Ш³с¹бх чЗйЗлбч³ЫбхГЫбхЭ

1.Ш³с¹б ·Зп³п³э бхлбхЩэ³лЗсбхГы³э ³й³сП³

Ш³с¹³µ³Э³П³Э ·с³П³ЭбхГЫбхЭБ ³Ылыс С»Х»Хн³Н ¿ С³сЫбхс³нбс ·Зп³ЧЫбхХ»сЗ, µЭ³П³Э ¨ С³л³с³П³П³Э ·ЗпбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ³лЭ³·»пЭ»сЗ ПбХЩЗу Щ³с¹бх бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫ³ЭБ ЭнЗсн³Н µ³½Щ³µЭбхЫГ ³ЯЛ³пбхГЫбхЭЭ»сбн: ²Ыл µ³½ЩбхГЫ³Э Щ»з ³й³ЭУЭ³С³пбхП п»Х бхЭЗ Щ³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБª ·ЗпбхГЫбхЭБ Щ³с¹бх Щ³лЗЭ: Ш³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБ ·бЫбхГЫ³Э л»ч³П³Э Зс³нбхЭщБ н³лп³П»Й ¿ XVII ¹³сбхЩª Зс»ЭЗу Э»сП³Ы³уЭ»Йбн ПсбЭ³чЗЙЗлбч³Ы³П³Э бхлЩбхЭщ Щ³с¹бх Сб·¨бс-Щ³сЩЭ³П³Э µЭбхГЫ³Э Щ³лЗЭ:

Р»п³·³ ¹³с»сбхЩ ¹³снЗЭЗ½ЩЗ ³½¹»убхГЫ³Э п³П П»Эл³µ³ЭбхГЫбхЭБ ³ПпЗнбс»Э ½µ³Хн»у Щ³с¹бх Н³·Щ³Э С³су»сбн: IXI ¹³сбхЩ СЭ³·ЗпбхГЫ³Э ³ПпЗн³уЩ³Э ¨ е»ХбхЩЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ Э³ЛЭ³¹³сЫ³Э Щ³с¹П³Эу ЩЭ³убс¹Э»сЗ (блПбсЭ»с, ·³Э·»с, ПЩ³ЛщЭ»с) С³ЫпЭ³·бсНбхГЫбхЭЭ»сЗ (С³пП³е»л Э»³Э¹»сп³ЙуЗЭ»сЗ БЭп³ЭЗщЗЭ е³пП³ЭбХ Э³Л³Щ³с¹П³Эу) бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭщбхЩ Щ³с¹³µ³Э³П³Э БЭП»сбхГЫбхЭЭ»сБ чбсУ»уЗЭ н»с³П³йбху»Й СбЩЗЭЗ¹Э»сЗ е³пЩбхГЫбхЭБ:

²Ы¹бхС»п ьс³ЭлЗ³ЫбхЩ Й³ЫЭ п³с³НбхЩ ·п³Н ¿ГЭбЙб·З³Э Э³Л³е»л ½µ³Хн»у Щ³с¹ПбхГЫ³Эу Э³Л³е³пЩбхГЫ³Щµ, ³ЫЭбхС»п¨ª чбщс³у»Х, ГбхЫЙ ½³с·³у³Н ЕбХбнбхс¹Э»сЗ ЩЯ³ПбхЫГЭ»сЗ ЗЩ³лп³нбсЩ³Щµ ¨ С³л³н µ³н³П³Э Йбхсз ³с¹ЫбхЭщЭ»сЗ:

IXI ¹³сЗ П»л»сЗЭ ¨ XX ¹³сбхЩ чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ Э»сЛбхЕ»у Щ³с¹³µ³ЭбхГЫ³Э ¹³Яп ¨ ЛЗлп щЭЭ³¹³пбхГЫ³Э »ЭГ³сП»у Щ³с¹бх Щ³лЗЭ µЭ³·Зп³П³Э п»лбхГЫбхЭЭ»сБ: ²Ы¹ Е³Щ³Э³ПЭ»сЗу лПл»у У¨³нбсн»Й §чЗЙЗлбч³Ы³П³Э Щ³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБ¦, ³ЫЙ бг Г» Щ³с¹³µ³ЭбхГЫ³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ, бсБ ЩЗЭг¨ н»сз»сл Й³ЫЭ Ясз³Э³йбхГЫ³Э Щ»з ¿с лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ¨ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э ·с³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з:

цЗЙЗлбч³ЫбхГЫ³Э ЩбхпщБ Щ³с¹бх Щ³лЗЭ ·ЗпбхГЫбхЭЭ»сЗ п³с³Нщ ³йЗГ С³Э¹Зл³у³н лбхс нЗЧ³µ³ЭбхГЫбхЭЭ»сЗ, щ³Э½З чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ ЛЗлп щЭЭ³¹³п»у µЭ³чЗЙЗлбч³ЫбхГЫ³Э ³ЫЭ ³Щчбч »½с³П³убхГЫбхЭБ, Блп бсЗ §Щ³с¹бх п³сµ»сбхГЫбхЭЭ»сБ П»Э¹³Эбху С³Э·»унбхЩ ¿с П»Э¹³ЭЗЭ»сЗ ЩЗз¨ »Х³Н п³сµ»сбхГЫ³ЭБ, ЭбхЫЭЗлП ¹с³Эщ Зс³с С»п ЭбхЫЭ³унбхЩ ¿ЗЭ¦:

* * *

سñ¹áõ ͳ·Ù³Ý ÑÇÙݳѳñóÇ ЙбхНбхЩБ П³ен³Н ¿ Щ³с¹бх ¨ П»Э¹³Эбх П³½Щ³µ³Э³П³Э ЭЩ³ЭбхГЫ³Э (С³пП³е»л Щ³с¹³ЭЩ³Э П³еЗПЭ»сЗ) С³Щ»Щ³п³П³Э н»сЙбхНбхГЫ³Э С»п: ºГ» ·ЗпбхГЫбхЭЭ»сБ е³с½»Э, Г» »сµн³ЭЗу, ЗЭг е³пЧ³йЭ»сбн ¨ ЗЭге»л ¿ Щ³с¹ П»Э¹³Эбх У¨³µ³Э³П³Э-П³½Щ³µ³Э³П³Э чбчбЛбхГЫбхЭЭ»сЗ С»п¨³Эщбн Э³Л³Щ³с¹Б ³Эу»Й бхХЗХ П»ун³НщЗ, ³й³зЗЭ Г³Г»сБ чбЛ³П»се»Й У»йщ»сЗ, С³ЫпЭ³·бсН»Й ³ЯЛ³п³Эщ, лп»ХН»Й ³сп³¹сбхГЫ³Э ·бсНЗщЭ»с, ½³с·³ус»Й П»ЭпсбЭ³П³Э ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·Б, §Н³Эс³ус»Й¦ бхХ»ХБ, §Щ³лЭ³·Зп³ус»Й¦ бхХ»ХЗ ³й³ЭУЗЭ µЙбПЭ»сБ (§³з ПЗл³·бхЭ¹, У³Л ПЗл³·бхЭ¹¦) ¨, н»сз³е»л, У¨³нбсн»Й µ³Э³П³ЭбхГЫбхЭБ, ³е³ Щ³с¹бх Н³·Щ³Э С³суБ ПЙбхНнЗ:

¸»й¨л XVIII ¹³сбхЩ ИЗЭ»ЫБ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ лпбс³П³с·Щ³Э Зс п»лбхГЫ³Э Щ»з homo sapiens-ЗЭ ¹с»Й ¿ ³Ы¹ ³лпЗЧ³Э³П³с·З ³Щ»Э³н»сЗЭ ³лпЗЧ³ЭбхЩª ЭП³пЗ бхЭ»Э³Йбн Щ³с¹бх н»сбСЗЯЫ³Й П³йбхун³Нщ³ЫЗЭ п³сµ»сбхГЫбхЭЭ»сБ: ЬбхЫЭЗлП ¸³снЗЭЗª Щ³с¹П³Эу ·Зп³ПубхГЫ³Э Щ»з П³п³с³Н С»Х³чбЛбхГЫбхЭБ гЙбхН»у Щ³с¹бх Н³·Щ³Э С³суБ: Ьс³ п»л³ПЭ»сЗ ³й³з³уЩ³Э ¨ БЭпс³л»сЩ³Э п»лбхГЫбхЭБ, бсЗ СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿с Ш³ЙГбхлЗ ·бЫбхГЫ³Э ПйнЗ ¨ БЭпсбхГЫ³Э С³лП³убхГЫбхЭЭ»сБ, П³ен³Н НЭ»ЙЗбхГЫ³Э л³СЩ³Э³ч³ПЩ³Э ¨ Эс³ ЭП³пЩ³Щµ н»с³СлП»Йбх ·³Х³ч³сЭ»сЗ С»п, ¸³снЗЭБ ы·п³·бсН»у П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ ½³с·³убхЩЭ»сБ ЭП³с³·с»Йбх С³Щ³с:

¸³снЗЭЗ ¿нбЙЫбхуЗбЭ п»лбхГЫбхЭБ Е³Щ³Э³П³ПЗуЭ»сЗЭ П³Л³с¹»Й бх СЩ³Ы»Й ¿ Эс³Эбн, бс Щ³с¹бх Н³·бхЩБ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗу, П³Щ Г»ª П»Э¹³Эбх ³ЭубхЩБ Щ³с¹бхЭ, ЭП³с³·сн³Н ¿ бсе»л ³лпЗЧ³Э³П³Э ¨ л³СбхЭ »сП³с³п¨ ¿нбЙЫбхуЗбЭ ·бсНБЭГ³у: ¸³снЗЭЗ½ЩЗ ПбХЩЭ³ПЗуЭ»сБ С»Эу л³ ЭП³пЗ бхЭ»ЗЭ, »сµ ³Ыл Ясз³Э³ПЭ»сбхЩ лПл»уЗЭ бсбЭ»Й §µ³у³П³ ыХ³ПБ¦ª ³ЫЭ 1000 п³сЗЭ, бсЗ БЭГ³ущбхЩ Зµс Г» У¨³нбсн»Й ¿ Щ³с¹бх лбхµЫ»ПпЗн П»убхГЫбхЭБ:

¸³снЗЭЗ »Й³П»п³ЫЗЭ ЩЗпщБ, Зсбщ, С»Х³чбЛ³П³Э ¿с Н³·бхЩЭ³µ³Э³П³Э ³йбхЩбн: ²ЫЭ »ЭГ³¹сбхЩ ¿с, бс, Щ³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ ³ПбхЭщЭ»сбхЩ ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»с ЩЗ ¿³П, бсБ ЭЩ³Э г¿с Щ³с¹бхЭ: ´³Ыу ¿нбЙЫбхуЗбЭЗ½ЩЗ пс³Щ³µ³ЭбхГЫбхЭБ Сс³Щ³Ы³µ³с ¸³снЗЭЗЭ ЩХбхЩ ¿с ³ЫЭ ·³Х³ч³сЗЭ, бс, Щ³с¹Б ³й³з³у»Й ¿ П³еЗПЗу: к³П³ЫЭ С»Эу л³ ¿Й С³Э·»ус»у Эс³Э, бс н»с³у³н Щ³с¹бх ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сБª ³ЫЭ ¿ª Эс³ ¿бхГЫ³Э С»п³·³ бсбЭбхЩЭ»сБ:

* * *

ШЗ³ЫЭ XX ¹³сЗ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э-ЩЯ³ПбхГ³µ³Э³П³Э Щ³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБ ЭбсЗу н»с³¹³сУ³н ³Ыл С³суЗЭª П³ен³Н Е³Щ³Э³ПЗ С³Щ»Щ³п³П³Э П»Эл³µ³ЭбхГЫ³Э Эн³ЧбхЩЭ»сЗ С»п: О»Эл³µ³ЭбхГЫбхЭБ С³Щ»Щ³п³П³Э н»сЙбхНбхГЫ³Э »ЭГ³сП»у ЩЗ п»л³ПЗ ЗЭ¹ЗнЗ¹ЗЭ Щ»П ³ЫЙ п»л³ПЗ ЭЩ³Э³пЗе ЗЭ¹ЗнЗ¹З С»п: кс³Эбн ¿ µ³у³пснбхЩ ³ЫЭ С³Э·³Щ³ЭщБ, Г» ЗЭгбх ³й³Эущ³ЫЗЭ ¿ ¹³йЭбхЩ Щ³с¹бх ¨ П³еЗПЗ ЭЩ³ЭбхГЫ³Э С³суБ: ¾нбЙЫбхуЗбЭЗ½ЩЗ БЭГ³ущбхЩ ³лпЗЧ³Э³µ³с ³й³з³ЭбхЩ »Э ³й³н»Й П³п³сЫ³Й ыс·³ЭЗ½ЩЭ»с: ²й³зЗЭ еЙ³Э ¿ ЩХнбхЩ Щ³с¹бх П»Э¹³Э³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³Э ыс·³ЭЗ½ЩЗ ½³с·³уЩ³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ ¨ Эс³ª П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСбхЩ ·с³н³Н п»ХЗ С³су»сБ: ²Ыл СЗЩЭ³ЛЭ¹ЗсЭ»сЗ щЭЭбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭщбхЩ е³с½нбхЩ ¿, бс Щ³с¹бх ³Э³пбЩЗ³П³Э-П³½Щ³µ³Э³П³Э, ыЭпб·»ЭЗП (ЗЭ¹ЗнЗ¹З ½³с·³убхЩБ µззЗу ЩЗЭг¨ С³лбхЭбхГЫбхЭ) ¨ ¿ГЭбµ³Э³П³Э п³сµ»с³ПЗг ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сБ ³й³н»Й Лбсщ³ЫЗЭ »Э, щ³Э Эс³Э ³Щ»Э³Щбп ЭЩ³ЭбхГЫбхЭ бхЭ»убХ П»Э¹³ЭЗ ³с³с³НЭ»сЗЭБ: ²Ы¹еЗлЗ ³й³ЭУЭ³С³пбхП п³сµ»сбхГЫбхЭЭ»сБ н»с³µ»сбхЩ »Э, ³л»Эщ, ¸»ЩщЗ У¨ЗЭ, ЩП³Э³ЫЗЭ П³йбхун³НщЗЭ, У»йщЗª бсе»л ³сп³¹сбхГЫ³Э ·бсНЗщЗ н»с³чбЛЩ³ЭБ, п³с³Н³убху³П³Э п»лбХбхГЫбхЭБ, ·³Э·З Н³н³ЙЗ Щ»Н³уЩ³ЭБ, ПбПбс¹З ¨ У³ЫЭ³ЫЗЭ §·бсН³с³ЭЗ¦ У¨³нбсЩ³ЭБ ¨, бс ³Щ»Э³П³с¨бсЭ ¿ª µЭ³½¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·З е³Се³ЭЩ³Э бхХ»ХЗ С³Щ³е³п³лЛ³Э п»Х³Щ³лЗ ГбхЫЙ ½³с·³ун³НбхГЫбхЭБ: ²Ыл н»сзЗЭ ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ С»п ¿ ³йЭгнбхЩ Щ³с¹бх ³ЫЭ ЗЭщЭ³пЗе Ыбхс³С³пПбхГЫбхЭБ, бс Щ³с¹бх П»ЭпсбЭ³П³Э ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·Б ³Элбнбс µ³сУс ½³с·³уЩ³Э ¿ С³л»Й, бсЗ ЯЭбсСЗн У¨³нбсн»Й ¿ §»сПсбс¹ ³½¹³с³с³ЫЗЭ¦ С³Щ³П³с·Б:

Р³Щ»Щ³п³П³Э П»Эл³µ³ЭбхГЫ³Э пнЫ³ЙЭ»сбн Щ³с¹бх бхХ»ХЗ щ³ЯБ ¨ Щ³сЩЭЗ ½³Э·н³НЗ С³с³µ»сбхГЫбхЭБ ³Щ»Э³µ³сУсЭ ¿ª 1/46 (СЩЩ. чХ»сЗ Щбпª 1/560, П»п»сЗ Щбпª 1/8000): ²ЫлеЗлЗ С³Щ»Щ³пбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭщЗу »½с³П³ус»Й »Э, бс ·³Э·бхХ»ХЗ ПЗл³·Э¹»сЗ ³лЗЩ»псЗП ·бсН³йЭбхГЫбхЭБ ³е³Сбн»Й ¿ Й»½нЗ бх Щп³НбХбхГЫ³Э ³й³з³убхЩБ:

Ш³с¹бх Н³·Щ³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ³лЗЭ Лбл»ЙЗл гЗ П³с»ЙЗ ³гщ³ГбХ ³Э»Й ЩЗ П³с¨бс³·бхЫЭ С³Э·³Щ³Эщ ¨лª П»Э¹³Эбх ¨ Щ³с¹бх ыс·³ЭЗ½ЩЭ»сЗ ½³с·³уЩ³Э ³с³·бхГЫбхЭБ: Ш³лЭ³нбс³е»л, »с»Л³ЫЗ ЭЫ³с¹³ЩП³Э³ЫЗЭ С³Щ³П³с·З П³йбхун³НщБ С³лбхЭ³ЭбхЩ ¨ П³п³с»Й³·бсНнбхЩ ¿ НЭн»Йбху С»пб: Ш»П п³сн³ БЭГ³ущбхЩ П»с³Псн»ЙЗл Эбс³НЭЗ нс³ Щ»Н ³½¹»убхГЫбхЭ ¿ ·бсНбхЩ лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ЩЗ Я³сщ ·бсНбЭЭ»с, бсбЭщ ЩЗ³нбснбхЩ »Э Е³й³Э·³П³Э Ч³Э³е³сСбн чбЛ³Эун³Н ·бсНбЭЭ»сЗЭ: О»Э¹³Эбх Эбс³НЗЭ л»сбхЭ¹Э»сБ ³Ыл ³Щ»ЭБ е³пс³лпЗ Е³й³Э·бхЩ »Э Щбс ³с·³Э¹бхЩª Щ»Пбхл³ун³Н ЙЗЭ»Йбн ³сп³щЗЭ ³ЯЛ³сСЗ ³½¹»убхГЫбхЭЭ»сЗу: О»Э¹³Эбх У³·З н³сщБ µЭ³П³Э ЩЗз³н³ЫсбхЩ П³с·³нбснбхЩ ¿ Е³й³Э·³Н П³ЫбхЭ µЭ³½¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·бн: О»Э¹³ЭЗЭ µЭбхГЫ³Э НЭбхЭ¹Э ¿, ³ЯЛ³сС³·с³П³Э ³ЫЭ п³с³НщЗ бх ЩЗз³н³ЫсЗ ½³н³ПБ, бсп»Х ¨ ЩЗ³ЫЭ ³ЫЭп»Х Э³ П³сбХ ¿ ³ес»Й ¨ ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э³Й: О»Э¹³Эбх п»Х»П³пн³П³Э С³Щ³П³с·Б ³ЯЛ³сС³·с³П³Э-п³с³Нщ³ЫЗЭ ¿, бсЗ ПбсбхлпБ П»Э¹³Эбх пнЫ³Й п»л³ПЗ бгЭг³убхЩ ¿: О»Э¹³ЭЗЭ УбхЙн³Н ¿ µЭбхГЫ³ЭБ, µЭ³П³Э-³ЯЛ³сС³·с³П³Э ³ЫЭ ЩЗз³н³ЫсЗЭ, бсЗ НЭбхЭ¹Э ¿ Э³: О»Э¹³ЭбхЭ ³ЭСс³Е»Яп г¿ лбнбс»Й П³Щ У»йщ µ»с»Й н³сщЗ ³сп³µЭ³П³Э ЭбсЩ»с, бсбнС»п¨ Э³ Э³Лбсбщ ·ЗпЗ ¨ ЩЯп³е»л ·бсНбхЩ ¿ Е³й³Э·³Н ³ЭчбчбЛ н³сщЗ ЭбсЩ»сбн:

* * *

аг ЩЗ щЭЭ³¹³пбхГЫ³Э гЗ ¹ЗЩ³ЭбхЩ Щ³с¹бх Н³·Щ³Э Щ³лЗЭ §ºсПбх ГйЗгщЭ»сЗ¦ п»лбхГЫбхЭБª Э³Л, Щ³с¹бх Н³·бхЩБ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗу Зс µбЙбс ³псЗµбхпЭ»сбн ¨, »сПсбс¹ ГйЗгщБª Эс³Эу С³Щ³п»Х ПЫ³ЭщЗ П³½Щ³П»себхЩБª С³л³с³ПбхГЫ³Э Н³·бхЩБ ³ЫЭ е³с½ е³пЧ³йбн, бс Щ³с¹бх ¨ С³л³с³ПбхГЫ³Э Н³·бхЩБ ÙdzųٳÝÛ³ ·бсНБЭГ³у ¿

* * *

Р»п¹³снЗЭЫ³Э Щ³с¹³µ³Э³П³Э µбЙбс п»л³ПЭ»сЗ бх Щ³П³с¹³ПЭ»сЗ бхлЩбхЭщЭ»сБ Щ³с¹бх Н³·бхЩБ бсе»л лбуЗ³Й³П³Э ¿³ПЗ, µ³у³псбхЩ »Э Щ³с¹бх ¨ С³л³с³ПбхГЫ³Э ÙdzųٳݳÏÛ³ ¨ е³с³¹бщлЭ»сбн ЙЗ Н³·Щ³Щµ: ²ЭпсбеблбуЗб·»Э»½Б н»сБ СЗЯ³п³Пн³Н ¿³П³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сбн ыЕпн³Н Щ³с¹ П»Э¹³Эбх ¿щ½Злп»ЭуЗ³Й С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ У»йщ µ»сЩ³Э ³с¹ЫбхЭщ ¿ П»убхГЫ³Э Эбс пЗеЗª лбуЗ³Й³П³ЭбхГЫ³Э Н³·Щ³Э СЗЩщЗ нс³: ²Ыл С³суЗ е³с½³µ³ЭЩ³Эª ³л»Й ¿ Г»ª Щ³с¹бх µЭбхЫГЭ (µЭбхГЫбхЭБ) ¨ ¿бхГЫбхЭБ С³лП³Э³Йбх С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп ¿ Щ³с¹бхЭ ¹Зп³сП»Й ¨ ЗЩ³лп³нбс»Й Зс ³ЩµбХз³П³ЭбхГЫ³Э Щ»зª Н³·Щ³Э ¹³с³Ясз³ЭЭ»сЗу ³й ³Ылыс: д³с½ ¿, бс ЭЩ³Э нЗГЛ³с³Н³н³Й ЛЭ¹Зс бг ЩЗ ·ЗпбхГЫбхЭ ЩЗ³ЭЯ³Э³П гЗ П³сбХ ЙбхН»Й: ахлпЗ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э Щ³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБ ³й³ЭУЭ³ус»Й ¿ »с»щ П³с¨бс С³су»с:

²é³çÇÝÁ н»с³µ»сбхЩ ¿ Щ³с¹бхª бсе»л П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ Э»сП³Ы³убхугЗ С³суЗЭ:

ºсПсбс¹ Щбп»убхЩБ е»пщ ¿ БЭ¹·сПЗ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗу Щ³с¹бх ³Эз³пЩ³Э СЗЩЭ³ЛЭ¹ЗсБª Homo Sapiens-З Н³·Щ³Э С³суЗ ЙбхНбхЩБ:

ºññáñ¹ Щбп»уЩ³Э ¹»ещбхЩ Щ³с¹бхЭ ЗЩ³лп³нбсбхЩ »Э бсе»л С³л³с³П³П³Э ¿³П, бсЗ ¿бхГЫбхЭБ í»ñµÝ³Ï³Ý ¿ ¨ ПбгнбхЩ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇݪ ЧЯЩ³спбхГЫ³Э, µ³сбх ¨ ·»Х»уЗПЗ ЩЗ³лЭ³П³Э ¹сл¨бсбхЩ С³Щ³п»Х ПЫ³ЭщЗ БЭГ³ущбхЩ:

Р³Щ³У³ЫЭ Щ³с¹бх Щ³лЗЭ С³сЫбхс³нбс ·ЗпбхГЫбхЭЭ»сЗ Эн³ЧбхЩЭ»сЗ БЭ¹С³Эс³уЩ³Э, ·ЗпЭ³П³ЭЭ»сБ С³Щб½н»Й »Э, бс ¹»еЗ Щ³с¹³ЭЩ³Э П³еЗПЭ»с ¨ Homo Sapiens п³ЭбХ бхХЗЭ е»пщ ¿ лПлн»с Щ»П »Й³П»пЗу П³Щ ³ПбхЭщЗу ¨ бхЭ»Э³с Щ»П ³сЩ³п (есЗЩ³п): ºЭГ³¹снбхЩ ¿, бс ³Ы¹ н³сП³Н³ЫЗЭ Э³ЛЭЗЭ (есЗЩ³пБ) ³ес»Й ¿ ³н»ЙЗ щ³Э 70 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з: ШбЙ»ПбхЙЫ³с П»Эл³µ³ЭбхГЫ³Э нП³ЫбхГЫ³Щµ ³ЫЕЩЫ³Э Щ³с¹³ЭЩ³Э П³еЗПЭ»сЗ ¨ Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹бх ³сЫ³Э леЗп³ПбхуЭ»сЗ С³Щ»Щ³пбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭщбхЩ е³с½н»Й ¿ ½³сЩ³Э³ЙЗ ЭЩ³ЭбхГЫбхЭ ¨ »ЭГ³¹сн»Й ¿, бс П³еЗПЭ»сЗ бх Щ³с¹бх (³ЫЙ бг Г» Э³Л³Щ³с¹бх) ³Эз³пбхЩБ Щ»П ³сЩ³пЗу (есЗЩ³пЗу) лПлн»Й ¿ 4-6 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з, бсБ С³лп³пн»Й ¿ ²эсЗП³ЫЗ ³с¨»ЙщбхЩ е»Х³Н Щ³с¹бх блПбсЭ»сЗ С³Щ»Щ³п³П³Э бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫбхЭЭ»сбн: АЭ¹ бсбхЩ, е³пЩ³П³Э ³Ыл Е³Щ³Э³П³Ясз³ЭЗу ¿ лПлн»Й Щ³с¹бх П³½Щ³µ³Э³П³Э-У¨³П³½Щ³П³Э ³ЫЭ µбЙбс ³сЩ³п³П³Э чбчбЛбхГЫбхЭЭ»сБ, бсбЭу Щ³лЗЭ Лблн»у н»сБ: Шбп 3-2 ЩЗЙЗбЭ п³сн³ ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ БЭГ³ущбхЩ ³Ы¹ чбчбЛбхГЫбхЭЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ ³эсЗПЫ³Э ³нлпс³Йб·ЗеЗп»ПЭ»сЗу У¨³нбсн»Й ¿ СбЩЗЭЗ¹Э»сЗ БЭп³ЭЗщБ, бсЗ С³сЫбхс³нбс п³с³п»³ПЭ»сЗу е³пЩ³П³Э щЭЭбхГЫ³Э ¿ µйЭ»Й Homo Sapiens-п»л³ПБ:

