§ 344. Дар забони точнкн шаклхои феълй микдоран бисьёр ва гу­ногун буда, системаи муайяни устувор доранд.

Феъл ду асос дорад ва хамаи шаклхои феълии забонамон аз хамин ду асос сохта мешаванд: асоси замони хозира ва асоси замони гузашта.

Асоси замони хозира амалеро мефахмонад, ки хануз ба амал па- омадааст ва бо шахси дуюми танхои феълй фармоиш (сигаи амрй) як аст: хон, навис, рез, дав, бин, о (й) ва гайра. Шаклхои замони хозира- оянда, аорист, феълй фармоиш ва сифати феълии замони хозира аз асоси замони хозираи феъл сохта мешаванд.

Асоси замони гузашта амали дар гузашта вокеъшударо мефахмо­над ва бо шахси сеюми танхои замони гузаштаи феъл баробар мебо­шад: афтид, борид, гуфт, дод, монд, навишт, омад, шунид ва м. инхо.

Замони гузаштаи наздик {гузаштаи оддй), гузаштаи хикоягй, баъ­зе шаклхои ифодаи замони ва сигавй аз асоси замони гузаштаи феъл сохта мешаванд.

Асосхои феъл аз чихати дучор шудан ё нашудан ба тагьирот ва табдили овоз ба ду гурух таксим мешаванд.

Ба гурухи якум феълхое дохнл мешаванд, ки дар вакти гузарон- даи аз асоси феълии замони хозира ба асоен феълии замони гузашта дар онхо табдили овоз ба вучуд намеояд. Ин гурух феълхо микдоран каманд. Масалан:

Асоси замони	хозира	Асоси	замони гузашта
бор	нуш	борид	нушид
боф	пуш	бофт	пуш ид
дав	фирнст	давид	фир.истод
нст(о)	хон	истод	хонд^
кан	хуруш	канд	хурушид
куш	хур	кушт	хурд
кушо	часи	кушод	часпид
куш	шикоф	кушид	шикофт
лес	шукуф	лесид	шукуфт
мур	чуш	мурд	чушнд ва г.

Гурухи дуюми феълхо микдоран зиёд аст. Ба нн гурух феълхое до­хил мешаванд, ки хангоми аз асоси замони хозира ташкил кардани асоси замони гузашта табдили овоз руй медихад. Бештар бадалшавии хамсадохо ва гохо табдили садонокхо ба вучуд меояд:

I. Хамсадои з ба х бадал мешавад:

навохт пухт пардохт сохт с у хт

андоз -Зддуз афруз

гудоз дуз

навоз паз

нардоз

соз суз рез

андохт аидухт афрухт гудохт духт

рехт ва г.

2. Бадалшаинн хамсадохон гуногун ба хамоадохон днгар:

рафт

руфт

тофт

фурухт

хост

банд

гузар

дор

зан

ков

куб

рав

руб

тоб

фуруш

хох

чин

чах

бает

гузашт

дошт

зад

кофт

куфт

чин (чипд) част ва г.

3. Садонок ба садоноки дигар бадал мешавад:

бар супор бурд супурд

намо(й) шумор намуд шумурд ва f.

4. Дар баъзе феълхо и табдили садонок ба садоноки дигар ва хам­еадо ба хамеадои дигар баробар вокеъ мегардад:

бош кун буд кард

г у й 1пав гуфт шуд

дех шуй дод шуст ва г.

4. Шакли асосхои баъзе феълхо таърихан аз решахои гуногун ги­рифта шудааст, бннобар ин асоси хозира ва асоси замони гузаштаи чунин феълхо аз якдигар фарк мекунад:

бин о (ой), биё днд омад

Асосхои феъл дар калнмасозй хам нштироки фаъол доранд. Чунон­чи, асоси замони гузашта дар чумла нем шуда меояд: Мехнати колхоз наF3 ташкил карда шавад, даромад хам меафзояд. Рафти кор хуб аст.

Аз асоси замони хозира ба воситаи баъзе суффиксхо шаклхо ва ка­лимахои гуногун сохта мешаванд, масалан: хоннш, пушок, тавоно, ра- вона, пазанда ва г.

Аз хар ду асоси феълй бо ёрии инфиксхои -у-, ва -о- ва гохо бево­сита калимахои мураккаб сохта мешаванд,_/ масалан: равуо, додуги- рнфт, шустушу, тозотоз, даводав ва м. ин\

ТАСРИФИ ФГЪЛХО