Культура_Беларуси

Белорусский язык вводился в сферу общественной жизни и в первую очередь в деятельность республиканского государственного и партийного аппарата. Белорусизацию ЦИК, Совнаркома, Наркомата образования, Наркомзема планировалось завершить за один год, все остальные организации и учреждения за 2-3 года. Сотрудники этих аппаратов изучали белорусский язык, и на нем велось делопроизводство. В 1927 г. 80% работников центральных учреждений уже владели белорусским языком. Основные республиканские документы печатались на четырех языках: общесоюзные - на белорусском и русском, общественно-правовые - на белорусском и одном из трех равноправных языков.

К 1928 г. около 80% школ было переведено на белорусский язык обучения. Вместе с тем открывались школы с родным языком обучения для национальных меньшинств. В 1927 г. преподавание в школах БССР велось на восьми языках. На рабфаках, в вечерних школах, школах рабочей и крестьянской молодежи, а также в советско-партийных школах вводилось обязательное изучение истории, экономики и географии Беларуси, белорусского языка и литературы. Широкое развитие получило краеведение. Одним из центральных направлений белорусизации была так называемая «коренизация», воспитание и выдвижение кадров из коренного населения на партийную, советскую, хозяйственную и общественную работу. Ставилась задача выдвижения представителей коренного населения не по национальному признаку, а по деловым качествам, знанию языков и особенностей Беларуси. Поэтому доля белорусов в этих органах в 1929 г. почти не изменилась в сравнении с 1925 г. В 1929 г. доля белорусов в административных органах по-прежнему составляла 51,3%, русских - 18%, евреев - 24,8%, поляков - 0,1 %, других - 5,8%. В хозяйственных органах доля белорусов равнялась 30,8%, русских - 13,1%, евреев - 49,3%, поляков - 1,1%, других - 5,7%.

Политика белорусизации способствовала расцвету просвещения и культуры в 20-е годы. Важное значение придавалось ликвидации неграмотности. Одиннадцатого декабря 1920 г. была создана Чрезвычайная комиссия по ликвидации неграмотности в Беларуси, позже такие комиссии были созданы в уездах и волостях. В 1928/29 учебном году в Беларуси работало 309 пунктов по ликвидации неграмотности, 319 школ для неграмотных. Однако в довоенное время неграмотность в Беларуси не была полностью ликвидирована. В конце 20-х гг. в национальной политике определилась тенденция к ее свертыванию. Об этом свидетельствует кампания по разгрому так называемого «национал-демократизма».

44. Институт белорусской культуры первая белорусская научная организация, существовавшая в 1922—1928 и реорганизованная в Белорусскую Академию Наук. В феврале 1921 года при Наркомате просвещения БССР была создана Научно-терминологическая комиссия. 30 января 1922 года на базе Научно-терминологической комиссии был образован Институт белорусской культуры. Первым председателем Инбелкульта был назначен Степан Михайлович Некрашевич. В 1925 году его сменил Всеволод Макарович Игнатовский, который также стал первым президентом Инбелкульта с учреждением этой должности в 1927 году. Среди первых работников Инбелкульта были Евфимий Фёдорович Карский, Вацлав Устинович Ластовский, Иосиф Юрьевич Лёсик, Иван Доминикович Луцевич (Янка Купала), Константин Михайлович Мицкевич (Якуб Колас), Антон Антонович Гринцевич. 25 июля 1924 года был утверждён устав Инбелкульта.

В 1924 году в Инбелкульте была проведена реорганизация, были созданы секции: историко-археологическая, белорусского языка и литературы, белорусского искусства, изучения революционного движения, этнографическая, правовая. К 1926 году были основаны также природоведческая, медицинская и сельскохозяйственная секции. 16 февраля 1925 года при Инбелкульте была открыта Библиотека Института Белорусской культуры. В 1927 году при Инбелкульте была открыта аспирантура. 29 июня 1927 года Инбелкульт был вновь реорганизован. 13 октября 1928 года было принято решение о преобразовании Инбелкульта в Белорусскую Академию Наук.

