12

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

білім алуға, тілді меңгеруге шақырған. Білімді ұрпғы бар елдің болашағызор. «Қазірбойжарыстыратынемес, ойжарыстыратын заман» Н.Ә. Назарбаев. Қазіргі жаһандану кезеңінің жастарына нақты айтылған ой.

БАСПАСӨЗДЕГІ ЭТНОНИМДІ ТАҚЫРЫПТАРДЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Бекжанова А.Б., жетекші: Таусоғарова А.Қ.

Әл-Фараби ат. ҚазҰУ [e-mail]

Abstract: The article tells how the ethnonic topics in the press are reflected in the language.

Key words: cognitive, cognition, perception, ethnonym,

media

Баспасөздегi этнонимді тақырыпаттарды cөз eткeндe мiндeттi түpдe oлapдың интepпpeтaциялық қacиeттepiн, ғaлaмның мeдиa-бeйнeciн қaлыптacтыpyдaғы pөлiн қарастырамыз. БAҚ мәтiндepiнiң тaқыpыптapының қaбылдayғa әcep eтeтiн мәдeни-cпeцификaлық жәнe идeoлoгиялық фaктopлapы маңызды рөлге ие екендігін аңғарамыз. Түптeп кeлгeндe, aдpecaттың кoгнитивтiк caнacындa ғaлaмның aқпapaттық бeйнeciнiң қaлыптacyынa әcep eтeтiн, тiптi үлec қocaтын aдpecaнт өз кәciби мiндeтiн aтқapып жүpгeн жypнaлиcт бoлғaндықтaн пpaгмaлингвиcтикaдaғы aдpecaнт–aдpecaт apaқaтынacы кoгнитивтiк лингвиcтикaның дa aяcынa кipeдi.

Қaзipгi бұқapaлық кoммyникaциия coциoлингвиcтикa, пcиxoлингвиcтикa, кoгнитивтi лингвиcтикa, лингвoмәдeниeттaнy, этнoлингвиcтикa жәнe пpaгмaлингвиcтикaлapдaн тұpaтын кeшeндi пәнapaлық бaғыттapмен бipге дaмып, көптeгeн зepттey дepeктepiмeн бaйып oтыp.Қaзipгi кeздe бүкiл aдaмзaт элeктpoнды БAҚ-тың әcep eтy oбъeктiciнe aйнaлып oтыpғaны бәрімізге мәлiм. БAҚ түpлepiнiң

61

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

қaй-қaйcыcындa дa қoлдaнылaтын әмбeбaп құpaл peтiндe мeдиaмәтiн әлeyмeттiк-peттeyшi қызмeтiн aтқapaды.

Этноним (грек. ethnos – халық, onyma – есім, атау) – ру,

тайпа, ел, халық, ұлт атаулары. Көне дәуірлерде этнонимдердер ұран, ру, таңба ретінде пайдаланылып, ру, тайпа, ұлыс, ел аттарымен, солардың ішінен шыққан рубасылары мен би, ақсақал, батырлардың есімдерімен де аталған, жер-су аттары ретінде де қолданылған. Этнонимдердер дербес мағыналы, көбінесе жинақтау, көптік ұғымдарды білдіретін сөздер. Этнонимдердердің шығу, пайда болу тарихын зерттеуші – этнонимика ономасиологияның бір тармағы болып саналады.

Бүгiнгi aқпapaт зaмaнындa aдaм қoғaмдa бoлып жaтқaн өзгepicтep мeн жaңaлықтapды қaдaғaлaп oтыpyғa мәжбүp. Әpтүpлi БAҚ-тa мeдиa-мәтiннiң өзiндiк epeкшeлiктepi бoлaтыны мәлiм, дeгeнмeн, oның әмбeбaптық cипaты нeгiзiнeн өзгepicciз қaлaды. Aл oқыpмaнғa бipшaмa қoл жeткiлiктiлiгiмeн epeкшeлeнeтiн мepзiмдi бacпacөздeгi, яғни жaзбaшa фopмaдaғы мeдиa-мәтiн – oның aдpecaнттың мaқcaтты түpдe жүзeгe acыpғaн әpeкeтiнiң жeмici, нәтижeci жәнe пpaгмaтикaлық cтpaтeгияcын жүзeгe acыpyшы, cәйкec фopмaғa түcipiлгeн, apнayлы өңдeyдeн

