45. Становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы: асаблівасці нацыянальнай, эканамічнай і рэлігійнай палітыкі іі Рэчы Паспалітай

Заходнебеларускіх землі апынуліся ў складзе Польшчы паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 г. Яны атрымалі назву «Крэсы ўсходнія» (ўсходнія ўскраіны Рэчы Паспалітай).

У гаспадарчым стаўленні Заходняя Беларусь была аграрным прыдаткам прамысловых раёнаў Польшчы, крыніцай таннай сыравіны і рабочай сілы. У параўнанні з БССР Заходняя Беларусь выпускала прамысловай прадукцыі ў 9 разоў менш, хоць па тэрыторыі і колькасці насельніцтва яны былі амаль роўныя.Знішчаліся прыродныя багацці, у прыватнасці ў Белавежскай пушчы.

Пераважная колькасць насельніцтва было занята ў сельскай гаспадарцы.Памешчыкі, якіх было менш за 1% ад усёй колькасці насельніцтва Заходняй Беларусі, валодалі амаль паловай зямлі. Польскі ўрад пачатак засяленне беларускіх зямель асаднікаў - былымі польскімі афіцэрамі. Іх зямельныя ўладанні павялічваліся за кошт зямель беларускіх сялян.

На тэрыторыі Заходняй Беларусі разгарнулася нацыянальна-вызваленчы рух, у якім аформілася два напрамкі. Рэвалюцыйна-вызваленчы напрамак прадстаўлялі Камуністычная партыя Заходняй Беларусі (КПЗБ), Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі (КСМЗБ), Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя (частка эсэраў), якая ўзначаліла партызанскую барацьбу. Кіраўніцтва КПЗБ вяло лінію на далейшае разгортванне партызанскага руху з мэтай змены палітычнай улады ў Заходняй Беларусі. Арганізатарамі рэвалюцыйнага руху былі І. Логинович, В. Харужая, А. Славінскі і інш

Нацыянальна-дэмакратычны напрамак прадстаўлялі дэпутаты-беларусы, выбраныя ў польскі сейм (парламент), прыхільнікі Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР), якія стаялі за выкарыстанне парламенцкіх формаў барацьбы, члены масавай культурна-асветніцкай арганізацыі - Таварыства беларускай школы (ТБШ).

Пад уплывам КПЗБ у маі 1926 канчаткова аформілася масавая палітычная арганізацыя - Беларуская крестъянско-рабочая грамада (БКРГ), якая аб'ядноўвала больш за 100 тыс. чалавек. Яе ўзначальваў вядомы беларускі вучоны, грамадскі дзеяч Браніслаў Тарашкевіч. БКРГ выступала за самавызначэнне Заходняй Беларусі, адукацыя рабоча-сялянскага ўрада, перадачу зямлі сялянам без выкупу, знішчэнне сістэмы асадніцтва.

Польскія ўлады жорстка распраўляліся з удзельнікамі нацыянальна-вызвольнага руху. У Бярозе-Картузскай быў створаны лагер, куды змяшчалі нязгодных з польскім рэжымам. У 1927 г. польскімі ўладамі была разгромлена БКРГ. У гэтым жа годзе паліцыя расстраляла дэманстрацыю сялян у мястэчку Косава (Палескай ваяводства). Усюды дзейнічалі суды і карныя экспедыцыі. Да смерці быў прысуджаны камсамолец Сяргей Прытыцкі. Пад ціскам грамадскасці гэты прысуд быў заменены пажыццёвым зняволеннем.

Больш за чатыры месяцы страйкавалі ў 1932-1933 гг. працоўныя і сяляне, якія працавалі ў Белавежскай пушчы. У 1935 г. успыхнула паўстанне нарочансхих рыбакоў, якім была забароненая свабодная лоўля рыбы, што пазбавіла іх сем'і адзінай крыніцы існавання.

У такіх умовах КПЗБ, каб прадухіліць ахвяры, заклікала адмовіцца ад курсу на змену палітычнай улады шляхам узброенага паўстання. У 1935 г. КПЗБ распрацавала курс на супрацоўніцтва з беларускім нацыянальна-дэмакратычным напрамкам і стварэнне адзінага дэмакратычнага фронту ва ўмовах узрастання фашысцкай пагрозы.

Стан культуры ў Заходняй Беларусі было абумоўлена правядзеннем польскімі ўладамі палітыкі паланізацыі. У адпаведнасці з Рыжскім дагаворам урад Польшчы абавязвалася забяспечыць беларускаму і ўкраінскаму насельніцтву права на свабоднае развіццё культуры, мовы і выкананне рэлігійных абрадаў.Аднак гэтыя абавязацельствы не выконваліся. Да 1939 г. амаль усе беларускія школы ператварыліся ў польскія, было спынена выданне беларускіх газет і часопісаў, забаранялася выкарыстанне беларускай мовы ў дзяржаўных установах і органах мясцовага самакіравання.

Вядомым пісьменнікам стаў Піліп Пестрак, які 11 гадоў правёў у польскіх турмах і змог выдаць свой зборнік вершаў, прысвечаных барацьбе за вызваленне, толькі пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР. Польскай паліцыяй былі канфіскаваныя паэтычныя зборнікі Максіма Танка (Яўгена Скурко) «Журавиновый колер», «На этапах», паэма «Нарач».

Прыкметны след у заходнебеларускім мастацтве пакінуў Іосіф Драздовіч - вядомы мастак, педагог, археолаг. Стварыў серыю графічных замалёвак старажытных замкаў і архітэктурных помнікаў Заходняй Беларусі, аднавіў мастацтва стварэння насценных габеленаў, стварыў партрэты вядомых гістарычных дзеячаў. Драздовіч першым у беларускім мастацтве звярнуўся да касмічнай тэме.

«Беларускім Леанарда да Вінчы» назваў Драздовіча яго сябар, вядомы мастак Пётр Сергіевіч, аўтар карцін «Усяслаў Полацкі», «Каліноўскі сярод паўстанцаў» і інш

Асаблівае месца ў заходнебеларускай культуры заняў Рыгор Шырма, стваральнік беларускага народнага хору, харавы дырыжор, збіральнік беларускіх народных песень.