Галоўнай задачай развіцця нацыянальнай культуры ў 20-я гг. стала ліквідацыя непісьменнасці і малапісьменнасці сярод дарослага насельніцтва. Ліквідацыя непісьменнасці патрабавала арганізацыі новай сістэмы народнай адукацыі. Ужо ў лістападзе - пачатку снежня 1917 г. на тэрыторыі Мінскай, Магілёўскай і Віцебскай губерняў ствараюцца аддзелы народнай адукацыі, а 27 снежня - Камісарыят асветы Заходняй вобласці і фронту. Новыя органы асветы павінны былі даць насельніцтву адукацыю на роднай мове, аддзяліць школу ад царквы, увесці бясплатную адукацыю для дзяцей да 17 гадоў.

Уніфікацыя сістэмы адукацыі на ўсёй тэрыторыі СССР адбылася ў 1934 г. Быў устаноўлены агульны тып школ: пачатковая (1-4 классы), няпоўная сярэдняя (1-7 классы), сярэдняя (1-10 классы). Групы сталі называцца класамі, з'явіліся інстытут класных кіраўнікоў, дырэктары, пяцібальная сістэма, школьная форма. Усяго ў БССР у 1937 г. працавала 7132 агульнаадукацыйныя школы, у якіх вучылася больш за 1 млн. чалавек. Да сур'ёзных недахопаў школьнай адукацыі можна аднесці нізкую паспяховасць у асобных школах, перагружанасць класаў (у сярэднім на адзін прыходзілася 42,6 чалавек), недахоп падручнікаў, нізкі ўзровень настаўніцкіх кадраў. У прыватнасці, у 1939/40 навучальным годзе без уліку заходніх абласцей працавала 40 тыс. настаўнікаў. З іх 10% мелі вышэйшую адукацыю. Нават камісар асветы БССР Еўдакія Уралава скончыла толькі пачатковую школу.

У 1919 г. адбылося адкрыццё першай вышэйшай навучальнай установы (ВНУ) у БССР - Горацкага сельскагаспадарчага інстытута - з мэтай падрыхтоўкі спецыялістаў для сельскай гаспадаркі. ЦВК БССР прыняў рашэнне аб арганізацыі ў рэспубліцы Беларускага дзяржаўнага універсітэта, які быў урачыста адкрыты 30 кастрычніка 1921 г. У першы год існавання універсітэта на яго факультэтах вучылася і працавала 1250 студэнтаў, 14 прафесараў, 59 выкладчыкаў і асістэнтаў. Рэктарам быў прызначаны вядомы вучоны, гісторык У. Пічэта. У пачатку 20-х гг. былі арганізаваны політэхнічны інстытут, інстытут сельскай і лясной гаспадаркі, Віцебскі ветэрынарны інстытут і інш. Таксама дзейнічала шырокая сетка сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў. У 1927/28 навучальным годзе налічвалася 30 тэхнікумаў з 5,3 тыс. навучэнцаў. У пачатку 20-х гадоў студэнтамі ў большай частцы былі мяшчанскія і купецкія дзеці. Але ўжо з 1929 па 1934 гг. праводзіліся спецнаборы з рабочага і сялянскага асяродка. Для іх падрыхтоўкі да навучання стваралі рабфакі (рабочыя факультэты).

Беларуская савецкая навука пачала фарміравацца на аснове Інстытута беларускай культуры (Інбелкульта), які быў арганізаваны ў студзені 1922 г. Перад ім стаяла задача вывучэння мовы, літаратуры, этнаграфіі, гісторыі, прыроды, эканомікі Беларусі. У кастрычніку 1928 г. адбылася рэарганізацыя Інбелкульта ў Беларускую акадэмію навук (БАН). Адкрыццё БАН было прымеркавана да дзесяцігоддзя ўтварэння рэспублікі - на 1 студзеня 1929 г. Першымі акадэмікамі сталі вядомыя беларускія вучоныя: глебазнавец Я. Афанасьеў, філосаф С. Вальфсон, гісторык В. Ластоўскі, народныя паэты І. Луцэвіч (Я. Купала) і К. Міцкевіч (Я. Колас), мовавед С. Некрашэвіч, гісторык У. Пічэта і інш. Таксама былі запрошаны расійскія і ўкраінскія навукоўцы. Першым прэзідэнтам БАН быў выбраны акадэмік У. Ігнатоўскі.