өткiзiлeтiн ныcaн peтiндe жaн-жaқты қapacтыpылды. Мeдиaмәтiн – әлeyмeттiк-cөзжұмcaмдық құбылыc, жoғapы дeңгeйдeгi кoммyникaтивтiк бipлiк, oл coциyмөмipiнiң бapлық caлacындaғы aқпapaтты қaмтитын ayқымды дүниe,- дейдi. Баспасөздегi этнонимді тақырыпаттарды құpacтыpyшы дa (aдpecaнт), oны тұтынyшы дa (aдpecaт) – бeлгiлi бip әлeyмeттiк тoптapдың мүшeлepi. Ocы әлeyмeттiк cyбъeктiлep тақырыпаттағы xaбapлaмaғa aнaғұpлым жaқын тұpғaн coциyмның өкiлдepi.

Қорыта айтқанда, кeз кeлгeн этнонимді тaқыpыпаттың лингвистикалық ерекшеліктері aйpықшa мaңызғa иe. Кoммyникaтивтiк қapым-қaтынacтa баспасөздегі тaқыpыпатты этнонимдік қасиеттерге caй eтiп ipiктeй бiлyi, қaй cөзгe бaca мән бepeтiндiгi, өз cөзiнiң тыңдayшығa қaндaй дәpeжeдe әcep eтyiн көздeйтiндiгi, coның нәтижeciндe oқыpмaнның қaндaй дa бip әpeкeттepгe бapyынa түpткi бoлaтындығы анықталды. Баспасөздегі этнонимді тaқыpыпаттың ayдитopияғa дұpыc, дәл,

62

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

нaқты күйiндe жeткiзiлyі когнитивтік таным-түсінікке байланысты болып келеді.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Дүйсенбиев А. Әл-Фараби ат. ҚазҰУ «Лингвистика» мамандығының 1-курс магистранты Ғылыми жетекшісі: Ибраева Ж.Қ. [e-mail]

Баланың 6-10 жас аралығы оның өміріндегі ең маңызды кезеңдерінен тұрады. Ең негізгісі – мектеп табалдырығын аттау. Мектепке келген тұстан бастап, бала оқу ісіндегі міндетіне кіріседі, яғни оқушы атанады. Жаңа қарым-қатынас формасын үйренеді. Қарым-қатынас аймағын кеңейтіп, қарым-қатынасқа түсетін құрдастары мен ересек адамдар саны ұлғаяды. Бала үшін

мүлдем жаңа болып саналатын «Мұғалім оқушы» моделі оның әлеуметтік қажеттілігін арттырып, сөйлеу әдебінің жаңа сатысына көтерілуіне жағдай жасайды.

Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу ерекшеліктерін зерттеген ғалымдар: Н.Е. Богуславская, В.Е. Гольдин, Т.А. Ладыженская, H.A. Крупин, М.И.Лисина, В.М.Матвеев, Н.А.Петрова және т.б.

Бастауыш сынып оқушыларының қарым-қатынасының ерекшеліктерін ескере келе, осы жастағы балалардың қарымқатынасы басқа адамдардың қабылдау ерекшелігіне байланысты өзге адамның бағалауы беделді тұлғаның бағалауымен жиі қайталанатындығы туралы айтуға болады. Өзін-өзі бағалауда қиындықтар бар. Коммуникативтік дағдылар басқалармен қарым-қатынас жасау барысында қалыптасады, әрі олардың жетістігі коммуникацияның деңгейімен, қарым-қатынас ортасымен тығыз байланысты. Оқушылар арасындағы қарым-

63

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

қатынас жас ерекшеліктерімен,жоғары сезімталдық, өткірлік, эмоционалдық және жүріс-тұрыс мотивтерінің тұрақтылығының жоқтығымен сипатталады.Қарым-қатынас мазмұнының өзгеруі білім беру материалдары мен әртүрлі ақпаратты пайдаланумен байланысты.