Ьбс³·бхЫЭ СЭ³·Зп³П³Э, П»Эл³µ³Э³П³Э ¨ Щ³с¹³µ³Э³П³Э С³сбхлп пнЫ³ЙЭ»сЗ С³Щ»Щ³п³П³Э н»сЙбхНбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭщбхЩ Homo Sapiens-З П»Эл³µ³Э³П³Э- Щ³с¹³µ³Э³П³Э ¿нбЙЫбхуЗ³Э лп³у»Й ¿ С»п¨Ы³Й п»лщБ. Homo habilisª СЩбхп Щ³с¹: Homo у»ХЗ ³й³зЗЭ »сПбп³ЭЗ ¿³ПЭ ¿, С³л³ПБ 120-140 лЩ, ·³Э·бхХ»ХЗ ЩЗзЗЭ Н³н³ЙБª 643 лЩ, ³ес»Й »Э 1.5-2 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з: АЭ¹бхЭ³П ¿с щ³с»сБ ЩЯ³П»Й ¨ щ³с» ·бсНЗщЭ»с е³пс³лп»Й:

Homo erektus-бхХЗХ щ³ЫЙбХ Щ³с¹, ³ес»Й ¿ 1.5 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з, С³л³ПБ 140-150 лЩ, бхХ»ХЗ Н³н³ЙБ 750-1250 лЩ: Жс ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ ³н»ЙЗ щ³Э 500.000 п³сЗЭ»сЗ БЭГ³ущбхЩ ы·п³·бсН»Й »Э µЭ³П³Э Пс³ПБ, С³ЫпЭ³·бсН»Й ³сС»лп³П³ЭБ: Ш³лЭ³нбс³е»л, Homo erektus-З ЩЗ ЧЫбхХБª Ý»³Ý¹»ñï³ÉóÇÝ»ñÁ, »с¨³Э »Э »П»Й Щбп 150 С³½³с п³сЗ ³й³з: Алп ·Зп³П³Э ³ХµЫбхсЭ»сЗ ЧЭЯбХ Щ»Н³Щ³лЭбхГЫ³Э, Homo erektus-Б Щ³с¹бх Э³ЛЭЗ гЗ »Х»Й: ¸³ ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ ч³ПбхХЗ ¿: ²Ы¹ п»л³ПБ СбЩбЭЗ¹Э»сЗ »ЭГ³п»л³ПЭ»сЗ ПбХЩЗу ³лЗЩЗЙ³ун»Й »Э 100-200 С³½³с п³сЗ ³й³з ²эсЗП³ЫбхЩª к³С³с³ЫЗ С³с³нбхЩ ¨ С³н³лпЗ ³ХµЫбхсЭ»сЗ С³Щ³У³ЫЭ, ³ЫЭп»ХЗу п³с³Нн»Й Э³¨ ºнсбе³: РбЩЗЭЗ¹Э»сЗ ³Ы¹ бхЕ»Х ¨ ЩЗ³П »ЭГ³п»л³ПБ Homo Sapiens-Э ¿с, бсЗ л»сбхЭ¹Э»сБ ºнсбе³ЫбхЩ С³ЫпЭн»Й »Э Щбп 40 С³½³с п³сЗ ³й³з ¨ ьс³ЭлЗ³П³Э µЭ³П³н³ЫсЗу С³ЫпЭ³µ»сн³Н ЩЭ³убс¹Э»сЗ С»п³½бпбхГЫбхЭЗу С»пб ³Эн³Эн»Й ПсбЩ³ЭЫбЭуЗЭ»с (ųٳݳϳÏÇó Ù³ñ¹):

ºГ» чбсУ»Эщ Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹бху, бн ·пЭнбхЩ ¿ Щ³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ ³лпЗЧ³Э³П³с·З ³Щ»Э³н»сЗЭ ¨ н»сзЗЭ л³Э¹бхЛщЗЭ, ЗзЭ»Й лпбсЗЭ ³лпЗЧ³ЭЭ»сБ, ³е³ ПбхЭ»Э³Эщ С»п¨Ы³Й п»лщБª

1. ųٳݳϳÏÇó Ù³ñ¹,

2. ПсбЩ³ЭЫбЭуЗЭ»с (40 ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç),

3. Homo Sapiens (200-100 ѳ½³ñ ï³ñÇ),

4. Homo erektus (2-1.5 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з)

5. Homo habitus (2.5-2 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з), СбЩбЭЗ¹Э»с (3-2 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з),

6. ²эсЗПЫ³Э ³нлпс³ЙбеЗп»П (3 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з),

7. ²нлпс³ЙбеЗп»ПЭ»с (6 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з),

8. ݳ˳ÑáÙǹݻñ ¨ (µ³ñÓñ³Ï³ñ· ϳåÇÏÝ»ñ) (7 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з),

9. ¸сЗыеЗп»П (30 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з) ¨ н»сз³е»лª

10.îáõå³Û³ (70 ЩЗЙЗбЭ п³сЗ ³й³з), бсе»л Э³Л³С³Ыс:

²Ыл ЯХГ³ЫбхЩ ¹сЗыеЗп»ПБª ч³ЫпЗ П³еЗП (Н³йЗ Щ³с¹) БЭ¹С³Эбхс Э³ЛЭЗ ¿ Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹бх ¨ лпбсЗЭ П³с·З П³еЗПЭ»сЗ С³Щ³с (Щ³П³ПЭ»с, е³нЗн³ЭЭ»с ¨ ³ЫЙщ):

¸сЗыеЗп»ПЭ»сЗу лПлнбХ ¿нбЙЫбхуЗбЭ ·ЙЛ³нбс Щ³ЫсбхХЗЭ ³ЭуЭбхЩ ¿ ³нлпс³ЙбеЗп»ПЭ»сЗ ЩЗзбн, бсЗу ³Эз³пнбхЩ ¿ µ³сУс³П³с· П³еЗПЭ»сЗ ЧЫбхХБ (ЯЗЭе³Э½», ·бсЗЙ³, ыс³Э·бхп³Э) ¨ СбЩЗЭЗ¹Э»сЗ ¿нбЙЫбхуЗбЭ бхХЗЭª Ù³ñ¹³ÝÙ³Ý åñÇÙ³ïÝ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÁ:

ве»пщ ¿ Щбй³Э³Й, бс ³Ы¹ Щ³ЫсбхХбху лП½µЭ³нбсн»Й »Э С³сЫбхс С³½³с³нбс ³ЫЙ¨³ЫЙ ЧЫбхХ»с, »ЭГ³п»л³ПЭ»с бх БЭп³ЭЗщЭ»с, бсбЭщ П»л Ч³Э³е³сСЗЭ ³ЭС»п³у»Й »Э ³ЯЛ³сСЗ »с»лЗу:

²ЫлеЗлбн, Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹бх п³сЗщБ п³сµ»с С»ХЗЭ³П³нбс ³ХµЫбхсЭ»сбхЩ п³п³ЭнбхЩ ¿ 40-60 С³½³с п³сЗ: ²Ыл С³½³с³ЩЫ³ПЭ»сЗ БЭГ³ущбхЩ Щ³с¹П³ЫЗЭ у»ХБ ³ес»Й ¿ ·»с³½³Эу³е»л щбгнбс³П³Э ПЗл³н³Ыс»ЭЗ-µ³сµ³сбл³П³Э ПЫ³Эщбн: Ье³п³ПЫ³у ПЫ³ЭщБ лПлн»Й ¿ Щ.Г.³ 4-6 С³½³с п³сЗ ³й³з:

асе»л Щ³с¹бх Н³·Щ³Э бх п³с³НЩ³Э ³н³сп ЩЭбхЩ ¿ ЩЗ е³с³¹бщлЗ ЙбхНбхЩБª П³ен³Н Homo Sapiens-З »ñ¨³Ý ·³Éáõ ï»ÕÇ Ñ»ï: Àëï »ñÏáõ Ñ»ÕÇݳϳíáñ í³ñϳÍÝ»ñǪ ЩбЭбу»ЭпсЗ½Щ (ЩЗ³П»ЭпсбЭ) ¨ ебЙЗу»ЭпсЗ½Щ (µ³½Щ³П»ЭпсбЭ) Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹Б Н³·»Й ¿ ³ЯЛ³сС³·с³П³Э Ù»Ï п³с³НщбхЩ, ЗлП »сПсбс¹ н³сП³НЗ С³Щ³У³ЫЭª ºсПс³·Э¹З п³сµ»с н³Ыс»сбхЩ: ²Ылыс пЗс³е»пбХ ¿ ЩбЭбу»ЭпсЗ½ЩЗ н³сП³НБ, БЭ¹ бсбхЩ, »сПс³·Э¹З Щ³с¹ПбхГЫ³Э НЭЭ¹³н³Ыс ¿ С³Щ³снбхЩ ²эсЗП³Э, щ³ЭЗ бс Щ³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ НЭбхЭ¹Б П³енбхЩ ¿ ³эсЗПЫ³Э Homo Sapiens-З ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ С»п: Ш³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ Н³·бхЩБ бхЭЗ ³ЯЛ³сС³·с³П³Э Щ»П å³ñ³¹Ç·Ù³ª ²ýñÇϳÝ: Р»п³щсщс³П³Э ¿, бс п³сµ»с й³л³Э»сЗ Н³·бхЩБ ³Ыл С³Ы»у³П»пЗу П³енбхЩ ¿ Homo Sapiens-З п³с³НЩ³Э Е³Щ³Э³П п»Х³П³Э СбЩЗ¹ЗЭ³П³Э ЧЫбхХ»сЗ С»п Ù»ïÇë³óÙ³Ý С»п: ²Ыл С³Ы»у³П»пЗу ·ЗпЭ³П³ЭЭ»сБ ·пЭбхЩ »Э, бс Е³Щ³Э³П³ПЗу Щ³с¹ПбхГЫбхЭБ л»с»Й ¿ Щ»П ·»Э»пЗП³П³Э ³сЩ³пЗу ¨ Зс Щ»з Э»сНН»Й СбЩЗЭЗ¹Э»сЗ бХз у»ХЗ ·»Э»сЗ п³с³п»л³ПбхГЫ³Э ½·³ЙЗ Щ³лБ:

* * *

(ºí³): Р»п³щсщс³л»сЭ»сЗ ¨ ·ЗпбхЭ Щ³с¹П³Эу С³Щ³с: 20-с¹ ¹³сЗ 80-90-³П³Э Гн³П³ЭЭ»сЗЭ Ц³ебЭЗ³ЫЗ ¨ ³Щ»сЗПЫ³Э ЩЗ Я³сщ ·Зп³С»п³½бп³П³Э Й³µбс³пбсЗ³Э»сбхЩ ¸ЬВ-Э»сЗ ЩбЙ»ПбхЙЭ»сЗ ¨ ³сЫ³Э µзЗзЭ»сЗ леЗп³ПбхуЭ»сЗ С»п³½бпбхГЫбхЭЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ н»сБ БЭ¹·Нн³Н ЩпщЗ ы·пЗЭ »Э ЛблбхЩ ¹с³ЭЗу ³сн³Н »½с³П³убхГЫбхЭЭ»сБ: д³с½нбхЩ ¿, бс ³Ы¹ ЩбЙ»ПбхЙЭ»сЗ ¨ леЗп³ПбхуЭ»сЗ П³йбхун³НщбхЩ п³сµ»сбхГЫбхЭЭ»сБ п³сµ»с ЕбХбнбхс¹Э»сЗ ³ЭС³пЭ»сЗ Щбп ³ÛÝù³Ý ÷áùñ »Ý, áñ ÑÇÙù »Ý ï³ÉÇë Ùï³Í»Éáõ ¹ñ³Ýó ͳ·Ù³Ý Ù³ëÇÝ ÷áùñ³ÃÇí ÁݹѳÝáõñ ݳËÝÇÝ»ñÇó: ЖЭге»л »ЭГ³¹сбхЩ »Э ЩЗ Я³сщ Щ³лЭ³·»пЭ»с, Э»сµзз³ЫЗЭ ³ЫЭ ·бЫ³убхЩЭ»сЗ ¸ЬВ-Э»сЗ бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫбхЭБ, бсбЭу П³йбхун³НщБ (П³½ЩбхГЫбхЭБ) ųé³Ý·íáõÙ »Ý µ³ó³é³å»ë ÏÝáç ·Íáí, СЭ³с³нбс ¿ ЭбхЫЭЗлП, бс ³с¹З С³Щ³сЫ³ бХз µЭ³ПгбхГЫбхЭБ бхЭЗ Зс С³ЩБЭ¹С³Эбхс Э³Л³НЭбХ Ù»Ï ÏÇÝ, П³Щ П³Э³Эу чбщс³ГЗн ЩЗ ЛбхЩµ, бсбЭщ ³ес»Й »Э ²эсЗП³ЫбхЩ 100-130 С³½³с п³сЗ ³й³з: ²Ы¹ ПЭбзБ ‘ П³Э³Эу/ ³Эн³ЭбхЩ »Э §РЭ»³щ³с»¹³сЫ³Э¦, §³эсЗПЫ³Э¦ ºм²:

* * *

Р»пЩ³сщлЫ³Э ¹³с³Ясз³ЭбхЩ, ¨ ³й³н»Й ¨л лбуЗ³ЙЗ½ЩЗ П³йбхуЩ³Э чбсУЗ §п³е³ЙбхЩЗу¦ С»пб ³н»ЙЗ бх ³н»ЙЗ Щбй³убхГЫ³Э псн»у Щ³с¹бх Н³·Щ³Э ·бсНбхЩ ³ß˳ï³ÝùÇ ï»ÕÇ áõ ¹»ñÇ СЗЩЭ³ЛЭ¹ЗсБ: к³П³ЫЭ, СЭ³·Зп³П³Э, ¿ГЭбл³µ³ЭбхГЫ³Э, ЗлП ³ЫЭбхС»п¨ лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ¨ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫбхЭЭ»сБ ч³лп³П³Э С³сбхлп ЭЫбхГ »Э п³ЙЗл е³пЯ³Ч Лбл»Йбх ³ЯЛ³п³ЭщЗ ¹»сЗ Щ³лЗЭ Щ³с¹бх Н³·Щ³Э С³субхЩ:

Ж ¹»е, пс³Щ³µ³Э³П³Э ПЙЗЭЗ ³й³ЭУЭ³уЭ»Й »сПбх С³Э·³Щ³Эщ` Э³Л, РбЩЗЭЗ¹Э»сЗ ·бЫбхГЫ³Э е³ЫЩ³ЭЭ»сЗ ПпсбхП н³п³убхЩ (П³ен³Н к³С³с³ЫЗ ³лпЗЧ³Э³П³Э ³Э³е³п³уЩ³Э С»п), ³ЫЭбхС»п¨ª ·»Э»пЗП³П³Э ·бсН³йбхЫГЭ»сЗ Е³й³Э·³П³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»сЗ ³с³·БЭГ³у ¿нбЙЫбхуЗ³, бсЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ п»ХЗ ¿ бхЭ»ЭбхЩ ·ЙЛбхХ»ХЗ ³Ч:

РбЩЗЭЗ¹Э»сЗ С»п³·³ ·бЫбхГЫбхЭБ П³Лн³Н ¿с Эс³Эу н³сщЗ П³п³с»Й³·бсНбхЩЗуª лЭбхЭ¹ С³ЫГ³Г»Йбх ¨ эЗ½ЗП³П³Э ·бЫбхГЫбхЭБ е³Се³Э»Йбх С³Щ³с: ²Ыл ЛЭ¹ЗсЭ»сЗ ЙбхНЩ³Э ·ЙЛ³нбс е³ЫЩ³ЭЭ бх ·бсНбЭБ ¹³сУ³н ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ: ц³лпбс»Э, ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ СбЩЗЭЗ¹Э»сЗЭ СЭ³с³нбсбхГЫбхЭ пн»у ³ЭубхЩ П³п³с»Й лП½µбхЭщбс»Э Эбс ³ес»Й³П»сеЗ:

²ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ / З п³сµ»сбхГЫбхЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ЩЫбхл µбЙбс п»л³ПЭ»сЗ Ýáñ µ³Ý лп»ХН»Йбх ¨ н»с³ЩЯ³П»Йбх Эе³п³П³¹Зс ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭ ¿ ¨ Зс Щ»з Э»с³йбхЩ ¿ »с»щ µ³Х³¹сЗгª ³ЯЛ³п³ЭщЗ ·бсНЗщЭ»сЗ е³пс³лпбхЩ ¨ ³Щ»Эбхс ы·п³·бсНбхЩ, ÏáÉ»ÏïÇí-С³Щ³п»Х ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭ ¨ ³ß˳ï³ÝùÇ µ³Å³ÝáõÙ: О»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСбхЩ С³Э¹ЗебХ ³Ыл »с¨бхЫГЭ»сБ µ³у³сУ³П³е»л бсбЯнбхЩ »Э П»Э¹³ЭЗЭ»сЗ ³ЭС³п³П³Э ¨ Сбп³ЫЗЭ ·бсНбХбхГЫбхЭЭ»сЗ П»Эл³µ³Э³П³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сбн, бсп»Х µ³у³П³ЫбхЩ ¿ С³Щ³У³ЫЭ»ун³Н ·бсНбХбхГЫбхЭБ ¨ ³н³сЗ чбЛ³Э³ПбхЩБ: АЭ¹С³П³й³ПБ, СбЩЗЭЗ¹Э»сЗ ПбЙ»ПпЗн ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ С³Щ³У³ЫЭ»ун³Н ¿, ЗлП ³с¹ЫбхЭщЗ µ³ЯЛбхЩБ Эе³п³ПЗ л³ХЩЭ³ЫЗЭ µЭбхЫГ ¿ ПсбхЩ: Homo habilis-З Щ³с¹ЗП С»Эу ³Ы¹еЗлЗЭ ¿ЗЭ, СЩбхп ¿ЗЭ, µ³Ыу ·Зп³ПубхГЫбхЭЗу ½бхсП ¿ЗЭ:

²ЯЛ³п³ЭщЗ н³Х ¨ е³с½бхЭ³П У¨»сБ СЩбхп Щ³с¹П³Эу Щбп Э³Лбс¹бхЩ ¿ ·Зп³ПубхГЫ³Э У¨³нбсЩ³ЭБ: ²Ыл есбу»лБ ½³с·³ЭбхЩ ¿ ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э П³п³с»Й³·бсНЩ³ЭБ ½бх·БЭГ³у ¨ Щ³с¹П³ЫЗЭ ЗЩ³лп ¿ У»йщ µ»сбхЩ ЩЗ³ЫЭ Homo Sapiens-Э»сЗ Щбп:

ºñµ¨¿ ãå»ïù ¿ Ùáé³Ý³É, áñ, ³ЯЛ³п³ЭщБ Щ³с¹П³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³ЫЭ У¨Э ¿, áñÇ ³с¹ЫбхЭщбхЩ лп»ХНнбхЩ ¿ µЭбхГЫ³Э Щ»з ·бЫбхГЫбхЭ гбхЭ»убХ Эбс µ³Э: Жс µбхЭ ЗЩ³лпбнª ЭбсЗ лп»ХНЩ³Э С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп ¿ ·Зп³Пу»Й, С³лП³Э³Й ¨ П³й³н³с»Й ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ ¨ ыЕпн³Н ЙЗЭ»Й ·Зп³ПубхГЫ³Щµ:

²Ыл С³Ы»у³П»пЗу ³ЯЛ³п³ЭщЗ ¹»сБ Щ³с¹бх Н³·Щ³Э ·бсНбхЩ П³с¨бснбхЩ ¿ Э³¨ Эс³Эбн, бс, бг Г» е³с½³е»л ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ, ³ЫЙ ÙdzÛÝ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ (Эбс µ³Э лп»ХНбХ) ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЭ ¿ ¨° СЗЩщБ, ¨° ³ЫЭ µ³у³йЗП ·бсНбЭБ, бсбЭу ЯЭбсСЗн ¨ ЩЗ³Е³Щ³Э³П Н³·»Й ¿ ·Зп³ПубхГЫбхЭБ:

¸»й¨л ³ЯЛ³п³ЭщЗ ·бсНЗщЭ»с е³пс³лп»ЙЗл, Э³Л³Щ³с¹Б лпЗен³Н ¿с Щп³ЫЗЭ е³пП»сЗ ЩЗзбубн СЗЯбХбхГЫ³Э Щ»з е³С»Й ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Эе³п³ПБ ¨ Эс³ Х»П³н³сбхЩБ: к³ ЭЯ³Э³ПбхЩ ¿, бс Щ»Эщ ·бсН бхЭ»Эщ ·Зп³ПубхГЫ³Э СЗЩЭ³П³Э С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗу Щ»ПЗª Щ³с¹бх ПЫ³ЭщЭ бх ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ Х»П³н³с»Йбх ¨ П³й³н³с»Йбх л³ХЩ»сЗ С»п: ЖлП ³ЯЛ³п³ЭщЗ ³лпЗЧ³Э³П³Э П³п³с»Й³·бсНбхЩБ бхХХ³ПЗ Эе³лп»Й ¿ ³Ыл ·бсНБЭГ³уЗЭ:

²ЯЛ³п³ЭщЭ ¿ У¨³нбс»Й бхХ»ХЗ П³йбхун³Нщ³ЫЗЭ µЙбПЭ»сЗ Щ³лЭ³·Зп³убхЩЭ»сБ, Сб·»П³ЭЗ ·бсН³йбхЫГ³ЫЗЭ ¹³ЯпЗ БЭ¹³сУ³ПбхЩЭ бх Лбс³убхЩБ ¨ Щ³с¹бх ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э бЙбсп БЭ¹·сП»Й µбхл³П³Э бх П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСБ: ОбЙ»ПпЗн ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э СЗЩбхЭщЭ»сбн ³есбХ Э³Л³Щ³с¹ЗП ³с¹»Э ½·бхЩ ¿ЗЭ, бс Зс»Эу ³ЭС³п³П³Э ПЫ³ЭщЗ ·с³н³П³ЭБ ³ЫЭ ПбЙ»ПпЗнЭ ¿, бсЗ Щ»з ³есбхЩ »Э: д³п³С³П³Э г¿, бс Э³ЛЭ³¹³сЫ³Э пбСЩ³ЫЗЭ С³л³с³ПбхГЫ³Э Щ»Н Н³Эс С³ЫпЭ³·бсНбхГЫбхЭБ е³пЕнбхЩ ¿с пбСЩЗу С»й³Э³Йбх У¨бн:

м»сз³е»л, ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³Щ»Э³П³с¨бс ¹»сБ П³ен³Н ¿ ·Зп³ПубхГЫ³Э бх Й»½нЗ ³й³з³уЩ³Э С»п: ОбЙ»ПпЗн ³ЯЛ³п³ЭщБ ¨ С³Щ³п»Х ПЫ³ЭщБ ³ЭСЭ³с ¿с ³й³Эу С³Хбс¹³ПубхГЫ³Э Эбс У¨Зª É»½íÇ ³é³ç³óÙ³Ý: È»½áõÝ ³é³ç³ó»É ¿ ÏáÉ»ÏïÇí ³ß˳ï³ÝùÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Э»сщЗЭ ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭЗуª §³ЯЛ³п³ЭщЗ есбу»лбхЩ ¨ ³ЯЛ³п³ЭщЗ С»п ЩЗ³лЗЭ¦: ²й³н»Й ЧЯ·сЗп ПЙЗЭЗ Й»½нЗ Н³·бхЩБ П³е»Й бг Г» ³ЭЩЗз³е»л ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э С»п, ³ЫЙ Эс³ЭЗу ¹бхслª С»сГ³П³Э ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³ЭБ Э³Л³е³пс³лпн»ЙЗл, ³Ыле»л Пбгн³Н §Г³п»с³П³Э Э»сП³Ы³убхЩЭ»сЗ¦ БЭГ³ущбхЩ: ²Ыл Э»сП³Ы³убхЩЭ»сБ ³ЭСЭ³сЗЭ ПЙЗЭ»ЗЭ ³й³Эу У³ЫЭ³ЫЗЭ ³½¹³ЭЯ³ЭЭ»сЗ ¨ С³лП³Э³ЙЗ У³ЫЭЗ, бсбЭщ ³ÝÑñ³Å»ßï³µ³ñ å»ïù ¿ ÇÙ³ëï ³ñï³Ñ³Ûï»ÇÝ: ²ë»Ýù, ³Ù»Ý ³Ý·³Ù áñëÇ ·Ý³ÉÇë ËáõÙµÁ ݳ˳å³ïñ³ëï³Ï³Ý §³ß˳ï³Ýù ¿¦ П³п³с»Й бсбЯ³ПЗ лу»Э³сбн: аслЗ П»Э¹³Эбх чбЛ³с»Э ¹сн³Н бс¨¿ ³й³сП³ЫЗ ЯбхсзБ С³н³щн³Н Щ³с¹ЗП, С³Щ³У³ЫЭ ³ЯЛ³п³ЭщЗ µ³Е³ЭЩ³Э, е»пщ ¿ Зс»Эу ³ЭС³п³П³Э ¹»с³П³п³сбхГЫбхЭБ бхЭ»Э³ЫЗЭ: ²Ы¹ е³с³еЩбхЭщЭ»сЗ ³ЭуП³уЩ³Э Е³Щ³Э³П Ыбхс³щ³ЭгЫбхсЗ ·бсНбХбхГЫбхЭБ С³Щ³Пун»Й ¿ С³Щ³е³п³лЛ³Ý ÇÙ³ëï ³ñï³Ñ³ÛïáÕ У³ЫЭ³ЫЗЭ ³½¹³ЭЯ³Эбн: ²Ыл §Г³п»с³П³Э Э»сП³Ы³убхЩЭ»сЗ¦ ПсПЭбхГЫбхЭЭ»сБ ¨° ³ЯЛ³п³ЭщЗ Э³Л³е³пс³лпн»ЙЗл, ¨° ³ЯЛ³п³ЭщЗу С»пб Эе³лп»Й »Э С³Щ³е³п³лЛ³Э У³ЫЭ³ЫЗЭ ЩЗ³нбсЭ»сЗ ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ëáñ³óÙ³ÝÝ áõ ϳÛáõݳóÙ³ÝÁ, ЭЯ³Э³ЫЗЭ-лЗЩнбЙЗП µЭбхЫГ У»йщ µ»с»ЙбхЭ ¨ С»п³·³ЫбхЩ ³Щс³Пун»Й ³й³сП³Э»сЗЭ ³ЭбхЭЭ»сЗ У¨бн: к»сбхЭ¹Э»сЗ ПбХЩЗу ³Ыл »с¨бхЫГЭ»сЗ Сб¹³µ³ЯЛ У³ЫЭ³ЫЗЭ ЩЗ³нбсЭ»сЗ БЭ¹ысЗЭ³ПЩ³Э, БЭ¹³сУ³ПЩ³Э ¨ чбсУЗ чбЛ³Э³ПбхЩЭ»сЗ С»п¨³ЭщБ ЙЗЭбхЩ ¿ ³ЫЭ, бс Н³·бхЩ ¨ У¨³нбснбхЩ ¿ Сб¹³µ³ЯЛ ЛблщЭ бх Й»½бхЭ:

И»½нЗ ³й³з³убхЩБ Зс С»п ЭЯ³Э³нбсбхЩ ¿ ·Зп³ПубхГЫ³Э ½³с·³убхЩ, Щп³НбХбхГЫ³Э СЭ³с³нбсбхГЫбхЭЭ»сЗ БЭ¹³сУ³ПбхЩ ¨ С³Хбс¹³ПуЩ³Э Эбс` Щп³ЫЗЭ ЩЗзбуЗ У»йщµ»сбхЩ:

²Ылысн³ л»сбхЭ¹Б е³сп³нбс ¿ С³ЯнЗ Элп»Й Щ³с¹бх Н³·Щ³Э ·бсНбхЩ ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э п»ХЗ бх ¹»сЗ С»п ¨ ЙЗЭЗ С»п¨бХ³П³Эª ³ЯЛ³п³ЭщБ бсе»л Щ³с¹бх Н³·Щ³Э СЗЩЭ³с³с ·бсНбЭЭ»сЗу Щ»ПБ БЭ¹бхЭ»Йбх ³йбхЩбн:

* * *

Ш³с¹бх чЗЙЗлбч³Ы³П³Э БЩµйЭбхЩБ У¨³нбснбхЩ ¿ Эс³ µЭбхЫГЗ н»с³µ»сЫ³Й ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»убХ »с»щ Щбп»убхЩЭ»сЗуª Щ³с¹Б П»Эл³µ³Э³П³Э ¿³П ¿, Щ³с¹Б П»Эл³µ³Э³П³Э-С³л³с³П³П³Э ¿³П ¿ ¨ Щ³с¹Б лбуЗ³Й³П³Э-лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ¿³П ¿:

1. سñ¹Á Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ¿³Ï ¿: ²Ыл п»лбхГЫ³Э СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿ ³ЫЭ Зс³П³Э ч³лпБ, бс Щ³с¹Б П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ ³с¹ЫбхЭщ ¿ ¨ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ Э»сП³Ы³убхуЗг: Ш³с¹Б ·»Э»пЗПбс»Э П³ен³Н ¿ ³Ы¹ ³ЯЛ³сСЗ С»п, »ЭГ³сПнбхЩ ¿ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ ысЗЭ³г³чбхГЫбхЭЭ»сЗЭª НЭнбхЩ бх Щ³С³ЭбхЩ ¿: асе»л Щ³сЩЗЭ-ыс·³ЭЗ½Щª Щ³с¹Б ³е³СбнбхЩ ¿ Зс П»убхГЫ³Э ЩЫбхл µбЙбс У¨»сЗ ·бЫбхГЫбхЭЭ бх ·бсН³йЭбхГЫбхЭБ: Ш³с¹Б ыЕпн³Н ¿ Э³¨ лбхµЫ»ПпЗн П»убхГЫ³Щµª Сб·»П³Эбн, ½·³уЩбхЭщЭ»сбн бх Псщ»сбн, Щп³НбХбхГЫ³Щµ бх Й»½нбн, ·³Х³ч³сЭ»сбн ¨ З¹»³ЙЭ»сбн ¨ ³Ыл ³Щ»ЭБ Щ³с¹бх Щ³сЩЭЗ §Щ³л»с¦ »Э ¨ Эс³ЭЗу ¹бхсл бг П³сбХ »Э ЗЭщЭЗЭ ³й³з³Э³Й ¨ бг ¿Й ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э³Й: ЦЯЩ³сЗп ¿, бс Щ³с¹Б ыµЫ»ПпЗн-Щ³сЩЭ³П³ЭЗ ¨ лбхµЫ»ПпЗн-Сб·»П³ЭЗ ЩЗ³лЭбхГЫбхЭ ¿, µ³Ыу Эс³ ·бЫбхГЫ³Э СЗЩщбхЩ БЭП³Н »Э П»Эл³µ³Э³П³Э ·бсНбЭЭ»с, бсбЭщ ¿Й, Блп ¿бхГЫ³Э, бсбЯбхЩ »Э Щ³с¹ ³с³с³НЗ эЗ½ЗП³П³Э ·бЫбхГЫбхЭБ ¨ СЗЩщ С³Э¹Зл³ЭбхЩ Эс³ ¿бхГЫ³Э Н³·Щ³Э С³Щ³с:

²Ыл Щбп»уЩ³Э ЧЯЩ³сп³уЗбхГЫ³Э С³Щ³с П³Э й»³Й С³Щ³П³с·³лп»ХН ·бсНбЭЭ»с: Жс Щ³сЩЭ³П³Э П³йбхун³НщЗ СЗЩбхЭщЭ»сбн ¨ ПЫ³Эщбн, Зсбщ, Щ³с¹Б µЭ³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³Э ¿³П ¿: Ь³ ³есбхЩ ¨ ·бсН³йЭбхЩ ¿ П»Эл³µ³Э³П³Э ¨ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗЭ С³пбхП ысЗЭ³г³чбхГЫбхЭЭ»сбнª ЭЫбхГ³чбЛ³Э³ПбхГЫбхЭ, П»Эл³µ³Э³П³Э е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ µ³н³с³сбхЩ,п»л³ПЗ ³сп³¹сбхГЫбхЭ ¨ н»с³сп³¹сбхЩ:ºГ» гП³ П»Эл³µ³Эбс»Э ³йбХз ¨ ³ЩµбХз³П³Э Щ³сЩЗЭ, Эс³ ЩЫбхл µбЙбс ПбХЩ»сЗ ¨ С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ³лЗЭ Лбл»ЙЭ ³н»Йбс¹ ¿: ЬбхЫЭЗлП ¸»П³спЗ §Щп³НбхЩ »Щ, С»п¨³µ³с ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Щ¦ ЩЗпщБ Зс СЗЩщбхЩ С³лп³пбхЩ ¿ н»сбСЗЯЫ³Й Щ»ПЭ³µ³ЭбхГЫбхЭЭ»сЗ ЧЯЩ³спбхГЫбхЭБª Щп³Н»Йбх С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп ¿ ³йбХз Щ³сЩЗЭ ¨ Щп³Н»Йбх БЭ¹бхЭ³П ³йбХз ыс·³Эª ³е³Сбн»Йбх Эс³ ³ЭЛ³ч³Э ³ЯЛ³п³ЭщБ, г¿ бс Щп³НбХбхГЫбхЭ ЗЭщЭЗЭ ·бЫбхГЫбхЭ гбхЭЗ:

²Ыл п»лбхГЫ³Э СЗЩЭ³нбсЩ³Э ¨ П»ЭлбхЭ³ПбхГЫ³Э ·бсНбхЩ бсбЯ³ПЗ ЭЯ³Э³ПбхГЫбхЭ бхЭ»Э µЭ³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³Э ·бсНбЭЭ»сБ: к³П³ЫЭ, е»пщ ¿ ЭП³пЗ бхЭ»Э³Й, бс µбЙбс эЗ½ЗбЙб·З³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³Э µЭ³П³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сБ, П³ен³Н Щ³с¹бх ·бЫбхГЫ³Э С»п, лЭбхЭ¹Б, НЭбхЭ¹Э бх Щ³СБ, п»л³ПЗ Я³сбхЭ³ПбхГЫ³Э ³е³СбнбхЩБ, ЗЭге»л ¨ ·»Э»пЗП³П³Э п»Х»П³пнбхГЫ³Э Е³й³Э·бхЩЭ»сБ л»сЭ¹Зу-л»сбхЭ¹, БЭГ³ЭбхЩ »Э лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ е³ЫЩ³ЭЭ»сбхЩ, лбуЗ³ЙЗ½³унбхЩ »Э: Р³л³с³ПбхГЫбхЭЭ ¿ чбЛбхЩ Щ³с¹бх µЭ³ПбхГЫ³Э ЩЗз³н³ЫсБª ³ЫЭ н»с³Н»Йбн лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ³сЕ»щЭ»сЗ ЩЗз³н³ЫсЗ, лбуЗ³ЙЗ½³уЭбхЩ ЭЫбхГ³П³Э е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ ¿бхГЫбхЭБ, ³с·»ЙбхЩ ³ЫЭ ³Щ»ЭБ, ЗЭгБ Щ³с¹П³ЫЗЭ ПЫ³ЭщБ п³ЭбхЩ ¿ ¹»еЗ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сС:

Ш³с¹бх, бсе»л П»Эл³µ³Э³П³Э ¿³ПЗ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э БЩµйЭбхЩБ µЭ³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³ЭБ С³Щ³с»Йбн Щ³с¹бх ·»с³П³ ¨ ·ЙЛ³нбс ПбХЩ, Щ³с¹бхЭ С³Щ³сбхЩ ¿ µ³сУс³·бхЫЭ П»Э¹³ЭЗ, бсЗ µ³Э³П³ЭбхГЫбхЭБ ·»Э»пЗПбс»Э ¨ ·бсН³йбхЫГбн П³Лн³Н ¿ µЭбхГЫбхЭЗу: ´³Ыу ге»пщ ¿ Щбй³Э³Й ЩЗ П³с¨бс³·бхЫЭ С³Э·³Щ³Эщª П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСБ Щ³с¹бх С³Щ³с Ясз³е³пбХ ЩЗз³н³Ыс ¿, Щ³с¹бх П»ЭлбЙбспЗ ·ЙЛ³нбс ПбХЩЭ ¿:

Ш³с¹бх П»Эл³µ³Э³П³Э Щб»уЩ³Э п»л³ЭПЫбхЭЗу ³й³н»Й П»ЭлбхЭ³П бхлЩбхЭщЭ»с »Э й³лЗ½ЩБ, лбуЗ³Й-¹³снЗЭЗ½ЩБ ¨ лбуЗбЙб·З³П³Э бсбЯ п»лбхГЫбхЭЭ»с: и³лЗлпЭ»сБ чбсУбхЩ »Э ³е³убху»Й, бс Щ³с¹бх µЭбхЫГЗ Щ»з ¿³П³ЭБ Эс³ й³лл³Ы³П³Э е³пП³Э»ЙЗбхГЫбхЭЭ ¿, ЗлП лбуЗ³Й-¹³снЗЭЗлпЭ»сБ С³л³с³П³П³Э ПЫ³ЭщБ чбсУбхЩ »Э µ³у³пс»Й ¸³снЗЭЗ ·бЫбхГЫ³Э ПйнЗ п»лбхГЫ³Э СЗЩбхЭщЭ»сбн, µЭ³П³Э БЭпсбхГЫ³Э ¨ ¿нбЙЫбхуЗ³ЫЗ бхлЩбхЭщЭ»сбн:

ЖлП ³С³ лбуЗбЙб·З½³ун³Н п»лбхГЫбхЭЭ»сБ С³П³¹Зс бхХХбхГЫ³Щµ »Э µ³у³псбхЩ С³суЗ ¿бхГЫбхЭБ: ²ЫЭ ³Щ»ЭБ, н»с³µ»сбхЩ ¿ Щ³с¹бх П»Эл³µ³ЭбхГЫ³ЭЭ бх Эс³ ·бЫбхГЫ³Э Э³Л³¹сЫ³ЙЭ»сЗЭ, »сПсбс¹³П³Э »Э, бсбЭубн П³с»ЙЗ ¿ ³Щ»Э ЗЭг Щ³ЭЗебхЙЫ³уЗ³ЫЗ »ЭГ³сП»Й:

سñ¹Á ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¿³Ï ¿: Ш³с¹бх ¿бхГЫ³Э ³ЫлеЗлЗ БЩµйЭбхЩБ С³П³¹Зс ¿ Э³Лбс¹ЗЭ: ²Ылп»Х чбсУбхЩ »Э СЗЩЭ³нбс»Й, бс Щ³с¹бх ПЫ³ЭщБ БЭГ³ЭбхЩ ¿ лбуЗ³Й³П³Э ¹³ЯпбхЩª З ¹»Щл лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ³сЕ»щЭ»сЗ С³Щ³П³с·З: ЖлП ³сЕ»щЭ»сЗ С³Щ³П³с·Б лп»ХНнбхЩ ¿ С³Щ³п»Х ПЫ³Эщбн ³есбХ Щ³с¹П³Эу ПбЙ»ПпЗн ³ЯЛ³п³ЭщЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ: О³½Щ³П»се»Йбн Зс»Эу ЩЗ³лЭ³П³Э ПЫ³ЭщБ, Щ³с¹ЗП лп»ХНбхЩ »Э П»убхГЫ³Э Эбс У¨ª лбуЗ³Й³П³ЭбхГЫбхЭ, бсе»л Щ³с¹П³Эу С³Щ³п»Х ПЫ³ЭщЗ бх ·бсН»Йбх Ýáñ §ÙÇç³í³Ûñ¦: ²ЫЭ µбЙбс ЩЗзбуЭ»сБ, ·бсНбЭЭ»сЭ бх С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сБ, бсбЭщ лбуЗ³Й³П³ЭбхГЫ³Э ³ЭУЭ³·ЗсЭ »Э, í»ñµÝ³Ï³Ý ¿, ëáóÇ³É³Ï³Ý (С³л³с³П³П³Э): кбуЗ³Й³П³ЭЭ ³ЫЭ ¿, ЗЭг Зс Щ»з бгЗЭг µЭ³П³ЭЗу гбхЭЗ, µЭбхГЫбхЭЗу бгЗЭг гЗ е³сбхЭ³ПбхЩ, µ³уЗ ЭЫбхГ»сЗу: Ш³с¹Б ³Ыл лбуЗ³Й³П³Э-С³л³с³П³П³ЭЗ ПсбХЭ ¿: Ьс³ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ Эе³п³П³¹Зс, ·Зп³Пу³П³Э ¨ н»с³чбЛЗг ¿, е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ лбуЗ³ЙЗ½³ун³Н »Э, Щ³с¹П³Эу н³сщЭ бх чбЛС³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сБ µ³сбЫ³П³Э-лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ »Э: Ш³с¹бх лбхс, БЭ¹·Нн³Н П»Эл³µ³Э³П³Э ·бсН³йбхЫГЭ»сБª лЭн»ЙБ, п»л³ПЗ н»с³сп³¹сбхГЫбхЭБ, Е³й³Э·³П³ЭбхГЫбхЭЭ бх н³сщБ Ллп³·бхЫЭ лбуЗ³ЙЗ½³ун³Н »Э: §Ш³с¹Б С³л³с³П³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ ³ЩµбХзбхГЫбхЭ ¿¦:

سñ¹Á Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý-ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¿³Ï ¿: ²ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, н»сбСЗЯЫ³Й »сПбх БЩµйЭбхЩЭ»сБ ЛЗлп ЩЗ³ПбХЩ³ЭЗ »Э, щ³ЭЗ бс, µ³у³сУ³П³Э³унбхЩ ¿ Щ³с¹бх ¿³П³Э ПбХЩ»сЗу бс¨¿ Щ»ПБ: ¸с³Эу Щ»з ³Эп»лн³Н ¿ ³ЫЭ ЧЯЩ³сЗп ЗсбХбхГЫбхЭБ, бс µЭ³П³ЭЭ бх лбуЗ³Й³П³Э Щ³с¹бх Щбп ЗЭщЭЗЭ ¨ Щ»ПБ ЩЫбхлЗу ³ЭП³Л ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э³Й г»Э П³сбХ: м»сбСЗЯЫ³Й БЩµйЭбхЩЭ»сЗЭ С³П³¹снбХ, Щ³с¹бхЭ Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý-ëáóÇ³É³Ï³Ý ¿³Ï БЭ¹бхЭбХ чЗЙЗлбч³-С³л³с³П³·»пЭ»сБ п³сµ»с³ПбхЩ »Э Щ³с¹бх µЭбхЫГБ Эс³ ¿бхГЫбхЭЗу, БЭ¹·Н»Йбн, бс ¹с³Эщ ·пЭнбхЩ »Э ЩЗ ³ЩµбХзЗ Щ»з, бсп»Х СЭ³с³нбс г¿ ³й³ЭУЭ³уЭ»Й Щ»ПБ ЩЫбхлЗу: ²Ыл п»л³ЭПЫбхЭЗу, Зсбщ, бг бщ гЗ ЕЛпбхЩ, бс Щ³с¹Б П»Эл³µ³Э³П³Э-лбуЗ³Й³П³Э ЩЗ³лЭ³П³Э ³Эµ³Е³Э»ЙЗ С³Щ³П³с· ¿: ²Ы¹ ЗЭщЭбхсбхЫЭБ П³сбХ ¿ ЙЗЭ»Й µ³сбЫ³П³Э ¨ ³Эµ³сбЫ³П³Э, µ³сЗ бх г³с, ·»Х»уЗП ¨ лпбс, н»С бх ³ЫЙ³Э¹³П, ³с¹³с ¨ ³Э³с¹³с, ЧЯЩ³сЗп ¨ П»ХН, З н»сзбª Щ³с¹П³ЫЗЭ ¨ ³ЭЩ³с¹П³ЫЗЭ:

д³с½Зу ¿Й е³с½ ¿, бс Щ³с¹П³ЫЗЭ ¿бхГЫ³Э ³Ыл ¹сл¨бсбхЩЭ»сБ г»Эщ П³сбХ чЭпс»Й бх ·пЭ»Й Щ³с¹бх Щ»з, бсБ С³л³с³П³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗу ¹бхсл ¿ П³Щ Щ»Пбхл³ун³Н ¿: ¸с³Эщ ¹сл¨бснбхЩ »Э ЩЗ³ЫЭ С³л³с³П³П³Э ПЫ³ЭщбхЩª ЩЗз³ЭУЭ³ЫЗЭ ¨ С³л³с³П³П³Э чбЛ³½¹»убхГЫбхЭ»сЗ Щ»з, Щ³с¹П³Эу ПЫ³ЭщЗ µбЙбс µЭ³·³н³йЭ»сбхЩª ³ес»Й³П»сеЗ бх ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Щ»з, ³ЭУЭ³П³ЫЗЭ бх ЛЩµ³П³ЫЗЭ н³сщЗ бх ³с³сщЭ»сЗ Щ»з: ²ЫЙ³е»л Щ³с¹бх ·³ХпЭЗщЭ»сБ, Эс³ Сб·¨бс ³ЯЛ³сСЗ пн³Ып³ЭщЭ»сБ СЭ³с³нбс г¿ Ч³Э³г»Й бх µ³у³С³Ып»Й л³СЩ³Э³ч³Пн»Йбн П»Эл³µ³Э³П³Э-лбуЗ³Й³П³Э ПбгнбХ Щ³с¹ ыµЫ»ПпЗ ЗЭщЭЗЭ н»сЙбхНбхГЫ³Щµ: ЦЗЯп ¿, Щ³с¹бх ³ЭС³п³П³Э-¿щ½Злп»ЭуЗ³Й ЗЭщЭбхГЫ³Э Щ»з Щ»Эщ, Зсбщ, эЗщлбхЩ-³Щс³П³ЫбхЩ »Эщ, бс Э³ П»Эл³µ³Э³П³Э- С³л³с³П³П³Э ¿³П ¿, µ³Ыу ¹³ П³сп³С³ЫпЗ Щ³с¹бх ï»ë³Ï³ÛÇÝ п³сµ»сбхГЫбхЭБ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ ЭбхЫЭ³ЭЩ³Э у»ХЗ Э»сП³Ы³убхуЗгЭ»сЗу:

²ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, Щ³с¹бх ¿бхГЫбхЭБ µбн³Э¹³ПбХ п³сµ»с³ПЗг С³пПбхГЫбхЭЭ»сБ лбуЗ³Й³П³Э-С³л³с³П³П³Э Н³·бхЩ бхЭ»Э: ¸с³Эщ У»йщµ»сбнЗ »Э ¨ Щ³с¹бх лбуЗ³ЙЗ½³уЩ³Э ³с¹ЫбхЭщ »Э: ¼·³Ы³П³Э-³й³сП³Ы³П³Э ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЭ бх ³ß˳ï»Éáõª Ýáñ µ³Ý ëï»ÕÍ»Éáõ, бхЭ³ПбхГЫбхЭБ, ³Ы¹ есбу»лбхЩ ¨ Эс³ СЗЩщЗ нс³ Й»½нЗ бх ·Зп³ПубхГЫ³Э Н³·бхЩБ, С³Хбс¹³ПубхГЫ³Э Сб¹³µ³ЯЛ-п»Х»П³пн³П³Э, µ³сбЫ³-Зс³н³П³Э ¨ лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ЭбсЩ»сЗ бх ³сЕ»щЭ»сЗ лп»ХНбхЩБ ½áõï ëáóÇ³É³Ï³Ý µЭбхЫГ »Э ПсбхЩ:

Р³л³с³ПбхГЫбхЭЗу ¹бхсл, ³й³Эу Ыбхс³С³пбхП, ПЫ³ЭщЗ П³½Щ³П»сеЩ³Э лбуЗ³Й³П³Э У¨»сЗ, Щ³с¹Б ³н»ЙЗЭ г¿, щ³Э П»Э¹³ЭЗЭ: ШЗ³ЫЭ ³Ыл С³Ы»у³П»пЗу П³с»ЙЗ ¿ ³л»Й, бс, Щ³с¹Б ·Зп³П³Э ЗЩ³лпбн µЭбхГЫ³Э лп»ХН³·бсНбхГЫбхЭБ г¿: Ш³с¹Б ЗЭщЭ³лп»ХН³·бсН ³с³с³Н ¿, Зс л»ч³П³Э, бг µЭ³П³Э П»убхГЫ³Э ысЗЭ³г³чбхГЫбхЭЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщ ¿: Р»Эу Эс³ лбуЗ³Й³П³Э П»убхГЫ³Э Щ»з ¿ Г³щЭн³Н Эс³ ¿бхГЫбхЭБ, ³ЫЭп»Х е»пщ ¿ чЭпс»Й ³ЫЭ ³Щ»ЭЗ µ³у³псбхГЫбхЭБ, ЗЭгБ Щ³с¹бх Щ»з ПбгнбхЩ ¿ §Ù³ñ¹Ï³ÛÇݦ (Сб·З, µ³Э³П³ЭбхГЫбхЭ, ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭ, ³ес»Й³П»се):

РЗЯ»Эщ Ш³бх·ЙЗЗЭ, о³с½³ЭЗЭ, П³еЗПЭ»сЗ БЭп³ЭЗщЭ»сбхЩ Щ»Н³у³Н СЭ¹ЗП ³ХзЗПЭ»сЗЭ, бнщ»с п³П³нЗЭ Щ³ЭП³П³Э С³л³ПбхЩ ³ес»Йбн бх Щ»Н³Э³Йбн П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСбхЩ, н³с»Й »Э П»Э¹³Э³П³Э ¨ ·³½³Э³ЫЗЭ ПЫ³Эщ, ЗлП С³ЫпЭ³µ»с»Йбху С»пб г»Э П³сбХ³у»Й пЗс³е»п»Й Й»½нЗ ¨ г»Э Ыбхс³ус»Й Щ³с¹П³ЫЗЭ н³сщЗ ³Ыµбхµ»ЭБ: Ьс³Эу гЗ С³збХн»Й ЙЗ³сЕ»щ Щ³с¹ ¹³йЭ³Й:

* * *

ºí ³Ûëå»ë, áñÝ ¿ Щ³с¹бх ¿бхГЫбхЭБ: ²Ыл СЗЩЭ³ЛЭ¹ЗсБ ЙбхН»Йбх ³Щ»Э³П³сЧ бх нлп³С»ЙЗ бхХЗЭ ¿бхГЫбхЭ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э П³п»·бсЗ³ЫЗ µбн³Э¹³П³ЫЗЭ н»сЙбхНбхГЫбхЭЭ ¿:

¾бхГЫбхЭБ ¨ »с¨бхЫГБ Зс³П³ЭбхГЫ³Э ¨ Эс³ ³й³сП³Э»сЗ чбЛ³¹³сУ³µ³с ЩЗЩЫ³Эу С»п П³ен³Н ПбХЩ»сЭ »Э: ºс¨бхЫГБ ³сп³С³ЫпбхЩ ¿ ³й³сП³Э»сЗ ³сп³щЗЭ, п»л³Э»ЙЗ ¨ ½·³убхГЫбхЭЭ»сЗЭ пснбХ С³пПбхГЫбхЭЭ»сБ ¨ П³е»сБ, ЗлП ¾бхГЫбхЭБª ³й³сП³Э»сЗ ·ЙЛ³нбс, СЗЩЭ³П³Э, Лбсщ³ЫЗЭ, ³ЭСс³Е»Яп-Э»сщЗЭ С³пПбхГЫбхЭЭ»сЭ бх П³е»сБ, бсбЭщ г»Э П³сбХ Ч³Э³гн»Й бх µ³у³С³Ыпн»Й ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П»Э¹³ЭЗ С³Ы»убХбхГЫ³Э У¨»сбн: ¾бхГЫбхЭБ ³й³сП³Э»сЗ Э»сщЗЭ, Г³щЭн³Н µбн³Э¹³П³ЫЗЭ ПбХЩЭ ¿, µбн³Э¹³ПбхГЫ³Э ЩЗзбхПЭ ¿: ²й³сП³Э»сЭ бх »с¨бхЫГЭ»сБ ыЕпн³Н »Э Ù»Ï ¨ ÙdzÛÝ Ù»Ï ¿áõÃÛ³Ùµ, бсБ µ³Х¹³пнбхЩ ¿ ЩЗ Я³сщ ¿бхГ»Э³П³Э ПбХЩ»сЗ, бсбЭуЗу бг Щ»ПБ гЗ П³сбХ С³н³ПЭ»Й ¿бхГЫ³ЭБª бсе»л ³Ы¹еЗлЗЭ:

¾бхГЫбхЭБ Щ³с¹П³ЫЗЭ ¿ ¨ П³сбХ ¿ ЙЗЭ»Й ³é³çÇÝ, »сПсбс¹ ¨ ëñ³Ýó ѳçáñ¹áÕ Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñÇ:

²Ыл лП½µбхЭщЭ»сБ ПЗс³й»Йбн Щ³с¹бх ¿бхГЫ³Э н»сЙбхНбхГЫ³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сбхЩ, е³ЫЩ³Э³П³Эбс»Э П³с»ЙЗ ¿ БЭ¹бхЭ»Й Щ³с¹П³ЫЗЭ ¿бхГЫ³Э ÑÇÝ· ٳϳñ¹³ÏÝ»ñ: ¸ñ³Ýù ѳïáõÏ »Ý ³ÝѳïÇ µáÉáñ ïÇå»ñÇݪ ïÝï»ë³Ï³Ý, ëáódzɳϳÝ, ù³Õ³ù³Ï³Ý, ·»Õ³·Çï³Ï³Ý, ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ïÇå»ñÇÝ (Ùï³íáñ, ÑáõÙ³ÝÇï³ñ, ³ñ¨»ÉÛ³Ý, ³ñ¨ÙïÛ³Ý):