У 1931 г. БАН перайшла да сістэмы інстытутаў, колькасць якіх складала 14. Супрацоўнікі акадэміі праводзілі геамарфалагічнае апісанне тэрыторыі Беларусі, даследаванні ў галіне фізікі металаў, вывучалі асноўныя праблемы матэматыкі, распрацоўвалі тэхналогію прамысловай вытворчасці каніфолі і шкіпідару і інш. Развівалася беларуская археалогія, этнаграфія, айчынная гісторыя.

45. Культура Бел 20 – 40 гг. Литература. События, последовавшие за Октябрьской революцией: гражданская война, польская оккупация (1919–1920), раздел Белоруссии на западную и восточную части (1921) негативно сказались на литературном процессе, значительно его замедлив. Период интенсивного развития начинается в 1920-е. В Советской Белоруссии создаются многочисленные литературные объединения. Наиболее значительные – Маладняк (Молодняк), 1923–1928; Узвышша (Возвышенность), 1926–1931; Полымя (Пламя), 1927–1932. В литературу пришла большая группа молодых писателей: Михась Чарот (М.С. Куделька, 1896–1938) (сб. стихов Вьюга, 1922; поэмы Босые на пожарище, 1921 и Беларусь лапотная, 1924); Кузьма Чорный (Н.К. Романовский, 1900–1944) (романы Сестра, 1927–1928; Земля, 1928); Михась Зарецкий (М.Е. Косенков, 1901–1941) (повесть Голый зверь, 1926; роман Стежки-дорожки, 1927), Владимир Дубовка, 1900–1976 (сб. Стремнина, 1923; Тростник, 1925; Credo, 1926), Кондрат Крапива (К.К.Атрахович, 1896–?) (Рассказы, 1926). Продолжается активная творческая деятельность писателей старшего поколения (поэмы Беларусь, 1921, В Ясных Крушнях, 1921, повесть Соловей З.Бядули; комедия Тутэйшыя (Здешние), 1922, поэма Безымянное, 1924 Я.Купалы; поэмы Новая земля, 1923 Симон-музыкант, 1917–1925, повести В полесской глуши, 1923, В глубине Полесья, 1927 Я.Коласа; сб. Песни труда и борьбы, 1922; Торжество, 1924 Т.Гартного).

В 1930-х развивается роман – тот жанр в белорусской литературе, который до этого времени не имел богатых традиций (Комаровская хроника , 1930–1937, Виленские коммунары, 1931–1932 М.Горецкого; Язэп Крушинский, 1932 З.Бядули; Иди, иди, 1930, Третье поколение, 1935К.Чорного; Вязьмо, 1932 М.Зарецкого; Перегуды, 1935 Т.Гартного; Медведичи, 1932 К.Крапивы.

В литературе Западной Белоруссии, входившей в 1921–1939 в состав Польши, ощутима преемственность романтической традиции начала 20 в. Основное место занимает экспрессивная, романтически окрашенная, интеллектуализированная поэзия Леопольда Родзевича (сб. Беларусь, 1922), Владимира Жилки (поэма Воображение, 1923), Казимира Свояка (сб. Моя лира, 1 пол. 1920-х), Михася Василька (сб. Шум боровой, 1929), Михася Машары (сб. Картинки, 1928). В 1930-е написаны лучшие произведения Максима Танка (Е.И.Скурко) (сб. На этапах, 1935, Журавиновый цвет, 1937, Под мачтой, 1938).

В годы Великой Отечественной войны белорусская литература пополнилась значительными произведениями. Особенно активно авторы использовали традиционный для белорусов жанр эпической поэмы (Беларусь, 1943, П.Бровки; Эдем, 1944, З.Астапенко; Янук Селиба, 1943 М.Танка; Возмездие Я.Коласа, 1945; Цимбалы, 1944, А.Кулешова). В прозе заметным явлением стали романы и повести К.Чорного Скипьевский лес, 1941–1944, Поиски будущего, 1943, Великий день, 1941–1944, Млечный путь, 1944.