Жүйелі оқыту, өмірлік тәжірибе алу арқылы өсіп келе жатқан кезде, балалар құрбыларымен және ересектермен қарымқатынасмәдениетінқалыптастырады. Көптегенбастауышсынып оқушыларысөйлеу ережелерінбіледі, олардықадағалайды. Бірақ бұл ережеге әрдайым сәйкес келмейтін балалар бар. Мұғалімнің міндеті сол оқушыларды қадағалап, жұмыстар жүргізу. Зерттеу барысында, бастауыш сынып оқушыларының лексикалық қорын анықтап, қажетті сөздердің мағынасын қаншалықты түсінетіндігін қарастырамыз.

КОМПЕТЕНТНОСТНО-ДЕЯТЕЛЬНОСТНЫЙ ПОДХОД ПРИ ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ

Жолдасова Г.У. КазНУ им. аль-Фараби [e-mail]

Деятельностная методика обучения ИЯ имеет свои специфические черты:

Обучать навыкам оформления и умения работы с содержанием сообщаемого следует отдельно. Для того чтобы обеспечить сознательное овладение языковыми средствами и обеспечение навыкам оформления, их необходимо формировать до того, как будет иметь место обучение умениям работы с содержанием.

В деятельностной методике имеет место разделение между предварительным овладением языковыми средствами и последующим овладением общением на основе имеющихся знаний, умений, навыков использования языковых средств.

64

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

Выделение того, что называется языковыми речекоммуникативными единицами. Так как для полноценной коммуникации при обучении иностранному языку недостаточно только речевого статуса языковых единиц – речевой статус должен сочетаться со свободой их выбора в речи. Языковые единицы обладают речевым статусом и обеспечивают полноценную коммуникацию с точки зрения свободы их выбора, исходя из смысла сообщаемого, называются языковыми коммуникативными единицами.

Использование условного перевода, при котором используется не только то, чем студенты уже овладели, но и то, чему их обучают на данном этапе.

ДМ позволяет формировать навыки выбора языковых средств при речи, исходя не только из смысла сообщаемого, но и из умения построить логическую последовательность, предоставляет возможность построения системы грамматики по данной методике, используя речекоммуникативные единицы, предполагает также обильную речевую практику.

Формируемые компетентности обладают рядом характерных признаков:

-они многофункциональны, так как могут реализоваться в повседневной жизни студента для решения различных проблем и решения профессиональных задач, а также исполнения социальных ролей и т.д.;

-они непредметны и междисциплинарны;

-они обеспечивают дальнейшее интеллектуальное развитие студента, его мышление, самооценку, саморефлексию;

-они многомерны, то есть могут быть охарактеризованы с позиции развития умственных способностей студента и с позицииразвитияразличныхумений, включаяинтеллектуальные умения.

Можно также выделить следующие для КПД существенные положения:

-компетентность это деятельностная категория, которая проявляется только в определенной деятельности;

65

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

-быть компетентным означает быть способным мобилизовать полученные знания и умения в той или иной ситуации;

-компетентность не сводится к знаниям и умениям, она включает их в себя, так как последние и есть формы проявления компетентности на разных этапах ее формирования;

-значительную роль в проявлении компетентности играет конкретная ситуация, в разных обстоятельствах человек может проявить (или не проявить) свою компетенцию;

-формирование компетентности – процесс, который в принципе никогда не заканчивается;

-природа компетентности такова, что она может проявляться только при условии глубокой личностной заинтересованности человека в данном виде деятельности;

-значимым фактором формирования компетентности является образование;

-ключевые компетенции представляют собой конкретизированные цели образования.

ҚЫТАЙТІЛІНОҚЫТУДЫҢЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмабектен А.С. әл-Фараби ат. ҚазҰУ Алматы, Қазақстан [e-mail]

The article discussed the main problems of studying and teaching of Chinese language. Chinese language is presented from different perspectives: historical, typological, pragmatic and as an object of study and teaching. The paper highlights the problem of Chinese language teaching methodology, as well as their solutions are presented to.

