43. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў бсср

У 1927 г. у краіне паўстаў крызіс хлебозаготовок. План хлебозаготовок ў Беларусі быў выкананы толькі на 71,5%. Скарачэнне дзяржаўных нарыхтовак збожжа стварыла пагрозу планах індустрыялізацыі, абвастрыла сацыяльныя канфлікты ў горадзе і вёсцы. Прапановы Н.І. Бухарына аб выхадзе з крызісу шляхам адмовы ад надзвычайных мер, ўздыме сялянскай гаспадаркі і развіццю разнастайных формаў кааперацыі І.В. Сталіным і яго паплечнікамі былі адхіленыя як саступка кулак і праява правага ўхілу. Пераклад сельскай гаспадаркі на шлях буйнога абагуленай вытворчасці стаў разглядацца як сродак вырашэння праблемы збожжа і адначасова ліквідацыі кулацтва як галоўнага ворага Савецкай улады.

У Беларусі ў праваўкланісцкія тэндэнцыях былі абвінавачаныя Народны камісар земляробства Д.Ф. Прышчэпаў і яго супрацоўнікі. Іх абвінавачвалі ў ідэі насаджэнні хутароў, кулацкіх гаспадарак, недаацэнцы складанай машыннай тэхнікі, перспектыў калгасна-саўгаснага будаўніцтва. Пры гэтым зусім забываўся той факт, што савецкае заканадаўства дапускала свабодны выбар землекарыстання.Д. Прышчэпаў, а таксама 29 іншых «правых ухілістаў» былі выключаны з партыі і рэпрэсаваныя.

Для правядзення калектывізацыі ў вёску былі накіраваны сотні ўпаўнаважаных, якія не ведалі запытаў сялян. Часта пагражаючы наганам, яны складалі спісы «жадаючых» ўступаць у калгасы. Усіх супрацівяцца раскулачвалі. Да траўня 1930 было раскулачыў 15629 гаспадарак. Узровень калектывізацыі імкліва павышаўся.Калі ў студзені 1930 калектывізацыяй было ахоплена 20,9% сялянскіх двароў, то да сакавіка гэтага ж года ўжо 58%.

Галоўным вынікам гвалту пры стварэнні калгасаў стала масавае незадаволенасць і пратэсты сялян, аж да ўзброеных выступленняў. Толькі ў Беларусі ў 1930 г. адбылося больш за 500 сялянскіх выступленняў. Перад уступленнем у калгас сяляне рэзалі жывёлу. Да траўня 1930 пагалоўе буйной рагатай жывёлы скарацілася на 532,6 тысячы або на 25,6%.

Нарастанне схаванага, а часам і актыўнага, супраціву ў вёсцы вымусіла Маскву ўмяшацца. Другога сакавіка 1930 быў апублікаваны артыкул Сталіна «Галавакружэнне ад поспехаў», у якой ён усю віну за дапушчаныя «скрыўлення» пераклаў на мясцовых працаўнікоў. Семнаццатага красавіку 1930 года бюро ЦК ВКП (б) Б прыняў рэзалюцыю «Аб барацьбе з перагібамі ў калгасным руху».Пасля гэтых рашэнняў пачаўся адток сялян з калгасаў. З сакавіка па чэрвень 1930 лік калектывізаваць гаспадарак у Беларусі скарацілася з 58% да 11,1%.

Але і пасля гэтага належных высноваў зроблена не было. Адзінаццатага верасня 1931 бюро ЦК КП (б) Б прыняў рашэнне завяршыць калектывізацыю ў рэспубліцы да вясны 1932 Калектывізацыя праводзілася ранейшымі метадамі.Працягвалася практыка раскулачвання. У 1932 г. было раскулачыў яшчэ 2775 сялянскіх двароў. Увесну 1932 замест суцэльнай калектывізацыі пачаўся актыўны выхад сялян з калгасаў. За два-тры месяцы распалася 1002 калгасу, з якіх сышло больш за 55 тысяч сялянскіх гаспадарак. Сёмага жніўня 1932 г прымаецца закон аб абароне сацыялістычнай уласнасці (закон «Аб пяці каласках»). За крадзеж калгаснай і кааператыўнай уласнасці уводзіўся расстрэл з канфіскацыяй усёй маёмасці, а пры змякчальных абставінах - пазбаўленне волі на тэрмін не менш чым 10 гадоў з канфіскацыяй усёй маёмасці. Амністыя за такія злачынствы была забароненая. У БССР на працягу 1933 - 1934 гг. па гэтым законе было асуджана больш за 10 тыс. чалавек.

У выніку такой палітыкі ў краіне і рэспубліцы пачаўся голад. Паводле ацэнак самага Сталіна, у 1933 г. у краіне галадала 20-30 млн. чалавек. Але і ў гэтых умовах рэпрэсіі не слабелі. У іх узмацненні сваю ролю адыгралі палітаддзела пры МТС, створаныя ў студзені 1933 г. толькі за год сваёй працы яны «выкрылі» і выключылі з калгасаў 2700 «кулакоў-шкоднікаў», знялі з працы за варожую дзейнасць 1544 работніка. Актыўны ўдзел палітаддзела прынялі ў чыстцы партыі, якая была праведзена ў 1933 г. У Беларусі было выключана з партыі больш за 6 тыс. камуністаў, 13,7 тыс. кандыдатаў у члены партыі, што складала адпаведна 15,6 і 25% усяго ліку партыйнай арганізацыі рэспублікі.

У гады другой пяцігодкі калектывізацыя ў Беларусі фактычна была завершана. У калгасы было аб'яднана 87,5% сялянскіх гаспадарак і обобществлено 96% пасяўных плошчаў. 

Калектывізацыя аддаліла сялян ад сродкаў вытворчасці і вынікаў іх працы.Склалася сістэма планавання і камандавання калгасамі. Калгаснікі не мелі пашпартоў, што выключала магчымасць свабоднага перамяшчэння, юрыдычна прывязвалі да калгасу, надавала іх працы прымусовы характар.

Сацыяльна-эканамічныя вынікі гаспадарчага будаўніцтва ў канцы 20-30 гг. былі супярэчлівыя. З аднаго боку, гаспадарчае будаўніцтва стварыла ў СССР гаспадарчы комплекс, які выводзіў краіну на мяжу сусветнага прагрэсу. На закладзенай у 30-я гг. тэхнічнай базе стала магчымая перамога ў вайне і аднаўленне разбуранай гаспадаркі. З іншага боку, сацыялістычнае будаўніцтва суправаджалася вялізнымі матэрыяльнымі і людскімі стратамі, былі ліквідаваныя розныя формы ўласнасці, дзяржава стала манапалістам у сферы вытворчасці і размеркавання, сфармаваўся затратны механізм гаспадарання, зацвердзілася камандна-адміністрацыйная сістэма кіраўніцтва усімі сферамі грамадскага жыцця.