46. Графіка ў БССР (1920я – пачатак 1940-х гг.). Развіццё беларускай графікі ў гады Грамадзянскай вайны і іншаземнай інтэрвенцыі адбывалася ў складаных умовах. Яны дыктавалі актуальнасць адпаведных відаў твораў, накладвалі адбітак на асаблівасці мастацкай мовы выконваемых работ. Час патрабаваў перш за ўсё дзейсных, ariтацыйнага характару накіраванасці форм. Дадзеныя абставіны абумовілі вялікую запатрабаванасць перш за ўсё плаката. Магчымасць лаканічна, з пэўнай доляй умоўнасці, абагульненняў данесці да гледача патрэбную інфармацыю, хуткасць і таннасць выканання пры вялікіх тыражах абумовілі яго шырокае распаўсюджанне. Плакаты былі актуальны яшчэ і таму, што значная частка тагачаснага мірнага насельніцтва і салдат была непісьменнай, a выразная даходлівасць плаката дазваляла вобразна і пераканаўча расказваць аб самым злабадзённым.

Першыя плакаты на Беларусі з'явілісяў 1918 г. Іх друкавалі ў Маскве і дастаўлялі агітцягнікамі. Але ўжо ў 1919 г. былі адкрыты Віцебскае і Гомельскае аддзяленні РОСТА, якія распачалі актыўную работу, адлюстроўваючы перш за ўсё сітуацыю і падзеі на беларускіх землях. Акрамя гэтага, выпускам друкаванай прадукцыі займаліся ў асобных майстэрнях, у рэдакцыях газет. 3 вялікай колькасці тагачасньгх плакатаў да нашых дзён захаваліся адзінкі, а аб змесце некаторых вядома толькі па апісаннях, паўторах у газетах. Характэрнымі творамі гэтагачасу з'яўляюцца плакаты «Пісьмо Леніна да рабочых і сялян» (Віцебскае аддзяленне РОСТА, 1919 г.), «Мы паднялі горда і смела сцяг барацьбы за рабочую справу» (Гомельскае аддзяленне РОСТА), «Клінам чырвоным бі белых» Л. Лісіцкага (1920 г.), «Тыдзень фронту і транспарту» Л. Фрындлендэра (1920 г.), «У кайданы рабства працу нашу імкнецца закаваць шляхта...» (выд. Рэўваенсавета Заходняга фронту, 1920 г.). Кожны з іх адрозніваецца выкарыстаннем разнастайных мастацкіх прыёмаў ад лаканічных геаметрычных форм да падрабязнай «раскадроўкі» сюжэта на некалькі ўзаемазвязаных фігурных кампазіцый.

Невысокім быў мастацкі ўзровень графічнага афармлення часопісаў і газет, якія выходзілі ў 1918-1919 гг. У пераважнай большасці на іх старонках размяшчалі выявы сатырычнага зместу, у якіх з плакатнай лаканічнасцю і пэўнай доляй умоўнасці параўноўваліся мінулае і новае савецкае жыццё, як, напрыклад, у часопісе «Заря Запада» (Мінск), газеце «Известия» (Віцебск). Мастакоў клапацілі таксама вырашэнні шрыфтоў, загалоўкаў, эмблем-заставак, яны імкнуліся распрацоўваць новую, савецкага характару сімволіку, якую можна было выкарыстоўваць для рознага зместу выяў. У ёй часам спалучаліся ўжо вядомыя абазначэнні-вобразы — сонца, зорак, дрэў, кветак, птушак. Так, Я. Драздовіч на вокладцы «Бюлетэня Вышэйшага Савета народнай гаспадаркі Літоўска-Беларускай ССР» (Вільня, 1919 г.) паказвае ў промнях сонца і ў абрамленні дрэў аратага, а на вокладцы часопіса «Дыямент» (Кіеў, 1919 г.) нават герб Вялікага княства Літоўскага — «Пагоню», паабапал якога змяшчае выявы рабочага і селяніна. Шэраг цікавых рашэнняў мела афармленне часопіса «Рунь» (Мінск, 1919 г.), над якім таксама працаваў Я. Драздовіч, работы, створаныя для розных выданняў П. Гуткоўскім, К. Урублеўскім, С. Юдовіным.