Ш³с¹бх ¿бхГЫбхЭБ С³лП³Э³Йбх С³Щ³с ³й³зЗЭ С»сГЗЭ ³ЭСс³Е»Яп ¿ ЭП³пЗ бхЭ»Э³Й, ݳË, Щ³с¹бх ¨ µЭбхГЫ³Э чбЛ³½¹»убхГЫ³Э Эбс У¨З ³й³з³уЩ³Э ч³лпБ (Щ³с¹Б С³сЩ³сн»Йбн µЭ³П³Э ЩЗз³н³ЫсЗЭ, С³сЩ³с»уЭбхЩ ¿ ³ЫЭ Зс е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ µ³н³с³с»Йбх С³Щ³с), ºсПсбс¹, Щ³с¹бх ·бЫбхГЫ³Э ¨ ½³с·³уЩ³Э Эбс, ЗЭщЭ³пЗе п»л³ПЗ ³й³з³убхЩ ¨ »ññáñ¹, Эс³ П»Эл³П³Э ³ПпЗнбхГЫ³Э Эбс С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ бх У¨»сЗ ³йП³ЫбхГЫбхЭБ: ²Ыл ³Щ»ЭБ П³½ЩбхЩ »Э Щ³с¹бх ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ-·бсНбхЭ»³П³Э ³ПпЗнбхГЫ³Э µбн³Э¹³ПбхГЫбхЭБ, Эс³ ¿бхГЫ³Э »É³Ï»ï³ÛÇÝ, ³é³çÇÝ ÑÇÙݳÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁª Щ³с¹Б ·бсНбхЭЫ³ ¿³П ¿: ²Ыл С»Э³П»пЗуª ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ П³с»ЙЗ ¿ л³СЩ³Э»Й ³ЯЛ³сСбхЩ Щ³с¹бх П»убхГЫ³Э У¨З ¿³П³Э бсбЯ³ПЗбхГЫбхЭ, Эс³ БЭ¹бхЭ³ПбхГЫбхЭБ Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з П³п³с»Йбх ³сЩ³п³П³Э чбчбЛбхГЫбхЭ:

²Ылп»ХЗу ¿Йª Щ³с¹бх ¿бхГЫ³Э лбхµлп³ЭуЗбЭ³Й ПбХЩ»сЗу ³й³зЗЭБ, »Й³П»п³ЫЗЭБ ¨ бсбЯЗгБ ·бсНбхЭ»³П³Э ¿:

Ш³с¹Б ·бсНбхЭЫ³ ¿³П ¿: ²Э·бсНбхЭЫ³ Щ³с¹Б П»Э¹³ЭЗ ¿: Ш³с¹П³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ ³ЫЭ ¿, бс Эс³ СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿ ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭª µЭбхГЫ³Э н»с³чбЛЗг ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ ¨ »сµ ³ЯЛ³п³ЭщБ ЗЭщЭ ¿ н»с³НнбхЩ е³С³ЭзЩбхЭщЗ:

ºсµ ³Ы¹ ³ЯЛ³п³ЭщБ е³С³ЭзбхЩ ¿ ЩЫбхлЭ»сЗ ³ЯЛ³п³ЭщЗ ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭ, У¨³нбснбхЩ ¿ С³Щ³п»Х-ПбЙ»ПпЗн С³ЭсбхЫГ, бсЗ Ясз³Э³ПЭ»сбхЩ ³й³з³ЭбхЩ »Э С³л³с³П³П³Э С³Щ³П³с·З µбЙбс µЭ³·³н³йЭ»сЗЭ Ыбхс³С³пбхП С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ У¨»сª ЩЗз³ЭУЭ³ЫЗЭ, БЭп³Э»П³Э-³ЩбхлЭ³П³Э, П»Эу³Х³ЫЗЭ, лбуЗ³Й-пЭп»л³П³Э, бсЗ БЭГ³ущбхЩ Щ³с¹ЗП ³сп³¹сбхЩ бх н»с³сп³¹сбхЩ »Э Зс»Эщ Зс»Эу ¨ бхсЗЯЭ»сЗЭ: ²й³Эу ëáódzɳϳÝ-ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ПбгнбХ ³Ы¹ С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ³с¹Б ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э³Й гЗ П³сбХ: ЬЯ³Э³ПбхЩ ¿, Щ³с¹Б С³л³с³П³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»с ПсбХ ¿, Э³ ѳñ³µ»ñáõÃ»Ý³Ï³Ý ¿³Ï ¿, бсЗу ¹бхсл Э³ П»Э¹³ЭЗ ¿: Ш»Э³П»убхГЫбхЭ ·бЫбхГЫбхЭ гбхЭЗª Щ»Э³ПбхГЫбхЭБ Щ³с¹бх Щ³С ¿, Щ³с¹бх ¿бхГ»Э³П³Э »сПсбс¹ Щ³П³с¹³ПЗ µ³у³П³ЫбхГЫбхЭ ¿:

Р³Щ³п»Х ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЭ бх ПЫ³ЭщБ ³сЩ³п³е»л чбЛнбхЩ »Э Щ³с¹П³Эу н³сщЗ бх н³сн»Й³П»сеЗ µЭбхЫГЭ бх µбн³Э¹³ПбхГЫбхЭБ: Ш³с¹П³Эу н³сщЗ Н³·бхЩЭ бх чбчбЛбхГЫбхЭЭ»сБ Г»Й³¹снбхЩ »Э µЭбхГЫбхЭБ С³сЩ³с»уЭ»Йбх ·бсНБЭГ³уЭ»сбхЩ, бсЗ БЭГ³ущбхЩ Э³ ·Зп³ПубхЩ ¿ µЭбхГЫ³Э С»п Зс чбЛ³½¹»убхГЫбхЭЭ»сЗ нс³ лбуЗ³Й³П³Э е³ЫЩ³ЭЭ»сЗ ³½¹»убхГЫбхЭБ: ²Ыл С³Э·³Щ³ЭщБ У¨³нбсбхЩ ¿ Эс³ С³л³с³П³П³Э е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ: ш³ЭЗ бс е³С³ЭзЩбхЭщБ ЗЭг-бс µ³ЭЗ Щ³лЭ³ПЗ П³Щ ЙсЗн µ³у³П³ЫбхГЫбхЭЭ ¿ ыс·³ЭЗ½ЩЗ П»ЭлбхЭ³ПбхГЫ³Э е³Се³ЭЩ³Э ¨ ½³с·³уЩ³Э С³Щ³с, ³ЫЭ н»с³НнбхЩ ¿ ³ПпЗн-¹с¹Зг-ЩХЗг бхЕЗ, Щ³с¹бхЭ ³ПпЗн н»с³чбЛЗг ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ЩХбХ СЗЩЭ³П³Э е³пЧ³йЗ:

д³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ Г»Й³¹сбхЩ »Э Э³¨ ³ЫЭ ³Щ»ЭЗ лп»ХНбхЩ, ЗЭг С»п³щсщсбхГЫбхЭ ¨ ЭЯ³Э³ПбхГЫбхЭ бхЭЗ Щ³с¹бх С³Щ³с: ²Ыл ³йбхЩбн ß³ÑÁ Щ³с¹П³Эу С»п³щсщсбхГЫбхЭЭ»сЗ ·Зп³Пун³Н С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ У¨»с »Э Зс»Эу ·бЫбхГЫ³Э ¨ ½³с·³уЩ³Э ³ЭСс³Е»Яп е³ЫЩ³ЭЭ»сЗ ЭП³пЩ³Щµ, бсбЭщ ³сп³С³ЫпнбхЩ »Э ¹с³Эу лп»ХНЩ³Э ¨ ы·п³·бсНЩ³Э У·пбхЩЭ»сЗ Щ»з: Ю³С»сЭ бх е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ л»спбс»Э П³ен³Н »Э ЩЗЩЫ³Эу С»п: д³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ Щ³с¹бхЭ ПбХЩЭбсбЯбхЩ »Э Зс»Эу µ³н³с³сЩ³Э ыµЫ»ПпЭ»сБ, ЗлП Я³С»сБª ¹»еЗ ³ЫЭ е³ЫЩ³ЭЭ»сБ, бсбЭщ ³е³СбнбхЩ »Э ыµЫ»ПпЗ бсбЭЩ³Э СЭ³с³нбсбхГЫбхЭЭ»сБ, бсбЯбхЩ е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ µ³н³с³сЩ³Э »Х³Э³ПЭ»сБ ¨ бхХХбс¹бхЩ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ:

Ш³с¹Б Зс е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ З¹»³Й³П³Э³уЭбхЩ ¿ бс¨¿ ПбЭПс»п Эе³п³ПЗ У¨бн: Ье³п³ПБ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³й³сП³ЫЗ ³ЫЭеЗлЗ лбхµЫ»ПпЗн е³пП»с ¿, бсЗ З¹»³Й³П³Э У¨Б »ЭГ³¹сбхЩ ¿ Щ³с¹бх ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³й³сП³Ы³П³Э ³с¹ЫбхЭщ: ахс»ЩЭ, Щ³с¹Б Л»Й³ЩЗп е³С³ЭзЩбхЭщЭ»с бхЭ»убХ, ¹с³Эу µ³н³с³сЩ³Э С³Щ³с Эе³п³ПЭ»с ¹ЭбХ ¨ ¹с³Эу ·бсНбхЭЫ³ бхХХбхГЫбхЭ пнбХ ß³Ñ»ñ áõÝ»óáÕ ¿³Ï ¿: ²ЭЭе³п³П бх ³ЭЯ³С³ЛЭ¹Зс Щ³с¹Б, Блп ¿бхГЫ³Э П»Э¹³ЭЗ ¿, бсЗ Эе³п³ПБ лблП Зс П»Эл³µ³Э³П³Э е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ »ЭГ³·Зп³Пу³П³Э µ³н³с³сбхЩЭ ¿:

Ш³с¹бх ¿бхГЫ³Э гбссбс¹ Щ³П³с¹³ПБª П³ен³Н е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ С»п³·³ ³ЧЗ бх µбн³Э¹³П³ЫЗЭ ½³с·³уЩ³Э С»п, ³йЭгнбхЩ ¿ Эс³ лбхµЫ»ПпЗнбхГЫ³Э С»п: Ш³с¹Б µ³Э³П³ЭбхГЫ³Э бхЭ³ПбхГЫбхЭЭ»сбн ыЕпн³Н ¿³П ¿, Зс С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сБ µЭбхГЫ³Э ¨ ЩЫбхл Щ³с¹П³Эу С»п ·Çï³ÏóáÕ ¨ ѳëϳóáÕ ¿³Ï ¿: ¶Зп³ПубхГЫбхЭБ Щ³с¹бх ПЫ³ЭщЭ бх ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ ¹³сУЭбхЩ ¿ Эбс³с³П³Э ¨ лп»ХН³·бсН³П³Э, Эс³Э ЩХбхЩ ¿ ³½³п ·бсН»Йбх ¨ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³½³п БЭпсбхГЫ³Э ¨ Зс ·бсН»Й³П»себн бг ЩЗ³ЫЭ гЗ ЛбгЭ¹бпбхЩ бх Л³Э·³сбхЩ ЩЫбхлЭ»сЗ ³½³пбхГЫ³ЭБ, ³ЫЙ¨ Эе³лпбхЩ ¿ Эс³Эу ³½³пбхГЫ³Э Н³н³ЙЩ³ЭБ: سñ¹Á ·Çï³ÏóáÕ ¿³Ï ¿: ºн С»Эу ³Ыл ·Зп³Пу³П³Э ³½³п ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ У¨³нбсбхЩ ¿ Щ³с¹бх ¿áõÃÛ³Ý ÑÇÝ·»ñáñ¹ Щ³П³с¹³ПБ, ³ЫЭ ¿, Щ³с¹Б У»йщ ¿ µ»сбхЩ Эбс е³С³ЭзЩбхЭщª ³½³пбхГЫ³Э ¨ лп»ХН³·бсН³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э е³С³ЭзЩбхЭщ: Р»Эу ³½³пбхГЫ³Э е³С³ЭзЩбхЭщЭ ¿ н»с³НнбхЩ Щ³с¹бх ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЗ ¨ П»Эл³·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³ЭСс³Е»Яп е³ЫЩ³ЭЗ:

* * *

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, »Ã» ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ Çñ»ñÁ, ³é³ñϳݻñÝ áõ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÁ ûÅïí³Í »Ý Ù»Ï ¿áõÃÛ³Ùµ Çñ»Ýó ¹ñë¨áñÙ³Ý µ³½áõÙ ¿³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñáí, Ý߳ݳÏáõÙ ¿, Ù³ñ¹Á ¨ë, å»ïù ¿ ûÅïí³Í ÉÇÝÇ Ù»Ï ¿áõÃÛ³Ùµ: цЗЙЗлбч³Ы³П³Э ЩЗпщБ Зс Н³·Щ³Э ысн³ЭЗу Щ³с¹бх ¿бхГЫбхЭБ бсбЭ»ЙЗл, ³ЫЭ бсбЭбхЩ ¿ Щ³с¹бх Щ»з Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÇ, ³ЫЭ ¿ª ЧЯЩ³сЗпЗ, µ³сбх ¨ ·»Х»уЗПЗ П³п³с»ЙбхГЫ³Э ¨ З¹»³Й³П³ЭбхГЫ³Э г³чбсбЯЗгЭ»сбн: ²Ыл С³Ы»у³П»пЗу, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÁ Щ³с¹бх ПЫ³ЭщЗ бх П»Эл³·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Щ»з »ЭГ³¹сбхЩ ¿ Щ³с¹П³ЫЗЭ µбЙбс П³с·З чбЛС³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сбхЩª ³йысЫ³ ПЫ³ЭщбхЩ ¨ П»Эу³ХбхЩ, лбуЗ³Й-пЭп»л³П³Э ¨ щ³Х³щ³П³Э-Сб·¨бс бЙбспЭ»сбхЩ Щ³с¹П³ЫЗЭ н³сщЗ бх н³сн»Й³П»сеЗ ЧЯЩ³сЗп, µ³сЗ ¨ ·»Х»уЗП ¹сл¨бсбхЩЭ»с: ²есЗс ¨ ·бсНЗс ЧЯЩ³спбхГЫ³Э, µ³сбх ¨ ·»Х»уЗПЗ лП½µбхЭщЭ»сбн, ³С³ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÇ ЩЗ³П г³чбсбЯЗгЭ»сБ: Ж ч³йл ПсбЭ³П³Э ·Зп³ПубхГЫ³Э, ²лпн³Н µ³у³сУ³П ЧЯЩ³спбхГЫ³Э, µ³у³сУ³П µ³сбхГЫ³Э ¨ µ³у³сУ³П ·»Х»уПбхГЫ³Э П»се³сбн ¿ С³½³с³ЩЫ³ПЭ»с Я³сбхЭ³П ЩЭ³у»Й бсе»л Щ³с¹П³ЫЗЭЗ З¹»³Й: Р³н³п³Й ²лпНбхЭ, ЭЯ³Э³ПбхЩ ¿ бг ³ЫЭщ³Э Пбхсбс»Э »ЭГ³сПн»Й ПсбЭ³П³Э Я³С»П³Э щ³сб½гбхГЫ³Э, бсщ³Э ³ес»Й ЧЯЩ³спбхГЫ³Э, µ³сбхГЫ³Э ¨ ·»Х»уПбхГЫ³Э З¹»³ЙЭ»сбн: Ш³с¹П³ЫЗЭБ ³Ыл »с»щ µ³Х³¹сЗгЭ»сЗ Э»с¹³ЯЭ³П ЩЗ³лЭбхГЫбхЭ ¿, бсЗ Щ»з бс¨¿ Щ»ПЗ µ³у³П³ЫбхГЫбхЭБ З гЗщ ¿ ¹³сУЭбхЩ Щ³с¹П³ЫЗЭБ Щ³с¹бх Щ»з:

²Эµ³сбЫ³П³Э ¨ г³с Щ³с¹Б гЗ П³сбХ С³Щ³сн»Й Щ³с¹П³ЫЗЭ Щ³с¹, ³ЫЭе»л, ЗЭге»л П»ХН³с³сбхГЫбхЭБ ¨ лп³ЛблбхГЫбхЭБ г»Э П³сбХ С³Щ³п»Хн»Й µ³сбЫ³П³ЭЗ ¨ ³й³щЗЭбхГЫ³Э С»п:

ЦЯЩ³спбхГЫ³Э, µ³сбх ¨ ·»Х»уЗПЗ лП½µбхЭщЭ»сбн ¿ Щ³с¹Б лбуЗ³ЙЗ½³ун»Й Зс»Э, н»С³ус»Й Зс ½·³Ы³П³Э ³ЯЛ³сСБ, У¨³нбс»Й БЭП»сбхГЫ³Э, лЗсб ¨ Щ³ЫсбхГЫ³Э ½·³уЩбхЭщЭ»сБ, ЗЩ³лп³нбс»Й Зс ПЫ³ЭщБ ¨ П»сп»Й СбхЩ³ЭЗлп³П³Э бх С³Ыс»Э³лЗс³П³Э П³Щ³ЫЗЭ С³пПбхГЫбхЭЭ»с:

ÀݹѳÝñ³óÝ»Éáí ³Ûë ³Ù»ÝÁ ϳñáÕ »Ýù »½ñ³Ï³óÝ»É, бс, Щ³с¹бх Щ³с¹П³ЫЗЭ ¿бхГЫбхЭБ, ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЭ бх »сз³ЭПбхГЫбхЭБ Щ³с¹бх µ³сбЫ³П³Э бх ·»Х³·Зп³П³Э Щ³щ³йбхЩЭ ¿ §Ш³с¹¦ ¹³йЭ³Йбх ¨ ³ЩµбХз ПЫ³ЭщбхЩ §Ш²р¸¦ ЩЭ³Йбх С³Щ³с:

* * *

âÝ³Û³Í Ù³ñ¹áõ лбуЗ³Й³П³Э ¿бхГЫбхЭБ У¨³нбснбхЩ ¨ ¹сл¨бснбхЩ ¿ ЗЭге»л Щ³с¹ПбхГЫ³Э е³пЩ³П³Э ½³с·³уЩ³Э Щ»з (ьЗЙб·»Э»пЗП Щ³П³с¹³ПбхЩ, ³ЫлЗЭщЭª бХз ыс·³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗ ½³с·³уЩ³Э есбу»лбхЩ), ³ЫЭе»л ¿Й ûÝÃ᷻ݻïÇÏ³Ï³Ý (³ЭС³пЗ ½³с·³убхЩБ µззЗу ЩЗЭг¨ Щ³С), ³ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, Щ³с¹Б ЩЗ³ЫЭ С³л³с³ПбхГЫ³Э Щ»з Ó»éù ¿ µ»ñáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñ, ³ЫлЗЭщЭª н»с³НнбхЩ ¿ ³ЭС³пЗ:

ܳË, Щ³с¹Б НЭнбхЩ ¿ Щ³с¹, µ³Ыу бг бсе»л ³ЭС³п (³ЭУ): Ш³с¹Б ³ЭС³пЗ ¿ чбЛ³сПнбхЩ, »сµ БЭ¹бхЭ³П ¿ ЗЭщЭбхсбхЫЭ бсбЯбхЩЭ»с П³п³с»Й ¨ е³п³лЛ³Э³пбх ЙЗЭ»Й ¹с³Эу С³Щ³с ¨, »сПсбс¹, »сµ С³Э¹»л ¿ ·³ЙЗл бсе»л ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ЗЭщЭ³н³с, ³½³п ¨ ЗЭщЭбхсбхЫЭ лбхµЫ»Пп:

²ЭС³пБ (³ЭУБ) Щ³с¹П³ЫЗЭ С³ЩБЭ¹С³Эбхс у»ХЗ ЗЭ¹ЗнЗ¹ ¿, бсе»л лбуЗ³Й³П³Э ¿³П, бн БЭ¹бхЭ³П ¿ ЗЭщЭбхсбхЫЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э: ²ЭС³пБ ыЕпн³Н ¿ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫ³Щµª ³й³ЭУЭ³С³пбхП, ³ЭПсПЭ»ЙЗ ¨ ЗЭщЭысЗЭ³П ·Н»сбн, бсЗ Щбп ¹с³Эщ µ³у³йЗП ЗЭщЭ³пЗебхГЫ³Щµ С³Щ³ПунбхЩ »Э Сб·»П³Э ¨ П»Эл³чбсУЗ ³ЭПсПЭ»ЙЗбхГЫ³Э С»п: ЬбхЫЭЗлП ³ЫЙ ³ЭС³пЭ»сЗ С»п С³Щ³сЫ³ Г» ЭбхЫЭ³П³Э бс³ПЭ»сБ ³ЭПсПЭ»ЙЗбхГЫ³Э БЭ¹·Нн³Н п»лщбн »Э ¹сл¨бснбхЩ:

²ЭС³пЗЭ µЭбсбЯ ¿ Зс н³сщЗ бх ³с³сщЭ»сЗ ЭП³пЩ³Щµ е³п³лЛ³Э³пнбхГЫ³Э ¨ н»с³СлПЩ³Э ·Н»сБ, µ³сбЫ³П³Э н³сщЗ л»ч³П³Э БЩµйЭбхЩЭ»сБ, ЗЭщЭ³½лен³НбхГЫбхЭБ, ЗЭщЭ³П³с·³е³СбхГЫбхЭБ ¨ ЗЭщЭ³П³й³н³сбхЩБ:

²ЭС³пЗ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭБ У¨³нбснбхЩ ¿ ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»убХ лбуЗбЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ³сЕ»щ³ЫЗЭ С³Щ³П³с·Зª лбуЗ³Й³П³Э ЩЗз³н³ЫсЗ СЗЩщЗ нс³, »ЭГ³П³ ¿ чбчбЛЩ³Э лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э лбуЗ³Й-пЭп»л³П³Э ¨ щ³Х³щ³П³Э ³сЕ»щ³ЫЗЭ С³Щ³П³с·З ПпсбхП чбчбЛбхГЫбхЭЭ»сЗ Е³Щ³Э³П, гЭ³Ы³Н н»сзЗЭ С³Янбн, ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э ³ЭС³п³П³Э бс³ПЭ»с, бсбЭщ П³ЫбхЭ »Э ¨ ³ЭЛбу»ЙЗ:

²ЭС³пБ ¨ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭБ лбуЗ³Й-е³пЩ³П³Э µЭбхЫГ бхЭ»Э: ¸³ е³ЫЩ³Э³нбсн³Н ¿ Эс³Эбн, бс Щ³с¹ЗП ³есбхЩ »Э ПбЭПс»п ³Ыл П³Щ ³ЫЭ С³л³с³П³с·бхЩ, е³пЩ³П³Э ПбЭПс»с ¹³с³Ясз³ЭЭ»сбхЩ, п³с³Н³Ясз³Э³ЫЗЭ П³Щ ³½·³ЫЗЭ ПбЭПс»п ЩЯ³ПбхГ³ЫЗЭ ³сЕ»щЭ»сЗ Г»Й³¹с³Эщбн, щ³Х³щ³ПсГбхГЫ³Э п³сµ»с Щ³П³с¹³ПЭ»сбхЩ ·пЭнбХ С³л³с³П³с·»сбхЩ: ²Ыл µбЙбс ·бсНбЭЭ»сБ ³ПпЗн-П³йбхубХ³П³Э ¹»с »Э П³п³сбхЩ ³ЭС³пЗ лбуЗ³ЙЗ½³уЩ³Э есбу»лбхЩ: ºГ» лс³Э ³н»Й³уЭ»Эщ ПсГбхГЫ³Э ¨ ¹³лпЗ³с³ПбхГЫ³Э нЗГЛ³сЗ ¹»сБ, ³½·³ЫЗЭ Й»½нЗ, е³пЩбхГЫ³Э, ·с³П³ЭбхГЫ³Э ¨ ³сн»лпЗ лбуЗ³ЙЗ½³уЭбХ ¹»сБ, ³е³ лбуЗ³ЙЗ½³уЩ³Э Пббс¹ЗЭ³п³ЫЗЭ ¹³ЯпБ ЩЗ³Э·³ЩЗу П³ЩµбХз³Э³ ¨ П¹³йЭ³ С³лП³Э³ЙЗ:

* * *

²ЭС³пЗ н»сбСЗЯЫ³Й СЗЩЭ³с³с µЭбхГ³·сбхЩЭ»сБ ¹»й¨л µ³н³с³с г»Э Г³ч³Эу»Йбх ³ЭС³пЗ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫ³Э Лбсщ³ЫЗЭ ·³ХпЭЗщЭ»сЗ Щ»з: Р³су³¹сЩ³Э ¿бхГЫбхЭЭ ³ЫЭ ¿, бс Ыбхс³щ³ЭгЫбхс ³ЭС³п Щ³с¹П³ЫЗЭ §ºë¦-¿: Ъбхс³щ³ЭгЫбхс §ºл¦-З Щ³лЗЭ ЙЗ³сЕ»щ п»Х»П³пнбхГЫбхЭ бхЭЗ ЩЗ³ЫЭ ЗЭщБ, щ³ЭЗ бс §Щ³с¹П³ЫЗЭ »л¦-Б ч³П С³Щ³П³с· ¿ ¨ ЩЗ³ЫЭ Зс ЩЗзбуЭ»сбн П³сбХ ¿ Ч³Э³г»Й Эс³ лбуЗ³Й³П³Э ¿бхГЫбхЭБ:

Р³суЗ ¿бхГЫбхЭЭ ³ЫЭ ¿, бс §ºл¦-бн Щ³с¹Б ПбгбхЩ ¿ ЩЗ³ЫЭ ЗЭщЭ Зс»Э ¨ ·бсН³НбхЩ ¿ ЩЗ³ЫЭ Зс С³Щ³с: ²Ы¹ §ºл¦-Б ЩЯп³е»л Зс С»п ¿, бсЗу ³ЭСЭ³сЗЭ ¿ µ³Е³Эн»Й, ³й³н»Й ¨лª ³½³пн»Й: ¸³ Эс³ Э»сщЗЭ ¿бхГЫбхЭЭ ¿ª ³ЭС³П³л»ЙЗ ЩЫбхлЭ»сЗ С³Щ³с: ²ЫЭ С³лбх ¿ ЩЗ³ЫЭ л»ч³П³Э ЗЭщЭ³·Зп³ПубхГЫ³ЭБ: ²Ы¹ ЗЭщЭ³·Зп³ПубхГЫбхЭЭ ¿ §ºл¦-З ПсбХБ: О³с»ЙЗ ¿ ³л»Й, бс ЗЭщЭ³·Зп³ПубхГЫбхЭБ л»ч³П³Э §ºл¦-З ³Эµ³Е³Э лпн»сЭ ¿, бсБ У¨³нбснбхЩ ¿ ³ЫЭ С³л³ПЗу, »сµ л»ч³П³Э §ºл¦-З ПбХЩЗу Ч³Э³гнбхЩ »Э бхсЗЯ §ºл¦-»с:

¶бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э §ºл¦-З »сПбх П»се³сЭ»сª §²ñï³ùÇÝ ºë¦ ¨ §Ü»ñùÇÝ ºë¦: ²ñï³ùÇÝ ºë-Á ÁÝϳÉí³Í ¨ å³ïÏ»ñ³íáñí³Í §ºë¦-Ý ¿, ë»÷³Ï³Ý §ºë¦-Ç å³ïÏ»ñÝ ¿, áñÁ Э»сП³Ы³унбхЩ ¿ ЩЫбхлЭ»сЗЭ, ЗлП БЭП³Йн³Н §ºл-Б¦ª бхсЗЯЭ»сЗ ПбХЩЗу Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з БЭП³Йн³НБ:

§Ü»ñùÇÝ ºë¦-Á л»ч³П³Э §ºл¦-З ПбХЩЗу е³пП»с³убхЩ ¿ ³ЫЭ Щ³лЗЭ, Г» ЗЭгеЗлЗЭ »Щ Зс³П³ЭбхЩ ºл, ЗЭг »Щ Э»сП³Ы³уЭбхЩ »л ЗЭУ³ЭЗу, ЗЭУ С³Щ³с: ¸³, ݳË, ЗЩ §Жс³П³Э ºл¦-З е³пП»сЭ ¿ ³ЫЭеЗлЗЭ, ЗЭгеЗлЗЭ П³Щ Э»сП³ нЗЧ³ПбхЩ: ºсПсбс¹, Ü»ñáõݳϪ §äáï»ÝóÇ³É ºë¦ª ЗЭгеЗлЗЭ П³сбХ »Щ ¹³йЭ³Й, ЗЭг »Щ бх½бхЩ, ЗЭгЗ »Щ У·пбхЩ: ²Ыл е³с³·³ЫбхЩ ³й³П »Э бсбЯ³ПЗ С³П³лбхГЫбхЭЭ»с, щ³ЭЗ бс ЗЩ е³пП»с³ус³Н ³е³·³ §ºл¦-Б П³сбХ ¿ ³ЫЭеЗлЗЭ ãÉÇÝ»É Çñ³Ï³ÝáõÙ, ЗЭгеЗлЗЭ »л у³ЭП³ЭбхЩ »Щ: д³лпбс»Э §Жс³П³Э ºл¦-З ¨ §дбп»ЭуЗ³Й ºл¦-З С³П³л³П³ЭбхГЫбхЭБ Зс³П³ЭЗ ¨ ³е³·³ ºл-З е³пП»сЗ С³с³µ»сбхГЫбхЭ ¿:

ÆÙ³ó³µ³Ý³Ï³Ý Ùáï»óٳٵ ºë µ³йБ ы·п³·бсНнбхЩ ¿ ЩЗ щ³ЭЗ СЗЩЭ³П³Э ЗЩ³лпЭ»сбн:

ܳË, ºл-ЗЭ, бсе»л ЩЗ³лЭ³П³Э, ³ЩµбХз³П³Э С³Щ³П³с·ª, µЭбсбЯ ¿ эЗ½ЗП³П³Э ¨ Сб·¨бс µбЙбс С³пПбхГЫбхЭЭ»сбн օժտվա;ծ լինելը: ²Ыл ЗЩ³лпбн л»ч³П³Э ºл-Б С³П³¹снбхЩ ¿ ЩЫбхл µбЙбс ºл-»сЗЭ:

ºсПсбс¹, ëáóÇ³É³Ï³Ý ºë: ²Ыл ЗЩ³лпбн, л»ч³П³Э ºл-Б С³Щ³¹снбхЩ ¿ ЩЫбхл µбЙбс §¸бх¦-»сЗЭ ¨ §Ш»Эщ¦-»сЗЭª Щ³с¹П³Эу ³ЫЭ ЛЩµЗЭ (Л³нЗЭ), бсЗЭ ЗЭщл е³пП³ЭбхЩ »Щ:

ºññáñ¹, §Ðá·¨áñ ºë¦, ыЕпн³Н л»ч³П³Э Сб·»П³Эбн ¨ ·Зп³ПубхГЫ³Щµ, бсбн л»ч³П³Э ºл-Б С³П³¹снбхЩ ¿ бг ЩЗ³ЫЭ Зс Щ³сЩЭЗЭ, ³ЫЙ¨ Зс ·бсНбХбхГЫбхЭЭ»сЗЭ, ³с³сщЭ»сЗЭ, ½·³уЩбхЭщЭ»сЗЭ бх у³ЭПбхГЫбхЭЭ»сЗЭ, бсе»л Сб·»П³Э ·бсН³йбхЫГЭ»сЗ нЗЧ³П ¨ ¹сл¨бсбхЩЭ»с:

* * *

асе»л ³ЭС³пЗ ºлЗ §Ь»сщЗЭ ЩЗзбхП¦, Рб·¨бс ºлЗ Ч³Э³гбхЩБ ³Э³л»ЙЗ ¹Ен³с ¿: РЗЯ»Эщ и. ¸»П³спЗ е³п³лЛ³ЭБª Щ³с¹Б §Ùï³ÍáÕ ³é³ñϳ¦, ³ЫлЗЭщЭª §Зс ¿, бсБ П³лП³НбхЩ ¿, С³лП³ЭбхЩ ¿, С³лп³пбхЩ ¿, у³ЭП³ЭбхЩ ¿, Э»сП³Ы³уЭбхЩ ¨ ½·бхЩ ¿¦: к³П³ЫЭ, ЗЭге»л ¿Й чбсУ»Эщ С³лП³Э³Й л»ч³П³Э ºл Пбг»уЫ³ЙЗЭ, Щ»Эщ бгЗЭг г»Эщ П³сбХ ЭП³п»Й, µ³у³йбхГЫ³Щµ »½³ПЗ БЭП³ЙбхЩЭ»сЗу, Щпщ»сЗу ¨ ½·³ЫбхГЫбхЭЭ»сЗу: ЖлП П³с»ЙЗ± ¿ ³л»Й, бс ½·³у³НБ (³л»Эщª з»сЩбхГЫ³Э П³Щ п³й³е³ЭщЗ ½·³убхЩБ), ³ЫЭ ¿, ЗЭг л»ч³П³Э ºл-Э ¿: в¿± бс ¹с³Эщ лблП ³Ы¹ §ºл¦-З ½·³ЫбхГЫбхЭЭ »Э, ³ЫЙ бг Г» ³Ы¹ §ºл¦-Б:

ахс»ЩЭ, §Рб·¨бс ºл¦-Б ЩЗзбхПЗ ЭЩ³Э Г³щЭн³Н ¿ е³пЗЧЗ Щ»з ¨ С³л³Э»ЙЗ ¿ ЩЗ³ЫЭ Эс³ ³сп³щЗЭ ¹сл¨бсбхЩЭ»сБ, ЗлП ЗЭщБ »сµ»щ гЗ ¹³йЭбхЩ ¹Зп³сПЩ³Э, бхлбхЩЭ³лЗсбхГЫ³Э ¨ С»п³½бпбхГЫ³Э ыµЫ»Пп: Р»Эу бс л»ч³П³Э ³ЭУЗ ЗЭг-бс С³пПбхГЫбхЭ ¹³сУЭбхЩ »Щ ¹Зп³сПЩ³Э ыµЫ»Пп, ³Ы¹ С³пПбхГЫбхЭБ ³й³ЭУЭ³ЭбхЩ ¿ ЗЩ §ºл¦-Зу ¨ н»с³НнбхЩ ¿ ЗЭг-бс ³сп³щЗЭ Эс³ ЭП³пЩ³Щµ:

§Ðá·¨áñ ºë¦-Á ³Эбсл³ЙЗ ¿, щ³ЭЗ бс ЗЩ³убхГЫ³Э ыµЫ»Пп гЗ П³сбХ ЙЗЭ»Й: ЬбхЫЭЗлП Щ³с¹Б, Зс»Э ¿ Э³ЫбхЩ, ½·бхЩ ¿, бс ЗЭщБ §»сП³пнбхЩ ¿¦ª Зс ЩЗ ПбХЩБ Лбс³лбх½нбхЩ ¿ Эс³ ¿бхГЫ³Э Лбсщ»сБ ¨ ¹Зп³сПЩ³Э ыµЫ»Пп гЗ ¹³йЭбхЩ: АЭ¹С³П³й³ПБ, §Рб·¨бс ºл¦-Б ЗЭщЭ ¿ н»с³НнбхЩ лбхµЫ»ПпЗ, бсЭ ¿Й ¹Зп³сПбхЩ ¿, бхлбхЩЭ³лЗсбхЩ ¨ С»п³½бпбхЩ ¿ Зс»ЭЗу ¹бхсл ·пЭнбХ ыµЫ»ПпЭ»сБ, бсбн ¿Й С³Э¹»л ¿ ·³ЙЗл бсе»л ³ЭС³пЗ ³Щ»Э³Лбсщ³ЫЗЭ ¿бхГЫбхЭ: ШЗ³ЫЭ ЩЗ ¹»ещбхЩ ЗЩ §ºл¦-Б П³сбХ ¿ С³л³Э»ЙЗ ЙЗЭ»Й §¸бх¦-ЗЭ ¨ ¹³йЭ³Й Эс³ ыµЫ»ПпБ, »сµ п»ХЗ »Э бхЭ»ЭбхЩ ЛбсБ ЗЭпЗЩ ЯчбхЩЭ»с §ºл¦-З ¨ §¸бх¦-З ЩЗз¨, бнщ»с У·пбхЩ »Э ³ЭП»ХН ¨ лЗсбн С³лП³Э³Й Щ»ПБ ЩЫбхлЗЭ:

* * *

оЗ»½»с³П³Э ³Эл³СЩ³Э П»убхГЫбхЭБ ³ЭС³ЯЗн ·³ХпЭЗщЭ»сЗ Яп»Щ³с³Э ¿: §Ш³с¹Б пЗ»½»сщ ¿ пЗ»½»сщЗ Щ»з, чбщс пЗ»½»сщ ¿¦: µ³Ыу Зс г³чбхЩЭ»сбн Щ³с¹Б пЗ»½»сщЗ ЭП³пЩ³Щµ е³с½³е»л ЩЗ СЫбхЙ» ³Э·³Щ гП³: ЖЭге»л Ч³Э³г»Й ³Ы¹ СЫбхЙ» ºл-З ¿бхГЫбхЭБ ¨ Эс³ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭБ §Рб·¨бс ºл¦-З п»л³ЭПЫбхЭЗу, »Г» ³ЫЭ гЗ пснбхЩ Щ³с¹бх ½·³ЫбхГЫбхЭЭ»сЗЭ бх ЩпщЗЭ: ШЗ Г» Щ³с¹бх Лбсщ³ЫЗЭ ¿бхГЫбхЭБ ¨ ³Ы¹ ¿бхГЫ³Э Зс³П³Э ПбХЩ»сЗ Ч³Э³гбХбхГЫбхЭБ ³Ы¹е»л ¿Й ПЩЭ³ ·³ХпЭЗщЭ»сЗ ·³ХпЭЗщ:

²Ылп»Х ¿, бс, З ¹»еª Зс»Эу Н³Эс³ПЯЗй ЛблщБ е»пщ ¿ ³л»Э лбуЗ³Й³П³Э Ч³Э³гбХбхГЫбхЭЭ бх лбуЗ³Й³П³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ: цЗЙЗлбч³Ы³П³Э Щ³с¹³µ³ЭбхГЫбхЭБ Щ³с¹бх Н³·Щ³Э Зс п»лбхГЫбхЭБ БЭ¹С³Эс³ус»Й ¿ ³ЫЭ »½с³П³убхГЫ³Э Щ»з, бс Ù³ñ¹Á Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý- ëáóÇ³É³Ï³Ý ¿³Ï ¿, ¨ ³Ы¹ СЗЩщЗ нс³ Э³ª лбуЗ³Й³П³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ Зс бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ П»ЭпсбЭ³ус»Й ¿ ³Ýѳï, ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ºë С³лП³убхГЫбхЭЭ»сЗ ·Зп³П³Э н»сЙбхНбхГЫ³Э нс³: ²Ылп»Х ºл С³лП³убхГЫ³Э ЩЗзбубн ¿ лбуЗ³Й³П³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ С³ЫпЭ³·бсН»Й ³ЫЭ бхХЗЭ, бсБ ЗЭге»л п»л³Эщ н»сБ, ПЗ½³П»пн»Й ¿ §Рб·¨бс ºл¦-З ·³ХпЭЗщЭ»сЗ Щ»з:

кбуЗ³Й³П³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫбхЭБ Сб·¨бс ³Эбсл³ЙЗ ºл-ЗЭ ¹Зп³сПбхЩ ¿ бг Г» Зс ЗЩ³убхГЫ³Э ыµЫ»ПпЭ»сЗу Щ»ПБ, ³ЫЙ, БЭ¹С³П³й³ПБ, Зс Ч³Э³гбХбхГЫ³Э СЗЩЭ³П³Э лбхµЫ»ПпЗЭ: §Рб·¨бс ºл¦-З ЗЩ³у³µ³Э³П³Э ·бсН³йбхЫГЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ Эс³ЭбхЩ ³сп³убЙнбхЩ ¨ ³сп³е³пП»снбхЩ ¿ ³ЭС³пБ, бсе»л лбуЗ³Й³П³Э ¿³П, Зс бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ П»ЭпсбЭ³уЭ»Йбн лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з С³Щ³п»Х ПЫ³Эщбн ³есбХ ЩЫбхл Щ³с¹П³Эу ЭП³пЩ³Щµ убху³µ»с³Н í³ñùÇ, í³ñí»É³Ï»ñåÇ ¨ ϳï³ñ³Í ³ñ³ñùÝ»ñÇ п»л³ЭПЫбхЭЗу: Р³л³с³ПбхГЫ³Э Н³·Щ³Э н³Х ³сЯ³ЙбхЫлЗЭª лбуЗ³Й³П³ЭбхГЫ³Э У¨³нбсЩ³Э ¨ Щ³с¹бх лбуЗ³ЙЗ½³уЩ³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сЗ СЗЩщБ, »Й³П»пБ ¨ е³пЧ³й³П³Э ·бсНбЭЭ»сБ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³ен³Н »Э У¨³нбснбХ Щ³с¹П³ЫЗЭ С³ЭсбхЫГЭ»сбхЩ Эс³Эу ³Э¹³ЩЭ»сЗ Эбс í³ñùÇ áõ í³ñí»É³Ï»ñåÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ»ï, ³ë»É ¿, ûª µ³сбЫ³П³ЭбхГЫ³Э Í³·Ù³Ý Ñ»ï: سñ¹Á µ³ñáÛ³Ï³Ý ¿³Ï ¿ Ь³ У¨³нбснбхЩ ¿ н³сщЗª П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСЗЭ ³ЭН³ЭбГ Эбс лП½µбхЭщЭ»сЗ бх ЭбсЩ»сЗ С³ЫпЭ³·бсНЩ³Щµ, бсбЭуЗу Э³Л³лП½µЭ³П³ЭБ чбЛ³¹³сУ ы·ЭбхГЫ³Э, ЩЗЩЫ³Эу ·бЫбхГЫ³Э бх ПЫ³ЭщЗ С³Щ³с е³п³лЛ³Э³пнбхГЫ³Э (³ЫЙ бг е³спщЗ) ·Зп³ПубхЩЭ ¿ »Х»Й: Р»п½С»п» ½³с·³убХ, С³Щ³п»Х ПЫ³Эщбн ³ес»Йбх ¨ Зс»Эу ПЫ³ЭщЗ ПбЙ»ПпЗн ·бЫбхГЫбхЭБ ³е³Сбн»Йбх ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭБ ¹³ЩбПЙЫ³Э лсЗ ЭЩ³Э, µ³с»µ³Лп³µ³с, П³Лн³Н ¿ »Х»Й Эс³Эу е³с³ЭбуЗЭ: ºн ³Ы¹ ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭБ лпЗе»Й ¿ Щ³с¹П³Эу ³лпЗЧ³Э³µ³с ϳï³ñ»É³·áñÍ»É ЩЗз³ЭУЭ³ЫЗЭ, л»й³п»л³П³ЫЗЭ, ³ЯЛ³п³ЭщЗ С³л³с³П³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ П³с·³нбсЩ³Э н³сщЗ ЭбсЩ»сБ: кс³Э ½бх·³С»й лбуЗ³Й³П³Э³убХ С³ЭсбхЫГЭ»сБ лпЗен³Н ¿ЗЭ ³Ыл С³Щ³п»щлпбхЩ Э³¨ лп»ХН»Й п³µбхЭ»сн³сщЗ бх н³сн»Й³П»сеЗ ³ЫЭеЗлЗ ЭбсЩ»с, бсбЭщ ³ЭСс³Е»Яп ¿ЗЭª ³с·»Й»Йбх П³Щ е³пЕ»Йбх ³ЫЭ Щ³с¹П³Эу, бсбЭу н³сщБ ле³йЭбхЩ ¿с ПбЙ»ПпЗнЗ µЭ³П³ЭбЭ ·бЫбхГЫ³ЭБ ¨ ½³с·³уЩ³ЭБ: ´³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сЗ С³ЫпЭ³·бсНбхЩБ ¨ ¹с³Эу ч³лп³П³Э ПЗс³йбхЩБ НЭ»Й ¿ С³ЭсбхЫГБ Х»П³н³сбХ ¨ П³й³н³сбХ ³й³зЗЭ ЗЭлпЗпбхпБª З ¹»Щл ³н³·³Эбх П³Щ Х»П³н³сбХ ЛЩµЗ: ЮЭбсСЗн µ³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сЗ, С³ЭсбхЫГЗ лбуЗ³Й³П³Э П³й³н³сбхЩБª ·бЫбхГЫ³Э ЩЗзбуЭ»сЗ С³ЫГ³ЫГбхЩ, µ³ЯЛбхЩ ¨ ле³йбхЩ, Эбс бс³ПЭ»с ¿ У»йщ µ»сбхЩ: кп»ХНн³Н лбуЗ³Й³П³Э ЭбсЩ»сБ е»пщ ¿ С³Щ³е³п³лЛ³Э»Э µ³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сЗ е³С³ЭзЭ»сЗЭ:

Р³ЭсбхЫГЗ ЭбсЩ³Й ·бЫбхГЫбхЭБ »ЭГ³¹сбхЩ ¿с ·бЫбхГЫ³Э ЩЗзбуЭ»сЗ §³с¹³с¦ µ³ЯЛбхЩ, Эс³ ³Э¹³ЩЭ»сЗ ЩЗз¨ §С³н³л³сбхГЫ³Э¦ е³Се³ЭбхЩ ¨ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³ЫЭеЗлЗ П³½Щ³П»себхЩ, бсБ ЩЗЩЗ³ЫЭ û·ï³Ï³ñ ¨ ߳ѳí»ï ÉÇÝ»ñ:

´³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сбн Э³ЛЭ³¹³сЫ³Э С³ЭсбхЫГЭ»сЗ П³й³н³сЩ³Э С³збХбхГЫбхЭБ е³ЫЩ³Э³нбсн³Н ¿ »Х»Й лП½µбхЭщ³ЫЗЭ ЩЗ ·бсНбЭЗ ³йП³ЫбхГЫ³Щµ ¨лª С³ЭсбхЫГЗ ЩЗ³лЭ³П³Э ·Зп³ПубхГЫ³Э пЗс³е»пЩ³Щµ, ³л»Й ¿ Г»ª ³ЭС³п³П³Э ·Зп³ПубхГЫ³Э µ³у³П³ЫбхГЫ³Щµ: ²Ыл С³Э·³Щ³ЭщБ Г»Г¨³ус»Й бх С»Яп³ус»Й ¿ µбЙбсЗ С³Щ³с е³сп³¹Зс, БЭ¹С³Эбхс µ³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сбн С³ЭсбхЫГЗ П³й³н³сбхЩБ µ³сбх, µ³сбЫ³П³ЭЗ, ³с¹³сбхГЫ³Э ¨ С³н³л³сбхГЫ³Э лП½µбхЭщЭ»сбн:

²Ыл ³Щ»ЭБ З лП½µ³Э» ³сп³убЙн»Й ¨ »ЭГ³·Зп³Пубс»Э е³пЧ»Э³нбсн»Й ¿ §Рб·¨бс ºл¦-З Щ»з ¨ НЭ»Й Сб·»П³Э СбхЫ½»с, пс³Щ³¹сбхГЫбхЭЭ»с ¨ ³есбхЩЭ»с: И»½нЗ бх ·Зп³ПубхГЫ³Э Н³·бхЩБ ЗЩ³лп³нбс»Й ¿ ³ЫЭ ³Щ»ЭБ, ЗЭг П³ен³Н ¿ »Х»Й Сб·¨бс Э»сщЗЭ ºл-З Щ»з ½·³уЩбхЭщ³ЫЗЭ ³есбхЩЭ»сЗ µбн³Э¹³ПбхГЫ³Э С»п: ´³йБ, Э³Л³¹³лбхГЫбхЭБ, С³лП³убхГЫбхЭЭ бх ¹³пбХбхГЫбхЭБ ½бхп ЩпщЗ У¨»с г»Э, ³ЫЙ лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з ³есбХ Щ³с¹П³Эу, Э³Л¨³й³зª µ³сбЫ³П³Э н³сщЗ ¨ ³с³сщЭ»сЗ ЗЩ³лп³нбсбхЩЭ»с »Э: ´³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сЗ бХз С³Щ³П³с·Б ³ЫЙ µ³Э г¿, »Г» бг С³Щ³п»Х ПЫ³Эщбн ³есбХ Щ³с¹П³Эу н³сщЗ бх н³сн»Й³П»сеЗ Зс³П³Э нЗЧ³ПЭ»сЗ ÇÙ³ëï³ÉÇó ³сп³убЙбхЩЭ»с:

ахс»ЩЭ, Э»сщЗЭ Сб·»П³Э ºл-З Щ»з »ЭГ³·Зп³Пу³П³Э ¨ ·Зп³Пун³Н Сб·¨бс ³есбхЩЭ»сБ ЗЭщЭЗЭ г»Э П³сбХ Н³·»Й: ¸с³Эщ Щ³с¹П³Эу Зс³П³Э н³сщЗ бх н³сн»Й³П»сеЗ, ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э бх ³ес»Й³П»сеЗ пЗсбхЫГбхЩ µ³сбЫ³-лбуЗ³Й³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ»з НЭн³Н Щ³с¹П³ЫЗЭ чбЛ³½¹»убхГЫбхЭЭ»сЗ ³сУ³·³ЭщЭ бх ³сп³убЙбхЩЭ»с »Э:

´³Ыу ³Ы¹ ³Щ»ЭБ е³пП³ЭбхЩ ¿ ЩЗ³ЫЭ Э»сщЗЭ Сб·¨бс ºл-ЗЭ, ¹с³Эщ ³ЭС³пЗ ¿бхГЫ³Э ³ЫЭ ПбХЩ»сЭ »Э, бсбЭщ »сµ¨Зу» г»Э П³сбХ Щ³пг»ЙЗ ¹³йЭ³Й бхсЗЯЭ»сЗ С³Щ³с: ШЗ³ЫЭ Э»сщЗЭ Сб·¨бс ºл-Э ¿ пЗс³е»пбхЩ ³ЭС³пЗ Щ³лЗЭ ³ЩµбХз³П³Э п»Х»П³пнбхГЫбхЭ ¨ ·Зп»ЙЗщ:

²Ыл ³Щ»ЭБ Щ»Эщ П³е»уЗЭщ µ³сбЫ³П³ЭбхГЫ³Э ¨ µ³сбЫ³П³Э ·Зп³ПубхГЫ³Э С»пª С³ЭУЗЭл µ³сбЫ³П³Э ЭбсЩ»сЗ ·Зп³ПуЩ³Э ¨ С³лП³убхГЫбхЭЭ»сЗ ³й³з³уЩ³Э, ЭП³пЗ бхЭ»Э³Йбн ³ЭС³пЗ Э»сщЗЭ ºл-З п»ХЭ бх ¹»сБ С³Щ³п»Х ³ЯЛ³п³ЭщЗ ¨ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э бЙбспЭ»сбхЩ: кс³ЭЗу ¿Й П³сбХ »Эщ »½с³П³уЭ»Й, бс Сб·¨бс Э»сщЗЭ ºл-З е³пЗЧЗ Щ»з Г³щЭн³НЗ лбхµлп³ЭуЗбЭ³Й Сб·»П³Э СЗЩщБ µ³сбЫ³П³Э ³есбхЩЭ»сЗ ¨ µ³сбЫ³П³Э ·Зп³ПубхГЫ³Э ЩЗ³лЭ³П³Э С³Щ³П³с·Э ¿: Ш³с¹бх ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ¨ ¹с³Э Э³Л³е³пс³лпн»ЙЗл ³ЭС³пЗ Э»сщЗЭ ºл-Б ³й³сП³Ы³П³Э ¹сл¨бсбхЩЭ»сЗ (бс³ПЭ»сЗ) ЩЗзбубн ³ЭС³пЗЭ п³ЙЗл ¿ ³ЫЭ Зс³П³Э п»лщБ, бсбн Э³ Зс ПЫ³Эщбн бх ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ С³Щ³п»ХнбхЩ ¿ ЩЫбхлЭ»сЗ С»п: ²ЭС³пБ, ³ЫлеЗлбн, §ºс¨бхЫГ-ь»ЭбЩ»Э¦ ¨ §¾бхГЫбхЭ-ЭббхЩ»Э¦ ¿, Зс ¿бхГЫ³Щµ §ЗЭщЭЗЭ Зс¦ ¿ (о»°л-О³Эп, ¿з…): Ьс³ »с¨³убХ ПбХЩБ ¿бхГЫ³Э ³сп³щЗЭ ºл-Э ¿, ЗлП ¿бхГЫбхЭБ ЭббхЩ»Э ¿, бсБ Ч³Э³г»ЙЗ ¿ ЩЗ³ЫЭ Зс ºл-З С³Щ³с, µ³Ыу ¹ЗЩ³П³нбсн³Н ЯсзбхЩ ¿ лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з:

* * *

§²ß˳ñÑÁ µ»Ù ¿, Ù³ñ¹Á ¹»ñ³ë³Ý¦ СЗЯбхЩ »щ С³ЭЧ³с»Х µ³Э³лп»ХНЗ ЭбхЫЭщ³Э С³ЭЧ³с»Х ЩЗпщБ: кбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з Щ³с¹Б ЩЯп³е»л ¹ЗЩ³П³нбсн³Н ¿: 19-20-րդ ¹³сЗ ³Щ»сЗПЫ³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫ³Э Щ»з ³ЭС³пЗ ¿бхГЫ³Э н»с³µ»сЫ³Й Г¨³НбхЩ ¿ ³ЫЭ ЩЗпщБ, Блп бсЗª ³ЭС³пЗ ¿бхГЫбхЭБ åñáÃ¨Û³Ý ¿ (есбГ¨-РЗЭ СбхЭ³П³Э ³лпн³Н, бн ³Щ»Э ³Э·³Щ ЩЯп³е»л чбЛбхЩ ¿с Зс п»лщБª Щ»сГ ³йЫбхН, Щ»сГ ³сз, Щ»сГ ¹с³ПбЭ ¨ ³ЫЙщ), ³ЫлЗЭщЭ`ª µ³½Ù³ï»ëù ¿: ЬЯ³Э³ПбхЩ ¿, ³ЭС³пБ лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з ³есбхЩ ¿ ¹ЗЩ³П³нбсн³Н ¨ С³Э·³Щ³ЭщЭ»сЗу »ЙЭ»Йбн С³Э¹»л ¿ ·³ЙЗл С³Щ³е³п³лЛ³Э ¹ЗЩ³Пбн: ¸ЗЩ³П³нбсн³НбхГЫ³Э чЗЙЗлбч³Ы³П³Э ЗЩ³лпЭ ³ЫЭ ¿, бс ³ЭС³пБ пнЫ³Й Зс³¹сбхГЫ³Э Щ»з ³ЫЭ г¿, ЗЭгБ ч³лп³уЗ убху³¹сбхЩ ¿: ¸ЗЩ³П³нбсн³Н ³ЭС³пБ С³с³Сбл ¿: ²ЭП³ЫбхЭ ºл-Б Эс³Э н»с³НбхЩ ¿ µ³½Щ³ЭЯ³Э³П С³Э»ЙбхП³ЫЗЭ ºл-»сЗ, бсбн ¿Й ¹³йЭбхЩ ¿ ³Эбсл³ЙЗ:

¾щ½Злп»ЭуЗ³ЙЗлп³П³Э чЗЙЗлбч³ЫбхГЫ³Э Щ»з ³ЭС³пЗ ·³ХпЭЗбхГЫбхЭБ П³енбхЩ ¿ ³ЫЭ ЗсбХбхГЫ³Э С»п, бс ³ЭС³пБ БЭ¹С³Эс³е»л Зс³П³Э ·бЫбхГЫбхЭ бхЭ»убХБ г¿, ³ЫЙ у³ЭП³у³Н е³СЗ Зс»ЭЗу Э»сП³Ы³уЭбхЩ ¿ лблП §Ý³Ë³·Çͦ, бсБ е»пщ ¿ Зс³П³Э³унЗ: ¶бЫбхГЫбхЭ бхЭ»Э³Й, ЭЯ³Э³ПбхЩ ¿ бг Г» е³с½³е»л ЙЗЭ»Й, ³ЫЙ ³ЭБЭ¹С³п §Зс»Э БЭпс»Й¦: Ьс³ ºл-Б, Блп ¿щ½Злп»ЭуЗ³ЙЗ½ЩЗ, »сµ»щ гЗ ·пЭЗ Зс й»³Й Щ³сЩЭ³нбсбхЩБ П»убхГЫ³Э Щ»зª Щ³с¹Б ЩЯп³е»л §³ÛÝ ã¿, ÇÝã ϳ, ³ÛÉ ³ÛÝ ¿, ÇÝã ÇÝùÁ 㿦: ШЗ³ЫЭ ²лпНбхЭ ¿ С³ЫпЭЗ, Г» бн »Щ ºл, ЗЭг П³сбХ »Щ ЙЗЭ»Й, »сµ ЗЭщл ЗЭУ С»п »Щ:

²Ылысн³ С³Щ³ЯЛ³сС³ЫЗЭ лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з ¹ÇÙ³ÏÁ убху³¹сбхЩ ¿ Зс ³ЭС³ХГ³С³с»ЙЗ С³ХГ³сЯ³нБ: ²Ыл »с¨бхЫГБ Зс µ³у³йЗП ¹сл¨бсбхЩЭ ¿ ·п»Й щ³Х³щ³П³Э П»убхГЫ³Э Щ»з ¨ щ³Х³щ³П³ЭбхГЫ³Э ³ле³с»½бхЩ: ш³Х³щ³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ З НЭ» ½с³С³е³пн³Н ¿ »сП³Г» ¹ЗЩ³Пбн: ш³Х³щ³П³Э ¹ЗЩ³П³нбс ·бсНЗгЗ ³ЭС³п³П³Э ºл-З ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿ щ³Х³щ³П³Э Я³СБ` ЗЯЛ³ЭбхГЫ³Э С³Щ³с ³ЭС³Яп е³Ыщ³сБ, бсБ µ³сбЫ³П³Э бг ЩЗ лП½µбхЭщ гЗ Ч³Э³гбхЩ, гЭ³Ы³Н ³Ы¹ ºл-Б ³й³Эу µ³сбЫ³П³Э ¹ЗЩ³ПЗ С³Э¹»л ·³Й гЗ П³сбХ: к³ µ³у³пснбхЩ ¿ Э³¨ µ³сбЫ³П³Э бх щ³Х³щ³П³Э ЧЯЩ³спбхГЫбхЭЭ»сЗ С³н»сЕ³П³Э е³с³¹бщл³Й нЗЧ³Пбн:

²ЫлеЗлбн, С³л³с³П³П³Э ПЫ³ЭщбхЩ ³Э¹ЗЩ³П ³ЭС³п ·бЫбхГЫбхЭ гбхЭЗ: т³ЭП³у³Н ³ЭС³п, ³Ыле»л, Г» ³ЫЭе»л ¹ЗЩ³П³нбсн³Н ¿ ¨ Зс ¹»сБ Я³п Й³н ·ЗпЗ: ШЗ³ЫЭ ³ЭС³пЗ Э»сщЗЭ Сб·¨бс ºл-З С³Щ³с ¿ С³ЫпЭЗ ³ЭС³пЗ ¹ЗЩ³П³нбс ¹»с³П³п³сбхЩЭ»сЗ Зс³П³Э е³пЧ³йЭ»сБ ¨ ¹с¹Зг-ЩХЗг бхЕ»сБ:

* * *

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ó³Ýϳó³Í ¹ÇٳϳÏÇñ Ù³ñ¹, »Г» Э³ ЗлП³е»л ыЕпн³Н ¿ Щ³с¹П³ЫЗЭ ¿бхГЫ³Щµ, ³ЭЭе³п³П ¨ ³ЭЗЩ³лп гЗ ³есбхЩ: ²ЭС³пЗ ¿бхГЫ³Э µЭбсбЯ ·ЗНБ Зс ÏÛ³ÝùÇ ÇÙ³ëïÇ бсбЭЩ³Э Щ»з ¿: ЖлП ³Ы¹ бсбЭбхЩЭ»сБ П³сбХ »Э ЙЗЭ»Й µ³½Щ³Эе³п³П, ³ес»Й С»Эу ³ЫЭе»лª бхп»Й, ЛЩ»Й, ³ЯЛ³п»Й, »с»Л³Э»с ¹³лпЗ³с³П»Й, бхс³Л³Э³Й ¨ С³ЧбхЫщ лп³Э³Й ³ЫЭ ³Щ»ЭЗу, ЗЭг µ³н³П³ЭбхГЫбхЭ Пе³пЧ³йЗ: ЖлП ³Ыл ³Щ»ЭБ е³п³С³П³Э г¿, ПЫ³ЭщБ ЗЭщЭЗЭ Щ»Н ³сЕ»щ ¿, ЗЭгеЗлЗЭ ¿Й ³ЫЭ ЙЗЭЗ:

´³Ыу л³ ³ЭС³пЗ ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЗ ЩЗ ПбХЩЭ ¿, Эс³ бХз³ЛбС³П³Э БЩµйЭбхЩЭ ¿ª ³ес»Й ³ЯЛ³сСЗу Ппсн³Н, Г³Хн»Й л»ч³П³Э Сб·л»сЗ Щ»з, ЙбхН»Й ³ЭС³п³П³Э µ³снбщ П»убхГЫбхЭ ³е³Сбн»Йбх ³йысЫ³ ЛЭ¹ЗсЭ»сБ: ºн гЭ³Ы³Н ³ЫЭ µ³ЭЗ, бс П³сН»л Г» ³Щ»Э ³Э·³Щ Эс³ ·бсНбХбхГЫбхЭЭ»сБ ЗЩ³лп бхЭ»Э, л³П³ЫЭ Зс ³ЩµбХзбхГЫ³Э Щ»з Эс³ ПЫ³ЭщЗ ³йысЫ³ Щсу³н³½щБ Зс е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сЗ ¨ С³ЧбхЫщЭ»сЗ µ³н³с³сЩ³Э С³Щ³с ³Хщ³п³уЭбхЩ ¿ ³ЭС³пЗЭ, Эс³Э ½сПбхЩ ³Хщ³пбхГЫбхЭЗуª ЧЭЯ»Йбн ¨ ¹ЗЩ³П³нбс»Йбн Эс³ ЗлП³П³Э ºл-Б: ´³Ыу ³ЭС³пБ ¹с³Эбн гЗ µ³н³с³снбхЩ: Ь³ Зс ³йз¨ ¹ЭбхЩ ¿ µ³сУс³·бхЫЭ ¨ н»сзЭ³П³Э Эе³п³ПЭ»с: ÎÛ³ÝùÁ ÇÝùݳÝå³ï³Ï ã¿:

ОЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э С³лП³убхГЫбхЭ ¿, бсЭ ³сп³убЙбхЩ ¿ Щ³с¹бх СЗЩЭ³П³Э У·пбхЩЭ»сБ` Зс ³с³сщЭ»сБ С³Щ³п»Х»Й С³л³с³П³П³Э ³сЕ»щЭ»сЗ С³Щ³П³с·З ¨ µ³сУс³·бхЫЭ µ³сЗщЗ С»п ¨ СЭ³с³нбсбхГЫбхЭ лп³Э³Й Зс»Э ³с¹³с³уЭ»Й л»ч³П³Э ºл-З Щбп: ОЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ Ыбхс³щ³ЭгЫбхс ³ЭС³пЗ Щ»з ЗЭщЭ³пЗе ¿ ¨ ³ЭПсПЭ»ЙЗ: Ь³ ЩЗЯп ³½³п ¿ БЭпсбхГЫбхЭ П³п³с»ЙЗл ¨ ³ЫЭ Зс³·бсН»ЙЗл: ´³Ыу ³½³пбхГЫбхЭБ ге»пщ ¿ ЭбхЫЭ³уЭ»Й ЗЭщЭ³П³ЩбхГЫ³Э С»п: ²½³пбхГЫбхЭБ е³п³лЛ³Э³пнбхГЫбхЭ ¿:

Ъбхс³щ³ЭгЫбхс Щ³с¹, Э»с³йн»Йбн ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э, С³л³с³П³П³Э С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗ ¨ лбуЗ³Й³П³Э Зс³П³ЭбхГЫ³Э Л³йЭ³ЯчбГ Зс³¹³сУбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ»з, Зс ³йз¨ ¹ЭбхЩ ¿ Зс ПЫ³ЭщЗ Эе³п³ПБª С³ЭбхЭ ЗЭгЗ ¿ ЙбхЫл ³ЯЛ³сС »П»Й, ЗЭг Эе³п³ПЭ»с ¿ ¹Э»Йбх ¨ ЗЭге»л ¿ ¹с³Эщ ПЫ³ЭщЗ Пбг»Йбх:

ахс»ЩЭ, ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ Щ³пЭ³убхЫу ¿ ³ЭбхЩ ³Ы¹ Эе³п³ПБ, бсЗ Сс³Щ³Ы³П³ЭБ §бг Г» ЗЭгбх, ³ЫЙ ЗЭгЗ С³Щ³с ³ес»ЙЭ¦ ¿:

²Йµ»с О³ЩЫбхЭ Зс §кЗ½ЗчблЗ ³й³ле»ЙБ¦ ¿лл»бхЩ СЗЩЭ³нбс»Й ¿ ³ЫЭ Г»½Б, бс, ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЗ СЗЩЭ³С³суБ чЗЙЗлбч³Ы³П³Э ЩЗ³П ³сЩ³п³П³Э, СЗЩЭ³П³Э С³суЭ ¿: ОЫ³ЭщБ ЩЗЭг¨ Зс н»сзБª Щ³СБ, бхЭЗ, Г»± гбхЭЗ бс¨¿ пс³Щ³µ³ЭбхГЫбхЭ ¨ ЗЩ³лп: §ОЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ, Зсб±щ е»пщ ¿ чЭпс»Й ПЫ³ЭщЗ Щ»з, Эс³ЭЗу ¹бхсл, Г» ³ЫЭ лп»ХНнбхЩ ¿ С»Эу Щ³с¹бх ПбХЩЗу¦:

ОЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ У¨³нбснбхЩ ¿ ³ЫЭ Эе³п³ПЭ»сЗу, бс Зс ³йз¨ ¹ЭбхЩ »Э Щ³с¹ЗПª ЗЭгЗ± »Э У·пбхЩ, ЗЭг± »Э лп»ХНбхЩ, ЗЭг± »Э ГбХЭбхЩ Зс»Эу Е³й³Э·Э»сЗЭ, ³е³·³ л»сбхЭ¹Э»сЗЭ, ³½·ЗЭ бх Щ³с¹ПбхГЫ³ЭБ: к³ ЭЯ³Э³ПбхЩ ¿, бс Щ³с¹Э Зс ³йз¨ П³Щ³, Г» ³П³Щ³ ¹ЭбхЩ ¿ бсбЯ³ПЗ Эе³п³Пª лп»ХН»Йбх ЭЫбхГ³П³Э ¨ Сб·¨бс ³сЕ»щЭ»сª µ³сбЫ³П³Э ¨ ·»Х³·Зп³П³Э З¹»³ЙЭ»с: ш³ЭЗ бс Щ³с¹ЗП Зс»Эу Эе³п³ПЭ»сБ Зс³П³Э³уЭбхЩ »Э ЩЫбхл Щ³с¹П³Эу С»п С³Щ³п»Х ПЫ³ЭщЗ бх ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э БЭГ³ущбхЩ, Эс³Эу Эе³п³ПЭ»сЗЭ бх Я³С»сЗЭ ½бх·БЭГ³у, ³е³ ³ЭС³пЗ ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ Зс Щ»з Э»с³йЭбхЩ ¿ ЩЫбхлЭ»сЗ ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ ¨ ³з³ПубхЩ бх ЛГ³ЭбхЩ Эс³Эу ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБª С³лЭ»Йбх Зс»Эу Эе³п³ПЭ»сЗ Зс³П³Э³уЩ³ЭБ: ²Ыл С»Э³П»пЗуª Зс ³ЭС³п³П³Э ПЫ³ЭщЗ БЭГ³ущбхЩ Э³ убху³µ»сбхЩ ¿ лп»ХН³·бсН³П³Э ³ПпЗнбхГЫбхЭ ¨ е³Ыщ³сбхЩ ¿ лп»ХН»Йбх ³ЫЭеЗлЗ ³сЕ»щЭ»с, бсбЭщ ПбхЭ»Э³Э С³л³с³П³П³Э СЭг»ХбхГЫбхЭ: Р»Эу ³Ылп»Х ¿ Г³щЭн³Н ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЗ µбхЭ ¿бхГЫбхЭБ:

Ш³с¹бх ³ЭС³п³П³Э ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ, ³ЫлеЗлбн, У¨³нбснбхЩ, ³сЕ»щ³нбснбхЩ ¨ ·Э³С³пнбхЩ ¿ бг Г» Эс³ н»сз³нбс, ³ЭубХЗП ³ЭС³п³П³Э ПЫ³Эщбн бх ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ, ³ЫЙ ³ЫЭ µ³ЭЗ ·Зп³ПубхЩбн, бс Эс³ ПЫ³ЭщБ ЗЩ³лп³нбснбхЩ ¨ ·Э³С³пнбхЩ ¿ С³л³с³П³ЫЭбс»Э: Ш³с¹бх эЗ½ЗП³П³Э-П»Эл³µ³Э³П³Э Щ³Сбн гЗ ³н³спнбхЩ Эс³ ПЫ³ЭщБ: ²ЫЭ Я³сбхЭ³ПнбхЩ ¿ª ݳË, ·»Э»пЗПбс»Э чбЛ³Эун»Йбн л»сЭ¹»-л»сбхЭ¹, ³ЭЩ³С³уЭ»Йбн у»Х³ЫЗЭ ¨ ¿ГЭЗП³П³Э-³½·³ЫЗЭ ·»ЭбэбЭ¹Б ¨, »сПсбс¹, Щ³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ Я³сбхЭ³П³П³Э ³ЭБЭ¹С³пбхГЫ³Э ЯЭбсСЗн УбхЙнбхЩ ¿ Щ³с¹П³ЫЗЭ е³пЩбхГЫ³ЭБ: ²Ыл й»³Й ЗсбХбхГЫбхЭЭ»сЗ Ясз³Э³ПЭ»сбхЩ Щ³с¹Э ЗЩ³лп³нбсбхЩ ¿ Зс»Э ¨ Зс ПЫ³ЭщБ, Зс ³с³сщЭ»сЭ бх ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ; Г» ЗЭге»л ¿ ³ес»Й Зс Щ»сУ³нбсЭ»сЗ бх С³с³½³пЭ»сЗ, ЩЫбхл Щ³с¹П³Эу, Зс ³½·З бх ЕбХбнс¹З, С³Ыс»ЭЗщЗ бх Щ³с¹ПбхГЫ³Э »сз³ЭПбхГЫ³Э С³Щ³с: Ш³с¹П³ЫЗЭ у»ХЗ е³пЩбхГЫ³Э Щ»з ¨ Щ»с ПбХщЗЭ Я³сбхЭ³ПбхЩ »Э ³ес»Й ³ЭГЗн ³ЭС³пЭ»с, С³Щ³ЯЛ³сС³ЫЗЭ е³пЩбхГЫ³Э П»спбХ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭЭ»с: Ьс³Эщ н»сз³нбс »Э ³Эн»сзЗ Щ»з ¨ ³ПпЗнбс»Э Щ³лЭ³ПубхЩ »Э ³есбХ л»сбхЭ¹Э»сЗ ПЫ³ЭщЗ П³йбхуЩ³ЭБ: Ьс³Эщ ³ЭЩ³СбхГЫ³Э ЛбсСс¹³ЭЗЯ »Э:

* * *

Ш³Сн³Э бх ³ЭЩ³СбхГЫ³Э чбЛС³с³µ»сбхГЫ³Э СЗЩЭ³С³суЗ Ясз³Э³ПЭ»сбхЩ Ù³ÑÁ ³сп³С³ЫпбхЩ ¿ Щ³с¹бх П»Эл³µ³Э³П³Э ПЫ³ЭщЗ ³ЭубХЗПбхГЫбхЭЭ бх н»сз³нбсбхГЫбхЭБ, ЗлП ³ЭЩ³СбхГЫбхЭБª Эс³ Щ³с¹П³ЫЗЭ С³л³с³П³П³Э ¿бхГЫ³Э աստվածային շ³сбхЭ³П³П³ЭбхГЫбхЭЭ бх С³н»сЕбхГЫбхЭБ: ²Ылп»Х Щ»Эщ ЭП³пЗ бхЭ»Эщ бг ЩЗ³ЫЭ µ³у³йЗП ³ЭС³пЭ»сЗЭ, бхЩ ³ЭбхЭЭ»сБ блП» п³й»сбн чбс³·сн³Н »Э ЕбХбнбхс¹Э»сЗ ¨ Щ³с¹ПбхГЫ³Э П»Эл³·сбхГЫ³Э ³Эн³Э³у³ЭПбхЩ, ³ЫЙ¨ µáÉáñ Ýñ³Ýó, бнщ»с Зс»Эу ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ ³е³·³ л»сбхЭ¹Э»сЗЭ »Э ГбХ»Й ЭЫбхГ³П³Э ¨ Сб·¨бс ³сЕ»щЭ»сЗ СлП³Ы³Н³н³Й µ³сЗщЭ»с: ¸с³Эщ ³Ý³ÝáõÝ µбЙбс Эс³Эщ »Э, бнщ»с, ³л»Эщ, Щ»с е³пЩбхГЫ³Э ³Э¹³лп³ЭбхЩ, Э³Л³·Н»Й »Э бг ЩЗ³ЫЭ µ³у³йЗП ЭЫбхГ³П³Э П³йбхЫуЭ»с, ³ЫЙ¨ щ³сБ щ³сЗ нс³ ¹Э»Йбн П³йбху»Й »Э Щ»с СбЫ³П³е щ³Х³щЭ»сЭ бх н³Э³П³Э ³ЭПсПЭ»ЙЗ Ч³сп³с³е»п³П³Э С³Щ³ЙЗсЭ»сБ, лп»ХН»Й П³ЩбхсзЭ»с бх бйб·Щ³Э С³Щ³П³с·»с:

КблщБ ³Ылп»Х бг ЩЗ³ЫЭ С³Ы, ³ЫЙ¨ µбЙбс ЕбХбнбхс¹Э»сЗ ³ЭЩ³СбхГЫ³Э Щ³лЗЭ ¿: онЫ³Й ЕбХбнс¹З ЩЗЙЗбЭ³нбс ³Ý³ÝáõÝ ³ÝѳïÝ»ñ Ù»½ Ñ»ï »Ý, ³й³Эу ºл-З ³ЭУ³ЫЭ ЛблбхЩ »Э Щ»½ С»п ¨ Сбс¹бсбхЩ ³ес»Й ЗЩ³лп³ЙЗу ПЫ³Эщбн: ШЗГ» Щ»½ С³Щ³с ³ЭЩ³С г»Э µбЙбс Эс³Эщ, бнщ»с, Г»Пбх½ ¨ ³Э³ЭбхЭ, µ³Ыу¨³ЫЭе»л Щ»½ С»п »Э, Щ»с ПбХщЗЭ: ШЗГ» Эс³Эу Щ³лЗЭ г»Э е³пЩбхЩ ¶³йЭЗЭ бх ¶»½³с¹Б, ¼н³сГЭбуЭ бх С³½³с³нбс ³ЫЙ Ч³сп³с³е»п³П³Э ПбГбХЭ»сЗ С³л³с³П ЯЗЭ³с³сЭ»сБ: ²Ылысн³ Щ³с¹бх СЗЯбХбхГЫ³Э Щ»з ³есбхЩ »Э СЭ³·бхЫЭ щ³Х³щ³ПсГбхГЫбхЭЭ»сБ П»сп³Н µ³½Щ³ГЗн ЕбХбнбхс¹Э»с ¨ ³½·»с, ЭЫбхГ³П³Э ¨ Сб·¨бс ³ЭС³п³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Щ»з ³й³н»Й ³½¹»уЗП ¨ µ³у³йЗП Э»с¹сбхЩ бхЭ»у³Н ЛбЯбс³·бхЫЭ ³ЭС³п³П³ЭбхГЫбхЭЭ»с:

ш³ЭЗ ¹»й ³есбхЩ ¨ ³с³сбхЩ ¿ С³Ы ЕбХбнбхс¹Б, Эс³ ³есбХ л»сЭ¹З С»п щ³ЫЙбхЩ ¨ ³й³зЭбс¹нбхЩ »Э бг ЩЗ³ЫЭ Р³ЫП Ь³С³е»пЭ бх Шбнл»л Кбс»Э³уЗЭ, ²сЯ³П Г³·³нбсЭ бх м³с¹³Э Ш³ЩЗПбЭЫ³ЭБ, К³г³пбхс ²µбнЫ³ЭЭ бх РбнС³ЭЭ»л ВбхЩ³ЭЫ³ЭБ, ²с³Щ К³г³псЫ³ЭЭ бх Ш³спЗсбл к³сЫ³ЭБ, ³ЫЙ¨ С³Ы ЕбХбнбхс¹Э БЭ¹С³Эс³е»л:

ºГ» чбсУ»Эщ Щ³с¹П³ЫЗЭ ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпЗ Щ»з µ³Х¹³п»Й Эс³ »сПбх ПбХЩ»сБª эЗ½ЗП³е»л н»сз³нбс ·бЫбхГЫбхЭБ ¨ Щ³с¹П³ЫЗЭ е³пЩбхГЫ³Э Щ»з Эс³ ³ЭЩ³СбхГЫбхЭБ, ³е³ ³ПЭС³Ып ¿, бс ПЫ³ЭщЗ ЗЩ³лпБ Лп³ЭбхЩ ¿ ³ЭЩ³СбхГЫ³Э Щ»з: Ш³с¹Э ³ЭЩ³С ¿ Зс ·бсНбн бх ³с³сщЭ»сбн, µ³сбЫ³П³Э ¨ ·»Х³·Зп³П³Э н»С н³сщ³·Нбн: РЗЯ»Эщ Щ»с »сПбх Щ»Н»сЗ ЗЩ³лпбхЭ Щпщ»сБ. §¶бсНЭ ¿ ³ЭЩ³С, Й³н ЗЩ³у»щ, бс ³есбхЩ ¿ ¹³с»¹³с¦ (ВбхЩ³ЭЫ³Э) ¨ §²ес»Й бх ·бсН»Й ³ЫЭ µ³ЭЗ С³Щ³с, бсЗ С³Щ³с ³сЕЗ Щ»йЭ»Й, ¨ Щ»йЭ»Й ЩЗ³ЫЭ ³ЫЭ µ³ЭЗ С³Щ³с, бсЗ С³Щ³с ³сЕ»с ³ес»Й¦ (ЬЕ¹»С):

Ш³с¹Б П³сбХ ¿ Щ³С³Э³Й Зс µЭ³П³Э Щ³Сбн, µ³Ыу ³ес»Й бх Зс ·бЫбхГЫбхЭБ §щ³Я п³Й¦ ëáódzɳå»ë ٳѳó³Í нЗЧ³ПбхЩ: кбуЗ³Й³П³Э Щ³СБ ³ЭС³пЗ ПЫ³ЭщбхЩ лПлнбхЩ ¿ ³ЫЭ е³СЗу, »сµ Э³ ЗЭг-ЗЭг е³пЧ³йЭ»сбн ¹бхсл ¿ ЩЭбхЩ С³л³с³П³ЫЭбс»Э ³ПпЗн ПЫ³Эщбн ³есбХ Щ³с¹П³Эу ЩЗз³н³ЫсЗу, С³ЭбхЭ бхсЗЯЗ »сз³ЭПбхГЫ³Э ¨ е³сч³ПнбхЩ ¿ ЗЭщЭ Зс Щ»з, ПпснбхЩ С³л³с³П³П³Э С³сы·бхп ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ ½µ³Хн³Н ПбЙ»ПпЗнЭ»сЗуª гС³лП³Э³Йбн ¨ г·Зп³Пу»Йбн л»ч³П³Э ПЫ³ЭщЗ СбхЩ³ЭЗлп³П³Э ЗЩ³лпБ: кбуЗ³Й³е»л Щ³С³у³Н Щ³с¹Б БЭ¹бхЭ³П г¿ ¨ гЗ ¿Й У·пбхЩ ¹Э»Йбх С³Эсы·бхп Эе³п³ПЭ»с ¨ ½µ³Хн»Йбх С³л³с³П³П³Э ³ПпЗн лп»ХН³·бсН³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ:

Պատմության փիլիսոփայություն.

