1 Ағымдағы бақылауға арналған сұрақтары.

1. Химиялық элемент

2. Атомдық ядро

3. Ядро заряды

4. Квант

5. Планк постулаты

6. Бас кванттық саны (n)

7. 2. Орбиталды кванттық сан (l)

8. 3. Спинді кванттық сан (s)

9. 4. Магнитті кванттық сан (m)

10. 5. Иондану әлеуеті I_i

11. Химиялық периодтылықтың физикалық мағынасы

12. Периодты кесте

13. Бас топшалар

14. Скандийдің электрондық формуласы

15. Химиялық периодтылықтың физикалық мағынасы

16. Периодты кесте

17. Бас топшалар

18. Скандийдің электрондық формуласы

19. Химическая термодинамика

20. Химиялық реакция

21. Жүйе

22. Ішкі энергия U

23. Фаза

24. Экзотермиялық реакция

25. . Эндотермиялық реакция

26. Кристалдық тор энергиясы

27. Химиялық байланыс

28. Ковалентті байланыс

29. Иондық байланыс

30. Сутегілік байланыс

31. Орбиталдың гибридизациясы

32. Химиялық кинетика

33. Реакция жылдамдығы

34. Концентрация

35. Жай және күрделі реакциялар

36. Ілеспелі және тізбекті реакциялар

37. Қайтымды реакциялар

38. Тіке және кері реакциялар

39. Химиялық тепе-теңдік

40. Ле-Шателье принципі

41. Жылжымалы немесе динамикалық тепе-теңдік

42. Тепе-теңдіктің ығысуы

43. Ертінділердің қасиеттері

44. Электролиттің ертінділері

45. Электролиттік диссоциацияның теориясы

2 Ағымдағы бақылауға арналған сұрақтары

1. Химиялық кинетика

2. Реакция жылдамдығы

3. Концентрация

4. Жай және күрделі реакциялар

5. Ілеспелі және тізбекті реакциялар

6. Гомогендік реакция

7. Гетерогендің реакция

8. Вант-Гофф ережесі

. Тотықсыздандырғыштың эквиваленті

2. Тотықсыздандырғыш

3. Тотықтырғыш

4. Тотығу-тотықсыздану реакциясының түрлері

5. Тотықтырғыштың эквиваленті

6. Иондық электрондық теңдеу құрудың ережелері

1. Электрохимиялық процестер.

2. Металл-электролит бөлiну шекарасындағы потенциалдiң өзгеруi.

3. Нернст теңдеуi.

4. Стандартты сутектiк электрод. Хлоркүмiстi электрод.

5. Потенциалдардың сутектiк көрсеткiшi.

6. Даниэль-Якоби элемент негiзiнде гальваникалық элементтердiң жұмыс iстеу принципi.

7. Химиялық, концентрациялық және тотығу-тотықсыздану гальваникалық тiзбектерi.

8. 1. Металдардың физикалық қасиеттері

9. 2. Металдардың химиялық қасиеттері

10. 3. Металдардың қосылыстары

11. 4.Металдардың оттегімен, сутегімен тағы да басқа метал еместтермен қосылыстары

12. 5. Металдар нитриттары

13. 6. Металдар гидридтері

14. 7. Металдар карбидтері

15. 7. Металдар гидроксидтері

16. 8. Металдар тотықсыздандырғыштар

17. 9. Металдардың қышқылдарда еруі мен ерімеуі

18. 1.Көмірсутектер

19. 2.Азот қосылыстары

20. 3. Қышқылдар

21. 4. Тұздар

22. 5. Галогендер

23. 6. Оксидтер

24. 7. Фосфор қосылыстар

	Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті	Күні: _______ 2011 ж.	Басылым: бірінші
	Дәріс	ЕҰУ	5-бет

Дәріс 1.

Атомдар құрылымы. Атом құрылымының моделдері. Планк гипотезасы.

1) Атомдар құрылымы

2) Планк постулаты

Химия – заттар, оларды айналдыру (физикалық және химиялық қасиеттері) заңдылықтары және қолданылуы туралы ғылым. Қазіргі уақытта 100 мың бейорганикалық және 4 млн астам органикалық қосылыстар бар. Химиялық құбылыс: бір заттар өзінің бастапқы құрамы мен қасиеті жөнінен ерекшеленетін екінші заттарға айналады, бірақ та атомның ядролық құрамдары өзгермейді. Физикалық құбылыс: Заттың физикалық қасиеттері өзгереді: (бу құрылуы, балқыту, электр өткізгіштігі, жылу мен жарық бөлуі, соғылуы) немесе жаңа атомдар ядроларының құрамы өзгеруімен жаңа заттар құралады.