У 1920- 1930х гг., калі разгарнулася актыўнае будаўніцтва савецкага грамадства, больш разнастайнымі сталі віды графікі. Мастакамі афармляліся газетныя і часопісныя выданні, кнігі шэрагу выдавецтваў, выконваліся плакаты, ствараліся станковыя работы. Ужо ў 1920х гг. пачалося заснаванне рознага зместу дзяржаўных часопісаў: «Полымя» (1922 г.), «Маладняк» (1923 г.), «Беларускі піянер» (1924 г.), «Работніца і сялянка» (1925 г.), сталі выходзіць агульна рэспубліканскія і рэгіянальныя газеты. Кожнае з такіх выданняў гуртавала пэўнае кола мастакоў, мела свой характар у афармленні, змесце ілюстрацый.

Літаратурна-мастацкі часопіс «Маладняк» у гэтым плане займаў выключнае месца. Аб яго папулярнасці сведчыць той факт, што ён не толькі выпускаўся ў Мінску, але і меў філіялы ў Віцебску, Полацку, Бабруйску, Барысаве, Оршы, дзе выходзіў пад рознымі назвамі. Для часопіса выконвалі малюнкі многія тагачасныя беларускія мастакі. Але найбольш плённай была дзейнасць П. Гуткоўскага, В. Дваракоўскага, А. Ахола-Вало, Г. Змудзінскага, творы якіх адрозніваліся разнастайнай тэматыкай, вылучаліся дастаткова высокім тэхнічным узроўнем. У полі ўвагі графікаў перш за ўсе траплялі сучасныя ім падзеі, яны выконвалі сатырычныя малюнкі, па-ранейшаму іх хвалявала стварэнне новай, савецкай сімволікі, што выкарыстоўвалася не толькі ў застаўках, загалоўках, але і ў сюжэтных выявах, якія звычайна насілі абагульнена-сімвалічны характар. Важнае месца ў перыядычных выданнях займалі партрэты палітычных дзеячаў, кіраўнікоў урада.

У дадзены час актуальным і запатрабаваным заставаўся плакат. Захоўваючы ранейшыя рысы вобразна-пластычнай пабудовы, у 1920я гг. ён становіцца болып разнастайным па сваёй тэматыцы, але набывае вызначаную апавядальнасць. Акрамя злабадзённых па змесце выяў, звязаных з пераўтварэннямі ў савецкім грамадстве, многія майстры звярталіся да больш шырокіх тэм, напрыклад, адлюстроўваючы ў вобразнай форме саюз рабочых і сялян, неабходнасць культурна-асветніцкай работы, новыя савецкія адносіны да працы (плакаты П. Гуткоўскага «Здавайце натуральны падатак», «У братэрскім яднанні рабочых і сялян - залог вытворчасці краіны», Г. Змудзінскага «Бандыты - зло нашых дзён», А. Быхоўскага «Ліквідаваць непісьменнасць», (усе 1921 г.). У 1920я гг. заканчваецца развіццё беларускага плаката. 3 прыняццем пастановы ЦК КП(б) з 1931 г. ix пачынаюць друкаваць толькі ў Маскве і Ленінградзе.

Новыя вырашэнні ў кніжнай графіцы, адпаведныя савецкай рэчаіснасці, мелі цесную ўзаемасувязь з работамі мастакоў, што працавалі для тагачасных газет і часопісаў. Многія з іх выконвалі афармленне і ілюстрацыі ў беларускіх кнігах, якія выходзілі ў заснаваным першым дзяржаўным выдавецтве «Адраджэнне», пераўтвораным пазней у «Савецкую Беларусь» (з 1925г.- у «Беларускае дзяржаўнае выдавецтва»). Тут на працягу 1920-1930х гг. друкавалася асноўная колькасць кніг, брашур, у выдавецтве супрацоўнічалі найбольш значныя ў галіне кніжнай графікі аўтары. Асартымент прадукцыі выдавецтва складала не толькі мастацкая літаратура, якая была самай масавай і разнастайнай ў мастацкім вырашэнні, але і падручнікі, календары, кнігі пэўнага дапаможнага прызначэння.