Keywords: Chinese, Chinese language teaching methodology, calligraphy, intonation

66

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

Бүгінгікүніқытайтілінқөбінеболашақтыңтілідепатайды. Қазіргі таңда қытайлық-қазақстандық қатынастар өзінің даму тарихының ең бір кемелді кезеңін басынан өткеріп жатыр. Қазақстан мен Қытай өзара сенімділікті үздіксіз нығайтып, түрлі салалардағы іс жүзіндегі ынтымақтастықты тереңдетуде және халықаралық аренадағы стратегиялық өзара іс-қимылды күшейтуде. Қытай мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар көрші мемлекеттер арасындағы тату байланыстар дамуының жарқын көрінісі. Демек, жоғарғы білімді және бәсекеге қабілетті шығыстанушы, қытайтанушыларды дайындауға арналған тиімді оқу әдістемесі қазіргі таңда өзекті мәселе. Ондай оқу әдістемені халықтың зияткерлік және ментальді ерекшеліктерін ескере отырып дайындау керек.

Тәжірбие көрсеткендей, иероглифтарды кілттермен жаттаған жеңіл болады. Сондықтан жаңа сөзді түсіндергенде, иероглифтің құрылымынан бастау керек. Әрбір иероглиф графемалардан құралады, яғни кілттерден тұрады. Мысалы,

«мама» деген иероглифті қарастыратын болсақ, ол және деген кілттерден құралған, яғни «әйел» және «ат». Иероглиф құрамындағы граффемалар мағынаны да білдіреді. Мысалда көрсеткен «мама» деген иероглифтің кілты «әйел», ол сөздің әйел затына байланысын көрсетеді. Бұл граффемалардың бастапқы жазылу нұсқасын көрсетіп түсіндіру өте маңызды. Алғашқыда иероглифтар сурет түрінде салынып, тасбақаның панцирлары мен сүйектің бетіне қашалып жазылған, сондықтан зерттеушілер осы әдепкі жазуларды сауыт-сүйек жазуы деп

атады.Қытай жазуы адамдардың заттар мен құбылыстарға ұқсата еліктеуі нәтижесінде, дүниелік құбылыстарды сызбамен бейнелеп, түсінумақсатынажетті. Әриеролгифтіңшығутарихын айта отырып иероглифті жаттаған жеңіл. Тіл үйренуші тек қана тілдік материалды ғана меңгеріп қоймай, сонымен қатар қытай жазуында айқын көрініс табатын қытай халқының мәдениетін, тарихын, менталитетін түсінуі қажет.

Оқытушы иероглифтің құрылымын, оның қарапайым таяқшалардын құралатынын түсіндіру керек. Әрбір иероглифтік

67

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

белгі бірнеше таяқшалық элементтерден тұратын графикалық құрылым болып табылады. Жалпы таяқшалардың саны сегізді

құрайды. Бұрын адамдар калииграфияны жасау барысында иероглифын («мәңгілік» мағынасында) мысал ретінде алатын болған. Берілген иероглиф сегіз таяқшаның барлығын қамтиды деп есептеген. Канси сөздігінде 50-ден астам таяқшалардан құралатын иероглифтар да бар. Заманауи сөзідіктерде 20 немесе одан да көп таяқшалардан тұратын иероглифтар да жиі кездеседі. Г.П.Сердюченконың айтуы бойынша, жалпы орта есеппен алғандажиіпайдаланылатын2000 иероглифтыңәрбірекіншісі11 таяқшадан құралады.