Барлық заттар молекулалардан тұрады. Молекула – химиялық қасиеттері бар заттардың өте кішкене бөлшектері.

Молекулалар атомдардан тұрады. Атом – заттардың барлық химиялық қасиеттерін сақтайтын, химиялық элементтің өте кіші бөлшегі. Молекулалар мен атомдар тынымсыз қозғалыста болады, өз ара тартылыс және итеру күштеріне ие.

Химиялық элемент – анықталған зарядтары бар ядролар мен электронды қабықтарының құрылымы сипатталатын атомдар түрі. Қазіргі уақытта 110 элементтен астамы белгілі, 89 табиғатта табылғаны (Жер бетінде), қалғандары жасанды жолмен алынғандары. Атомдар бір немесе басқа элементтердің қосылыстарындағы атомдармен, немесе бос күйінде молекулалар құрып өмір сүреді.

Атомдардардың басқа атомдармен өз ара әрекеттесуге қабілеттілігі және химиялық қосылыстар құруы оның құрылымымен анықталады. Атомдар оң зарядталған ядролардан және теріс зарядталған электрондардан, оны айналып микрожүйеге арналған сипаты бар заңдарға бағынатын қозғалатын электрбейтарап жүйе құрайды. Атомдық ядро – атомның орталық бөлігі, ол негізгі атомдар массасы орналасқан Z –протондар мен N – нейтрондардан тұрады. Ядро заряды – оң, өзінің шамасы бойынша ядродағы протон санына немесе бейтарап атомдағы электрондарға және элементтің периодты жүйедегі қатарлық номерімен сәйкес келеді. Протондар мен нейтрондардың атом ядросындағы сомасы - A = Z + N массалық сан деп аталады.

Массовое        число ®   Заряд ®   ядра

A Z

Э

63 29

Cu   и

65 29

Cu;

35 17

Cl   и

37 17

Cl

Химиялық формула – бұл заттың құрамын химиялық белгілер және индекстің көмегімен (индекс - символдың оң жағынан төменге қойылатын цифра. Молекуладағы атомдар санын көрсетеді) көрсететін шартты жазба. Молекулада қандай элементтердің атомдары және өз ара қандай қатынаста бірлескенін химиялық формула көрсетеді.

Аллотропия – құрылымы мен қасиеттері бойынша ерекшеленетін, бірнеше қарапайым заттарды химиялық элементпен құру құбылысы. Қарапаым заттар – бір элемнттің атомдарынан тұратын молекула.

Күрделі заттар – әртүрлі химиялық элементтердің атомдарынан тұратын молекула.

Химиялық реакцияларда атомдардың ядролары өзгеріссіз қалады, атомдар арасындағы электрондардың қайта таралуынан электрондық қабықтар құрылымы ғана өзгереді. Атомдардың электрондарды беру немесе қосып алу қабілеттілігі оның химиялық қасиеттерімен анықталады. Электрон екі жақты (корпускулярлы - толқынды) табиғаты бар. Толқынды қасиеттерінің арқасында, ядроға дейінгі қашықтыққа байланысты, атомдардағы электрондар қатаң анықталған маңызы бар энергияға ие болуы мүмкін. Энергияға жақын маңызы бар электрондар энергетикалық деңгейлер құрайды. Ол қатаң анықталған электрондар санын құрайды – максималды 2n². Энергетикалық деңгейлер s-, p-, d- и f- деңгейшелерге бөлінеді, олардың саны деңгейдің номеріне тең.

Бор теориясы бойынша атом құрылысы. Сутегі атомында электрон тұйықталған шеңбер орбитада протонды айналып қозғалады. Орбитаның орнықтылық жағдайы – ортаға тартқыш күштер мен кулондық тартқыш күштердің теңдігі

(2)

Қозғалыстағы бөлшектердегі энергиясы кинетикалық және потенциалды энергияның сомасына тең

E = T + U = ½ mv² - e²/r (3)

(2)-ден мыналарды аламыз mv² = e²/r, (3) қойып мынаны аламыз

Е = -e²/2r (4)

Бірақ, (4) сәйкес, энергия кез келген мән мен радиусқа ие болуы мүмкін, онда атом тұрақты түрде энергияға сәуле шашады, электрон ядроға құлап аннигиляция болады.

Себебі кванттармен жарық шашылады және жұтылады E = hn (Планк постулаты).

Квант бұл мән - физикадағы бір шаманың бөлінбейтін порциясы. Яғни Планк бөлек кванттың энергиясы мен толқындардың жиілігі арасында байланыс бар. (E = квант энергиясының шамасы, дж/с, h – Планк тұрақтысы, n – толқындар жиілігі).