Баявой ідэалагічнай зброяй з'явіўся палітычны плакат у гады Вялікай Айчыниай вайны: ён заклікаў у бой і натхняў на подзвігі воінаў і партызан. Нельга не ўспомніць шматлікіх публікапый сатырычных плакатаў на старонках ілюстраваных выданпяў «Раздавім фашысцкую гадзіну» і «Партызанская дубінка», дзе нярэдка свае плакаты друкавалі вядучыя маскоўскія і ленінградскія майстры: Кукрыніксы, Б. Яфімаў, В. Гараеў, М. Чарамных, Д. Шмарынаў, В. Мінаеў, а таксама беларускія мастакі 3. Азгур, I. Ахрэмчык, Я. Зайцаў, Б. Звінагродскі, А. Шаўчэнка, Д. Красільнікаў, самадзейны мастак і паэт В. Букаты і іншыя. Першы нумар агітплаката «Раздавім фашысцкую гадзіну» быў выпушчаны ў Гомелі ў 1941 годзс. Затым гэтае выданне працягвала рэгулярна выходзіць у Маскве, a пачынаючы з ліпеня 1944 года — y Miнску.

На акупіраванай тэрыторыі Беларусі выдаваўся часопіс «Партызанская дубінка», у якім шырока друкаваліся сатырычпыя плакаты прафесійных і самадзейных беларускіх мастакоў. Яны адыгрывалі важную агітацыйную ролю ў мабілізацыі насельніцтва на барацьбу з ворагам, засылаліся ў партызанскія атрады і падраздзяленні фашысцкай арміі. 3 гэтымі выданнямі актыўна супрацоўнічалі вядомыя беларускія пісьменнікі Янка Купала, Якуб Колас, Кандрат Крапіва, Кузьма Чорны, Пятрусь Броўка, Пятро Глебка, Максім Танк, Васіль Вітка, Анатоль Астрэйка. Максім Лужанін і іншыя. Бадай, не было ніводнага партызанскага атрада, две б не выходзілі «баявыя лісткі» з сатырычнымі плакатамі. Напрыклад, самай галоўнай зброяй для партызана-мастака М. Гуціева ў час вайны была палымяная антыфашысцкая публіцыстыка. Гэта ў перш. чаргу - шматлікія плакаты, якія вырэзваліся ім непасрэдна на лінолеуме і тыражыраваліся ў партызанскай друкарні. Тэматыка плакатаў самая разнастайная: тут і подзвігі савецкіх воінаў і партызан, заклікі да насельніцтва і нямецкіх салдат павярнуць сваю зброю супраць крывавага фашызму.

47. Театр 20 – 40 гг. В 1920 г. Ф. Жданович организовал Белорусский театр (БГТ-1, ныне Национальный академический театр имени Я. Купалы), В. Голубок — Белорусский третий государственный театр (оба в Минске). В 1926 г. в Витебске начал работу Второй белорусский государственный театр (БГТ-2, ныне Национальный академический театр имени Я. Коласа). Одним из эффективных средств массового воздействия на народное самосознание являлся национальный театр.В ноябре 1921 г. под руковоством Родзевича участники музыкально-драматического кружка в Вильно поставили пьесу Я. Купалы. В октябре 1921 г. под руководством Ф. Олехновича был создан белорусский объездной театр, который начал свою деятельность постановкой в Лиде спектакля па пьесе Ф. Олехновича «Птица счастья». Однако деятельность этого театра была недолгой. С целью создания в Западной Беларуси основы для профессионального театра, а также для расширения национальной культуры, в марте 1922 г. в Вильно была основана театральная студия под названием «Беларуская драматычная майстроўня». Руководителями студии были Красинский, А. Михалевич, Л. Родзевич. Репертуар театрального коллектива составляли острые по своей социальной направленности пьесы «Раскіданае гняздо» Я. Купалы, «В зимний вечер» Э. Ожешко. БДМ работала с перерывами до 1925 г. В 20-е гг. ХХ в. усилиями деревенских любителей сценического слова по всей Западной Беларуси были налажены театральные представления, которые кроме развлекательного характера несли в широкие массы идеи национальной и социальной свободы. Однако главная проблема – создание профессионального национального театра в Западной Беларуси ─ не была решена по причине отсутствия финансовой поддержки со стороны государства. Следующий этап в развитии театрального искуства в Западной Беларуси был связан с деятельностью таких культурно-просветительских организаций, как Товарищество белорусской школы (1921 – 1936) и Белорусского института хозяйства и культуры (1926 – 1936). Кружки, созданные этими организациями во 2-й половине 20-х – 30-х гг. ХХ в., покрыли густой сеткой всю Западную Беларусь. При кружках работали драматические и хоровые секции, которые организовывали представления по всему краю.

