерін тигізді. Ќазаќстанныњ жоѓары оќу орындары мен техникумдары халыќ шаруашылыѓыныњ кадр жµніндегі ќажетін ќанаѓаттандыра алмады. Студенттер мен профессор-оќытушылар ќ±рамында жергілікті халыќтыњ µкілдерініњ саны баяу µсті.
Тоталитарлыќ ж‰йеніњ ‰стемдік ету жылдарында Ќазаќстанныњ кµркем µнер мєдениеті єлденеше рет µрлеу мен ќ±лдырау кезењін басынан кешірді. Егер Ќазан тµњкерісініњ жењісі т±сында ќазаќ халќыныњ єдебиеті мен сазгерлік мєдениетініњ жеткілікті бай даму тарихы болса, бейнелеу, театр жєне кино µнері жањадан ќ±рылу шаѓында немесе м‰лде жоќ еді. Кµркем µнер интеллигенциясыныњ шыѓармашылыќ туындылары ќазаќ ќоѓамыныњ таптыќ жєне идеялыќ-саяси жіктеуін айќын бейнеледі. Оныњ таптыќ принциптері жалпы-адамзаттыќ ќазыналардан баѓалы саналды. Ќазаќстанныњ Орталыќ Азия елдерімен, Ќытаймен байланысы ±заќ уаќытќа тыйылды. Сондай-аќ, 1925 ж. µлкелік партия ±йымыныњ басшылыѓына Ф. И. Голощекин келгеннен кейін ескі кадр мамандарѓа, творчество адамдарына ілтипатпен ќарау, олармен іскерлік ќарым-ќатынас жасау салты б±зыла бастады. 20-шы жылдар соњынан бастап «жоѓарыда» берілген б±йрыќ бойынша еліміздіњ кµптеген республикаларында оларды мекендейтін халыќтарды тарихи зердесінен айыру ‰шін кењ кµлемдегі ќатыгездік шаралары ж‰зеге асырылѓанын айту керек.
Сонымен бірге дінге ќарсы к‰рес сораќылыќпен ж‰ргізілді. Шіркеулер мен мешіттердіњ мемлекет ќарамаѓына зорлыќпен алынуы, оларды ќора-жайѓа, ќоймаѓа, ќосалќы жайѓа айналдырылуы, дінге сенушілердіњ ар-ожданын аяќќа басу, азаматтыќ сан ѓасырлыќ мєдени жєне рухани µмірініњ ќ±рамдас бµлігі болып келген дінді барша ж±ртќа ќ±быжыќ етіп кµрсету халыќтыњ орынды наразылыѓын туѓызды.
Тоталитарлық жүйе Қазақстан халқының мәдени толысуына ынталы емес еді. Мұны, әсіресе, мәдениеттің өзегі тіл мен дінге байланысты жүргізілген сасяатты көруге болады. “Феодализм мен алғашқы қауымдық құрылыс қалдықтарымен күресуді” желеу еткен Орталық 20 жылдардан бастап мешіт пен мүлкін тәркілеп, діни өкілдерді қуғынға ұшыратты. Ондаған түрік халықтары алдымен латын, кейін славян алфавитіне көшірілді. 1927-1928 жылдары билер соты жойылып, дәстүрлік заңдар жарамсыз деп жарияланды. Мәдениеттің таза партиялылығын жоғарыдан бақылаушы ұйымдар қатты қадағалап отырды. Баслит (цензура) мен Басрепертком баспасөз бен театрларда социализм идеяларына сәйкес келмейтін шығармаларға тыйым салды.