Бор өзінің постулаттарын өрнектеді:

1. Электрон атомда «стационар» күйінде тұрады (стационар орбитасы бойынша қозғалады) және ешқандай энергия сәулені шашпайды.

2. Стационар күйінен шығарылған (басқа орбитаға өткізілген), электрон, артқа қайтып квант жарығын шашады hn = Е₂ - Е₁.

3. Атомдағы электрон тек қана «рұқсат етілген» орбиталарда тұрады, олар үшін қозғалыс саны (mvr) дискретті мәнге ие, тап айтқанда mvr = nh/2p (4), бұл жердегі n – бүтін сандар 1,2,3...

v салыстырмалы түрде (4) теңдеуді шеше отырып, мыналарды аламыз

Алынған v мәнін стационарлы орбита жағдайына қойып (2), радиусы рұқсат етілген орбиталарды аламыз:

(5)

r шамасын (3) теңдікке қойып, осы орбиталардың мәнін аламыз (6)

Сәйкес константаларды қойып, сутегі атомының орбитасына арналған бірінші Боровской радиусын r=0.529 A аламыз. Айту керек энергия бүтін сандарға n² кері пропорциональды. Ал бірінші орбиталдағы сутегі атомының энергиясы (6) 13.6 эВ тең. Рұқсат етілген орбиталардың энергиялық деңгейі мынадай жағдайда көрсетілген. Қоздырылмаған жағдайда электрон орбитаның ядросын жақын тұрады, бұл оның негізгі жақдайы. Ол қоздырылып өте жоғары бірақ рұқсат етілген орбиталға тасталуы мүмкін, сосын өзінің негізгі тұрағына сызықтық спектрге жауап беретін, жарық кванттарымен сәуле шашып келуі мүмкін. Бордың жетістіктері

• Сутегі атомының радиусын сипаттап жазды,

• Энергияның ионизациясын анықтады

• Сутегі атомының сандық спектрін сипаттап жазды.

Жетімсіздігі: көпэлектронды атомдардың спектрларын, магнит өрісіндегі атомдардың іс қимылын сипаттап жазуға мүмкіндігі жоқ.

Де Бройль толқындары. 1924 жылы Луи де Бройль болжады, электрондар фотондар сияқты толқын түрінде таралады. Фотондар үшін Эйнштейн масса мен энергияны байланыстыратын теңдеуді ұсынды:

E = mc² (7),

Бұл кезде фотон энергиясы жиілік арқылы анықталады:

E = hn (8).

(7) теңдеуге электронның қозғалыс жылдамдығын (7) мен (8) теңестіріп, де Бройль келесі теңдеуді алды:

mv² = hn = hv/l,

мұндағы l - электронның толқын ұзындығы. Сонда бөлшектің толқындық және бөлшектік қасиетіне байланысты қатынасты алуға болады: (9)

Бақылау сұрақтары

1. Химиялық элемент

2. Атомдық ядро

3. Ядро заряды

4. Квант

5.Планк постулаты

Негізгі және қосымша әдебиет

Негізгі әдебиет

1. Ахметов Н.С. «Жалпы және бейорганикалық химия». Баспа «Жоғары мектеп». М. 2005 г.

2. Глинка Н.Л. «Жалпы химия» - И. Интеграл-пресс. 2003.

3. Некрасов Б.В. «Жалпы химияның негіздері» т.1,2,3. Химия –М 1976 г.

4. Н.Н. Нурахметов, М.Б. Муратбеков, Ә.К. Тәшенов «Бейметалдар химиясы», Алматы, «Қазақуниверситеті», 2009 ж.

5. Н.Н. Нурахметов, Ә.К. Тәшенов «Бейметалдар химиясы», Алматы 2011 ж.

1. Бiрiмжанов Б., Нұрақметов Н. Жалпы химия. Алматы. Ана тiлi. 1992.

2. Ақанбаев Қ. Химия негiздерi. Алматы.: Мектеп. 1987.

3. Бегалиева Ж., Самыратов С., Қолұшпаева А. Химия курсы. Алматы.: ҚазКҚА. 2002, 292 б.

Қосымша әдебиет

2. Кусепова Л.А., Кусепов А.К. «Практикум по общей химии», ЕНУ 2003

3. Нурпейсова Д.Т. Лабораторный практикум по общей химии, Астана 2008

	Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті	Күні: _______ 2011 ж.	Басылым: бірінші
	Дәріс	ЕҰУ	5-бет

Дәріс 2