У 1930-я гады многія тэатральныя дзеячы падпалі пад рэпрэсіі, праследаванні, у 1937 расфарміраваны Трэці беларускі тэатр. У той жа час узнікалі новыя калектывы ў абласных цэнтрах, а таксама калгасна-саўгасныя тэатры. У даваенны перыяд сярод найбольш удалых пастановак былі п'есы пра гістарычнае мінулае («Бацькаўшчына» К. Чорнага, «У пушчах Палесся» Я. Коласа і інш.) на тэмы фальклору («Несцерка» В. Вольскага), пастаноўкі класічнай драматургіі («Паўлінка» Я.Купалы, «Беспасажніца» А. Астроўскага, «Скупы» Ж.-Б. Мальера і інш.). Сапраўднай падзеяй стала пастаноўка сатырычнай камедыі К.Крапівы «Хто смяецца апошнім».

48. Музыка 20-40 гг. Октябрьская революция и образование БССР создали условия для развития профессионального национального музыкального искусства. В 1924 в Минске открылся Белорусский музыкальный техникум, в 1932 — Белорусская консерватория, в 1933 — Белорусский театр оперы и балета (на базе основанной в 1930 Государственной студии оперы и балета), в 1937 — Белорусская филармония, объединившая симфонический оркестр, оркестр белорусских народных инструментов, хоровую капеллу, ансамбль белорусской народной песни и пляски, вокальный и смычковый квартеты, группу солистов. В 1940 создан Белорусский ансамбль песни и танца под руководством Г. Р. Ширмы, реорганизованный в 1955 в Государственную хоровую капеллу. Первые образцы белорусского профессионального музыкального творчества относятся к 20-м гг. Основу его заложили композиторы: Н. Н. Чуркин (опера «Освобождение труда», 1922; симфониетта, 1925; песни и романсы), Н. И. Аладов (комическая опера «Тарас на Парнасе», 1927; кантата «Десять лет», 1927; фортепьянный квинтет, 1925; циклы романсов), Е. К. Тикоцкий (1-я симфония, 1929; музыкальная комедия «Кухня святости», 1931), Г. К. Пукст, А. Е. Туренков (массовые песни).

В 30-е гг. появляются симфонические произведения Н. И. Аладова (его симфониетта — яркий образец белорусского жанрового симфонизма), А. Е. Туренкова и работавшего в Минске русского композитора В. А. Золотарёва. Из вокально-симфонических произведений тех лет значительна кантата «Сказ о Медведихе» А. В. Богатырёва, из камерно-инструментальных —фортепьянные и скрипичные пьесы А. К. Клумова. В песенном жанре плодотворно работали С. В. Полонский, В. А. Ефимов, Н. Ф. Соколовский, И. И. Любан, чья песня «Будьте здоровы» завоевала всесоюзную популярность. Выдающимся событием в культурной жизни республики стала постановка на сцене Белорусского театра оперы и балета опер «Михась Подгорный» Е. К. Тикоцкого (1939), «В пущах Полесья» А. В. Богатырёва (1939), «Цветок счастья» А. Е. Туренкова (1940), первого белорусского балета «Соловей» М. Е. Крошнера (1939), положивших начало национальному репертуару. Все эти спектакли были с успехом показаны в Москве во время 1-й декады белорусского искусства и литературы (1940).

В годы Великой Отечественной войны главной темой творчества белорусских композиторов становится героическая борьба советского народа против фашистских захватчиков. Кроме многочисленных песен, ей посвящены кантаты А. В. Богатырёва «Ленинградцы» и «Белорусским партизанам», симфония-баллада Н. И. Аладова «В суровые дни», опера Е. К. Тикоцкого «Алеся» (поставлена в 1944). В годы оккупации Б. артисты Белорусского театра оперы и балета участвовали во фронтовых бригадах, выступали в городах братских республик, в сезон 1943—44 театр работал в Коврове, осенью 1944 вернулся в освобожденный Минск. Гастролировал по стране Белорусский ансамбль песни и танца.