‘’Պատմության փիլիսոփայությունը’’ սոցիալական փիլիսոփայության գիտաճյուղերից մեկն է: Նրա ուսումնասիրության առարկան սոցիալական կեցությունն է պատմական տարածության ու ժամանակի մեջ, հասարակական կյանքի ընթացքն է իր ծագման, զարգացման և ուղղվածության բազմաձև ճյուղավորումների միասնական պրոցեսում: Այս տեսանկյունից պատմության փիլիսոփայությունը գործ ունի պատմական պրոցեսի ընթացքի հետ և բացահայտում է սոցիալական տարածության ու ժամանակի մեջ հասարակական շարժման գոյաբանական, իմացաբանական և արժեքային էությունը, նրա ուղղվածության բնույթը, պատմության իմաստն ու մարդու տեղը պատմության քառուղիներում:

* * *

Մարդու պատմականությունը ոչ միայն այն է, որ ապրելով ներկայում իր հետևում ունի անցյալը, իսկ առջևում՝ ապագան, այլև իր ըմբռնումների, պատկերացումների և գիտակցության զարգացումն է իրական պատմության մասին:

Թվում է, թե՝ ապրելով ներկայում, պատմական ժամանակա-տարածական մյուս չափումները նրա համար զուտ մտահայեցողական են և անհետևանք: Բանն այն է, որ պատմությունը միայն անցյալը չէ, կամ թե՝ սոսկ անցյալի արդյունք չէ: Մեր նախնիների գործունեության արդյունքները և սոցիոմշակութային արժեքները ժառանգելիս, մենք իրական անցյալը փոխադրում ենք ներկա: Բայց ներկայի սերունդը չի բավարարվում դրանցով: Նրա hամար դրանք սոսկ ներկայի հիմքեր են, առկա սոցիոմշակութային արժեքներ են: Յուրաքանչյուր սերունդ այդ հիմքի վրա ինքն է կառուցում իր ներկան՝ սեփական պահանջմունքներին համապատասխան իրականությունը, վերափոխում սոցիալական բոլոր կառույցներն ու ինստիտուտները, պահպանում կամ ոչնչացնում իրենց շահերին ու uպահանջմունքների համապատասխանեցում բարոյական նորմերն ու սոցիոմշակութային արժեքները: Միևնույն ժամանակ ներկան կարող է դառնալ իմաստալից ու առաջադիմական, եթե անցյալը բաց, ոչ- գծային համակարգ է, գիտականորեն է կանխագուշակված ապագան: Նշանակում է, ներկայի մարդը պետք է զինված լինի պատմական գիտակցությամբ և իմացությամբ: Նա պետք է իմանա աշխարհի ծագման վերաբերյալ դիցաբանական հայեցակարգը ըստ առասպելների ու լեգենդներըի, իրենից առաջ ապրող մարդկանց վարքն ու բարքերը, պատմության վերաբերյալ պատմական և փիլիսոփայական պատկերացումները, արժեքավորի պատմական պրոցեսի վերաբերյալ եղած կրոնական (քրիստոնեական) ուսմունքը «աշխարհի վերջի» և «Ահեղ Դատաստանի» մասին: Նա պետք է յուրացնի պատմության սիներգետիկական ըմբռնումը, ըստ որի տարբեր ժողովուրդների պատմությունները իրենից ներկայացնում է մեկ միասնական նույնական պատմական պրոցեսի ճյուղավորումների արդյունք: Ներկայի իմացության համար անհրաժեշտ է պատմական գիտակցության զարգացման օրինաչափությունների իմացություն, ինրպես զարգացման օրինաչափությունների իմացություն, ինչպես, ասենք, պատմությունը իբրև բանականության և լուսավորության, անգիտակցականի, սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական զարգացումների, լեզվի ու մշակույթի զարգացման պատմություն: Այսպիսի մոտեցմամբ ներկայի համար անցյալն ու պատմությունը կներկայանան իբրև մարդկանց իրական կյանքի բազմաճյուղ պատմություն: Պատմական գիտակցության մեջ անցյալը կներկայանա որպես մարդկանց իրական կյանքի ճյուղավորված “փաստական” ընթացք՝ պատերազմները, որպես որևէ սուբյեկտի (անհատ, ժողովուրդ) շահերի ու նպատակների իրականացման պրոցես, հեղափոխություններն ու հեղաշրջումները՝ պատմական անհատների գաղափարների իրականացման արդյունք: Սրանց միջոցով տեսանելի կլինեն ոչ միայն պատմական կեցության իրական, բայցև տարբեր վիճակները պատմական ժամանակի որոշակի հատվածում, այլև մարդկանց շահերի, նպատակների և վարքի շարժառիթները: Պատմությունը ծայրաստիճան բարդ պրոցես է, որի ընթացքում փոխազդեցության մեջ են գտնվում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական բազում գործոններ, որոնց խաչաձևումը նման է բազմագույն թելերով հյուսված գործվածքի (Ռիզոմա):

Այս ամենը պետք է հասկանալ, վերականգնելով անցյալի հասարակությունների ավանդույթներն ու սովորույթները, կրթության ու դաստիարակության բնույթը, սոցիալական վարքի նորմերը ինչպիսին դրանք իրականում գոյություն են ունեցել:

Սակայն պատմությունը և նրա փոփոխելիությունը արմատապես տարբերվում է բնության պատմությունից: Պատմության մեջ ամեն ինչ անկրկնելի ու անդարձելի է: Այն չի կարելի ուսումնասիրել «նոմոթետիկ»՝ ընդհանրացող մեթոդով: Պատմության ուսումնասիրության մեթոդը «իպոթետիկ» է՝ անհատականացնող մեթոդ է: Բայց պատմությունը մի±թե նրա սուբյեկտների՝ անհատների ու հանրույթային առանձին, մեկուսացված զուտ սեփական նպատակները իրականացնող մարդկանց գործողությունների թվաբանական գումար է:

* * *

Մենք արդեն գիտենք, որ հասարակությունը մարդկանց համատեղ գործունեության արդյունք է: Հասարակության մեջ որքան էլ անհատականությունը ընդգծված լինի, մեկ է՝ հասարակությունը ձևավորվում է անհատականությունից վեր կանգնած, համընդհանուր օրինաչափությունների բնույթ ստացած սոցիալ-բարոյական և սոցիո-մշակութային նորմերով և ապրող մարդկանց համատեղ գործունեության ընթացքում, որտեղ անհատականն ու եզակին ենթարկվում ընդհանուրին: Իսկ ընդհանուրը փիլիսոփայական իմաստով ենթադրում է էություն, անհրաժեշտություն և օրինաչափություն: Եվ եթե պատմական պրոցեսը պատմական տարածության ու ժամանակի մեջ ծավալվող վերընթաց շարժում է, ապա այդ շարժումը չի կարող լինել զուտ անկրկնելի: Պատմական պրոցեսը օրինաչափ շարժում է, անկրկնելիությունների վերացարկված կրկնելիություն է պատմական ժամանակի ու տարածության մեջ: Այն իր Ես-ի ուրիշն է, որտեղ սոցիալական կոդի ձևով ժառանգաբար և տրամաբանորեն փոխանցվում են նրա էությունը բնութագրող հիմնական չափորոշիչները: Ասենք, փոխվում են մարդկանց վարքն ու վարվելակերպը, նյութական բարիքների արտադրության ձևերը, կամ թե՝ կառավարման եղանակները, բայց վարքն ու վարվելակերպը արտադրությունը և կառավարումը որպես հասարակական երևույթներ, չեն կարող անհետանալ:

Պատմական պրոցեսում փոխվում են սոցիալականության ձևերը, բայց սոցիալականությունը չի ոչնչանում: Հարցադրման էությունը տվյալ պարագայում այն է, թե պատմական պրոցեսը զուտ քաոսային, թե կարգավորվածությամբ ընթացող գործընթաց է: Այս հարցի գիտական պատասխանը կարող է լուրջ առարկումների հանդիպել, սակայն պետք է նկատի ունենալ անառարկելի այն հանգամանքը, որ պատմությունը իր անսահման բազմաձևություններով հանդերձ քաոսի և կարգավորվածությամբ զուգընթաց շարժվող ոչ-գծային, բաց համակարգ է, իսկ նման համակարգին հատուկ են միասնական էություն, անհրաժեշտություն և օրինաչափություն:

* * *

Մարդկության պատմության մեջ գործում են, արդյոք այնպիսի օրինաչափություններ, որոնք որոշում են սոցիալական համակարգերի ու ենթահամակարգերի վարքը, ինչպիսին, ասենք, էթնոսների, սոցիալական խավերի և կազմակերպությունների վարքն է: Անշուշտ, գործում են: Սակայն դժվար է դրանք ներկայացնել: Այդ դժվարությունները պայմանավորված են բազում գործոններով:

Նախ, պատմական կեցության տարածա-ժամակային դաշտում ընթացող երևույթները անկրկնելի են: Պատմության մեջ կրկնվող ոչինչ չկա, ոչինչ չի կրկնվում: Պատմության նույնիսկ ականավոր անհատները, որոնք հասարակական կյանքի այս կամ այն բնագավառում զբաղված են նույնական գործունեությամբ,, անկրկնելի սուբյեկտներ են:

Երկրորդ, պատմությունը կերտում են բանականությամբ, ազատ ընտրության և ազատ գործելու կամքով օժտված սուբյեկտներ: Հասարակական կյանքում իրադարձությունների ընթացքի վրա ազդում են դրանց մասնակից բոլոր մակարդակի սուբյեկտների մտքերն ու զգացմունքները, շահերն ու բարոյական սկզբունքները: Միևնույն իրադարձությունների ժամանակ մարդիկ տարբեր դիրք ու պահվածք են ցուցադրում:

Սրանցից չի հետևում, իհարկե, որ հասարակական կյանքում և պատմական պրոցեսում ամեն ինչ սոսկ սուբյեկտային է, կամ թե՝ քաոսային է: Ճիշտ է, պատմական երևույթները բացառիկ են ու անկրկնելի, սակայն դրանք բացարձակ չեն: Նույնիսկ մարդկանց առերևույթ դիտարկումը կամ հասարակական տարաբնույթ իրադարձությունների համեմատումը տեսանելի են դարձնում ոչ միայն նրանց անկրկնելի, այլև ընդհանուր, կրկնվող և նույնական բնորոշ գծերը: Ասենք, այս կամ այն ապստամբությունը, հեղափոխությունը կամ ահաբեկչությունը անկրկնելի իրադարձություններ են, բայց և դրանք ունեն ընդհանուր գծեր և նույնական էական կողմեր: Այս իրադարձությունները եզակիի և ընդհանուրի, քաոսի և կարգավորվածության միասնություն են: Ընդհանուրը միասնական նպատակն է, եզակին՝ դրա իրականացման ձևը, ընդհանուրը օրինաչափն է, եզակին՝ անկրկնելին: Ուրեմն, եթե տարբեր իրադարձությունների մեջ կա ընդհանուր, ինչ-որ բնորոշ գծերի կրկնելիություն, նշանակում է, հենց դրանց մեջ էլ բովանդակվում է պատմական օրինաչափությունը: Նույնը վերաբերում է նաև ազատությանն ու կամքին և, ընդհանրապես հասարակական իրադարձությունների հորձանոտում գտնվող ցանկացած սուբյեկտի անկրկնելի վարքագծին: Դրանք բացարձակ, անկախ և ինքնուրույն չեն: Յուրաքանչյուր սուբյեկտի ազատությունն ու կամքը հարաբերական է և պայմանավորված է համատեղ կյանքով և սոցիոմշակութային միևնույն միջավայրում ապրող մյուս անհատների կամքից ու ազատությունից: Անհատների ազատությունը, վարքը, գործելակերպը և կամքի չափորոշիչը տվյալ պատմական դարաշրջանի սոցիոմշակութային միջավայրի արդյունք է, միջավայր, որտեղ անհատներին միավորում են նույնատիպ և նույնանման հոգևոր աշխարհը, իրականության ընկալման ու ըմբռնման նույնական զգացմունքները, ինչ-որ առումով իրարից տարբերվող, բայց և սոցիալական բազմաբնույթ նույնական պահանջմունքները և դրանց բավարարման եղանակները:

Եթե փորձենք ընդհանրացնել և վերոհիշյալ մտքից եզրակացություններ անել, մենք կարող ենք որոնել և գտնել պատմական պրոցեսում գործող օրինաչափությունները և բացահայտել դրանց տարբերությունները բնության օրենքներից:

Նախ, ոչ մի կասկածանքի տեղիք չի տալիս այն փաստը, որ պատմական երևույթներն ու իրադարձությունները անկրկնելի են: Բայց դրանք բացարձակ չեն: Որքան էլ տարբեր լինեն պատմական տարբեր դարաշրջաններում տեղի ունեցած ժողովրդական հուզումներ ու ապստամբություններ, միևնույն է, այդ անկրկնելիությունների մեջ դրանք բովանդակում են ընդհանուր, կրկնվող գծեր: Իհարկե բացարձակ նույնական երկրներ, թագավորներ, հեղափոխություններ գոյություն չունեն, բայցևայնպես, եթե դրանց մեջ գոյություն ունեն կրկնվող բնորոշ գծեր և նպատակներ, ուրեմն ենթադրվում են նաև պատմական օրինաչափություններ: Որքան էլ մարդը իր անհատական կյանքն ու կեցությունը կառուցի սեփական կամքով և իր նպատակներին ու պահանջմունքներին համապատասխան, մեկ է, այն չի կարող դուրս մնալ գոյություն ունեցող սոցիալական իրականությունից և դրա կեցության օբյեկտիվ պայմաններից ու սոցիոմշակութային միջավայրից: Պատմական պրոցեսի անկրկնելի ու պատահական երևույթները, ճիշտ է, չունեն միանշանակ անհրաժեշտ պայմանավորվածություն, բայց հավանական են, որպես պատահականությունների կրկնելիություններ: Պատմության օրենքները սկզբունքորեն ինքնատիպ են: Դրանց գործողության անհրաժեշտ պայմանը մարդկանց գիտակցական գործողությունն է: Սա իր հերթին նշանակում է, որ մարդկանց գիտակցական գործունեությունը ևս ընդգրկվում է պատմական օրինաչափությունների մեջ: Ի դեպ, մարդկանց գիտակցական գործունեությունը այն իրական ուժն է, որը էապես ազդում և որոշում է պատմական պրոցեսի օրինաչափ զարգացումը:

* * *

Մարդկության պատմությունը ընթացել է երկու ուղիով՝ առանձին ժողովուրդների և համայն մարդկության պատմության ճանապարհներով: Համաշխարհային պատմության բեմահարթակում իրենց սեփական պատմությունն են կերտել հարյուրավոր ժողովուրդներ, քաղաքակրթություններ և ազգեր: Սակայն այս գործընթացը իր ճյուղավորումներով հանդերձ, չի ընթացել բացարձակ մեկուսացվածության պայմաններում: Սկսած տոհմացեղային կեցության քայքայման դարաշրջաններից ժողովուրդների միջև սկսվել է հակասություններով լի ակտիվ փոխազդեցություններ հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Արագընթաց փոխազդեցությունների հետևանքով սկսվում է ժողովուրդների մերձեցման գործընթացը, սկիզբ դնելով պատմության միասնականության ձևավորմանը: Սկսվում է պատմության բազմաձևության և անկրկնելիության համատեքստում միասնական կյանքով ապրելու հիմքերի ստեղծումը: Այդ հիմքերի սուբստանցիոնալ գործոններն են բանականությունը, գիտակցությունը, լեզուն և մտածողությունը, սոցիալականությունը, աշխատանքային գործունեությունը, սոցիալ-բարոյական և սոցիոմշակութային արժեքների առկայությունը:

Մարդկության միասնականության չափորոշիչներից ամենառաջնայինը նյութական արտադրությունն է, սեփականատիրական շուկայական հարաբերությունները և փոխանակման համընդհանուր համարժեքի՝ փողի /դրամի/ առկայությունը: Այս հիմքի վրա տարբեր ժողովուրդների ակտիվ փոխհարաբերությունների շնորհիվ տեղի է ունենում առաջավոր սոցիոմշակութային արժեքների տարածում: Այս ամենը միավորում է տարբեր ժողովուրդների, որոնք սկսում են ապրել «նոր արժեքներ» ստեղծելով, որը այլ բան չէ, քան ազգային ամենահումանիստական արժեքների ընդունում մյուս ժողովուրդների կողմից /հելլենիզմի դարաշրջան/: Չնայած ինքնին համամարդկային ոչինչ գոյություն չունի, բայցևայնպես այս կամ այն ժողովուրդի կողմից մշակված ազգային արժեքային համակարգը ընդունվում է մյուսների կողմից, դրանով իսկ ձեռք բերում համամարդկային արժեքների կարգավիճակ:

Արդի դարաշրջանը աչքի է ընկնում համաշխարհայնացման բուռն զարգացումներով, սոցիալ-տնտեսական և վերազգային ու համամարդկային միավորումների հաղթարշավներով, ֆինանսական ոլորտների համակենտրոնացմամբ, պետական կառւուցվածքային ու գործառնական կարգավիճակների ինտեգրմամբ:

Համաշխարհային պատմության միասնականացման արդի գործընթացները ծայրաստիճան հակասական են: Հազարամյակներ շարունակ, ապրելով ստրկացման պայմաններում և չունենալով ինքնիշխանության (իսկ պետություն չունեցող ժողովուրդները չունեն պատմություն), այդ ժողովուրդները «դուրս են մնացել» համաշխարհային պատմությունը կերտելու գործընթացներից: Ձեռք բերելով անկախություն, նրանք փորձում են «վրեժխնդիր» լինել իրենց անցյալի համար: Ակտիվանում են ազգամիջյան հակամարտությունները, մեծանում է լոկալ-տարածաշրջանային պատերազմների վտանգը: Այսպիսի պայմաններում աճում են քաղաքակրթական և հոգևոր արժեքների դերը: Վերազգային տնտեսական միասնականությունը քաղաքակրթական և սոցիոմշակութային միասնական արժեքների հրամայականի անհրաժեշտության կարիք ունի: Այս գործընթացը մարդկության զարգացման արդի դարաշրջանում ընթանում է արագ թափով և հեռու չէ այն ժամանակը. Երբ վերազգային շուկայական միասնական տնտեսության զուգընկեր կդառնան նաև համամարդկային սոցիոմշակութային-քաղաքակրթական արժեքները, որով էլ համաշխարհային պատմության միասնականության հնարավորությունը իրականության վերածվելու իրական պայմաններ կունենա:

* * *

Խիստ մոտեցմամբ, պատմության փիլիսոփայությունը զուրկ է սեփական կատեգորիալ համակարգից: Այն «օգտվում է» սոցիալական փիլիսոփայության մեջ մշակված հասկացություններից՝ դրանք հարստացնելով պատմականության սկզբունքներով: Ասենք, սոցիալական տարածություն և ժամանակ հասկացությունները պատմության փիլիսոփայության մեջ օցտագործվում են պատմական տարածության և ժամանակի բովանդակային գործառույթներով: Պատմության փիլիսոփայության համատեքստում պատմական տարածությունն ու ժամանակը բովանդակային և գործառնական տեսանկյունից ենթարկվում են արմատական փոփոխությունների: Այս հասկացությունների բովանդակությունն ու գործառույթները պատմական բնույթ են կրում:

Այս տեսանկյունից պատմական պրոցեսի իմացության շրջանակներում ճանաչողական կարևոր դեր են խաղում պատմական տարածություն և ժամանակ հասկացությունները: Սրանց ճանաչողական հնարավորությունների հիմքում ընկած են սոցիալական տարածություն և սոցիալական ժամանակ հասկացությունները:

Պատմության փիլիսոփայության մեջ սոցիալական տարածությունն ու ժամանակը բովանդակային, իմացաբանական և գործառնական արմատական փոփոխությունների են ենթարկվում:

Պատմափիլիսոփայության մեջ գոյության իր իրավունքն է ստացել այն տեսակները, համաձայն որի պատմական տարածության մասին խոսելիս պետք է նկատի ունենալ համաշխարհային պատմության սկզբնավորման և լինելիության փաստը: Այն սկզբնավորում է մ.թ.ա. առաջին հազարամյակների կեսերից ժամանակի առումով տարածաշրջանային աշխարհակալ կազմավորումներից, չինական բժշկության նվաճումների, անտիկ մշակույթի և քաղաքակրթության, ինչպես նաև հռոմեական իրավաքաղաքացիական մտքի ազդեցությունների տարածական ծավալումներից: Տարածա-պաշտպանական ծավալումները ավելի ընդգծվում են համաշխարհային երեք կրոնների ազդեցության ոլորտների տարածքներում, Վերածննդի դարաշրջանում, աշխարհագրական մեծ հայտնագործությունների, միջազգային առևտրի ու կապիտալիզմի հաստատման և հետագա զարգացման դարժամանակաշրջաններում:

Առավել նկատելի են տնտեսապես հզոր և քաղաքակրթական բարձր զարգացած երկրների պատմական տարածությունների ընդլայնումները, իրենց տիրապետության և ազդեցության գոտիներում գտնվող ժողովուրդների սոցիալական տարածությունների ակտիվ օգտագործումները:

Արդի դարաշրջանը բնութագրվում է համաշխարհային պատմական միասնական տարածականության ծավալման միտումներով՝ միջազգային տնտեսական, քաղաքակրթական և սոցիոմշակութային կազմավորումների, վերազգային բազմաբնույթ հաստատությունների ստեղծմամբ: Դրանց հետագա ինտենսիվացման, հաղորդակցության և տրանսպորտի, համաշխարհային շուկայի հետագա ընդարձակման շնորհիվ պատմական տարածությունը համաշխարհային տարածում է գտնում:

Ժամանակակից ինֆորմացիոն հասարակությունների փաստացի գոյությունը ինտենսիվորեն միավորում է մեր մոլորակի համարյա բոլոր ժողովուրդներին, դանդաղորեն և դժվարությամբ, բայցևայնպես հաստատակամորեն մշակում է համազգային սոցիոմշակութային և քաղաքակրթական արժեքների միասնական համակարգ: Արդեն փաստ է տնտեսության համաշխարհայնացման գործընթացների արդյունքները, ասել է, թե՝ միասնական տնտեսական պատմական տարածության գոյությունը: Սա իր հերթին արդեն վկայում է մարդկության միասնական պատմական տարածության առկայությունը, որը իր հերթին անհրաժեշտորեն բերում է ժողովուրդների զանգվածային տեղափոխություններ և արտագաղթ, միգրացիոն-քաղաքակրթական միասնական տարածությունների ստեղծում:

XX դարի կեսերից աշխարհում ձևավորված երկու հզոր գերտերությունները՝ ԱՄՆ-ը և ԽՍՀՄ-ը, մոլորակի պատմական տարածությունները կիսել են ըստ ազդեցության ոլորտների: Սակայն, նրանց միջև գոյություն ունեցող անհաշտ ու սուր և հակասություններով լեցուն պայմաններում անգամ չի դադարել համաշխարհային պատմական միասնական տարածության ձևավորման գործընթացը: Իսկ դարավերջին պատմական ասպարեզից անհետանալով վերոհիշյալ գործոնը, համաշխարհային պատմական պրոցեսը սրընթաց ընթանում է համաշխարհայնացման մայրուղիով, փորձում է ստեղծել միաբևեռ-մոլորակային պատմական տարածություն:

Պատմական տարածության բովանդակությունը առավել հասկանալի կդառնա պատմական ժամանակի էության բացահայտմամբ:

Եթե համաշխարհային պատմական տարածությունը մեր մոլորակի այն տարածականությունն է, որտեղ մարդիկ ծավալում են իրենց վերափոխիչ գործունեությունը այն վերածելով սոցիալական տարածության, ապա պատմական ժամանակը ֆիքսում է պատմական տարածության փոփոխելիության ընթացքն ու պատճառները և դրսևորման բոլոր ձևերը, մարդկային վերափոխիչ գործունեության պատմական ընթացքը, հերթափոխության և հաջորդականության պատմական հիմքերը:

Պատմական ժամանակը այն բեմահարթակն է, որտեղ ցուցադրվում են պատմության բոլոր փոփոխությունների իրական դեմքն ու պատկերները, զարգացման ընթացքը և ուղղությունները: Պատմական ժամանակն է այն հայելին, որի մեջ նոր սերունդները տեսնում են իրենց նախնիներին, նրանց ստեղծած նյութական և հոգևոր արժեքների անհրաժեշտությունը՝ բացահայտելու և արժեքավորելու բոլոր ժողովուրդների տեղն ու դերը մարդկության միասնական պատմության կերտման գործում: Ի վերջո, պատմական ժամանակի միջոցով են հայտնաբերվում պատմական պրոցեսի օրինաչափությունները և նրա ներքին տրամաբանությունը, տարբեր ուղիներով ընթանալու պատճառներն ու անհրաժեշտությունը:

Պատմական տարածությունը և ժամանակն են այն չափանիշները, որոնց միջոցով ճանաչվում և բացահայտվում են պատմական զարգացման պարադիգմաների փոփոխման հիմքերն ու պատճառները, դրանց գործառույթների մեկը մյուսով փոխարինման պատմական անխուսափելիությունը:

* * *

Պատմություն ունի, թե չունի իմաստ: Ինչ պետք է հասկանալ պատմության իմաստ ասելով:

Սոցիալական փիլիսոփայության մեջ պատմության իմաստի բովանդակություն ասելով պետք է հասկանալ նրա առաջընթացն ու զարգացումը պատմական տարածության ու ժամանակի մեջ, այդ առաջընթացի ճյուղավորումների ուղղվածությունն ու բազմաձևությունը:

Անտիկ փիլիսոփաներն ու պատմաբանները պատմության առաջընթացը դիտարկել են երեք ուղղություններով` առաջադիմական, հետադիմական և շրջապտույտային: Պատմությունը առաջադիմում է, հասնում է իր զարգացման գագաթնակետին և հետադիմելով` վերադառնում է իր նախնական վիճակին: Չնայած այս տեսությունը տիրապետող է եղել անտիկ փիլիսոփայության մեջ, բայց մի շարք փիլիսոփաներ պատմության իմաստը տեսել են նրա առաջադիմության մեջ, իսկ որոշ փիլիսոփա-պատմաբաններ գտնում էին, որ պատմությունը նաև հետադիմական ուղղվածություն կարող է ունենալ:

Պատմության առաջընթացի առաջին գիտական տեսությունը մշակել է Ջամբատիստա Վիկոն (1668-1744): Նա հիմնավորել է, որ բոլոր ժողովուրդները անցնում են պատմական շարժման երեք փուլերով` նախնադարյան վայրենությունից (Հերոսների դար) միջնադարով (միապետությունների դար) դեպի քաղաքակրթական դարաշրջան: Ընդ որում, յուրաքանչյուրը ավարտվում է ընդհանուր ճգնաժամով և տվյալ հասարակարգի փլուզումով, որից հետո զարգացումը վերականգնվում է, իսկ նրա շարժումը ընթանում է նույն ուղիով: Հետագայում այդ տեսակետն են պաշտպանել մի շարք փիլիսոփա-պատմաբաններ:

Փիլիսոփայության պատմության մեջ արդի դարաշրջանում շրջանառվում են երկու տեսություններ` ֆորմացիոն և քաղաքակրթական-մշակութաբանական: Եթե անտեսենք այս մոտեցումների միակողմանիություններն ու թերությունները, ապա կարող ենք համոզված ընդգծել, որ երկու մոտեցումներն էլ, ինչ-որ տեսանկյունից, կենսունակ են:

Ֆորմացիոն մոտեցումը պատմության մոնիստական գծային առաջընթացի ունիսվերսալ ընբռնումն է: Պատմության առաջընթացը իմաստավորվում է որպես գծային վերընթաց առաջադիմական բնապատմական պրոցես, որպես հասարակական տնտեսական ֆորմացիաների հերթափոխում: Այն բովանդակում է հետևյալ դրույթները.

