22/Вымаўленне зычных і спалучэнняў зычных у сучаснай беларускай літаратурнай мове.

Вымаўленне зыч. залежыць ад таго, у суседстве з якімі зыч. ен знаходзіцца, ад пазіцыі ў слова.

1) цвёрдыя р,ж, ш, дж, ч

2) фрыкатыўны г:

3)г’ у швагер, гузік, гергетаць, вакзал, экзотыка

4)афрыкаты дж, дз, дзэ разам

5) дзеканне, цеканне: бландзінка.Выкл. зап, словы з суфі. –ір-, -ік-, -ёр-, -ейск-, -еец- каранцін, манцёр,дэкан

6)вельмі мяккія з’, с’: зёлкі, свет, снег. Толькі ў словах у назве, аб прызме, пры феадалізме яны застаюцца цв. Не змякчаюцца перад г,к,х

7)цвёрдыя губна-губныя: сем, голуб, н

8)звонкія на канцы і перад глухімі вымаўляюцца як глухія, а глухія перад звонкімі-як звонкія: ліджба

9)н,л вымаўляюцца мякка перад дз’,ц’,н’,й:на фрон’ц’е

10)л мякка перад ск

11)у словах з трохгукавым спалучэннем н не змякчаецца:дранцвець

12)перд с’,з’,л’ гук н змякчаецца: гартэн’з’ія. Выкл. Бензін, транзіт,рамансе

13)у сложбовых словах канчавыя з,с змякчаюцца:без’ мяне. Выкл.:праз,цераз

14)свісцячыя перад шып.,як шып:шшытак

15)шып.перад свіс.,як свіс:на рэццы

16)д,т перад ч,ц, як ч,ц

17)зск,дск як ск,цк

18)у звязнай мове зв.аглуш.на канцы,перад сан.,гал: сат у квецені

19)прыназ.на зв.аглуш.перад глух:ат печы

23/Графіка. Фарміраванне беларускай графікі.

Графіка – раздзел мовазнаўства, які вывучае абрысы пісьмовых знакаў і замацаваныя за імі гукавыя значэнні.

Да графічнай сістэмы адносяцца:

• Літары

• Знакі прыпынку

• Ідэаграмы(у фізіцы,матэматыцы)

• Піктаграмы

• нелітаратурныя знакі: апостраф, злучок, знакі абзаца, націску, параграфа

Задача графікі: устанаўленне суадносін паміж літарамі і гукамі, адлюстраванне малюнкаў літарамі.

Алфавіт- сукупнасць літар змешчаных у пэўным парадку.

У сучасным свеце найбольшае пашырэнне маюць 3 алфавіты:

• лацінскі: народы Амерыкі,Аўстраліі, частка Еўропы

• арабскі:арабскія краіны

• славянска-кірылаўскі

Сучасны бел алфавіт – 32 літары (+ 2 дыграфы) 6 галосных гукаў, 39- зычных. Беларускі алфавіт – эканомны. Беларускае пісьмо – літарна-гукавое. Кожная літара мае асноўнае і другарнае значэнне. Асноўнае – у моцных пазіцыях. Другарнае – у слабай. Усе літары падзяляюцца на адназначныя і двухзначныя. Двухзначныя – маюць два асноўных гукавых значэння.

Адназначныя літары	Двузначныя літары
А,о,э,ы,у	Парныя і цвердыя мяккія,е,ё,ю,я,б,в,г,дз,з,к,л,м,н,л,с,ф,ц

Аснова бел графікі – кірыліца

Старабеларуская графіка прайшла 3 этапы:

1)устаў-строгая геаметрычная форма літар, якія пісаліся выразна, асобна адна ад адной, перпендікулярна 14 ст.

2)паўстаў-узнік з-за неабходнасці паскарэння пісьма. Літары нахіляліся ў левы бок, словы скарачаліся. Рэлігійная літаратура 14-18 стст.

3) скорапіс -у прыватнай перапісцы і афіцыйна-дзелавой літаратуры. Нахіл у правы бок, 16-17 стст.

Асноўныя даты ў гісторыі бел.графікі:

16-17 стст – дзейнасць Скарыны (увёў вялікую літару, абзац, пасля такі шрыфт выкарыстоўвалі Мсціславец, Будны, Цяпінскі)

16-17 стс - арабскі алфавіт (татары) кітабы – кнігі, напіс на бел. мове арабскім алфавітам.

1708-Петр1 правеў рэформу кірылічнага пісьма ў Расіі.Рэфармаваная кірыліца атрымала назву грамадзянскай азбукі(грамадзянка)Узоры літар прапанаваў Петр1 і Ілья Капіевіч.Вынікі рэформы:

• Выкінуты ўсе юсы,амега,ксі,псі

• Спрошчаны знешні выгляд літар

• Замест кірылаўскіх назваў былі ўведзены лацінскія назвы літар

У рускую арфаграфію былі ўведзены:

• Э(узаконена Пятром1)

• Й(зацверджана ў 1735 Расійскай Акадэміяй навук)

• Ё(у 1797увеў Карамзін замест іо)

У беларускім варыянце кірыліцы замацаваліся:

• Ў,і,апостраф

• Дж,дз

1926-Якаўлеў увеў “Формулу пабудовы найбольш эканамічнага алфавіта”

А=(З+Г)-(З’-Г’)+1

А-агульная колькасць знакаў алфавіта

З-колькасць зычных фанем

Г-колькасць галосных фанем

З’-колькасць парнаадрознівальных зычных гукаў(фанем і варыянтаў)

Г’-колькасць парнаадолзнівальных галосных гукаў(варыянтаў і фанем)