В послевоенные годы возобновилась деятельность всех музыкальных коллективов и учреждений. Оперное творчество этих лет тесно связано с героико-патриотической темой («Кастусь Калиновский» Д. А. Лукаса, пост. 1947; «Андрей Костеня» Н. И. Аладова, 1948, пост. 1970; «Девушка из Полесья» Е. К. Тикоцкого, на материале оперы «Алеся», пост. 1952; первая опера для детей «Маринка» Г. К. Пукста, пост. 1955; «Надежда Дурова» А. В. Богатырёва, пост. 1956; «Ясный рассвет» А. Е. Туренкова, пост. 1958). Балетный репертуар пополнили В. А. Золотарёв («Князь-озеро», пост. 1949) и Г. М. Вагнер («Подставная невеста», пост. 1958). Общественно-значимую тематику раскрывают многие вокально-симфонические и программные симфонические произведения: кантаты «Сорок лет» Н. И. Аладова, «Беларусь» А. В. Богатырёва, «Поля степные» И. И. Кузнецова, вокально-симфоническая поэма «Вечно живые» Г. М. Вагнера, симфоническая поэма «Партизанская быль» В. В. Оловникова и др. Большое развитие получают ранее слабо представленные в белорусской музыке жанры симфонии (Н. И. Аладов, А. В. Богатырёв, П. П. Подковыров, Г. К. Пукст, Е. К. Тикоцкий; в конце 50-х гг. — также молодые композиторы Е. А. Глебов и В. И. Чередниченко) и инструментального концерта (Д. Р. Каминский, который наряду с фортепьяно, скрипкой и виолончелью впервые использовал в качестве концертирующего инструмента цимбалы; П. П. Подковыров, Э. М. Тырманд). В области камерной инструментальной и вокальной музыки работают Л. М. Абелиович, А. В. Богатырёв, Д. А. Лукас, П. П. Подковыров, Г. К. Пукст, в области песни — Д. А. Лукас, В. В. Словников, П. П. Подковыров, Ю. В. Семеняко, Н. Ф. Соколовский (автор музыки гимна БССР) и др.

50. Культура Зап. Бел в 20 – 30 гг. Состояние культуры в Западной Беларуси было обусловлено проведением польскими властями политики полонизации. Важную роль в жизни Западной Беларуси в 1920—1930-е гг. играло Товарищество белорусской школы (ТБШ) — массовая культурно-просветительная организация, созданная в 1921 г. В начале 1930-х гг. ТБШ насчитывало около 500 кружков и 30 тыс. активистов. Товарищество боролось за грамотность населения, за открытие новых и сохранение существующих белорусских школ, создавало клубы, библиотеки, избы-читальни, организовывало художественную самодеятельность, народные хоры, издавало учебники, песенники. Активно работали среди населения драматические кружки, организованные местными отделами ТБШ. В тяжелых условиях национального угнетения жили и работали представители белорусской творческой интеллигенции. Это ученые Б. Тарашкевич, С. Рак-Михайловский, И. Дворчаниы, деятели музыкальной культуры Г. Ширма, Г. Цитович, М. Забейда-Сумицкий, поэты В. Жилка, М. Танк, В. Тавлай, М. Машара, Ф. Пестрак и др. В 1936 г. деятельность Товарищества белорусской школы была запрещена.

Известным писателем стал Пилип Пестрак, который 11 лет провел в польских тюрьмах и смог издать свой сборник стихов, посвященных борьбе за освобождение, только после воссоединения Западной Беларуси с БССР. Польской полицией были изъяты поэтические сборники Максима Танка (Евгения Скурко) «Журавиновый цвет», «На этапах», поэма «Нарочь». Заметный след в западнобелорусском искусстве оставил Иосиф Дроздович — известный художник, педагог, археолог. Создал серию графических зарисовок древних замков и архитектурных памятников Западной Беларуси, возобновил искусство создания настенных гобеленов, создал портреты известных исторических деятелей. Дроздович первым в белорусском искусстве обратился к космической теме. «Белорусским Леонардо да Винчи» назвал Дроздовича его друг, известный художник Пётр Сергиевич, автор картин «Всеслав Полоцкий», «Калиновский среди повстанцев» и др. Особое место в западнобелорусской культуре занял Григорий Ширма, создатель белорусского народного хора, хоровой дирижер, собиратель белорусских народных песен.