1. Հասարակական տնտեսական ֆորմացիան որակապես որոշակի սոցիալական միասնական համակարգ է, որի գլխավոր տարրերն են նյութական և գաղափարական հարաբերությունները, որոնք ձևավորվում են մարդկանց միջև: Այդ հարաբերությունների սուբստանցիոնալ հիմքը արտադրական հարաբերություններն են, որի վրա բարձրանում է հասարակական գաղափարական-քաղաքական ողջ համակարգը:

2. Հասարակական-տնտեսական ֆորմացիան իրենից ներկայացնում է հասարակական զարգացման կոնկրետ փուլ, իսկ դրանց հերթափոխումը հենց պատմության իմաստն է:

Այստեղից էլ, ենթադրվում է, որ արտադրական հարաբերությունների յուրաքանչյուր հաջորդ տեսակ նշանավորում է պատմության զարգացման շղթայի անցողիկ օղակ: Հասարակական-տնտեսական ֆորմացիան, այսպիսով, հասարակության պատմական կոնկրետ տիպ է, իսկ դրանց պատմության իմաստը` հերթափոխումը: Պատմական առաջադիմական այս տեսությունը Կ. Մարքսին ուղղորդել է պարբերացնել պատմական պրոցեսը հասարակական-տնտեսական հինգ ֆունկցիաների գոյության և հերթափոխման տեսքով` նախնադարյան, ստրկատիրական, ֆեոդալական, կապիտալիստական և գալիք կոմունիստական:

Այսպիսով, պատմական պրոցեսը ներկայացվում է որպես միագիծ-վերընթաց-առաջադիմական գործընթաց:

Մարքսյան ֆորմացիոն մոտեցումը իր բազմաթիվ արժանիքներով հանդերձ, այն դոգմատիկական և բացարձակության տարրեր է պարունակում: Այդ թուլություններից և թերություններից են.

1. Պատմական պրոցեսի այս կամ այն փուլում միշտ չէ, որ նրա զարգացումը որոշում են նյութական-արտադրական հարաբերությունները: Հասարակության զարգացման գործում համակարգաստեղծ այլևայլ գործոններ (քաղաքական-հոգևոր) ևս իրենցով են պայմանավորում պատմական առաջընթացը:

2. Բոլորովին անտեսված է մարդու ազատության գործոնը, զարգացման այլընտրանքային ուղիների առկայությունը և սոցիոմշակութային ազդեցիկ գործոնները:

3. Տվյալ ֆորմացիայի շրջանակներում ժողովուրդների պատմական իրական գործընթացները միշտ չէ, որ “տեղավորվում” և բացատրվում են ֆորմացիոն մոտեցմամբ: Անտեսվում են բազմաթիվ ժողովուրդների զարգացման գործում քաղաքակրթական և սոցիո-մշակութային գործոնների դերը, մասնավորապես սուբյեկտիվ ծանրակշիռ գործոններ:

Պատմության իմաստի քաղաքակրթական տեսո………

* * *

Բայցևայնպես պատմության փիլիսոփայության կարևորագույն մեթոդաբանություն է սոցիալական սիներգետիկան: Հասարակությունը գերբարդ ինքնակազմակերպվող բաց համակարգ է, նրա պատմության մեջ, բնականաբար, գործում են նման համակարգերին բնորոշ զարգացման առանձնահատուկ օրենքներ:

Ինքնազարգացող բաց համակարգում տեղի են ունենում երկու հակադիր ուղղությամբ ընթացող գործընթացներ` քաոսային կառուցվածքի քայքայման ու կարգավորվածության ոչնչացման և հակառակը` համակարգի կառուցարկման, աճի և կարգավորվածության հաստատման գործընթացներ: Այս հակադրամիասնության մեջ քայքայման և կառուցարկման գործընթացները գոյություն ունեն զուգընթաց սերտ փոխազդեցությունների մեջ և փոխադարձաբար պայմանավորում են ու լրացնում են միմյանց:

Ընդհանրապես ինքնակարգավորվածությունը կարգավորվածության և քաոսի համադրում (սինթեզ) է, ընդ որում` քաոսը առաջանում է կարգավորվածությունից, իսկ կարգավորվածությունը` քաոսից: Դրանք պայմանավորված են բաց համակարգերում գործող ներքին էութենական մեխանիզմներով: Ասենք, կարգավորվածության քայքայման հետևանքով առաջացած քաոսը պատճառականացված (դետերմինացոն) քաոս է, քանզի պայմանավորված է կարգավորվածությունը քայքայող գործընթացներով: Որքան էլ տարօրինակ է, քաոսը կառուցակարգող է հենց իր քայքայող էությամբ` ոչնչացնելով բոլոր ավելորդ կառուցվածքային կազմավորումները` անկենսունակ, անկայուն, անպտուղ կառուցվածքային տարրերը:

Քանի որ կարգավորվածությունն ու քաոսը մշտապես ուղեկցում են մեկը մյուսին, այնուամենայնիվ, էվոլյուցիայի ընթացքում նրանց հարաբերակցությունը փոփոխվում է: Որոշ փուլում գերազանցում է կարգավորվածությունը, մեկ այլ փուլում` քաոսը:

Ի դեպ, հասարակության բնորոշ գծերից մեկը կարգավորվածությունն է: Քաոսային հասարակարգը դատապարտված է մահվան: Իսկ պետությունը ծագել է պատմական հենց քաոսային այն դարաշրջաններում, երբ հասարակությունը դատապարտված էր կործանման: Եթե սրան ավելացնենք այն հանգամանքը, որ գոյություն չունի “բացարձակ կարգավորվածություն”, նշանակոմ է ցանկացած հասարակություն գտնվում է մի որոշակի վիճակում, որտեղ կարգավորվածությունն ու քաոսը հարաբերականորեն զուգակցում են մեկը մյուսին:

Պատմությունից մեզ հայտնի են հասարակության երկու հիմնական տիպեր` բաց և փակ:

Առաջին դեպքում հասարակության մեջ բացարձակ տիրապետողը կոշտ բռնապետական վարչակարգն է, այլախոհության ու ազատակության դաժան հետապնդումներն ու բացակայությունն են: Նման հասարակարգերը կոչվում են փակ հասարակարգեր: Դրանց բնորոշ են ավանդույթների խստագույն պահպանումը, մշակույթի ծայրաստիճան նորմավորվածությունը, մարդկային կենսագործունեության ձևերի պարզունակ նորմավորվածությունն ու կարգորոշվածությունը և անբարեհաճ վերաբերմունքը ամեն մի ստեղծագործական ակտիվության թշնամական դիքորոշում հարևանների նկատմամբ: Այս ամենի հետևանքով հասարակությունը ընկնում է լճացման մեջ:

Պատմությանը առ այսօր հայտնի են բազում փակ տոտալիտար հասարակություններ` նախնադարյան, Հին աշխարհի, միջնադարյան և ժամանակակից, որտեղ կարգավորվածությունը ապահովվում էր սովորույթի ուժով և հավատալիքներով, տոտալիտար կառավարմամբ ու բռնապետական այլ միջոցներով: Մյուս կողմից, պատմությանը հայտնի են քաոսային վիճակի հասարակություններ, որոնք ապրել են “կաթվածահար” դարաշրջաններ` կապված զանգվածային շարժումների, խռովությունների, հեղափոխությունների ու ապստամբների հետ, որոնց ևս բնորոշ են եղել սոցիալական անկարգավորվածությունն ու քաոսը: Այս ամենի տրամաբանական արդյունքը լինում է սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական կառուցվածքների քայքայում կամ անկում, աղքատացում և սով, բռնություն և զանգվածային արյունահեղում: Նման պարագաներում քաոսը հասնում է այն աստիճանի, որ այդպիսի հասարակությունը դատապարտվում է կործանման:

Փակ հասարակարգերից` լճացման և կործանման վիճակներում գտնվողներից առաջինը, որտեղ քաոսն ու կարգավորվածությունը անհամամասն ուղեկցում են մեկը մյուսին օժտված է ինքնակարգավորվածությամբ ու զարգացման միտումներով, իսկ մյուսը` կործանման:

Սկսած Վերածննդի և հատկապես Լուսավորության դարաշրջաններից, երբ սկսվում է աշխարհիկ կյանքի մուտքը, հասարակության և մարդկային գիտակցության մեջ սկսում են տիրապետող դառնալ “ազատության, հավասարության ու եղբայրության” իդեալները: Գոյության իր իրավունքն են “վաստակում” պետության հանրապետական-դեմոկրատական ձևերը, որոնք աստիճանաբար ամրապնդում են իրենց հիմքերը դեմոկրատական սկզբունքների խստացմամբ և քաղաքացիական ազատությունների ընդարձակմամբ, ձևավորվում է բաց, ոչ գծային հասարակություն:

Բաց հասարակություններին բնորոշ են իշխանության ստորակարգվածության կառույցների վերահսկողությունը ազգաբնակչության կողմից, քաղաքական բազմաբնույթ ուժերի խաղաղ մրցակցության և պայքար իշխանության համար, իշխանության մարմինների ազատ ու թափանցիկ ընտրություն: Այս ամենը նպաստում է սոցիալական կարգավորվածությունը, “բացառում է” սոցիալական անհնազանդությունը:

Բաց հասարակություններին բնորոշ են նաև սոցիալական շարժունակությունը, սոցիալական աստիճանակարգում իրենց նվաճումներով ու ծառայություններով վեր բարձրանալու հնարավորությունները, մարդկային վարքի ստիպողական կարգավորվածության նորմերի բացակայությունը:

Բաց հասարակությունները աչքի են ընկնում ազատ ընտրության և ազատ գործելու բացահայտ հնարավորություններով: Դրանք բաց են օտարերկրյա ազատ ներդրումների և դրանց համար շահավետ պայմաններ ստեղծելու տեսանկյունից: Բաց հասարակությունը չի կարող զարգանալ առանց մյուս երկրների հետ ռեսուրսների (պաշարների) փոխանակման և նրանց իր շահերի ոլորտը ընդգրկելով:

* * *

Պատմության փիլիսոփայության էությունը հասկանալու համար անհրաժեշտ է իմանալ և ելակետ ընդունել այն ճշմարտությունը, որ պատմությունը ոչ գծային համակարգ է:

Ոչ գծային շարժմանը բնորոշ է նահանջ պատճառա-հետևանքային կախվածությունից և օրինաչափություններից:

Ոչ գծայնությունը կոնկրետ նշանակում է.

1. Իրենց ծավալումներով փոքր (աննշան, պատահական) իրադարձությունները կարող են ծնել-առաջացնել վիթխարի հետևանքներ:

2. Դրանց հատուկ են իրադարձություններ, որոնցում ապագան միանշանակ չի որոշվում ներկայով, այլ որոշակի ճգնաժամային պայմաններում հանգեցնում է մի շարք լուծումների:

3. Սա իր հերթին նշանակում է, որ տվյալ ճգնաժամային կետում կամ սահմանագծում առաջանում են իրադարձությունների հետագա ընթացքի բազում տարբերակներ. այն է` համակարգի հետագա էվոլյուցիայի այլընտրանքային ուղիներով:

Հասարակությունների շարժման հետագա ընթացքը պայմանավորված է ճգնաժամային կետում նրա երկճյուղավորվածության (բիֆուրկացիա) անխուսափելիությամբ, այլապես դրանք դատապարտված են կործանման: Ճգնաժամերի ու լճացման մեջ գտնվող հասարակարգերը, մոտենալով բիֆուրկացիոն (ճյուղավորվածության) սահմանագծին վերածվում են “անհանգիստ, գրգռված և անկայուն” վիճակների և դառնում առանձնահատուկ զգայուն`իրադրության անգամ փոքրագույն փոփոխությունների նկատմամբ:

Բիֆուրկացիոն սահմանագիծը հովհարային բնույթ ունի: Այս պայմաններում համակարգը ընտրում է այն ուղղությունը, որով ընթանալու է: Բնական համակարգերի դեպքում ընտրությունը որոշվում է օբյեկտիվորեն ձևավորված պատահական հանգամանքներով: Հասարակական համակարգի գլխավոր շարժիչ ուժերը մարդիկ են` օժտված բանականությամբ ու կամքով, որը հնարավորություն է տալիս նրան ընտրելու հնարավոր ուղիներից որևէ մեկը: Սա նշանակում է, որ ուղիների ընտրման գործում վճռական դեր է խաղում սուբյեկտիվ գործոնը (գիտակցությունը, կամքը, բանականությունը և մարդկանց վարքը):

Իհարկե, բիֆուրկացիոն ուղու ընտրությունը սոցիալական համակարգերում ևս կարող է տեղի ունենալ իշխանավորի քմահաճույքով, չինովնիկների անպատասխանատվությամբ, կամ թե` քաղաքական գործիչի սպանությամբ:

Բայց ընտրություն կատարողը առիթը չէ, այլ մարդիկ, ովքեր որոշում են դրա հետևանքները, մարդիկ, ովքեր սոցիոմշակութային և քաղաքակրթական արժեքների կրողներ են:

Բիֆուրկացիոն ճյուղավորումներից մեկը, որը համակարգին տանում է դեպի կայուն վիճակ, համակարգի բնական զարգացման ուղին է: Ձևավորված համակարգի նոր կայուն վիճակը իրեն է ձգում համակարգը` այն ձգող համակարգ է (ստրուկտուր է):

Կայուն վիճակով իրեն ձգող համակարգը ընտրված տարբերակներից միակն է, որի նկատմամբ մնացած բոլոր տարբերակները դատապարտված են կործանման կամ ընկնում են փակուղու մեջ, որից դուրս գալու համար պահանջվում է պատմական երկարատև դարաշրջաններ (Արևելքի երկրներ` Ճապոնիա, Չինաստան, Հնդկաստան և այլն, որոնք միայն XX դարում կարողացան փակուղուց դուրս գալ): Մի շարք երկրներ չկարողանալով դուրս գալ այդ փակուղուց, անհետացան պատմական ասպարեզից (Հին Եգիպտոս, Շումեր, Բաբելոն, ացտեկներ, մայա և այլք):

* * *

Պատմության ընթացքը դիտարկելիս աչքի է ընկնում նրա բազմատարբերակային ուղիները: Հարցի էությունն այն է, որ տարբեր հասարակություններ, գտնվելով ամենատարբեր լճացման ու փակուղային վիճակներում, կոնկրետ հանգամանքների առկայության պատճառով բռնում են զարգացման տարբեր ուղիներ: Ինչպես հաղթահարել այն դճվարությունները, որոնք սպառնում են նրա գոյությունը և ինչպես հաղթահարել դրանք: Անգլիացի պատմաբան Առնոլդ Թոյնբին այդ իրադրությունները անվանել է “Մարտահրավեր”, իսկ դրանց լուծման փորձերը` “Պատասխաններ”: Ըստ նրա, միևնույն “մարտահրավերին” տարբեր հասարակություններ պատասխանում են տարբեր կերպ: “Պատասխանները” նրա ճյուղերն են, խնդրո առարկայի տեսանկյունից` ճյուղավորումները, այսինքն` պատմության ընթացքի տարբեր ուղիները:

Պատմության դասերից մեզ հայտնի է մարդու նախնադարյան վիճակից դուրս գալու երեք ուղի` անասնապահություն, հողագործություն և արհեստագործության ու առևտրի: Հայտնի է նաև, որ այդ երեք ուղիներն էլ իրականացված են` առաջինը Եվրասիական և ամերիկյան, երկրորդը` Մերձավոր և հեռավոր արևելքում, երրորդը` Հին Հունաստանում և Հռոմում: Սոցիալական այս երեք համակարգերից միայն երրորդ ուղին բռնած Հունա-Հռոմեական հասարակական համակարգերն են հասել զարգացման ու քաղաքակրթական բարձր մակարդակի:

Երրորդ ուղիով ընթացող հասարակարգերին փոխարինած խոր միջնադարի հասարակությունները չկարողացան արմատախիլ անել հռոմեկան կայսրության օրենսդրության հիմունքները` մասնավոր սեփականության իրավունքը հողի նկատմամբ, քաղաքների ինքնակառավարման համակարգը, քաղաքացիական ազատությունները և սրանց հետ կապված ժառանգական արիստոկրատիզմը: Տնտեսության և մշակույթի զարգացումը ևս ընթանում էր պետության վերահսկողությունից անկախ: Այս գործոնների առկայությունը հնարավոր դարձրեց Վերածննդի դարաշրջանի թռիչքային զարգացումները հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Նրան հաջորդած լուսավորական դարաշրջանը հռչակվեց բանականության և գիտելիքի և սրանց հետևանքով արհեստագործության և առևտրի, իսկ ավելի ուշ կապիտալիստական արտադրության բուռն զարգացման դարաշրջան:

Երրորդ ուղիով մեկնարկեց ամերիկյան հասարակությունը, որը դարձավ բաց հասարակության եզակի նմուշ: Այն ազատվեց եվրոպական դասային և բազմաթիվ այլ սոցիալ-տնտեսական սահմանափակումներից: Ամերիկան դարձավ այլընտրանքային բոլոր նախաձեռնությունների ազատ իրականացման սոցիալական տարածություն, հանդուրժողական և օգտատեր ցանկացած մշակութային արժեքների նկատմամբ` ժառանգած եվրոպական մշակույթի և բոլոր մշակութային արժեքների կոորդինացման դաշտ:

Իսկ առաջին և երկրորդ ճյուղավորումներով ընթացող հասարակությունները մերթ ընդ մերթ ընկան լճացման մեջ, որոնց բնորոշ էին պետության և սեփականության անբաժանելիությունը` պետության առաջնայնության սկզբունքով: Պետությունը հողի գերագույն սեփականատեր էր ազգաբնակչության հետ միասին: Մասնավոր գործարարությունն ու առևտուրը գտնվում էին պետության, ինչու չէ` նաև եկեղեցու խիստ հսկողության տակ: Պետական ապարատը միայն մեկ շահ ու գործելակերպ ունի` հարստանալ: Այսպիսին է Արևելքը (Արևելք կոչվող աշխարհը, ի հակադրություն Արևմուտքի` Եվրոպական քաղաքակրթության):

Արևելյան քաղաքակրթությունը չկարողացավ ստեղծել հասարակական հարաբերությունների նոր տիպ` աշխարհայացքային պասիվության, ավանդական համայնքային ապրելակերպի և պետական բռնապետական կառավարման պայմաններում: Քաղաքները ինքնակառավարվող համայնքների չվերածվեցին, իսկ սոցիալ-տնտեսական զարգացման, առավել ևս նորարարությունների ներդրման նկատմամբ մնացին անտարբեր: Արևելքի փրկությունը Արևմուտքի հետ բոլոր կարգի ու մակարդակի կապերի ու հարաբերությունների ակտիվացումն է, տնտեսական ու քաղաքական միասնական դաշտի ստեղծումը: Զարգացման այսպիսի ընթացքը` “Ուժեղ պետություն…թույլ ժողովուրդ” այսպիսին պետք է լինի արևելյան հասարակության կառուցման սկզբունքը ըստ մ.թ. IV դարի չինական փիլիսոփա և պետական գործիչ բռնապետական պետության տեսության ստեղծող Շան Յանի:

Այս ամենը ընդհանրացնելով կարող են եզրակացնել, որ համաշխարհային պատմական պրոցեսը նախնադարից առ այսօր ընթացել է հետևյալ կերպ: Մարդկությունը փորձարկում է զարգացման տարբեր ուղիներ, որը հանգեցրել է այդ ուղիներից որևէ մեկի ընտրության: Այդ ուղիներից մեկը փակուղու է հանգեցրել (պատմական ասպարեզից անհետացում), որոշ երկրներ պատմական երկարատև ժամանակահատվածում ապրել են լճացման և բռնապետական կառավարման ներքո: Միայն այն ժողովուրդներն ու երկրները, որոնք ընթացել են բաց հասարակություններին հատուկ սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական ապրելակերպով, հասել են սոցիալ-տնտեսական, քաղաքակրթական և ազատական ժողովրդավարական զարգացման բարձր մակարդակի:

Առավել տեսանելի ու համոզիչ դարձնելու համար մարդկային պատմական պրոցեսը կարելի է ներկայացնել հետևյալ կերպ: Նախնադարյան վիճակից առաջանում են (ճյուղավորվում են) անասնապահական, երկրագործական (հողագործական) և արհեստագործական-առևտրական հասարակական տիպեր: Պատմության ընթացքի հետագա ճյուղավորումները մի շարք այլ ժողովուրդների համար վերածվել են փակուղու, որոշ երկրների փակ, ավանդական հասարակությունների, մյուսներին տարել է բաց և ինդուստրիալ հասարակարգերի կառուցելու ուղիով:

* * *

Եկեք միասին դիտարկենք արդի դարաշրջանը: XX-XXI դարերի սահմանագլխին սկսվել է ձևավորվել սկզբունքային նոր հասարակություն: Գիտական դիտարկումները ցույց են տալիս, որ, մի կողմից, առանձին երկրները դեռևս գտնվում են բիֆուրկացիոն ճյուղավորումների այն ուղու մեջ, որը տանում է դեպի մեկուսացում, մշակութային փակվածություն, տեխնոլոգիական լճացում, տոտալիտարիզմ և թշնամանք արտաքին աշխարհի նկատմամբ: Մյուս կողմից, մենք ականատես ենք մի խումբ գերզարգացած հասարակություններում տեղի ունեցող վիթխարածավալ առաջընթացի հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Այս երկու ուղիով ընթացող երկրների միջև ստեղծվել է անհավատալի մի անդունդ, հանձինս գերարտադրության և ծայրաստիճան աղքատության:

Համաշխարհային պատմական պրոցեսը կարծես թե ընթանում է “Արևելք”-“Արևմուտք” անցյալի ուղիներով` քրիստոնեական և իսլամական` Եվրոպայի և Ասիայի սոցիոմշակութային և սոցիալական կապիտալի հակասություններով լի աշխարհների:

Բաց ձևավորվող նոր տիպի հասարակությունը բնութագրվում է հետինդուստրիալ զարգացումներով: Այն արդյունք է 20-րդ դարի վերջին քառորդում տեղի ունեցող գիտա-տեխնոլոգիական հեղափոխությունների և արմատապես փոփոխում է մարդկանց զբաղվածության բնույթը: Աշխատուժը գյուղատնտեսության և արդյունաբերության ոլորտից տեղափոխվում է սպասարկման ոլորտ, առևտուրի, տրանսպորտի, կապի և սոցիոմշակութային բնագավառներ` գիտության, առողջապահության, կրթության և կառավարման ոլորտներ:

Առաջնահերթ շարժիչ ուժեր են դառնում մարդկանց պահանջմունքների որակա-քանակական ծավալումները: Հասարակությունը ձեռք է բերում սպառողական, առատության հատկանիշներ: Իսկ համակարգչային տեխնոլոգիաների ներդրմամբ արմատապես փոխվում է մարդկային գործունեության էությունը, այն դառնում է ինֆորմացիոն-տեղեկատվական: Սա իր հերթին բերում է բարձրագույն կրթությամբ մասնագետների պատրաստում` մատչելի դարձնելով այն ժողովրդական ամենալայն զանգվածների համար:

* * *

Այնուամենայնիվ, հետինդուստրիալ տեղեկատվական հասարակության զարգացումները ուղեկցվում են լուրջ դժվարություններով և հակասություններով: Նախևառաջ աղետալի է դառնում արտադրության թռիչքաձև զարգացումը: Արտասովոր և չտեսնված աճում է էներգիայի սպառման ծավալները, որը սպառնում է լուրջ ճգնաժամային վիճակների առաջացման և որին դժվար թե փրկեն ատոմային և տիեզերական աղբյուրների օգտագործումները: Առավել վտանգավոր են զանգվածային սպառման ընդարձակումները: Հետզհետե այլանդակվում է հոգևոր մշակույթի դիմապատկերը` արվեստի և գրականության դեմքը: Իր ամենակոչ հատկություններով գլուխ են բարձրացնում փողը և հարստանալու անզուսպ կիրքն ու տենչը: Փողն ու հարստությունը այլասերում են հասարակական հարաբերությունների ողջ համակարգը` մասնավորապես հասարակության բարոյական դեմքը: Գեղարվեստական դասական գրականությունը, արվեստի գլուխ-գործոց ստեղծագործությունները արժանանում են մեծագույն արհամարհանքի և մոռացության են մատնվում:

(փողի այլասերող ուժը)

Արդի հասարակությունը տառապում է մահացու քաղցկեղով` ծավալվող հանցագործ աշխարհի դաժանությունների ակտիվացում, կաշառակերության խորացում և ծավալում, միջազգային ահաբեկչություններ: Միայն ԱՄՆ-ում և Ռուսաստանի Դաշնությունում 2000 թ. արձանագրված է 1.700.000 և 1.050.000 բանտարկյալներ, իսկ յուրաքանչյուր 100 բանտարկյալի վերահսկում է 50-60 համապատասխան ծառայող: Փաստորեն տղամարդկանց 25 %-ը անցել են բանտային մեկուսարաններում:

Եթե այս ամենին ավելացնենք ազգային և համամարդկային էկոլոգիական հիմնախնդիրները, “գողական աշխարհը” իր “միկրոպետական” կառուցվածքներով և օրական աճող միլիոնանոց քաղաքների սոցիոմշակութային, բարոյական և քաղաքական-կրթական արժեքների սրնընթաց “մահացող” իրավիճակները, ապա չպետք է անտեսել այն գիտնականների հոռետեսական հայեցակարգերը, որոնց մեջ հասարակության արդի վիճակը ներկայացված է “նախակամային”, “մահվան շեմին”, գտնվող իրավիճակ: Մարդկությանը “մարտահրավեր” է նետված, և նա պետք է գտնի դրա պատասխանը: Իսկ իրականում կարելի է ասել, որ արդի հասարակությունը հասել է մի յուրատեսակ բիֆուրկացիոն կետի, որից սկսվող թե որ ուղին կընտրի մարդկությունը, կանխագուշակել շատ դժվար է

158