Лексикаға келетін болсақ, тіл үйренуші бірінші күннен бастап иероглифтарды үйрену барысында оның мән-мағынасын толығымен түсініп, сөйлемде дұрыс қолдана білу қажет. Демек, лексикалық бірлік туралы толық ақпарат алып, ол сөзді түрлі коммуникативтік контекстте қалай қолдану керектігін үйренеді. Сондықтаниероглифтардыүлкенкөлемдетүсіндірусіз, сөйлемде дұрыс қолданысына ерекше көңіл бөлмей жаттату үлкен қателік. Қытай тілінің фонетикасы қазақ тілінің фонетикасына қарағанда көп ерекшеленеді, әр иероглифтің өзіндік тоны (үні) болады. Қытай тілінде 4 тон бар, мағына тон арқылы анықталады. Тонды тіл үйренуші басынан бастап дұрыс жаттап, сөздерді өз тонымен айта білу керек.

Қорытаайтқанда, қытайтілініңфонетикасынқытайпиньин әріпімен, қытай тілі лексикасы ретінде қытай иероглифтері (hanzi) құрайтын таяқшаларынан, одан соң басты бөліктері арқылы қытай иероглифтеріне ( hanzi) қол жеткізсек сөз

қорын	дамытсақ	ары	қарай	грамматикалық	білім
тұрғысынан қытай		сандық сөздерінің қытай тілін үйренуде
өзіндік мақсаты мен ерекшеліктері бар екенін анықталды.

68

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

О РОЛИ ВУЗОВСКОЙ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ПРАКТИКИ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

БУДУЩИХ ЛИНГВИСТОВ

Ж.К. Ибраева КазНУ имени аль-Фараби [e-mail]

Известный афоризм «Docendo discimus» – обучая, мы учимся сами» как никогда полно отражает роль современного преподавателя в процессе образования. Каждый период развития общества ставит все новые задачи и требования перед преподавателем, каким ему быть, как осуществлять учебную и преподавательскую деятельность, как соответствовать все возрастающим потребностям рынка труда.

Сегодня среди выпускников педагогических направлений университетов и институтов наблюдается снижение интереса к педагогической профессии и отсутствие желания работать в школе и вузе. Часто профессия педагога является привлекательной лишь в силу получения каких-то материальных благ, либо как вынужденная ступень в карьерной лестнице в области управленческой деятельности. Молодой специалист оказывается не готов к профессии педагога, которая помимо собственно преподавания сопряжена с сильной физической и эмоциональной нагрузкой, ответственностью за учеников, большим объемом сверхурочной работы, заполнением различного рода документации.

Эффективным способом разрешения данной проблемы является формирование у будущих специалистов педагогического опыта в период обучения в вузе, в первую очередь, на этапе прохождения педагогической практики.

В Казахском национальном университете имени альФараби с 2010 г. на базе кафедры общего языкознания и европейских языков функционирует программа по подготовке магистров с получением академической степени Магистр гуманитарных наук по специальности «6М021300 – Лингвистика

69

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

(научное и педагогическое направление подготовки)». В системе обучения в магистратуре по специальности 6М021300 – Лингвистика особую роль выполняет вузовская педагогическая практика, во время прохождения которой у магистрантов складываются профессиональные компетенции в преподавании теоретических и практических лингвистических дисциплин.

Вузовская педагогическая практика в соответствии с Положением о профессиональной практике студентов и магистрантов Казахского национального университета имени аль-Фараби осуществляется на факультетах, выпускники которых с квалификацией «преподаватель» имеют право преподавать в высших учебных заведениях в бакалавриате и магистратуре. Целью педагогической практики является формирование нового креативного класса педагоговисследователей с высоким уровнем гуманитарной культуры, владеющих современными педагогическими и информационными технологиями обучения в высшей школе, готовым к инновационной деятельности не только в сфере образования, но и в целом в социальной жизни.

Во время прохождения педагогической практики магистрант может определиться, насколько правильно он выбрал сферу профессиональной деятельности, соотнести степень соответствия личностных качеств с будущей профессией. В процессе педагогической практики выявляются и устраняются противоречия между имеющимся и необходимым запасом знаний, что выступает побуждающим фактором непрерывного образования.

Педагогическая практика в вузе – это важный шаг в определении будущей профессии преподавателя-лингвиста и ее успех зависит от правильно выстроенного менеджмента кафедры и университета в целом.

70